Hanefi Fıkhı

Pages: 1, 2, 3

Ynt: Talak By: neslinur Date: 14 Mart 2010, 16:34:26
METİN

Musannıf Züfer´in sözünü uzun bir ifadeyle iptal etmiş ve "Mukallid bir hâkim mezhebinin meşhur kavline muhâlif hüküm verirse esah kavle göre hükmü geçersiz olur." diye kesin hüküm vermiştir. Nitekim rüşvet alırsa hükmü geçersiz olur. Şu kadar var ki, sultanın fermanı meşhur olmayan kaville amel edebileceğini bildirirse o zaman câizdir; ve o kimse Hanefî ve Züferî olur. Bu olmuş değildir. Bilâkis vâki bunun hilâfıdır. Bellenmelidir.

İZAH

"Musannıf Züferi´n sözünü uzun bir ifadeyle iptal etmiş." Bunu Halebî olduğu gibi nakletmiştir. Hülasa olarak şöyle demiştir: "Memleketimizde ALLAH´dan korkusu olmayan bazı hakimler dünya malı elde etmek için çok defa Züfer´in kavliyle amel etmişlerdir. Kemâl, Fetih adlı eserinde şunları söylemiştir:" Züfer´in söylediği fâsiddir. Çünkü maksudun meşruiyetini bozmayı iktiza eder ki, o da neseblerde şübheye düşmemektir. Bununla beraber bu içtihad götüren bir şeydir. Hatta Câmiu´l-Fûsuleyn´de açıklandığına göre bir hâkim bununla hüküm verse hükmü geçerli olur. Çünkü bunda içtihada müsaade vardır. Hem ALLAH Teâlâ´nın: "Kadınlara dokunmadan onları boşarsanız sizin için onların üzerinde bekleyecek bir iddet yoktur." âyet-i kerîmesinin sarahatına uygundur. Bence bu zamanda çözüm yolu bunun geçersiz olmasıdır. Çünkü bu ancak mukabilinde mal almak için yapılan bir şeydir. Nitekim zamanımız hâkimlerinden biliyoruz. Üstadımızın üstadı Şeyhülislâm Kerhîye bazı hâkimlerin yaptıkları gibi İmam Züfer´in kavliyle amel ederek iddet lâzım değildir demenin hükmü sorulmuş da şu cevabı vermiş: Muhakkıklardan bazıları Züfer´in sözü bâtıldır demiş, ulemadan bazıları ise Züfer´in iddetten önce birinci kocaya cima´ın helâl olmayacağı hususunda üç imamla birlikte olduğunu söylemişlerdir. Velev ki nikâhı sahih olsun. Çünkü nikâhın sahih olmasından cima´ın helâl olması lâzım gelmez. Lâkin İmam Züfer´den meşhur olan birinci kavildir. Zamanımız hâkimlerinin yaptığı da budur. ALLAH sayılırını çoğaltmasın! Bunlar müddet tanımadan talâk halinde evlendiriyorlar. Ulemamızın: "Hâkim bir hadisede rüşvet alırsa hükmü geçersizdir. Mukallid bir meselede imamına muhalefet ederse esah kavle göre o meselede hükmü geçersizdir." dediklerine bakmıyorlar. O meselede hâkimin hükmü ge-çerlidir diyenin muradı müctehid olan hâkimdir. Nitekim muhakkık ulema bunu söylemişlerdir. Şeyh Hafizuddin şöyle demiştir: Gizli değildir ki, bizim hâkimlerimizin ilmi huccet olmak şöyle dursun şübhe bile olamaz. O bu sözü kendi zamanının ve memleketinin hâkimleri hakkında söylemiştir. Bugün ekserisi cahil olan hâkimlere ne buyurulur? Bir şeybilmeden ALLAH Teâlâ´nın hükümlerine cüret göstermekten biz ALLAH Teâlâ´ya sığınırız. Mukallid olan hâkime mezhebinin meşhur olan kavline tâbi olmaktan başka çare yoktur. Hele de sultan seni fülanın mezhebi üzerine hüküm vermek için tâyin ettim derse! Gerçekten müteehhirin ulema bazı malum meselelerde îmam Züfer´in kavliyle amel etmişlerdir. Çünkü bunlar delile ve örfe uygundur. Ama bu meselede amelden çekinmişlerdir. Çünkü bunda neseblerin karışması şübhesi vardır. Ben aşağı yukarı yetmiş seneden beri ilmiyle âmil büyük âlimlerle sohbet ettim. Amma hiç birinin bu kaville fetva verdiğini, hükmettiğini ne gördüm ne de işittim! ALLAH kendilerine hayırlar ihsan etsin. Ruhları şâd olsun! Zira şübheli işten kaçınmışlar, şübhesiz olana sarılmışlardır."

"şu kadar var ki sultanın fermanı ilh..." İfadesi söz götürür. Çünkü bu ifade sultanın fermanı olursa hâkimin mezhebinde meşhur olan kavle muhalefeti sahih olacağını iktiza eder. Halbuki biz bu hususta kitabın başında arz etmiştik ki, terkedilmiş bir kavil ile hüküm ve fetva vermek cehalettir, icma´a karşı gelmektir.

METİN

Zimmînin boşadığı hamile olmayan bir zimmîyye yahut kocası ölen zimmîyye -şayet itikadlarında varsa- Ebû Hanife´ye göre iddet beklemez. Çünkü biz onları itikadları üzere bırakmakla memuruz. Zimmîyye hamile olursa bil ittifak doğurmakla iddet bekler. Valvalcî bunu itikad ederlerse diye kayıdlamıştır. Zimmîyyeyi Müslüman kocası boşar veya ölürse bil ittifak mutlak olarak iddet bekler. Çünkü Müslüman buna itikad eder. Kezâ esir alınan bir kadın iki memleketin dinleri birbirine aykırı olduğu için kocasından ayrılırsa iddet beklemez. Çünkü iddet vâcib olduğu yerde ancak kul hakkı olmak üzere vâcib olur. Harbî ise cansız eşyaya mülhaktır. Bundan ancak hamile müstesnadır. Onunla evlenmek sahih değildir. Ama bu iddet beklediği için değil, karnında nesebi sâbit bir çocuk bulunduğu içindir. Harbîyye gibi ki, Müslüman veya zimmî yahut pasaportlu olarak İslâm memleketine çıkar da sonra Müslüman veya zimmîyye olursa onunla evlenmek sahih değildir. Zira yukarıda geçtiği vecihle o cansızlara mülhaktır. Meğerki hamile olsun. Sebebi yukarıda geçti. Kezâ bir kimse başkasının karısıyla evlenir de bunu bildiği halde onunla cima´da bulunursa kadına iddet yoktur. Cima kaydı mutlaka lâzımdır. Bununla fetva verilir.

İZAH

"Ebû Hanife´ye göre iddet beklemez." Boşanır boşanmaz o kadını bir Müslüman veya bir zimmî alırsa câiz olur. Nitekim Fethü´l-Kadir´de bildirilmiştir. Bahır.

Ben derim ki: Böyle bir kadınla kocası Müslüman olan kadının iddet beklemesi arasındaki fark iddet Müslümanın hakkı ve inancı olmasıdır. Yani iddet ancak kocanın hakkı olmak üzere vâcibdir. Koca kâfir olup iddete itikadı yoksa onun için iddet vâcib değildir. Velev ki okadınla Müslüman evlensin. Kocanın Müslüman olması bunun hilâfınadır. Onun hakkı ve itikadı olduğu için iddet vâcibdir. Velevki kadını kendisi gibi buna itikadı olmayan bir zimmî alsın. Bu izahla Nehir sahibinin kâfirin nikâhı babındaki incelemesi sakıt olur. Nehir sahibi şöyle demiştir: "Kadını Müslüman bir kimse alırsa iddetin vâcib olacağında ihtilâf etmemek gerekir. Çünkü müslüman iddetin vâcib olduğuna itikad eder ilh..." Çünkü şübhesiz Müslüman iddetin vâcib olduğuna kendisi için, kendi menîsini korumak için itikad eder. Kâfir için olduğuna itikad etmez. Çünkü o yalnız kendi içtihadınca sâbit olana itikad eder.

Evet, Hâniyye´de kâfirin nikâhı bâbında zikredildiğine göre zimmi bir adam zimmî olan karısını talâk-ı bâinle boşar da kadınla hemen o anda bir müslüman veya zimmî evlenirse bazı ulemanın söylediklerine göre nikâhı câiz olur. Ama Ebû Hanife´nin kaviline göre bir hayız bekleterek istibrâ yapmadıkça cima´ı mubah olmaz. İmameyn´in kavline göre ise üç hayız görmedikçe o kadının nikâhı bâtıldır.

"Çünkü biz onları itikadları üzere bırakmakla memuruz." Onlar bunun kendileri için bir hak olduğuna itikad etmezlerse biz de kendilerine ilzam etmeyiz.

"Valvalcî bunu itikad ederlerse diye, kayıdlamıştır ilh..." Bahır sahibi bu ibâreyi naklettikten sonra şunları söylemiştir: "Hidâye sahibi bu sözü mutlak bırakmış ve: Çünkü kadının karnında nesebi sâbit bir çocuk vardır. diye ta´lil etmiştir. İmam-ı Azam´dan bir rivâyete göre bu kadına nikâh akdi yapmak sahihtir. Ama zinâdan hamile kalan gibi buna da cima edemez. Esah olan birincisidir." Hidâye´nin sözü burada sona ermiştir.

"Bil ittifak" Yani İmam-ı Azam´la İmameyn arasında bil ittifak iddet bekler. Mutlak olarak demesi hamile olsun olmasın, kadının itikadı bulunsun bulunmasın iddet bekler mânâsınadır.

"Çünkü müslüman buna itikad eder." Yani Müslüman nikâhından iddet lâzım geleceğine inanır. Binaenaleyh bu bir însan hakkı olur. Artık: onunla zimmîyye de muhatabdır. Velev ki iddette AIIah hakkı dahi bulunsun.

"Harbî ise cansız eşyaya mülhaktır." Hatta temellüke (yani mal sahibi olmaya) mahaldir. Hidâye. Yani cansız bir şeyin hakkına riayet yoktur. Velev ki iddete itikadı olsun.

"Ama bu iddet beklediği için değil ilh..." Allâme Nûh Efendi´nin Dürer hâşiyesinde zikredilen şudur: "Bu kadın hilâfsız iddet beklemektedir. Bi-naenaleyh doğurmadıkça nikâhı câiz olamaz. Zira karnında nesebi sâbit bir çocuk vardır. Onun için evlenmekten men edilir. Nasıl ki hamile olan ümmüveledin evlenmesine sahibi mâni olur. Zira çocuğun nesebi sâbit olunca firâş mevcud demektir. O kadını nikâh etmek iki firâşı biraraya getirmeyi istilzam eder." Bu satırlar kısaltılarak alınmıştır. Anla! İmam-ı Azam´dan bir rivâyete göre bu kadın zinâdan gebe kalmış hükmündedir. Kerhî bu kavli ihtiyar etmiştir. Kuhistâm

"Harbiyye gibi ki ilh..." Fakat bunun hilafına olarak kocası Müslüman veya zimmî olduğu halde yahut pasaportlu olup sonradan Müslümanlığı veya zimmîliği kabul eder de kadını bırakarak İslâm diyarına göçerse kadına orada bil ittifak iddet yoktur. Hatta o adam İslâm diyarına gelir gelmez kadının kız kardeşiyle yahut ondan başka dört kadınla evlenebilir. Çünkü dar-ı harbte Müslüman ahkâmı kendisine tebliğ edilmemiştir. Yoksa kadın iddetle mükellef olmadığı için değildir. îddet insan hakkıdır. Kadın onunla mükelleftir. Fetih.

"Müslüman memleketine çıkarsa..." Hidâye, Muzmerât ve diğer kitabların nikâh bahsinde İslâm memleketine çıkması şart koşulmamıştır. Onlarda şöyle denilmiştir: "Kadın dar-ı harbde Müslüman olur da üç hayız geçerse kocasından bâin olur. İmam-ı Azam´a göre kendisine iddet de lâzım gelmez. İmameyn buna muhâliftir." Kuhistdnî.

"Sebebi yukarıda geçti." Yani karnında nesebi sâbit bir çocuk vardır.

METİN

Onun içindir ki, haram olduğunu bilerek cima ederse kendisine had vurulur. Çünkü zinâdır. Kendisiyle zinâ edilen kadın kocasına haram değildir. Vehbâniyye şerhinde şöyle denilmiştir: "Kadın zinâ ederse hayız görmedikçe kocası ona yakınlık edemez. Çünkü zinâdan gebe kalmak ihtimali vardır. Kocasının suyu başkasının ekinini sulamamalıdır. Bu garip olduğu için bellenmelidir. Haram olduğunu bilmemesi bunun hilâfınadır. O zaman kadın ilk kocasına haram değildir. Meğerki iddeti bitmiş olsun. Birinci kocası için beklediği iddette kadına nafaka yoktur. Çünkü kadın itâatsizlik etmiştir. Hâniyye.

Ben derim ki: Yani bilerek ve razı olarak kocaya vardıysa itâatsizlik etmiş olur. Nitekim geçmişti.

FER´Î MESELELER: Kadın adımın menîsini kendi fercine akıtsa iddet bekler mi beklemez mi? Bahır sahibi inceleme yaparak evet cevabını vermiştir. Çünkü rahminin temiz olduğunu anlamak için buna ihtiyacı vardır. Nehir sahibi ise inceleme yaparak: "Hamile olduğu anlaşılırsa evet, aksi takdirde hayır!" cevabını vermiştir Kınye´de: "Kadın doğurur da sonra kocası boşayarak yedi ay geçer ve başka kocaya varırsa bu müddette üç hayız görmedikçe sahih olmaz. Velev ki doğurmadan önce hayız görmemiş olsun. Çünkü hayız görmeyen kadın hamile kalmaz."

İZAH

"Onun içindir ki" Yani kadına iddet lâzım gelmediği içindir ki demek istiyor. Çünkü zinâdır sözü illetin illetidir. Binaenaleyh vasıtayla malûlün da illeti olur. Şârih ikinci illeti birinciden evvel söylese daha iyi olurdu.

"Kendisiyle zinâ edilen kadın kocasına haram değildir." Şeyhayn´a göre kocası istibrâ yapmadan onunla cimada bulunabilir. İmam Muhammed: "İstibrâ yapmadıkça onunlacima´da bulunmasını iyi görmem." demiştir. Nitekim haram olan kadınlar faslında geçmişti.

"Kocası ona yakınlık edemez." Yani hayzını görüp temizlenmedikçe onunla cimada bulunması haramdır. Nitekim Vehbâniyye şârihi bunu açıklamıştır. Bu, sözün İmam Muhammed kavline göre yorumlanmasına mânidir. Çünkü o istibrânın müstehab olduğunu söylüyor. Bunu musannıf dahi Minah´ın haram olan kadınlar faslında böyle söylemiştir. Biz ondan naklen demiştik ki: "Vehbâniyye şerhindeki ifade için Netif sahibi: O zayıftır. Meğerki şübheyle cima ettiğine yorumlansın, demiştir."

"Bu garip olduğu için bellenmelidir." Şârihin bellenmelidir diye emretmesi itimad etmek için değil kaçınmak içindir. Buna karine garip olduğu için sözüdür. Zira mezhebimizde meşhur olan kavle göre zinâ suyunun hörmeti yoktur. Rasûlüllah (S.A.V.), "Karım kendisine dokunanın elini men etmiyor." diye şikâyet eden zâta: "Onun boşa!" emrini vermişdi. Bunun üzerine o zât: "Ama ben onu seviyorum. O güzeldir." deyince Resûlüllah (S.A.V.): "Ondan istifade et!" buyurmuşlardı.

«Suyu başkasının ekinini sulamamalıdır.» Cümlesine gelince: Bu da Peygamber (S.A.V.)´den rivâyet olunmuşsa da ondan murad hamile kadınla cimada bulunmaktır. Çünkü hamile kalmazdan önce ekin olmaz, dökülmüş su olur. Onun için derler ki: "Bir kimse zinâdan gebe kalmış bir kadınla evlenirse doğuruncaya kadar ona yaklaşmaz. Tâ ki suyu başkasının ekinini sulamasın." Çünkü onun menîsiyle çocuğun gözü ve kulağı kuvvet bulur. Bu izahâtımızla anlaşılır ki, karısını zinâ ederken gören adamın onunla cimada bulunabilmesi ile, zinâdan gebe kalan bir kadınla evlenip onunla cimada bulunamaması arasında fark vardır. Bunu ganimet bil!

"Bilerek ve razı olarak kocaya vardıysa itâatsizlik etmiş olur." Fakat bilmeyerek vardıysa meselâ kadının haberi yokken ona ric´at etmişse yahut kadını nikâha zorlamışsa kadın itâatsiz sayılmaz. Çünkü kendini kocasından men etmek istememiştir. Bunu Tahtâvî söylemiştir.

"Nitekim geçmişti." Yani musannıfın: "Şübheyle cima edilen kadın" dediği yerde uzun uzadıya geçmişti. T.

"Kadın adamın menîsini ilh..." Yani halvet ve cima olmaksızın kocasının menîsini fercine akıtırsa demektir. Başkasının menîsini akıtırsa ne hüküm verileceğini şübheyle cima edilen kadın meselesinde arz etmiştik

"İnceleme yaparak evet cevabını vermiştir." Ve şöyle demiştir: "Kadını dübüründen cima ederse yahut kadın onun menîsini fercine akıtır da sonra kadını boşarsa fercine sokmaksızın ne hüküm verileceğini görmedim. Şâfiîlerin Tahrir´inde her iki surette iddet vâcib olacağı beyan edilmiştir. İkincide mezheb sahibine mutlaka bununla hüküm vermek gerekir. Çünkümenîyi içeri akıtmak mücerred âleti sokmaktan daha çok rahimin temizliğini bilmeye muhtaçtır." Demek istiyor ki, birincide muhtaç değildir. Çünkü dübüre yapılan cima halvette olmuşsa iddet halvetle vâcib olur. Halvette olmamışsa rahimin temizliğini bilmeye hâcet yoktur. Çünkü suyu ekin yerinden başkasına dökmüş olur. Bunda gebe kalmak ihtimali yoktur.

"Nehir sahibi ise ilh..." Şöyle demiştir: "Ben derim ki: hamileliği meydanda ise onun iddeti doğurmakla biter. Aksi takdirde kadına iddet yoktur demek gerekir. "Ulemadan bazıları Nehir sahibine şöyle itiraz etmiştir: "Hamileliğin olup olmadığı anlaşılıncaya kadar beklemek senin kaçtığın iddetin tâ kendisidir. Menîyi içeri akıttıktan sonra evlenmesini câiz görüyorsan naklî delil göstermeye muhtaçsın!"

Ben derim ki: Döl alma bahsinde Bahır´dan, o da Muhît´ten naklen şöyle diyeceğiz: "Bir adam cariyesinin fercten başka bir yerine sürterek menîsini indirir de cariye o esnada onun menîsini alarak bir şey içinde fercine sokarsa ve bundan gebe kalarak çocuk doğurursa, çocuk o adamın oğlu, cariye de ümmüveledi olur." Bu fer´î mesele Bahır sahibinin incelemesini teyid eder. H.

Ben derim ki: Ulemanın iddeti âleti kesik bir kimsenin halvetiyle isbat etmeleri de bunu teyid eder. Bu onun sürtmesiyle gebelik tevehhüm edilmesinden başka bir şey değildir.

"Yedi ay geçer." Yedi değil dokuz ay olsa gerektir. Tâ ki İmam Mâlik´ten manzum olarak geçen rivâyete işaret olsun. O: "Temizlik müddeti uzayan kadının iddeti dokuz ayla geçer." demiştir. Mânâ: "Kadın hayız görmedikçe dokuz ay geçse bile sahih olmaz." demektir.

"Üç hayız görmedikçe sahih olmaz ilh..." Hayız görmediğini kocası tasdik ederse bu zâhirdir. Aksi takdirde söz kocasınındır. Zira "kadın iddetim bitti derse" ifadesinde Bedâyı´dan naklen ve kezâ ric´at bâbında Bezzâziye´den naklen arz etmiştik ki: "Boşanan kadın ikinci kocasına: Sen beni iddetim içinde aldın derse talâk ile nikâh arasında iki aydan az müddet bulunduğu takdirde İmam-ı Azam´a göre kadın tasdik edilir ve nikâh fasid olur. Daha fazla müddet geçmişse tasdik edilmez. Ama nikâh sahihtir. Çünkü nikâha özenmek iddetin bittiğini ikrar sayılır."

"Çünkü hayız görmeyen kadın hamile kalmaz." Yani hamile kalınca anlaşılır ki, kadın hayız görenlerdendir. Artık onun iddeti ancak üç hayızla biter.

METİN

Yine Kınye´de bildirildiğine göre kadını üç defa boşar da ben onu bir defa boşamıştım, iddeti de geçmişti derse, halk arasında iddetin geçtiği bilindiği takdirde üç talâk vâki olmaz. Bilinmezse olur. Üç talâkın vuku bulduğuna adamın inkârından sonra beyyine ile hüküm verilirse, o da bundan bir müddet evvel kadını bir talâkla boşadığına beyyine getirirse kabuledilmez. Bahır. Yine Bahır´da Cevhere´den naklen bildirildiğine göre kadına güvenilir biri gaibteki kocan öldü yahut seni üç defa boşadı diye haber verir yahut kadına güvenilir bir kişi eliyle kocasından bir talâk mektubu gelirse kadının bunun doğru olduğuna gönlü yattığı takdirde iddet bekleyip evlenmesinde bir beis yoktur. Kezâ bu adamın karısı bir adama kocam beni boşadı, iddetim de bitti derse o kadını nikâh etmesinde beis yoktur.

İZAH

"Halk arasında iddetin geçtiği bilindiği takdirde" Yani kocası boşadığı vakit halk arasında onu ikrar eder de herkese duyurursa, iddetin geçebileceği bir müddet geçmekle kadının iddeti biter. Velev ki kadınla beraber yaşasınlar. Çünkü boşadığı şöhret bulduktan sonra beraber kalmaları sahih kavle göre iddetin bitmesine mâni değildir. Nitekim şârih bunu Cevâhiru´l-Fetâvâ´dan naklen bildirmişti. Lâkin haram olduğunu şübhesiz bildiği halde kadınla cimada bulunursa bu zinâ olur ve ikinci bir iddet lâzım gelmez. Şübheyle cimada bulunursa her cima için ayrı iddet lâzım gelir ve iddetler, içice girer. Artık son cimanın iddeti bitmedikçe o kadının başka kocayla evlenmesi helâl olmaz. Kadını ilk talâkın iddeti bittikten sonra üç defa boşarsa talâk vâki olmaz. Velev ki cima iddetinde boşamış olsun. Nitekim Bezzâziye´den naklen arz etmiştik. Bununla bir fetva hadisesine cevap verilmiş olur,

Hadise şudur: Bir adam karısını haram sözüyle bâin olarak boşar da bir Şâfiî´den fetva isterse, o da bu talâkın ric´î olduğuna fetva vererek karı-koca bir müddet beraber yaşadıktan sonra kadını yine bu şekilde boşar da kocası nâmına kadına yine bir Şâfiî müracaat ederek yine uzun bir müddet geçerse, sonra yine kadını bu şekilde talâk-ı bâinle boşayarak kendisine bir Şâifî yemin keffâreti vereceksin diye fetva verirse, sonra kadını o anda üç defa boşarsa, şayet ilk üçü ikrarda bulunmuş da halk arasında yayılmışsa ve her biri önceki talâkın iddeti bittikten sonra yapılmışsa yukarıda geçenin muktezasına göre o adamın aleyhine bir talâktan başka bir şey vâki olmaz. O da şöhret bulduğu cihetle ilk tâlâktır. Adam bunu ikrar etmiştir. Kadının da iddeti bitmiştir. Artık ikinci ve ondan sonraki talâklar vâki olmazlar. Velev ki bu müddet zarfında kadınla cima´da bulunsun. Çünkü bildiğin gibi bu şübheyle cima´dır. Allahu a´lem.

"Beyyine getirirse kabul edilmez." Çünkü bildiğin gibi talâk halk arasında meşhur olmadıkça bu talâkın iddeti bitmez. Meşhur olsa aleyhine üç talâkla hüküm olunmadan önce onunla istidlal ederdi. Çünkü üç talâkla hüküm vermenin sıhhatına mâni olan o idi. Onu bırakıp da üç talâkı inkâra gitmesi yalan söylediğine delildir. Binaenaleyh sözü kabul edilmez. Bu ulemanın: "Hükümden sonra dâvânın def´i sahihtir." sözüne aykırı değildir. Bana zâhir olan budur.

"Güvenilir bir kişi eliyle" Sözü kayıd değildir. Nitekim Valvalciyye´de belirtilmiştir. Câmiu´l-Fûsuleyn´de şöyle denilmektedir: "Kadına bir adam kocasının öldüğünü veya dinden döndüğünü yahut kendisini boşadığını haber verirse kadının evlenmesi helâl olur. O adamdan bir başkası işitirse şâhidlik yapabilir. Çünkü bu din bâbındandır. Binaenaleyh bir kişinin haberiyle sâbit olur. Nikâh ve mezheb bunun hilâfınadır. Kadına haber veren âdil olsun olmasın ona kocasından talâk mektubu getirdiğinde mektubun kocasından olduğunu bilsin bilmesin fark etmez. Kadının gönlüne bu işin doğruluğu yatarsa evlenmesinde beis yoktur." îlâ bâbından az önce bunun diyâneten böyle olduğu geçmişti. Sonra Sâihânî´nin el yazısıyla Câmiu´l-Fetâvâ´dan şunu naklettiğini gördüm: "İki kişi gaibin karısını boşadığına şâhidlik ederlerse gaib aleyhine talâk hükmü vermek için kabul edilmez. Ama kadın iddet bekleyip başka kocaya varmak için hâkimin ses çıkarmaması hakkında kabul edilir."

Bunun hâsılı şudur: Hâkimin sükut etmesi câizdir. Çünkü bu dini bir iştir. Talâk isbatı değildir. Zira talâk isbatı gaib aleyhine hükümdür. Binaenaleyh sahih olmaz ve öyle görünüyor ki, iddetin boşlaması talakın vuku bulduğu vakitten itibarendir. İhbar vaktinden itibaren değildir. Çünkü adam kadınla beraber yaşamamaktadır. Binaenaleyh töhmet yoktur. Câmiu´l-Fûsuleyn sahibinin: "Evlenmesinde bir beis yoktur." sözü evlenmemesinin evlâ olduğunu gösterir. Bahır´da şöyle denilmiştir: "Kadına bir adam kocasının öldüğünü, başka biri sağ olduğunu haber verirse, öldüğüne veya cenazesinde bulunduğuna şâhidlik eder de kendisi âdil ise, her ikisi tarih göstermemiş olmak ve sağlık bildiren tarih sonra olmak şartıyla kadın iddetini bekleyip kocaya varabilir. Kadın evlendikten sonra kendisine bir cemaat kocasının sağ olduğunu haber verirlerse kadın ilk haberciyi tasdik ettiği takdirde nikâh sahih olur.

"O kadını nikâh etmesinde beis yoktur." Hâniyye´de şöyle denilmiştir: "Kadın nikâhtan sonra kocam dinden döndü derse erkeğin onun haberine itimad ederek kendisiyle evlenmesi caizdir. Kadın nikâhtan sonra ârız olan bir sebeble meselâ bir süt meselesi veya benzeri ârız olarak haram olduğunu haber verirse adamın da kalbine doğru söylediği yatarsa, kadın güvenilir olsun olmasın onunla evlenmesinde bir beis yoktur. Meğerki kadın benim nikâhım fâsid idi yahut kocam Müslüman değil idi demiş olsun. Çünkü inkâr edilecek bir haber vermiştir." Çünkü asıl olan nikâhın sahihliğidir. Sâihânî.

METİN

Yine Bahır´da Hâkimi´n Kâfîsi´nden naklen bildirildiğine göre kadın kocasının öldüğünde şübhe ederse ihtiyatan yüzde yüz bildiği bir vakitten itibaren iddet bekler. Yine aynı kitabda Muhît´ten naklen şöyle denilmiştir: "Kadın ihtimal götüren bir müddet hakkında kocasını yalanlarsa nafakası sâkıt olmaz. Her ikisinin haberiyle mümkün olduğu kadar amel etmiş olmak için kocası da onun kız kardeşiyle evlenebilir. Kadın yarım seneden fazladadoğurursa çocuğunun nesebi sâbit olur ve esah kavle göre kız kardeşinin nikâhı fâsid olmaz. Ölürse o mirâsçı olur. Fakat iddet bekleyen mirasçı olamaz.

İZAH

"Şübhe ederse" Yani kocasının ölüm haberinde şübhe ederse demektir.

"Yine aynı kitabda Muhit´ten naklen" Sözü yanlıştır. Doğrusu Fetih´den naklendir. İbâresi de şöyledir: "Fethü´l-Kadir´de bildirildiğine göre koca, karım bana iddetinin bittiğini haber verdi derse bu müddet onun iddetinin bitmeyeceği kadar az olduğu takdirde karı-kocanın sözleri kabul edilmez. Meğerki muhtemel olan bir şey meydana gelsin. Meselâ kadın uzuvları belli olmuş bir çocuk düşürsün. O zaman kadının sözü kabul edilir. İddetin sığacağı bir müddet ise kadın yalanladığı takdirde nafakası sâkıt olmaz. Kocası da onun kız kardeşiyle evlenebilir. Çünkü bu dinî bir iştir. Erkeğin sözü onda kabul edilir."

Hâsılı karı-kocanın her ikisinin haberleriyle mümkün mertebe amel olunur. Erkeğin ve şeriatın hakkı olan yerde erkeğin haberiyle, nafaka ve mesken gibi kadının hakkı olan yerde kadının haberiyle amel olunur. Mesele boşayan kocasıyla kadın arasında ihtilâf zuhur ettiğine göre farz edilmiştir.

"Çocuğunun nesebi sâbit olur." Yani neseb hakkında kadının hakkı çocuğun hakkı gibi aslîdir. Zira babası olmayan bir çocukla kadın ayıplanır. Binaenaleyh erkeğin sözü kabul edilmez. Bu kadının kız kardeşiyle evlenmesi de geçerli olmaz. Çünkü verdiği haberde şer´an yalanlanmıştır. Nafaka hükmü verilmesi bunun hilâfınadır. Çünkü nafaka istihkakı iddetten başka şey için de tesavvur olunabilir ve sanki kadın hakkında nafaka iddet sebebiyle, çocuk hakkında başka bir sebeble vâcib olmuş gibidir. Kadının kız kardeşiyle evlenir de ölürse kız kardeşi mirâs alır. Bazılarına göre bunu sağlamken söylerse kadının kız kardeşine mirâs vardır. Aksi takdirde mirâs iddet bekleyene verilir. Miras iddet bekleyene hükmolunursa bazılarına göre kız kardeşin nikâhı fâsid olur. Fakat esah kavle göre fâsid olmaz. Çünkü mirâs istihkakı karı-kocalıktan başka bir sebeble de tesavvur edilebilir. Binaenaleyh nafaka istihkakı mesabesindedir. Bu satırlar Muhît´ten nakleden Bahır´dan kısaltılmıştır. Bunun hülasası iki meseledir.

Birincisi: Kocasının iddeti bitti diye ikrarda bulunduğu kadın bir çocuk doğurur da çocuğun nesebi sâbit olursa kız kardeşin nikâhı fâsid olur. Çünkü bu adam şer´an yalanlanmıştır.

İkincisi: Bunu ikrar eder de sonra karısının kız kardeşiyle evlenir ve ölürse kız kardeş kendisine mirâsçı olur, iddet bekleyen mirâsçı olamaz. Bazıları: "Bu sağlamken ikrar ettiğine göredir. Hastalığında ikrar ederse mirâs kaçıran olur ve iddet bekleyen kadın ondan mirâs alır. Mirâs aldığına göre esah olan kavil kız kardeşinin nikâhının fâsıd olmamasıdır. Çünkü onun mirâsçı olmasından bu mirâsın evlilik yoluyla olması lâzım gelmez ki, kız kardeşinnikâhı fâsid olsun. Miras başka bir yoldan tesavvur olunabilir. Bu izahla anlaşılır ki, şârihin sözünde mânâyı bozacak derecede kısalık vardır. Sözün doğrusu: "Adam ölürse kız kardeş kendisine mirâsçı olur. Bazılarına göre bunu hastalığında söylemişse iddet bekleyen karısı mirâsçı olur. Ama, esah kavle göre onun kız kardeşinin nikâhı da fâsid olmaz.Kadın yarım seneden fazlada doğurursa çocuğunun nesebi sâbit olur ve kız kardeşinin nikâhı da bozulur." şeklindedir. Allahu a´lem!

---

Ynt: Talak By: neslinur Date: 14 Mart 2010, 16:38:26
HİDAD (YAS TUTMA) HAKKINDA BIR FASIL



METİN

Hidad kelimesi eadde, medde ve ferra bâblarından gelir. Kelime cim´la da rivayet edilmiştir. Nitekim Kâmûs´ta belirtilmiştir. İddet için zîneti terk etmek mânâsına gelir. Şer´an talâk-ı bâin veya ölüm iddeti bekleyen bir kadının zînet ve benzeri şeyleri terk etmesidir. Müslüman ve mükellef bir kadın velev ki cariye olsun sahih nikâhla cima edilmişse bâin talâk veya ölüm iddeti beklerken zînet takınmayı, ipekli giymeyi, sık dişli tarakla taranmayı, kokuyu -velev ki ondan başka kazancı olmasın-, hâlis zeytinyağ gibi kokusuz bile olsa yağ sürünmeyi, sürme ve kınayı terk etmek, usfurlu, safranlı, kızıl toprak veya versle boyalı elbise giymemek suretiyle yas tutar. Velev ki boşayan veya ölen kocası bunu terk etmesini tenbihde bulunsun. Çünkü yas tutmak nikâh nimetinin elden gitmesine üzüldüğünü göstermek için şeriatın hakkıdır.

İZAH

Musannıf bizzat iddetin vâcib olduğunu ve bunun keyfiyetini anlattıktan sonra iddet bekleyen kadınlara vâcib olan vazifeyi anlatmaya başladı. Çünkü asıl vücubuna nisbetle bu ikinci derecededir. Fetih.

"Eadde, medde ve ferra bâblarından gelir." Yani mücerred ve mezid bâblardan kullanılır.

"Cim´la da rivâyet edilmiştir." Bu takdirde cedad ve cidad şekillerinde okunur ki, kesmek mânâsından alınmıştır. Sanki kadın zînet ve ihtişamdan kesilmiştir. Nehir.

"İddet için zîneti terk etmek" Yani mutlak surette velev talâk-ı ric´î ile boşansın yahut kadın kâfire veya küçük kız olsun zînetlenmeyi terk etmektir. Böylece lügat mânâsı şer´î mânâdan daha umumi olur.

"Benzeri şeyler" Koku sürünmek, yağlanmak ve sürme çekinmekdir. T.

"Mükellef´den murad âkıl bâliğ olan kadındır. Bununla ve diğer kayıdlarla neden ihtiraz ettiği aşağıda gelecektir.

"Velevki cariye olsun." Çünkü cariye de şeriatın haklarıyla mükelleftir. Elverir ki bununla kul hakkı yenilmiş olmasın. Bahır. Hâsılı yas tutmak cariye sahibinin hakkına tecavüz değildir. Çünkü cariye iddet içinde efendisine haramdır. Kocasının evinde iddet beklemesi bunun hilâfınadır. Nitekim gelecektir.

"Cima edilmişse" Kaydı talâk-ı bâin iddeti bekleyene nisbetle sahihtir. Ölüm iddeti bekleyen kadına ise cima edilmemiş bile olsa iddet vâcibtir. Binaenaleyh yas tutmak da vâcib olur. Şu halde bu kaydı koymamak daha doğru olurdu. Zira iddet bekleyen sözü ona hâcet bırakmazdı.

"Zînet takınmayı" Yani altın, gümüş ve mücevheratın bütün nev´ilerini takınmayı terk eder. Bahır.

"Ipekli elbiseyi" Bütün nev´ileri ve renkleriyle velev ki siyah olsun terk eder. Bahır. İmam Mâlik iddet bekleyen kadının siyah ipekli giymesi mubah olduğunu söylemiştir. Nitekim Fetih´de beyan edilmiştir. Bu izahtan anlaşılır ki, Dürr-ü Müntekâ sahibinin yaptığı gibi siyahı istisna etmek doğru değildir. Çünkü o bizim mezhebimiz değildir.

"Sık dişli tarakla" Taranmaz. Ama seyrek dişli tarakla taranabilir. Bunu Mebsût sahibi söylemiştir. Fetih sahibi bu hususta inceleme yapmıştır. Lâkin Cevhere´den naklen aşağıda gelecektir ki, bu özürle mukayyeddir.

"Kokuyu" Yani kokuyu beden ve elbisede kullanamaz. Kuhistânî. Bahır ve Fetih sahiblerinin: "Koku yapamaz, ticaretinde de bulunamaz." sözleri bundan daha umumidir.

"Kokusuz bile olsa" Yağ sürünmeyi terk eder. Çünkü bu saçı yumuşatır. Binaenaleyh zînet sayılır. Zeylai. Böylece anlaşılır ki, memnu olan zinet vecihle kullanmasıdır. Sıkmak veya satmak yahut yemek için eliyle dokunmaktan men edilmez. Nitekim bunu Rahmetî söylemiştir.

"Usfurlu, safranlı" Elbiseden murad zînet sayılacak yeni elbisedir. Yeni olmazsa giyilmesinde beis yoktur. Çünkü ondan ancak avret yerlerinin örtülmesi kasdedilir. Hükümler maksadlara göre verilir. Kuhistânî.

"Çünkü yas tutmak şeriatın hakkıdır." Binaenaleyh kulun bunu ıskata hakkı yoktur. Bir de bu zikredilen şeyler kadına rağbetin sebebleridir. Halbuki kadın iddet esnasında nikâhtan men edilmiştir. Binaenaleyh haram bir fiile sebeb olmamak için bunlardan kaçınır. Hidâye.

METİN

Ancak bir özürden dclayı yapması müstesnadır. Bu söz zikredilenlerin hepsine şâmildir. Çünkü zaruretler haram olan şeyleri mubah kılar. Siyah, mavi ve kokusu kalmamış usfurlu eski elbise giymekte bir beis yoktur. Yedi kadına yas tutmak yoktur. Bunlar kâfire, küçük kız, deli kadın, âzâd iddeti bekleyen -efendisi ölen ümmüveled gibi-, nikâh-ı fâsid iddeti bekleyen, şübhe ile cima´ edilen veya talâk-ı ric´î iddeti bekleyen kadınlardır.

İZAH

"Zikredilenlerin hepsine şâmildir." Kadının gözü ağırırsa sürme çekinebilir. Kaşıntısı varsa ipek elbise giyer. Başından elemi varsa yağ sürünüp zîneti kasdetmemek şartıyla seyrek dişli tarakla taranabilir. Çünkü bu zînet değil tedavidir. Cevhere. Fetih´de şöyle denilmiştir: "Kâfî´de bildirildiğine göre kadının boyalı elbiseden başka giyeceği yoksa onu giymesinde beis yoktur. Zira bunu avret yerini örtmek zaruretinden dolayı yapar. Lâkin zîneti kasdetmez. Hem bundan başka elbise buluncaya kadar diye kayıdlamak gerekir. Başka elbise ya satın alıp parasını vermek yahut kadının malı varsa onun malından vermekle elde edilir."

Ben derim ki: Şâfiilerden bazıları özürden dolayı sürme çekinmeyi:"Geceleyin sürünürsonra ertesi gün onu siler." diye kayıdlamışlardır. Nitekim hadîsde böyle vârid olmuştur. Hadîsi Fetih sahibi dahi tahriç etmiştir. Ama ben bizim ulemamızdan bununla kayıdlayan görmedim. Her halde "Zaruretler kendi mikdarlarınca takdir olunur." kaidesinden bilindiği için kayıdlamamış olsalar gerektir. Lâkin gece veya gündüz sürme çekinmek kadına kâfi geliyorsa yalnız geceyle iktifa eder, aksini yapmaz. Çünkü sürme zîneti için gece daha gizlidir. Hadîs de buna yorumlanmıştır. Allahu a´lem.

"Siyah, mavi ilh.. giymekte bir beis yoktur." Fetih sahibi diyor ki: "Yas tutan kadının siyah elbise giymesi dört mezhebin imamlarına göre mubahdır. Zâhirîler onu kırmızı ve yeşil gibi saymışlardır." Zeylaî siyah giymenin caiz olduğunu: "Çünkü ondan zînet kasdedilmez." sözüyle ta´Iil etmiştir.

Ben derim ki: Maksad ipeksiz siyah giymektir. İmam Mâlik buna muhaliftir. Nitekim yukarıda geçmişti. Maviyi inceleme suretiyle Nehir sahibi zikretmiştir. Bu zâhirdir. Meğerki rengi berrak ve saf olsun. Nitekim Şâfiîler bunu söylemişlerdir. Çünkü o zaman ekseriyetle zînet kasdedilir. Bahır´da şöyle denilmiştir: "Usfurlu ve safranlı elbiseden kokusu kalmamış eski olanlar istisna edilir. Zira böylesi câizdir. Nitekim Hidaye´de bildirilmiştir." Anla!

Rahmetî diyor ki: "Kokusu kalmamış elbiseden murad zînetlenilmeyen elbisedir. Zira mâni koku değil zîhettir. Görülmüyor mu ki toprakla boyanmış elbise giymek memnu´dur. Halbuki kokusu yoktur."

Ben derim ki: Zeylaî´nin sözü bundan daha şumullüdür. O şöyle demiştir: "Hulvânî´nin beyanına göre zikri geçen giysilerden murad yeni olanlardır. Zînet olamayacak gibi eski ise giyilmesinde beis yoktur." Yukarıda Kuhistânî´den nakledilen de böyledir.

T E N B î H : Ulemanın yas tutan kadına yalnız zikri geçen şeylerin men edildiğini söylemekle yetinmelerinin muktezası şudur: Yas tutmak bedene mahsustur. Binaenaleyh kadın yatağını ve ev eşyasını süslemekten ve ipekli üzerine oturmaktan men edilmez. Nitekim Şâfiîler bunu bildirmişlerdir. Mi´râc; sahibi üç mezhebin imamlarına göre yas tutan kadının hamama girebileceğini, başını hatmi ve sidrle yıkayabileceğini nakletmiş, fakat bize göre hükmünün ne olacağından bahsetmemiştir. Bahır sahibi: "Musannıfın bu söylenenleri zikretmemesi yas tutan kadının hamama girebileceğini ifade eder." demiştir.

"Yedi kadına yas tutmak yoktur." Yani vâcib değildir. Nitekim Zeylaî´de böyle denilmiştir. Bu sözle musannıf yukarıda geçen kayıdların ihtiraz yerlerini izaha başlıyor. Sekizinci bir kadın daha vardır ki, o da cimadan önce boşanandır. Musannıf: "Bâinden iddet bekleyen" sözüyle bundan ihtiraz etmiştir.

"Kâfire, küçük kız, deli kadın" bunlardandır. Lâkin kâfire iddet içinde Müslüman olursa iddetin kalan kısmında yas tutması lâzım gelir. Nitekim Cevhere´den naklen geçmişti. Küçükkız bülûğa erer, deli kadın ayılırsa aynı şeyi onlar hakkında da söylemek gerekir. Nitekim Bahır´da belirtilmiştir. Bu gibilere yalnız iddet lâzım gelip yas tutmak vacib olmaması yas tutmak Allah Teâlâ´nın hakkı olduğu içindir. Burada mutlaka mükellef olmak lâzımdır. Zira giyinmek ve koku surünmek hissî birer fiildir. Onların haram olduğuna hüküm verilmiştir. îddet bunun hilâfınadır. Çünkü o müsebbebleri sebeblere bağlamak kabîlindendir. Şu mânâya kî, karı-koca birbirlerinden ayrılırken şer´an muayyen bir müddet kadının nikâhı sahih olmaz. Binaenaleyh bu yokluğa dair bir hükümdür. Mükellef olmaya bağlı değildir. Nitekim Fetih sahibi izah etmiştir.

"Âzâd iddeti bekleyen" den murad sahibi kendisini âzâd eden ümmüveleddir. Efendisi ölen ümmüveled de onun gibidir. Çünkü onun ölümüyle âzâd olur. Böylesinin dahil olup olmadığı biraz gizli kaldığı için şârih onu açıklamış, birinciden bahsetmemiştir. Çünkü o açıktır.

"şübhe ile cima edilen" Sözünden musannıf nikâhlı tâbiriyle ihtiraz etmiştir. Münasib olan bunu âzâd iddeti bekleyen kadının yanında zikretmek idi. H.

"Veya talâk-ı ric´î" Sözünün yanında cimadan önce boşananı da zik-retmeliydi. Çünkü bunların İkisi "Talâk-ı bâin iddeti bekleyen" ifadesiyle hariç kalmışlardır. Bunu Halebî söylemiştir.

METİN

Akrabaya yas tutmak yalnız üç gün mubahdır. Kocası karısını bundan men edebilir. Çünkü zînet onun hakkıdır. Fetih. Ama koca razı olduğu yahut kadın evli bulunmadığı vakit üç günden ziyade yas tutmanın da helâl olması gerekir. Nehir. Tatarhâniyye´de bildirildiğine göre siyah giymek hususunda kadın mazur olamaz. günâhkârdır, Bundan ancak kocası hakkında yas tutan eşi müstesnadır. O üç güne kadar mazurdur. Bahır sahibi diyor ki: "Bunun zâhirine bakılırsa kadın kocasının ölümüne üzülerek üç günden fazla siyah giymekten men edilir." Nehir´de: "Kadın iddet beklerken bulûğa ererse kalan kısmında yas tutması lâzım gelir." denilmiştir.

İZAH

"Üç gün mubahdır ilh..." Yani bu hususta sahih hadîs vardır. Peygamber (S.A.V.): "Allah´a ve âhiret gününe imânı olan bir kadının üç günden fazla yas tutması helâl olamaz. Ancak kocasına yas tutması müstesna. Zira ona dört ay on gün yas tutar." buyurmuştur. Bu hadîs üç gün yas tutmanın helâl olduğuna, fazlasının helâl olmadığına delâlet eder. İmam Muhammed´in Nevâdir´deki: "Helâl değildir." sözü buna yorumlanmıştır. Nitekim Fetih sahibi beyan etmiştir. Bahır´da Tatarhâniyye´den naklen: "Kadının bunu terk etmesi müstehabdır." denilmiştir. Bundan maksad yas tutmayı tamamen terk etmektir.

"Kocası karısını bundan men edebilir İlh..." Feth´in ibaresi şöyledir:

"Kadın akrabası için üç gün yas tutmak isterse, kocası bulunduğu takdirde onu bundan men etmesi gerekir. Çünkü zînet onun hakkıdır. Hatta kocası istediği halde zînetlenmezse onu dövebilir. Bu yas tutmak ise kadına vâcib değil mubahtır. Yas tutmakla kocasının hakkı zâyi olur." Bahır sahibi bu sözü tasdik etmiştir.

Nehir sahibi diyor ki: "Hadîsin muktezası erkeğin buna hakkı olmamasıdır. Şâfiî kitablarında yazılanlarsa hakkı olduğunu gösterir. Bizim kaidelerimiz de buna aykırı değildir. O zaman hadîsdeki helâl olma işi kocasının men etmediğine yorumlanır." Yani hadîsden anlaşılan helâllık kocası men etmediğine yorumlanır. Çünkü bir şeye sâbit olan her helâllık ona mâni yoksa diye kayıdlanır. Aksi takdirde helâl olmaz. Burada da öyledir. Fetih sahibinin incelemesi ulemanın: "Zîneti terk ettiği için kocası karısını dövebilir." sözünde dahil olduğu için nakledilene muvafıktır. Ondan sonra gelenler de bunu kabul etmiştir. Onun için şârih kesin söylemiştir. İnceleme yalnız Nehir sahibine mahsus değildir.

"Üç günden ziyade yas tutmanın da helâl olması gerekir ilh..." İfadesi söz götürür. Çünkü zikri geçen hadîs üç günden fazlanın helâl olmadığında açıktır. Hadîsde sâbit olan üç gün helâlığı kocası razı olursa diye kayıdlamakla bundan onun rızasının helâl olmayanı da yani üç günden fazla yas tutmayı da mubah kılması lâzım gelmez. Nitekim gizli değildir.

Rahmetî diyor ki: "Hadîs mutlaktır. Onu Peygamber (S.A.V.)´in zevceleri mutlak kabul etmiş, Ümmü Habîbe babası öldükten üç gün sonra güzel koku getirilmesini istemiştir. Zeyneb dahi kardeşi öldükten sonra böyle yapmış ve her biri: Benim kokuya ihtiyacım yok. Şu kadar var ki, Rasûlüllah (S.A.V.)´!: Allah´a ve âhiret gününe imânı olan bir kadına üç günden fazla yas tutmak helâl değildir ilh... buyururken işittim, demişlerdir. Nasıl lâzım gelsin ki, İmam Muhammed babası veya oğlu ölen kadına yas tutmanın helâl olmadığını mutlak olarak ifade etmiş: O yalnız kocaya mahsustur, demiştir."

"Tatarhâniyye´de ilh..." İbâresi şöyledir: "Ebu´l-Fadl´a kocası veya babası yahut başka bir yakını ölen bir kadın elbisesini siyaha boyayarak ölene üzüldüğünü göstermek için üç dört ay onu giyiyor. Bunda mazur mudur diye sorulmuş da hayır diye cevap vermiş. Aynı mesele AIi b. Ahmed´e sorulmuş o da: Mazur değildir, günâhkâr olur. Bundan yalnız kocasına yas tutan kadın müstesnadır. Çünkü o üç güne kadar mazurdur, cevabını vermiştir."

"Siyah giymekten men edilir ilh..." Yani bununla yukarıda geçen, "Siyah giymekte bir beis yoktur." şeklindeki mutlak söz kayıdlanır. Tahtâvî buna cevap vermiş: "Ulemanın ibâreleri birbirini tutsun diye buradaki yas tutmak için boyadığına, oradaki ise kocası ölmeden boyandığına yorumlanır." demiştir. Lâkin üç gün içinde mubah kılınması buna aykırıdır.

"Nehir´de ilh..." Bahsedilen incelemeyi ondan önce Bahır sahibi Cev-here´den olarak yapmıştır. Nitekim kâfirede arz etmiştik.

METİN

İddet bekleyen kadının -yani hangi iddeti beklerse beklesin demektir. Aynî. Binaenaleyh âzâdlık iddeti bekleyenle nikâh-ı fâsid iddeti bekleyene de şâmildir.- kocaya istenmesi haramdır. Nikâh ve iddetten hali olan kadın ise başkası istememiş bulunmak ve o kocaya razı olmak şartıyla istenilebilir. Ses çıkarmazsa iki kavil vardır. Kadın vefat iddeti bekliyorsa: Ben evlenmek istiyorum, gibi ta´riz yoluyla istemek sahihtir. Fakat boşanan kadın bil ittifak istenemez. Çünkü bu boşayanın düşmanlığına sebeb olur. Bunun ifade ettiği mânâ âzâdlık, nikâh-ı fâsid ve şübheyle cima iddetlerinden birini bekleyen kadının istenmesi câiz olmaktır. Lâkin Kuhistânî´de Muzmerât´tan naklen ta´rizin dışarı çıkmaya mebnî olduğu bildirilmiştir.

İZAH

"Nikâh-ı fâsid iddeti bekleyene de şâmildir." Onu da kocaya istemek haramdır. Çünkü zâhire bakılırsa bu kadın o adamla evlenmeye fâsid nikâhla razı olduğuna göre sahih nikâhla evlenmeye de razıdır.

"Başkası istememiş bulunmak ilh..." İfadesini Bahır sahibi Şâfii kitab-larından nakletmiş ve şunları söylemiştir: "Ben bunu bizim ulemamızdan kimsenin söylediğini görmedim. Ama aslı şu sahih hadîsdir:" Sizden birîniz din kardeşînin dünürlüğü üzerine dünür göndermesin! "Bu hadîs izin vermediyse diye kayıdlanmıştır." Yani birinci dünür gönderen izin vermediyse demek istemiştir. Bu bizim kitablarımızda nakledilmiştir.

Remlî diyor ki: "Zahire´de bildirildiğine göre Peygamber (S.A.V.) boş-kasının pazarlığı üzerine pazarlıkta bulunmayı nasıl yasak ettiyse başkasının dünürlüğü üzerine dünür göndermeyi de yasaklamıştır. Bundan murad kadının kalbi ilk dünürüne yatışmasıdır. Tatarhâniyye´nin kerâhiyyeî bâbında böyle denilmiştir Anla!"

"Ses çıkarmazsa iki kavil vardır." Yani Şâfiilerce İki kavil vardır. Hayreddin-i Remlî diyor ki: "Şâfiîlerin susan kimseye söz nisbet edilmez demeleri caiz olduğunu tercihi gerektirir."

Ben derim ki: Bu hal karineleriyle kadının ilk dünüre kalbi yattığı bilinmezse zâhirdir. Aksi takdirde razı olduğunu açık söylemiş gibi olur.

"Ben evlenmek istiyorum gibi..." Beyhakî´nin Said b. Cübeyr´den tahric ettiği bir hadîsde: Meğerki yerli yerinde bir söz söylemiş olsun, âyet-i kerîmesi hakkında: Ben sana rağbet ediyorum, ben bir araya gelmemizi pek arzu ediyorum gibi sözler söyler, demiştir. Bunda evlenmek ve nikâh gibi şeyleri açıklamak yoktur. Sen gerçekten güzelsin veya elverişlisin gibi sözler de böyledir. Burada Bedâyı sahibine red cevabı vardır. O: "Bir araya gelmemizi istiyorum; sen gerçekten güzelsin gibi sözler söyleyemez. Çünkü hiç bir kimsenin ecnebî bir kadının yüzüne karşı bunları söylemesi helâl değildir." demiştir.

Reddin vechi şudur: Bu rivâyet edilmiş bir tefsirdir. Hidâye sahibi ve başkaları gibimezhebimiz uleması bunu kabul etmişlerdir. Evlenmek istemek için bu ta´riza izin verilmiştir. Memnu olan buna mâni olmaktır. Zira bir kimse açıkça evlenme ve nikâh sözleriyle ecnebî bir kadına dünürlükte bulunsa câiz olur. Buna bir mâni yoktur. O halde ta´rizda bulunmak evleviyetle câizdir. Evet, bu sözlerle dünürlük yoluyla olmayarak o kadına hitab etmek yasaktır. Ama sözümüz orada değildir. Anla!

"Ta´riz yoluyla istemek sahihtir." Ta´riz açık konuşmanın hilafıdır. Ku-histânî diyor ki: "Tahkîka göre ta´riz bir sözden onun hakikî veya mecazî yahut kinâye mânâsını kasdetmek, sözün gelişinden de arz ettiği mânâyı kasdetmektir. Binaenaleyh gerek kelimenin mânâsı, gerekse arz etmek istediği mânâ ikisi de maksuddur. Lâkin o söz arz ettiği mânâda kullanılmaz. Meselâ bir şey istemeye gelen kimse: Sana selâm vermeye geldim der de sözden selâmı, sözün gelişinden de bir şey istemeyi kasdeder."

"Fakat boşanan kadın bil ittifak istenemez." Bu ifadeyi Bahır ve Nehir sahibleri Mi´râc´dan nakletmişlerdir ki, talâk-ı bâine de şâmildir. Bunu Zeylaî açık söylemiştir. Fetih´de şöyle denilmektedir: "Boşanan kadın hakkında ta´riz bil ittifak câiz değildir. Çünkü onun asla evinden çıkması câiz değildir. Binaenaleyh herkese gizli kalmayacak şekilde ta´riz yapmaya imkân bulamaz. Bir de bu boşayan şahsın düşmanlığını kazandırır." Bil ittifak demesi ihtiyarda nakledilen ifadeye aykırıdır. Orada şöyle denilmiştir: Bütün bunlar bâinle boşanan ve kocası ölen kadın hakkındadır. Talâk-ı ric´i ile boşanana gelince: Onu açıkça istemek câiz olmadığı gibi işaret yoluyla istemek de caiz değildir. Çünkü ilk kocasının nikâhı bâkîdir.

"Bunun ifade ettiği mânâ" Yani boşayanın düşmanlığı diye kayıdlayarak yaptığı ta´lil demek istiyor.

"Câiz olmaktır." Sözündeki zamir ta´riza râcidir. Bu suretle dünürlük ve ta´riz arasında fark yapılmış olur. T. Yani şârih yukarıda âzadlık ve nikâh-ı fâsid iddeti bekleyen kadına dünürlük yollamanın câiz olmadığını söylemişti. Ama dünürlük başka ta´riz başka demek istiyor.

"Lâkin Kuhistâni´de ilh..." Şu ibâre vardır: "Âzâdlık iddeti bekleyenler hakkında nass yoktur. Bunların ilk ikisine ta´riz caiz olmak gerekir. Son ikisi bunun hilâfınadır. Zahîriyye´de bildirildiğine göre bunların evden çıkmaları câiz değildir. ilk ikisi böyle değildir. Muzmerat´ta ta´rizin dışarı çıkmaya bina edildiği bildirilmiştir."

Hâsılı ilk ikisine yani âzâdlık ve şübheyle cima iddeti bekleyenlere ta´riz câizdir. Çünkü onlar iddet bekledikleri evden çıkabilirler. Ayrılma yani fesh iddeti bekleyenle nikâh-ı fasid iddeti bekleyen bunun hilâfınadır. Onlar evden çıkamadıkları için kendilerine ta´rizda bulunmak câiz değildir. Çünkü ta´rizin câiz olması dışarı çıkmanın câiz olmasına bağlıdır. Zira dışarı çıkamayan kadına ta´rizda bulunmak imkânı yoktur. Lâkin Hâkim Kâfî adlı eserinde azâdlık iddeti bekleyenle nikah-ı fâsid iddeti bekleyen kadının dışarı çıkabileceklerini söylemiştir. Evet, âzâdlık iddeti bekleyen kadın hakkında bu müşkildir. Zira gördün ki, ta´rizda bulunmanın haram kılınması boşayan kimsenin düşmanlığına sebeb olur. Âzâdlık iddeti bekleyen kadında bu vardır. Çünkü onu âzâd eden efendisidir. Onunla kendisi evlenmek isterse bu hususta başkasına düşman kesilir. Meğerki âzâdlık iddeti bekleyenden sahibi ölen kasdedilsin. O zaman işkâl kalmaz. Çünkü kadın vefat iddeti bekler. Kuhistânî´nin nüshasında âzâd iddeti bekleyen düşmüştür. Hâşiye yazarının nüshasında ise mevcuddur. Onun için sözünü muradından başkaya yorumlamıştır. Anla!

METİN

Talâk-ı ric´i ve bâin iddeti bekleyen bir kadın mükellef ve hür ise yahut kendisine velev fâsid nikâhtan olsun ev hazırlanmış cariye ise, Zahîriyye´de bildirildiğine göre nasıl ayrılırsa ayrılsın velev iddetinin nafakası yahut mesken karşılığında hul´ yapmış olsun esah kavle göre -İhtiyar- gece ve gündüz asla evinden çıkıp başkasının evi bulunan avluya gidemez. Velev ki kocasının izniyle olsun. Çünkü bu Allah Teâlâ´nın hakkıdır. Kocasının evini kiralaması lâzım gelir. Mi´râc. Cariye gibisi bunun hilâfınadır. Çünkü kul hakkı önce gelir.

İZAH

"Mükellef" tâbiri küçük kız ile deli ve kâfir kadını hariç bırakmıştır. Bahır´da Bedâyı´dan naklen şöyle denilmiştir: "Bunların ilk ikisine teklif hükümlerinden bir şey teallûk etmez. Kitabîyyeye gelince: O da şeriat hakkıyla muhatab değildir. Lâkin koca kendi menîsini korumak için deli veya kitabîyye olan karısını dışarı çıkmaktan men edebilir. Kezâ mecûsiyenin kocası Müslüman olur da kendisi Müslümanlığı kabul etmezse hüküm budur." Yine Bahır´da Mi´râc ile Nikaye şerhinden naklen: "Çıkmaktan men hususunda mürâhika bulûğa eren kız gibidir. Yas tutmak vâcib olmaması hususunda ise kitabîyye gibidir." denilmektedir. Yani boşanmadan önce kocasından gebe kalmış olması ihtimali vardır. Binaenaleyh kocası menisini korumak için onu men edebilir demek istemiştir.

"Ve hür ise" dışarı çıkamaz. Hür değilse talâk ve vefat iddetinde dışarı çıkabilir. Çünkü böylesinin nikâh halinde bile kocasının evinde oturması lâzım değildir. Nikâhtan sonra da hüküm budur. Bir de hizmet velînin hakkıdır. Onu iptal etmek câiz değildir. Meğerki kendisine bir ev hazırlamış olsun. O zaman dışarı çıkamaz. Kocasının dönmeye hakkı da vardır. Nikâhda cariyeye ev hazırlar da sonra boşanırsa cariyeyi efendisi isteyinceye kadar kocası dışarı çıkmaktan men edebilir. Nitekim Bahır´da belirtilmiştir.

"Ev hazırlanmış cariye ise" Yani sahibi cariyeye kocasının evinde bir yer tahsis etmiş de kendisini istememişse demektir.

"Nasıl ayrılırsa ayrılsın ilh..." Yani velev ki kocasının oğlu öpmek suretiyle ayrılmaya sebeb günâh olan bir fiil teşkil etsin demektir. Bunu Bedâyı´dan naklen Bahır sahibi söylemiştir. Nehir sahibi diyorki: "Talâk iddeti bekleyen diye kayıdlaması cima iddeti bekleyen kadın dışarı çıkmaktan men edilmediği içindir. O âzâdlık iddeti bekleyenle nikâh-ı fâsid ve şübheyle cima iddeti bekleyen gibidir. Meğerki kocası kendi menîsini korumak İçin onu çıkmaktan men etmiş olsun. Bedâyı´da böyle denilmiştir. Zahîriyye´de ise bunun hilâfı bildirilmiştir. Orada: "Sahih veya fâsid nikâhtan iddet icab eden sair fark vecihleri hep birdir. Yani evinden çıkmasının haram olması hakkında müsavîdir." denilmiş, kadının koca evinde iddet beklemeyeceği hususunda Özcendî´nin fetvası hikâye edilmiştir."

"Kadının" zamiri fâsid nikâhla alınan kadına râci´dir. Çünkü onun üzerinde kocasının milki yoktur. Bahır. Yani nikâh-ı fâsid aralarını ayırmadan dışarı çıkmasına mâni değildir. Ayırdıktan sonra da öyledir demek istiyor. Şârih faslın sonunda hilâfı nakledecek, Bedâyı´ sahibinin sözünden çıkarılan arabulmayı da söyleyecektir. Tamamı gelecektir.

"Yahut mesken karşılığında hul´ yapmış olsun." Zeylaî diyor ki: "Bi-naenaleyh kadın mesken istemeyeceğine hul´ yapmış gibi olur. Çünkü mesken masrafı kocasından sâkıt olur, kocasının evini kiralamak kadına lâzım gelir. Oradan çıkması helâl değildir." Fetih´de de böyle denilmiştir. Yani kocasının evinde oturması şer´an kadına vâcibtir. Kadın bunu ıskat edemez. Yalnız masraflarını ıskat eder. Zâhirine bakılırsa mesken masrafı diye açıklamak lâzım değildir. Mücerred mesken karşılığında hul´ olması mesken masraflarını düşürür. Nitekim biz buna hul´ babında tenbihde bulunmuştuk.

"Esah kavle göre..." Çünkü kadın kendi hakkını kendisi iptal etmek istemiştir. Bununla onun üzerinde borç olan hak bâtıl olmaz. Nitekim Zeylaî´de bildirilmiştir. Bunun mukabili: "Kadın gündüzün dışarı çıkabilir. Zira bazen buna muhtaç olur. Kocası ölen kadın böyledir." diyenlerin sözüdür. Fetih sahibi diyor ki: "Hak şudur: Müfti olaylara bir bakar. Şayet bir vak´ada bu hul´ yapan kadının çıkmadığı takdirde âciz kalacağını görürse çıkması helâldır diye fetva verir. Kâdir olduğunu görürse haramdır fetvasını verir." Nehir ve Şürunbulâliyye sahibleri de bunu kabul etmişlerdir.

"Evinden" Murad ayrılık ve ölüm anında kadına izafe edilen meskendir. Hidâye. Kocasının milki olmuş olmamış fark etmez. Hatta kocası orada bulunmaz da kadın kirasını verebildiği bir hanede bulunursa oradan dışarı çıkamaz. Kirasını verir, orada hâkimin izniyle oturursa sonra kocasından alır. Bahır ve Zeylaî.

"Başkasının evi bulunan avluya gidemez." İfadesinden murad kocasının olmayan evdir. Oradaki evler kocasına aid ise onlara gidebilir ve hangisinde isterse geceyi geçirebilir. Çünkü onlar mesken olarak kadına izafe edilirler. Zeylaî.

"Cariye gibisi bunun hilâfınadır." Cariyeden muradı hâlis cariyedir. Gibisinden muradı ise müdebbere, ümmüveled ve mükâtebedir. Maksad yer tahsis edilmediği zamandır. Çünkühizmet, sahibinin hakkıdır. Nitekim geçmişti. Evden çıkmamak ise Allah Teâlâ´nın hakkıdır, Binaenaleyh kulun hakkı öne alınır. Çünkü o muhtaçtır.

METİN

Ölüm iddeti bekleyen kadın gece ve gündüz dışarı çıkar. Fakat gecenin ekserisini evinde geçirir. Çünkü nafakası kendine aiddir. O dışarı çıkmaya muhtaçtır. Hatta yanında kendisine yetecek nafakası bulunursa boşanan kadın gibi olur ve dışarı çıkması helâl olmaz. Fetih. Kınye´de kadının vekili yoksa kendisine mutlaka lâzım olan ziraat gibi bir işi yoluna koymak için çıkabileceği bildirilmiştir. Kadın oturduğu evden başka yerde boşanır veya o ziyarette iken kocası ölürse derhal evine döner. Çünkü bu ona vâcibdir. Talâk ve ölüm iddeti bekleyen kadınlar iddetin vâcib olduğu evde iddet beklerler, ondan çıkarılmazlar. Ancak ev yıkılır veya yıkılacağından yahut malının telef olacağından korkarsa yahut evin kirasını veremezse bu gibi zaruri hallerde çıkarak en yakın bir yere gidebilir. Talâkta ise kocasının istediği yere gider. Kadına hanedeki hissesi yetmezse başkalarından satın alır. Müctebâ. Bu sözün zâhirine bakılırsa kadın muktedir olduğu vakit satın almak veya kira ile tutmak kendisine vâcib olur. Bahır. ´Bu sözü Bahır sahibinin kardeşi ile musannıf kabul etmişlerdir.

Ben derim ki: Lâkin benim Müctebâ´nın iki nüshasında gördüğüme göre kadın perde arkasına çekilir. Kelime istirâdan değil istıbar aslından gelmiştir. Bu kaydedilmelidir.

İZAH

"Çünkü nafakası kendine aiddir." Yani nafakası kendi ihtiyari ile sâkıt olmamıştır. Hul´ olan kadın bunun hilâfınadır. Nitekim geçti. Ölüm iddeti bekleyenle talâk iddeti bekleyen kadın arasında fark budur. Hidâye sahibi diyor ki: "Kocası ölen kadına gelince: Ona nafaka olmadığı için geçim derdiyle gündüzün dışarı çıkmaya muhtaçtır. Bu bazen karanlık basıncaya kadar uzayabilir. Boşanan kadın böyle değildir. Çünkü onun nafakası kocasının malından gelmektedir."

Fetih´de şöyle denilmiştir: "Hâsılı kadının dışarı çıkmasının helâl olması maişet derdiyle uğraşmasına bağlıdır. Binaenaleyh o mikdar takdir edilir. Ne zaman ihtiyacı biterse ondan sonra evinin dışında vakit geçirmesi helâl olmaz." Bu izahla Bahır sahibinin itirazı def edilmiş olur. O şöyle demiştir: "Ulemanın sözlerinden anlaşılan vefat iddeti bekleyen bir kadının dışarı çıkabilmesidir. Velev ki yanında nafakası bulunsun. Aksi takdirde talâk veya ölüm iddeti bekleyen bir kadın ancak zaruret için dışarı çıkabiIir derlerdi. Zira boşanan kadın zaruret dolayı siyle gece ve gündüz dışarı çıkabilir." İtirazın def´i şöyledir: Ölüm iddeti bekleyen kadın âdeten nafakasını kazanmak için dışarı çıkmaya muhtaç olunca ulema onun gündüzleri ve gecenin bir kısmında dışarı çıkabileceğini söylemişlerdir. Boşanan kadın bunun hilâfınadır. Zaruretten dolayı çıkmaya gelince: Bu hususta aralarında fark yoktur. Nitekim aşağıda gelen meselede bunu bildirmişlerdir. Şu halde burada murad zaruret olmayan yerdir. Onun için Hâkim Kafi´de boşanan kadının dışarı çıkmasının mutlak olarak memnu olduğunu söyledikten sonra: "Kocası ölen kadın gündüzün çıkabilir. Çünkü ihtiyacı vardır. Ama evinden başka yerde gecelemez." demiştir. Bu aralarında fark olduğunu açık olarak gösterir. Evet, metinlerin ibârelerine bakılırsa zâhirleri Bahır sahibinin sözünü iham eder. Kâfî sahibinin yaptığı gibi kadının çıkmasını hâcetle kayıdlasalar daha zâhir olurdu.

"Kınye´de kadının vekili yoksa ilh..." İfadesi hakkında Nehir sahibi:"Bunu mutlaka kocasının evinde geceler diye kayıdlamak lâzımdır." demiştir.

"Talâk ve ölüm iddeti bekleyen kadınlar" Hakkında Cevhere´de şöyle denilmiştir: "Bu talâk ric´î olduğuna göredir. Bâin olursa mutlaka bir perde lâzımdır. Ancak erkek fâsık ise o zaman kadın çıkar." Bu ifadeden anlaşılır ki, ric´î talâkla boşanan kadın kocası fâsık bile olsa evinden çıkamaz, perde çekmesi de vâcib değildir. Çünkü aralarında evlilik devam etmektedir. Bir de bu kadınla cima´da bulunursa nihayet ric´at etmiş sayılır.

"İddetin vâcib olduğu evde" Sözünden murad araları ayrılmazdan önce her ikisine nispet edilen meskendir. Velev ki kocasının evi olmasın. Nitekim yukarıda geçti. Bu söz çadırlara da şâmildir. Nitekim Şürunbulâliyye´de belirtilmiştir.

"Telef olacağından korkarsa çıkarılabilir." Burada ve daha sonra tesniye zamiri kullanarak çıkarılabilirler dese daha iyi olur ve hem kocasının zulmen çıkarmasına hem de kirayı veremediği için ev sahibinin çıkarmasına ve kadının hissesi kendisine yetmediği vakit mirâsçının evinden çıkarmasına şâmil olurdu. Bahır.

"Yahut evin kirasını veremezse" Sözünden anlaşılıyor ki, kirayı verebilirse kendi malından ödemesi lâzım gelir. Boşanan kadın hâkim izniyle orada oturursa ödediği kirayı sonra kocasından alır. Nitekim yukarıda geçti.

"Bu gibi haller" den biri de Zahîriyye´de kaydedilen şu haldir: "Kadın geceleyin ölüden veya ölümden korkar da yanında kimsesi bulunmazsa çok korktuğu takdirde başka yere gidebilir, aksi takdirde gidemez."

"Talâkta ise ilh..." Sözü mahzuf üzerine atfedilmiştir. Takdiri şudur: Bu ölümdedir. Talâkta ise kocasının istediği yere gider. Talâkta ikinci evin tâyini kocaya, ölümde ise kadına aiddir. Fetih. Kezâ kadını kendisi orada yokken boşarsa tâyin kadına aiddir. Mi´râc. Yine Mi´râc´da bildirildiğine göre ölüm halinde ev yıkılırsa en yakın muayyen bir yere gitmesi, talâk halinde ise istediği yere gitmesi câizdir. Bahır. Bu gösterir ki, en yakın yerin tâyini kadına bırakılmıştır. Anla! Taşındığı yerin hükmü aslî meskeninin hükmü gibidir. Kadın oradan dışarı çıkamaz. Bahır.

"Bu kaydedilmelidir." Ben derim ki: Benim Mûctebâ´nın iki nüshasında gördüğüm "satınalır" şeklinde (şirâ´) aslından gelmektedir. Bunu şu da te´yid eder ki; bu ifade Müctebâ´da: "Kadın ecnebîlerden ve adamın büyük çocuklarından satın alır." şeklindedir. Zira kadının kocasının büyük çocuklarından perdeyle örtünmesi vâcib değildir. Lâkin ben Hâkim´in Kafîsi´nde şöyle denildiğini gördüm: "Kocası boşadığı vakit kadının bir odadan başka yeri bulunmazsa kocasının kendisiyle kadın arasına perde çekmesi gerekir. Ölüm halinde de öyledir. Kocasının başka kadından büyük oğulları varsa onlarla kadının arasına perde çekilir ve kadın orada oturur. Aksi takdirde başka yere taşınır." Biliyorsun ki, bu zâhir rivâyetin ibâresidir. Ona müracaat icab eder. Vechi her halde fitne olsa gerektir. Zira çocuklar yetişmiş adamlar olup kadınla birlikte bir evdedirler. Velev ki kocasının oğulları olmakla kadına mahrem bulunsunlar. Nasıl ki ulema genç kaynana ile baş başa kalmanın mekrûh olduğunu söylemişlerdir. Bahır´da. Mı´râc´dan naklen: "Kocası ölür de yabancı büyük çocukları kalırsa perdenin hükmü yine böyledir." denilmiştir. Söylediğimiz sebebten dolayı onlara yabancı demiştir. Bu da şârihin nüshasını te´yid eder. Müctebâ´da meselenin kadının hissesi kendisine yetmezse diye farz edilmiş olması buna aykırı değildir. Ona yetmeyince perdeyle kadının yanında durmak nasıl emredilir! Çünkü murad yalnız olduğu halde kadına yetmemesidir. Onun için mesele Kâfî´de bir evde diye farz edilmiştir. Sonra Kâfî´nin: "Aksi takdirde başka yere taşınır." demesi gösteriyor ki, satın almak kadına lâzım değildir. Bu sözün bir misli de Hâniyye´den naklen Nehir´de ve başka kitablardadır ki: "Mirâsçılar arasında kadına mahrem olmayan kimseler bulunur da kadının hissesi kendine yetmezse onlar çıkarmasa bile kadın oradan çıkabilir." şeklindedir. Bu da şârihin nüshasını tey´id eder. Bu izahla bütün hâşiye yazarlarının şârihe olan hücumları sukut eder. Anla!

METİN

Talâk-ı bâinde aralarında mutlaka bir perde bulunmak lâzım gelir. Tâ ki ecnebî kadınla halvette kalmış olmasın. Bu şunu ifade eder ki, aradaki perde haram olan halvete mânidir. Ev ikisine dar gelir veya koca fâsık olursa kocasının çıkması evlâdır. Çünkü kadının oturması vâcibtir, erkeğin oturması vâcib değildir. Bunun ifade ettiği mânâ onunla hüküm vermenin vâcib olmasıdır. Bunu Kemal söylemiştir. Hâkimin karı ile kocanın aralarına girebilecek güvenilir bir kadın koyması ve bu kadının rızkının beytülmalden verilmesi iyi olur. Bunu Bahır sahibi Telhisü´l-Cami´den nakletmiştir. Müctebâ´da: "Efdal olan araya perde çekmektir. Kocası fâsık ise araya bir kadın koymalıdır." denilmiş ve şöyle devam edilmiştir: "Fitne korkusu yoksa ve birbirleriyle kârı-koca gibi karşılaşmazlarsa üç hayızdan sonra ikisi bir evde oturabilirler." Şeyhülislama altmış yaşlarında birbirlerinden ayrılan ve aralarında çocukları bulunup onlardan ayrılmaları mümkün olmayan karı-kocanın birbirinden ayılmaları fakat bir evde oturup bir döşekte yatmamaları, birbirierinin karşısına korı-koca gibiçıkmamaları sorulmuş? Buna hakları var mıdır denilmiş. Şeyhülislâm evet cevabını vermiş, musannıf da bunu ikrar etmiştir. Kadını seferde velev bir şehirde boşar veya kendisi ölür de kadınla varacağı şehrin arasında sefer mesafesi bulunmazsa kadın geri döner. Kadının şehri ile aralarında sefer müddeti, gideceği yer ile aralarında ise ondan daha az mesafe bulunursa yoluna devam eder. Sefer mesafesi her İki taraftan mevcud olur da kadın çölde bulunursa yoluna devam etmekle geri dönmek arasında muhayyerdir. Sağındaki ve solundaki yerler muteber değildir. Her iki surette yanında velîsi bulunsun bulunmasın müsavîdir.

İZAH

"Talâk-ı bâinde" Ve ölümde aralarında mutlaka bir perde bulunmak icab eder. Tâ ki kadın onunla mahrem olmayan mirâsçılardan örtünsün. Hindiyye. Bu sözün zâhirine bakılırsa talâk-ı ric´îde perde yoktur. Musannıfın aşağıda gelen: "Ric´î talâkla boşanan da bâin gibidir." sözü onda da perde lâzım geleceğini ifade eder. Ric´at bâbında geçen: "Boşanan kadının yanına haber vermeden girmez." sözü dahi bunu te´yid eder. Sonra zâhire bakılırsa buradaki perde mendubdur. Çünkü kadın ecnebî değildir. Bu zabdedilmelidir. T.

Ben derim ki: Biz Cevhere´den naklen talâk-ı ric´îde perde lâzım gel-mediğini ifade eden sözler arz etmiştik. Velev ki koca fâsık olsun. Çünkü evlilik devam etmektedir. Kadına yanına girdiğini bildirmesi istemediği halde ric´at etmiş sayılmasın diyedir. Bu ise yanına girdikten sonra perde kullanmanın vâcib olmasını gerektirmez. Evet, mendub olmasına bir mâni yoktur.

"Bu şunu ifade eder ki ilh..." Yani ta´lil oradaki perdenin haram olan halvete mâni olmasını gerektirir. Ecnebî kadın hakkında da bunu söylemek mümkündür. Velev ki kendisinden iddet bekleyen olmasın. Ancak bunun hilâfına nakil bulunursa bir diyeceğimiz kalmaz. Bahır.

"Koca fâsık olursa kocasının çıkması evlâdır." Çünkü perde İle iktifa edilmesi kocası haram hükmüne itikad ettiği içindir. Binaenaleyh o haram olan bir şeye cür´et göstermez. Meğerki fâsık olsun. Fetih.

"Bunun ifade ettiği mânâ" Yani kadının oturması vâcibdir diye ta´lil de bulunmanın ifade ettiği mânâ onunla hüküm vermenin yani erkeğin oradan çıkmasına hüküm vermenin vâcib olmasıdır. Ulemanın: "Erkeğin çıkıması evlâdır." demeleri her halde daha tercih olunur mânâsınadır. Nitekim "Haram kılanla mubah kılan delil karşı karşıya geldikleri vakit haram kılan evlâdır yahut daha tercihe şâyândır." denilir ve bundan vücub murad olunur. Fetih.

"Güvenilir bir kadın koyması..." Burada şöyle bir itiraz yapılamaz: "Sizin kaidenize göre kadın araya girmeye elverişli değildir. Hatta siz kadına güvenilir kadınlarla beraber yolculuk müsaadesi bile vermediniz. Başka kadının katılmasıyla fitne artar dediniz!" Çünkü biz şöyle diyoruz: Kadın şehirde araya girmeye elverişlidir. Zira orada kavmü kabileden utanmak veicabında yardım istemek vardır. Çöl bunun hilâfınadır. Zeylai. Böylece bu söz kadının araya girebilmesinin mânâsı imdat isteme imkânı olduğunu anlatmaktadır.

"Rızkının beytülmalden verilmesi iyi olur." Çünkü kadın Allah Teâlâ´nın hakkı için kocayı karısından men etmekle meşguldür. Bu ferc meselelerine gösterilen ihtiyattandır. Binaenaleyh nafakası da Allah Teâlâ´nın malından verilir. Zahîre.

"Müctebâ´da ilh..." Şöyle denilmiştir: "Efdal olan gecelemek hususunda aralarına perde koymaktır. Ancak koca fâsık olursa aralarına güvenilir bir kadın konulur. Buna da imkân yoksa kadın çıkmalıdır. Ama erkeğin çıkması daha iyidir." Bu satırlar kısaltılarak alınmıştır. Burada evvelce geçene muhalefet vardır. Çünkü Hidaye sahibine uyarak musannıfın da dediği gibi perde koymak mutlaka lâzımdır Zâhir olan budur. Çünkü ecnebî kadınla halvette kalmak haramdır.

"Şeyhülislâm" Mutlak olarak söylenince Haherzâde nâmıyla meşhur olan Şeyh Bekr anlaşılır. Şarih bunu nakletmekle Müctebâ´dan naklettiği" kadınla beraber oturmanın bir hâcetten dolayı olmasına tahsis etmek istemiştir. Meselâ çocukları olur da yalnız babalarıyla yahut yalnız anneleriyle kalırlarsa zâyi olacaklarından korkulur. Yahut kendileri yaşlı olurlar da erkeğin bakacak, kadının yiyecek satın alacak kimsesi bulunmaz. Zâhire bakılırsa altmış yaşlarında diye kaydedilmesi ve çocuklar bulunduğunu söylemesi sual hadisesinde böyle olduğundandır. Nitekim bunu Tahtâvi ifade etmiştir.

"Kadın geri döner." Yani kadın ister şehirde ister başka bir yerde bulunsun geri döner. Bu varacağı yer sefer mesafesi olduğuna göredir. Bahır. Yani kadın iddeti içinde mahremsiz sefere çıkmış olmamak için geri dönmesi icab eder. Kendisiyle varacağı yer arasında sefer mesafesi bulunursa bunun hilâfınadır. İki rivâyetten birine göre kadın muhayyerdir. Çünkü sefer yoktur. Anla!

"Kadının şehri ile aralarında ilh " Meselesi birinci meselenin aksinedir.

"Yoluna devam eder." Çünkü geri dönmesinde yeni bir sefer ortaya çıkarmak vardır.

"Sefer mesafesi her iki taraftan mevcud olursa ilh..." Bu üçüncü me-seledir. Bunun aksi de aynı hükümdedir. Aksi her iki taraftan sefer müddeti bulunmamaktır. O zaman kadın muhayyer kalır. Ama geri dönmesi daha iyi olur. Kâfî´nin ifadesine göre hüküm budur. Nihâye ve diğer kitabların ifadelerine göre ise geri dönmesi teayyün eder. Nitekim Bahır´da belirtilmiştir. İki taraftan biri diğerine tercih edilmez. Bana ikincisi tercih edilecek gibi geliyor. Çünkü bunda seferi kesmek vardır. Bu onu tamamlamaktan daha iyidir. Meğerki ikinci meselede olduğu gibi onu kesmekle yeni bir sefer meydana getirmek lâzım gelsin. Sonra gördüm ki Fetih sahibi bunun daha güzel olduğunu. Hidâye sahibinin birinci meseledeki geri dönmeyi mutlak söylemesinin gereği bu olduğunu söylemiştir. .Yani Hidaye sahibibirinci meseleyi Bahır sahibinin yaptığı gibi kayıdlamamıştır.

"Sağındaki ve solundaki yerler" Yani şehir ve köyler muteber değildir. Çünkü bunlar ne vatandır ne de gitmek istenilen yer! Binaenaleyh onları itibara almakda kadına zarar vardır.

"Her iki surette" Yani gerek dönmeyi tâyin, gerekse muhayyer bırakmak suretlerinde yanında velîsi bulunup bulunmaması müsavîdir.

METİN

Kocasının evinde iddet beklemek için geri dönmesi daha iyidir. Lâkin yaşamaya elverişli bir yere uğrarsa -Nitekim Bahır´da ve diğer kitablarda böyle denilmiştir. Nehir´de o yer ile varacağı yer arasında sefer mesafesi varsa ifadesi ziyade edilmiştir.- yahut oturmaya elverişli bir kasaba veya köyde bulunursa mahrem bulamadığı takdirde bil ittifak orada iddetini bekler. İmam-ı Azam´a göre mahrem bulsa da orada bekler. Sonra varsa bir mahremle yola çıkar. Boşanarak iddet bekleyen bir kadın boşandığı yerde beklemekten zarar görüyorsa çölde kocasıyla birlikte bir hödüç veya çadırda Bedevîlerle yolculuk eder. Fetih. Kocası onu götürebilir. Zarar görmezse götüremez. Kocası velev talâk-ı ric´iden olsun iddet bekleyen karısını sefere götüremez. Bahır. Geçen hususatta talâk-ı ric´î ile boşanan kadın bâinle boşanan gibidir. Şu kadar var ki, sefer müddetinde kocasından ayrılmaktan men edilir. Çünkü evlilik bâkîdir. Bâinle boşanan bunun hilâfınadır. Nitekim geçmişti.

FER´İ MESELELER: Bir adam boşadığı karısını yakınına iskan etmesini hâkimden isterse hâkim ona icabet etmez. Kadın ancak ayrıldığı evde iddet bekler. Zahîriyye.

Kadın kocasının oğlunu öperse kendisine mesken verilir, nafaka ve-rilmez.Tatarhâniyye. Nikâh-ı fâsidden iddet bekleyen kadın dışarı çıkmaktan men edilmez. Müctebâ.

Ben derim ki: Yukarıda Bezzâziye´den naklen bunun hilâfı geçti. Lâkin Bedâyı´da; "Kitabîyye, deli ve âzâd ettiği ümmüveled gibi kocası menîsini korumak için onu men edebilir." denilmektedir. Bellenmelidir.

İZAH

"İddet beklemek için ilh..." Çünkü sefer mesafesi olmak hususunda iki taraf müsavî gelince dönmek için tercih sebebi vardır. O da aslî vâcibin hâsıl olmasıdır. Binaenaleyh dönmesi evlâdır. Vâcib olmaması oraya ancak sefer mesafesi yürümekle varılacağı içindir.

"O yer ile varacağı yer arasında sefer mesafesi varsa" Cümlesini ziyade etmenin ne faydası olduğunu sen düşün! Çünkü mesele dönüşde oraya uğrarsa yahut giderken uğrar da iki taraf arasında sefer mesafesi bulunursa diye farz edilmiştir. Sonra Nehir´e müracaat ettim. Fakat bunu orada göremedim.

"Yahut oturmaya elverişli" meselâ malının ve canının emin olduğu ve aradığını bulduğu bir yerde boşanır veya kocası ölürse orada iddet bekler.

"Kocasıyla birlikte" Yani hödüç veya çadırın içinde kocasıyla beraber olduğu halde yolculuk eder. Bahır sahibinin Zahîriyye´den naklettiği ibaresi: "Kadını çölde hödüç veya çadırda beraberinde iken boşar da kocası ot veya su aramak için bir yerden başka yere giderse ilh..." şeklindedir.

Ben derim ki: Zâhire bakılırsa bu hödüç veya çadırda kadının ayrılmasına imkân olmadığı ve aralarında perde bulunmadığı zamandır. Rahmeti: "Koca fasık ise ikisinin arasına kudretli bir kadın koymak icab eder." demiştir. Allah´u a´lem.

"Sefere götüremez." Yani kadını evinde boşarsa onu sefere götüremez. Velev ki talâk-ı ric´î ile boşamış olsun. Ric´at bahsinde Kemal´in seferi ric´at saydığı geçmişti. T.

"Bâinle boşanan bunun hilâfınadır." Çünkü o dilediği kimseyle birlikte geriye döner veya yoluna devam eder. Aralarında nikâh kalmadığı için kocası ecnebî olmuştur. Zeylaî.

"Kendisine mesken verilir." Çünkü mesken şeriatın hakkıdır, nafaka verilmez. Zira ayrılık kadının işlediği bir suçtan ileri gelmiştir. T.

"Bezzâziye´den naklen bunun hilâfı geçti." Yani iddet bâbında: "Koca-sının evinde iddet beklemez." Bezzâziye. demişdi. Lâkin bu söz Müctebâ´nın ifadesine muhalif değil muvafıktır. O halde münasib olan: "Zahîriyye´den bunun hilâfı nakledilmişti." demekdi Yani bu fasılda musannıfın: "Ric´î ve bâin iddeti bekleyen kadın dışarı çıkamaz." dediği yerde şârih: "Zahîriyye´de beyan edildiğine göre ne şekil ayılırlarsa ayrılsınlar." demişdi.

"Lâkin Bedâyı´da ilh..." ifadesiyle şârih iki ibâre arasındaki aykırılığı gidermek istiyor. Çıkabilmeyi kocasının men etmediğini, çıkamamayı da men ettiğine yorumluyor.

Ben derim ki; Lâkin bunu kocası yoksa diye kayıdlamak gerekir. Çünkü kocasının hakkı tercih edilir. Bunu Hâkim´in Kâfîsi´ndeki şu ifade de te´yid eder: "Ümmüveled efendisinden iddet beklerken ve kezâ bir kadın nikâh-ı fâsidden iddet beklerken bundan korunmak yoktur. Her ikisi dışarı çıkar ve evlerinden başka bir yerde geceleyebilirler. Görmüyor musun bir adamın karısı kocaya varır da cima´dan sonra araları ayrılır ve ilk Kocasına iade edilirse kadın ona süslenip zînetlenebilir. Ve kadının üç hayızdan ibaret bir iddet beklemesi gerekir." Allah u a´lem.

---

Ynt: Talak By: neslinur Date: 14 Mart 2010, 16:44:16
NESEBİN SÜBUTU HAKKINDA BİR FASIL



METİN

Haml müddetinin en çoğu iki senedir. Delili Aişe (R.A.)´nin haberidir. Nitekim radâ bahsinde geçmişti. Üç mezhebin imamlarına göre ise dört senedir. En azı bil icma altı aydır. Binaenaleyh talâkı- ric´î iddeti bekleyen bir kadın çocuğunun nesebi iddetinin geçtiğini ikrar etmedikçe, müddet de ihtimalli bulundukça iki seneden fazlada bile doğursa sâbit olur.- Velev hayızdan kesildiği için aylarla iddet beklesin. Bedâyı´. Bu hususta nikâh-ı fâsid de sahih nikâh gibidir.- Kuhistânî. Velev ki yirmi senede veya daha fazlada doğursun. Çünkü kadının temizlik müddetinin uzaması ve çocuğun iddet esnasında kalması ihtimali vardır.

İZAH

Bu fasıl nesebin ne kadar müddette sâbit olacağını veya olmayacağını beyan hakkındadır. Nehir sahibi şöyle demiştir: "Musannıf iddet bekleyen kadınların nev´ilerini beyandan sonra hâmile olarak iddet bekleyenlere ne lâzım geleceğini izaha geçmiştir ki, o da nesebin sübutudur."

"Delili Âişe (R.A.)´nın haberidir." Darekutnî ile Beyhakî´nin Sünen´lerinde tahriç ettiklerine göre Hz. Aişe: "Bir kadın haml müddetinde iki senenin üzerine el iği direğinin gölgesi kadar bile ziyade etmez." Demiştir. Bir rivâyette hadîs: "Haml iki seneden ziyade olamaz ilh..." diye başlar Tamamı Fetih´dedir. Bahır sahibi diyor ki: "El iğinin gölgesi azlığa misaldir. Çünkü dönerken o başka gölgelerden Daha çabuk yok olur."

"Dört senedir." Zira Darekutnî´nin Mâlik b. Enes´den rivâyet ettiği bir hadîsde Hz. Mâlik: "Bu kadın bizim komşumuzdur. Muhammed b. Acla´nın karısıdır. Sözü doğru bir kadındır. Kocası da doğru sözlüdür. 12 senede üç batın çocuk doğurdu. Her batnı dört senede doğurdu." demiştir. Şübhesiz ki Hz. Aişe´nin sözü ancak işitmekle bilinen şeylerdendir. Binaenaleyh bu habere tercih edilir. Çünkü şâri hazretlerine nisbeti sahih olduktan sonra artık hata olmak ihtimali kalmaz. Bu hikâye onun hilâfınadır. Zira İmam Mâlik´e nisbeti sahih olduktan sonra dahi hata olmak ihtimali vardır. Kadının hayız kanı dört sene kesilip sonra çocuk doğması mümkündür. Temizlik müddetinin iki sene veya daha fazla uzaması, sonra gebe kalması câizdir. Karnında meselâ bir hareket hissetse bile çocuk olduğu hususunda kesin değildir. Tamamı Fetih´dedir.

"Velev aylarla iddet beklesin." Yani hayızdan kesildiğini zannederek aylarla iddet beklesin. Zira çocuğu doğurmakla hayızdan kesilmediği anlaşılmış olur. Bunu Ebussûud´dan naklen Tahtâvî söylemiştir.

Ben derim ki: Bu iddet bekleyen kadını umumileştirmektir. Yani kadın bâin veya ric´î talâkta iddetim hayızlarla veya aylarla beklesin bittiğini ikrar etmedikçe fark etmez. İddetinin bittiğini üç ayla tefsir ederek ikrarda bulunursa hüküm yine budur. Çünkü iddetinin aylarla olmadığımeydana çıkar ve ikrarı sahih olmaz. Üç hayız sığacak bir müddette iddetinin bittiğini mutlak olarak ikrar ederse bakılır: İkrarından itibaren altı aydan daha azda doğurmuşsa neseb sâbit olur. Aksi takdirde neseb sâbit değildir. Çünkü hayızdan kesilmesi bâtıl olunca kadının ikrarı hayızlarla iddetinin bittiğine yorumlanır. Bu mümkün olduğu kadar onun sözünü doğruya yorumlamak içindir. Bu satırlar kısaltılarak Bedâyı´dan alınmıştır. Bahır sahibi onu mânâ bozulacak derecede kısaltmıştır.

"Nikâh-ı fâsid de sahih nikâh gîbîdir." İfadesi söz götürür. Çünkü ule manın: "Kadın çocuğu tam iki senede veya fazlada doğurursa bu ric´at olur.". sözlerine uymaz. Nikâh-ı fâsid iddetinde yapılan cima ric´atı icab etmez. Buna Tahtâvî: "Buradaki işaret ric´ata değil nesebin sübutunadır." diye cevap vermiş, sözüne şöyle devam etmiştir:: "Sonra burada nesebin sübutunun yeri ayrılma vaktinden itibaren iki seneden daha azda doğurmuş olmasıdır, daha fazlada doğurması değildir. iki senenin tamamında doğurursa hükmün ne olacağı araştırılmalıdır." Biz bu husustaki sözün tamamını mehir babında arz etmiştik.

"Müddet de ihtimalli bulundukça" Yani iddetin geçebileceği bir zamansa demektir ki, bu kayıd metnin ibâresinden değil mefhumundan alınmıştır. Çünkü iki seneden fazlada doğurduğunda iddetinin geçtiğini ikrar etmemesini geçmesi ihtimali ile kayıdlamak doğru değildir. Fetih ve diğer kitabların ibâreleri şöyledir: "İddetinin bittiğini ikrar etmedikçe böyledir. Bittiğini ikrar eder de müddet de buna elverişli bulunursa, yani İmam-ı Azam´ın kavline göre altmış gün, İmameyn´in kavline göre otuz dokuz gün olur da sonra çocuğu doğurursa nesebi sâbit olmaz. Meğerki ikrar vaktinden sonra altı aydan azda doğurmuş olsun. O zaman nesebi sâbit olur. Zira ikrar vaktinde hamile bulunduğu kesinleşir ve kadının yalan söylediği anlaşılır. Bu bâin talâkla boşanan hakkında da böyledir. Kocası ölen kadın ise iddetinin bittiğini iddia eder de sonra tam altı ayda bir çocuk doğurursa nesebi sâbit olmaz. Daha azda doğurursa sâbit olur."

METİN

Doğum iki seneden fazlada veya tam iki senede olmuşsa ric´at sayılır. Çünkü çocuk iddet içinde kalmıştır. Daha azda olursa ric´at sayılmaz. Zira nesebi sâbit olsa da şübhe vardır. Nasıl ki talâk-ı bâinle boşanan bir kadın talâk vaktinden itibaren iki seneden azda doğurur da iddetinin geçtiğini ikrar etmezse, ihtiyatan iddiaya hâcet kalmaksızın neseb sâbit olur. Çünkü hamlin talâk vaktinde mevcud olması câizdir. Nitekim geçmişti. İki senenin tamamında doğurursa neseb sâbit olmaz. Bazıları sâbit olduğunu söylemişlerdir. Çünkü talâk halinde gebe kalmak tesavvur olunabilir. Cevhere sahibi doğrusunun bu olduğunu söylemiştir. Ancak kocasının bendendir diye iddiasıyla sâbit olur, Çünkü o bunu iltizam etmiştir. Bu aynı zamanda akid şübhesidir.

İZAH

"Çünkü çocuk iddet içinde kalmıştır." Binaenaleyh cima etmekle bu adam karısına ric´at etmiş olur. Nehir. "Doğum ric´at sayılır." sözünün mânâsı ric´ata delil olur demektir. Çünkü hakikî ric´at doğumla değil sâbık cimayla olmuştur.

"Şübhe vardır." Kadının talâktan önce ve sonra gebe kalmış olması ihtimali vardır. Binaenaleyh şübhe ile ric´at etmiş sayılamaz. Velev ki nesebi sâbit olsun. Nesebinin sâbit olması gebelik nikâh veya iddet halinde bulunduğu içindir. Cevhere.

"Nasıl ki talâk-ı bâinle boşanan bir kadın" Sözü bir ve üç talâk-ı bâine şâmil olduğu gibi hürreye ve mâlik olmamak şartıyla cariyeye de şâmildir. Nitekim gelecektir. Kezâ iddet içinde veya dışında evlenmesine de şamildir. Bahır. Bunun izahı fer´î meselelerde gelecektir. Tahtâvi´nin Hamevî´den, onun da Bercendî´den naklettiğine göre talâk-ı bâinle boşanan kadının cima edilmiş olması şarttır. Cima edilmemişse araları ayrıldıktan sonra altı ayda veya daha fazlada doğurduğu takdirde nesebi sâbit olmaz. Daha azda doğurursa sâbit olur. Yani akid vaktinden itibaren altı ayda veya fazlada doğurursa demek istiyor. Bahır´da şöyle denilmiştir:" Bilmiş ol ki ric´î ve bâin talâkla boşanan kadının doğurduğu çocuğun nesebinin sabit olması aşağıda gelecek doğum şâhidliği veya kocanın gebeliği itirafı yahut zâhir olan gebelikle kayıdlıdır.

"İddetinin geçtiğini ikrar etmezse" İhtiyatan iddiaye hâcet kalmaksızın neseb sâbit olur. İddetinin geçtiğini ikrar ederse talâk-ı ric´î gibi olur. Nitekim Fetih´den naklen arz etmiştik.

"Nitekim geçmişti." Yani ikrar bulunmamasını şart koşmak talâk-ı ric´îde geçen gibidir.

"İki senenin tamamında doğurursa" Diye hâssaten zikretmesi daha fazlada doğurduğunda evleviyetle neseb sâbit olmadığındandır. H.

"Neseb sabit olmaz." Çünkü sabit olsa gebeliğin talâktan önce bulunması lâzım gelir. Zira talâktan sonra cima´ helâl değildir. Ric´i talâkla boşanan bunun hilâfınadır. O zaman çocuğun ana karnında iki seneden fazla kalması lazım gelir. Bahır.

"Çünkü talâk hâlinde gebe kalmak tesavvur olunabilir." Yani firâş haIi ortadan kalkmadan gebe kalmış olur. Nitekim bunu Kâdîhân söylemiştir ki güzeldir. O zaman çocuğun ana karnında iki seneden fazla kalması lâzım gelmez. Bunu Nehir sahibi söylemiştir ve Fetih´den alınmıştır.

"Doğrusunun bu olduğunu söylemiştir ´ 0 Kudûrî´nin "Sabit olmaz." sözü için kesinlikle yanlıştır demiştir. Çünkü başka kitablarda sâbit olur denilmiştir. Nehir sahibi diyor ki: "Hak atan bunu muhtelif iki rivâyet bulunduğuna yorumlamaktır. Çünkü metînler Kudurî´nin dediği gibi hep sabit olmadığını kaydetmişlerdir. Kenz ve Vâfi sahipleri, kezâ Sadru´ş-Şeria ve Mecma sahibi bu yoldan yürümüşlerdir. Onlar rivâyetî daha iyi bilirler."

"Çünkü o bunu iltizam etmiştir." Yani bunun vechi de vardır. Kadını iddet içinde şübheyle cima etmiş olabilir. Hidâye ve diğer kitablar.

"Bu aynı zamanda akid şübhesidir." Yani fiil şübhesi olduğu gibi aynı zamanda akid şübhesidir. Şârih bu sözle Zeylaî´nin itirazına cevap vermek istemiştir. Onun itirazı şudur: Üç talâkla boşanan bir kadına kocası şübheyle cimada bulunursa bu fiilde şübhe olur. Ulemanın söylediklerine göre fiil şübhesinde neseb sabit olmaz. Velev ki kocası iddia etsin." Bahır sahibi buna şöyle cevap vermiştir: "Üç talâkta boşanan kadın mal karşılığında boşanmışsa onunla cimada bulunmak hâlis fiil şübhesi değildir. Aynı zamanda akid şübhesidir. Binaenaleyh çelişki yoktur. Çünkü nesebin sâbit olması akid şübhesi bulunduğundandır. Şu da var ki, İbn-i Melek´in Mecma şerhînde açıkladığına göre bir kimse yanına zifaf olunan kadınla cimada bulunur ve kendisine bu senin karındır denilirse bu fiilde şübhe olur. Kocası iddia ederse neseb sâbit olur. Bundan anlaşılır ki, her fiil şübhesi neseb iddiasına mâni değildir." İnşallah hudud bahsinde fiil şübhesiyle akid ve mahal şübheleri arasındaki farkın tahkîki gelecektir. H. Bu satırlar kısaltılarak alınmıştır.

METİN

Ve ancak kadın ikiz doğurur da çocukların biri iki seneden azda, diğeri iki seneden fazlada doğarsa nesebleri sâbit olur. Bir de ancak kocası o kadına malik olursa satın aldığı günden itibaren altı aydan daha azda doğurmak şartıyla nesebi sâbit olur. Velev ki talâk vaktinden itibaren iki seneden fazlada doğursun. Sair ayrılma sebebleri de talâk gibidir. Bedâyı. Lâkin Tahâvî şerhinden naklen Kuhistânî´de bildirildiğine göre iki seneden fazlada doğurursa bendendir diye iddia şarttır. Bir rivâyete göre velev ki kadın onu tasdik etmesin. Bu rivâyet daha güzeldir. Fetih.

İZAH

"Ve ancak kadın ikiz doğurursa ilh..." Meselâ bir kimse bir cariye satar da cariye bu şekilde iki çocuk doğurursa, satan kimse bu çocuklar bendendir diye iddia ettiğinde çocukların nesebi sâbit olur ve satış bozulur. Bu, Şeyhayn´a göredir. İmam Muhammed´e göre nesepleri sâbit olmaz. Çünkü ikinci çocuk bâinle boşadıktan sonra ana rahmine düşmüştür. Birinci de ona tâbi olur. Çünkü ikizdirler. Bazıları doğrusunun bu olduğunu söylemişlerdir. Çünkü carîyenin ikinci çocuğu satmadan önce sahibinin milkinde meydana gelmiş olabilir. Bâinle boşanan kadının ikinci çocuğu bunun hilâfınadır. Fetih.

"Bir de ancak kocası o kadına mâlik olursa..." Ben derim ki: Bu mesele fer´î meselelerin başında gelecektir. Hülasası şudur: Bir adam cariye olan karısını boşar da sonra satın alırsa onu ya cima etmeden yahut cima ettikten sonra boşar. Cimadan sonra boşadığında talâk ya ric´idir yahut bâin; ya bir talâkla boşamıştır yahut iki talâkla. Cima etmeden boşarsa çocuğunnesebi sâbit olmak için talâktan itibaren altı aydan azda doğurması şarttır. Cimadan sonra iki talâkla boşarsa talâktan itibaren iki sene veya daha az geçmesi şarttır. Her iki surette satın alma vakti İtibara alınmaz. Bir talâk-ı bâinle boşarsa hüküm yine böyledir. Talâk-ı ric´î ile boşarsa neseb sâbit olur. Velev ki talaktan sonra on sene geçmiş olsun. Yalnız her İki meselede satın aldıktan sonra altı aydan azda doğurması şarttır. Bu izahtan anlaşılır kî, "Velev iki seneden fazlada olsun." sözü ric´î talâka mahsustur. Bizim sözümüz ise talâk-ı bâin hakkındadır. Şu halde doğrusu "fazla" kelimesini atmaktır. Anla!

"Bedâyı..." Orada şöyle denilmiştir: "Talâk iddeti bekleyen kadın hakkında bildiği her cevap talâktan başka ayrılma sebeblerinden biri ile iddet bekleyen kadın hakkında da cevabdır." Bahır, Yani kocasının dinden dönmesi sebebiyle veya bulûğ yahut âzâdlık muhayyerliği ile yahut küf´u olmaması veya mehri misil bulunmaması gibi bir sebeble ayrılarak iddet beklerse demek istiyor.

"Lâkin Kuhistâni´de bildirildiğine göre" Sözü musannıfın: "İki senenin tamamında doğurursa neseb sâbit olmaz, Ancak kocasının bendendir diye iddiasıyla sâbit olur." ibâresine istidraktir. Kuhıstânî´nin ibâresi: "Lâkin Tahâvî şerhinde bildirildiğine göre çocuk bendendir iddiası iki seneden fazlada doğurduğu zaman şarttır." şeklindedir. Bu ibârenin mefhumu tam iki senede doğurursa bendendir iddiasına hâcet olmadığını gerektirir. Ama Kuhistânî´nin Cevhere´deki rivâyete göre hareket etmiş olması, musannıfın sözü ise Kudûrî´nin rivâyetine göre olması mümkündür. T.

"Bu rivâyet daha güzeldir." Çünkü çocuğun ondan olması mümkün dür. Bendendir diye iddia da etmiştir. İtiraz eden yoktur. Onun içindir ki, bir rivâyette kadının tasdiki şart koşulmamıştır. Onu ancak Serahsî Mebsût´ta ve Beyhâkî Şâmil´de şart koşmuşlardır. Bu da bu rivâyetin zayıf ve garip olduğunu göstermek hususunda zâhirdir. Fetih.

METİN

Cima edilerek boşanan -velev talâk-ı ric´î ile olsun- ve iddetinin bittiğini ikrar etmeyen mürâhikanın ve kezâ altı aydan azda doğurmak şartıyla cima edilmeyenin çocuğunun nesebi ve kezâ iddetin bittîğini îkrar eden kadın, ikrar vaktinden itibaren altı aydan azda doğurmak şartıyla şayet gebelik iddia etmezse boşandıktan itibaren dokuz aydan azda sâbit olur. Çünkü gebelik iddet içinde olmuştur. Aksi takdirde sabit olmaz. Çünkü iddetten sonradır. Kadın küçük olduğu için susması iddetinin bittiğini ikrar gibi sayılır. Gebelik iddia ederse bazı hükümlerde büyük kadın gibidir. Zira bulûğa erdiğini itiraf etmiştir. Ölüm iddeti bekleyen kadının büyük ise çocuğunun nesebi ölüm vaktinden itibaren iki seneden azda sâbit olur. Velev ki cima edilmemiş olsun. Kadın küçük îse on ay on günden daha azda doğurduğu takdirde çocuğunun nesebi sabit olur. Aksi tak- dirde sâbit olmaz. Dört ay ongünden sonra iddetinin geçtiğini ikrar eder de çocuğu altı ayda doğurursa nesebi sâbit olmaz.

İZAH

"Cima edilerek boşanan flh..." Fetih sahibi diyor ki: "Bu meselenin hâsılı şudur: Küçük kız ya cimadan önce yahut sonra boşanır. Cimadan önce boşanır da altı aydan azda çocuk doğurursa çocuğun nesebi sâbit olur. Çünkü talâktan önce çocuğun varlığı kesindir. Altı aydan fazlada doğurursa nesebi sâbit olmaz. Çünkü ona iddet olmadığı farz edilir. İddet lâzım gelmek için talâktan önce olması lâzım gelmez. Cimadan sonra boşarsa üç aydan sonra iddetinin bittiğini ikrar edip ikrar vaktinden itibaren altı aydan daha azda doğurursa çocuğunun nesebi sâbit olur. Tam altı ayda veya daha fazlada doğurursa sâbit olmaz. Çünkü ikrarıyla iddeti bitmiştir. Kesin olarak yalan söylediğine hükmetmek için bundan önce olması lâzım gelmez. İddetinin bittiğini ikrar etmez, gebelik iddiasında da bulunmazsa, Tarafeyn´e göre boşandıktan sonra dokuz ay geçmeden doğurursa nesebi sâbit olur. Aksi takdirde sâbit olmaz. Ebu Yusuf´a göre ise talâk-ı bâinde iki seneye kadar, talâk-ı ric´îde yirmi yedi aya kadar nesebi sâbit olur. Zira kocasının o kadınla üç aydan ibaret olan iddetinin sonunda cimada bulunması ihtimali vardır. Kadın gebelik iddia ederse mutlak değil de iddetinin geçmesi dokuz aydan daha aza münhasır olmaması hususunda büyük kadın gibidir." Tamamı Fetih´dedir. Kocası ölen küçük kızın ise izahı ileride gelecektir.

"Velev talâk-ı ric´i olsun." Bunda mubalega göstermesi bâinin hükmüne kolaylıkla muhalefet gösterdiği içindir. Nitekim evvelce geçti. Burada bâinle birleştiğini anlatmak istemiştir. T.

"Mürâhika" bulûğa yaklaşan kızdır ki, o yaşta bulûğa ermesi mümkündür. Bundan murad dokuz yaş olup kızda hâlâ bulûğ alâmeti görülmemiştir. Dokuz yaşından küçük olan kızda gebelik mümkün değildir.

"Altı aydan azda" Yani talâk vaktinden itibaren altı ay geçmeden doğurursa demektir.

"Kezâ iddetin bittiğini ikrar eden kadın" Yani üç aydan sonra iddetinin bittiğini ikrar eden demektir.

"İkrar vaktinden itibaren altı aydan azda..." Talâk vaktinden itibaren ise dokuz aydan azda doğurursa demektir. Çünkü yalan söylediği kesin olarak meydana çıkmıştır. Nitekim Zeylaî´de bildirilmiştir. O zaman nesebin sâbit olmaması hususunda ikrar etmesiyle etmemesi arasında fark yoktur. Meğerki dokuz aydan azda doğurmuş olsun. İkrar etmedi ise diye kayıdlaması İmam Ebû Yusuf muhalefet ettiği içindir. İkrar etmesi bunun hilâfınadır. Çünkü o zaman bildiğin gibi mesele ittifâkî olur. Bunu Halebî söylemiştir.

"Dokuz aydan azda" sözü "Boşanan mürâhikanın çocuğunun nesebi sâbit olur." cümlesinin kaydıdır. Bu müddette nesebinin sâbit olması kadının iddeti üç ay olduğu içindir. Haml müddetinin en azı do altı aydır. Boşandıktan sonra dokuz ay geçmeden doğurursa kadının iddet bitmeden hamile bulunduğu anlaşılır. Şârihin: "Çünkü gebelik iddet içinde olmuştur." sözünün mânâsı budur.

"Aksi takdirde sâbit olmaz." Yani daha azda değil de dokuz ayda veya daha fazlada doğurursa çocuğun nesebi sâbit olmaz. Çünkü kadın iddetten sonra hamile kalmıştır. Kadın iddetinin geçtiğini ikrar ederse mesele zahirdir. İkrar etmezse kıyasa göre büyük kadın gibi iki seneden azda doğurduğunda nesebi sâbit olmak gerekirdi. Nitekim Ebû Yusuf´un kavli budur. Tarafeyn´e göre fark şudur: Küçük kızın iddetinin bitmesi için şeriatta bir cihet vardır. Onun geçmesiyle şeriat iddetin bittiğine hükmeder. Bu cihet delâlet hususunda ikrardan daha kuvvetlidir. Tamamı Fetih´dedir.

"Bazı hükümlerde" Yani nesebinin sâbit olması hakkında demektir. Çünkü onun hakkında dokuz aydan aza münhasır değildir. Bilâkis talâk bâin ise iki seneden azda, ric´î ise yirmi yedi aydan azda doğurduğu takdirde nesebi sâbit olur. Zira büyük kadının çocuğunun nesebi talâk-ı ric´îde iki seneden fazlada sâbit olur. Velev ki hayızdan kesilme çağına kadar uzasın. Çünkü temizlik müddetinin uzaması, kocasının da onunla bu müddetin sonunda cimada bulunması câizdir. Bahır. Küçük kızın ise iddeti üç aydır. Onunla iddetinin sonunda cima etmiş olabilir. Sonra İki sene gebe kalır. Binaenaleyh ikrar zamanından mutlaka yirmi yedi ay geçmeden olmalıdır.

"Zira bulûğa erdiğini itiraf etmiştir." Bulûğa ermeyen kadın gebe kalmaz.

"Büyük İse" Yani iddetinın bittiğini de İkrar etmediyse demektir. İddetinin bittiğini ikrar ederse o kadın aşağıda gelen: "Kezâ iddetinin bittiğini ikrar ederse ilh..." sözünde dahildir. Bahır.

«Kadın küçük ise» Yani gebeliğini ve iddetinin geçtiğini ikrarda bu-lunmamışsa demek istiyor ki, bu Tarafeyn´e göredir. Ebu Yusuf´a göre iki seneye kadar nesebi sâbit olur. Bunun veçhi talâk bahsinde iddet bekleyen küçük kız hakkında söylediklerimizdir. Zeylaî:

«Çocuğunun nesebi sâbit olur.» Çünkü vefat iddeti bitmeden önce çocuğun mevcud olduğu anlaşılır. Bahır.

«Aksi takdirde sâbit olmaz.» Çünkü iddet bittikten sonra meydana gelmiştir. Bahır.

«İddetinin geçtiğini ikrar eder de ilh...» Burada şu mesele kalır: Küçük kız gebe olduğunu iddia ederse büyük kadın gibi sayılır. Çocuğunun nesebi iki seneye kadar sâbit olur. Çünkü bu hususta söz onundur. Zeylaî.

«Çocuğu altı ayda» veya daha fazlada doğurursa "nesebi sâbit olmaz." Çünkü ikrardan sonra gebe kalmış olması ihtimali vardır. Nitekim gelecektir.

METİN

Hayızdan kesilen kadına gelince: Onun hükmü hayız gören gibidir. Çünkü ölüm iddeti bütün kadınlar hakkında aylarladır. Bundan yalnız hamile müstesnadır. Zeylai. Çocuğu ölüm vaktinden itibaren İki seneden fazlada doğurmuş gibi olur. Bunu inceleme neticesi Bahır sahibi söylemiştir. Kezâ iddetinin bittiğini ikrar eden kadın şayet ikrar vaktinden itibaren haml müddetinin en azında doğurmuşsa ve bâin talâk vaktinden itibaren haml müddetinin çoğu geçmemişse çocuğunun nesebi sâbit olur. Çünkü yalan söylediği kesinlikle anlaşılır. Aksi takdirde çocuğun nesebi sâbit olmaz. Çünkü ikrardan sonra meydana gelmesi ihtimali vardır.

İZAH

«Hayızdan kesilen kadına gelince ilh...» Bilmelisin ki şarih burada küçük kız ile hayızdan kesilen hakkında verdiği izahatta Zeylaî´ye tâbi olmuştur. Nehir sahibi dahi bu yolu tâkip etmiştir. Sâbık mürâhika meselesinde Bahır sahibi dahi aynı yolu tâkip etmişse de burada muhalefet ederek şöyle demiştir: "Kadının hem hayızlarla hem aylarla iddet bekleyenine şâmildir. Lâkin Bedâyı sahibi bunu hayız görenler diye kayıdlamış, aylarla iddet bekleyenlerden ise hayızdan kesilmiş olsun küçük olsun ölüm halinde hükmü talâktaki hükmü gibidir. Biz talâktaki halini zikretmiştik." demiştir. Nehir sahibi bunu Bedâyı´da görmediğini söylemiştir.

Ben derim ki: İhtimal onun nüshasından düşmüştür. Onu Bedâyı´da ben de gördüm.

«Bundan yalnız hamile müstesnadır.» Hamilenin iddeti gerek ölüm gerek başkası hususunda çocuğunu doğurmakla biter.

«Daha fazlada doğurmuş gibi olur» Bu talâk-ı bâin iddetini bekleyen kadına kıyasendir. Lâkin burada iki muhtelif rivâyet olduğunu görmüştük.

"Çocuğunun nesebi sâbit olur." Yani ister bain ister ric´î veya ölüm iddeti beklesin mutlak surette çocuğunun nesebi sâbit olur. Nitekim Hidâye´de bildirilmiştir. Lâkin Hâniyye´de: "Boşanan kadın hayızdan kesilmişse çocuğunun nesebi iki seneye kadar sâbit olur. Velev ki iddetinin geçtiğini ikrar etsin." denilmektedir. Bu mutlak söz mürâhikaya da şâmildir. Nitekim Miskîn şerhinde belirtilmiştir .Onun için İbn-i Şilbî Kenz üzerine yazdığı şerhte: "Faslın başından buraya kadar söylenenler iddetin geçtiğini itiraf etmezden öncedir." demiştir.

«Çünkü yalan söylediği kesinlikle anlaşılır.» Bu meseleyi Zeylâi müşkül görmüştür. Şöyle ki: "Kadın meselâ bir sene geçtikten sonra iddetinin bittiğini ikrar eder de sonra ikrar vaktinden altı aydan azda ayrılma vaktinden iki seneden azda çocuk doğurursa, bu kadının iddeti iki ayda veya üç ayda geçmesi muhtemeldir. Bundan uzun bir zaman sonra ikrarda bulunsa onun bu ikrarından iddetin o vakitte bitmiş olması lâzım gelmez. Binaenaleyh kadının yüzde yüz yalan söylediği anlaşılmış değildir. Meğerki iddetîm şu saatte bitti desin de sonra oandan itibaren altı ayda doğursun." Bahır sahibi bunu daha zâhir görmüş ve: "Ulemanın sözlerini buna yorumlamak icab eder. Nitekim Gâyetü´l-Beyân´dan anlaşılmaktadır." demiştir. Nehir ve Şürunbulâliyye sahibleri de ona tâbi olmuşlardır. "Neseb mutlak söylendiği vakit sâbit olur. Çünkü o çocuğun hakkıdır. Binaenaleyh çocuğun menfaatına onun isbatı hususunda ihtiyat gösterilir." denilemez. Çünkü biz söyle diyoruz: Bu akid varken böyledir. Akid ortadan kalktıktan sonra böyle değildir. Burada kadın iddetin geçtiğini ikrar edince ve bu hususta söz de kadının olunca akid aslı itibariyle ortadan kalkmıştır. İkrarını bozacak ve yüzde yüz yalan söylediğini bildirecek bir şey bulunmadıkça şeriatın hükmü bu kadının başka kocaya varmasını helâl kılmaktadır. Mutlak söylenildikte bu yoktur. Aksi takdirde çocuğu ikrar vaktinden itibaren altı aydan fazlada doğursa bile nesebi sâbit olmak lâzım gelir. Halbuki ulema bunun hilâfına ittifak etmişlerdir. Çünkü çocuğun sonradan olma ihtimali vardır.

«Aksi takdirde çocuğun nesebi sâbit olmaz.» Yani altı aydan azda do-ğurmaz da ikrar vaktinden itibaren tam altı ayda veya daha fazlada doğurursa yahut altı aydan azda talâk-ı bâinden itibaren iki seneden fazlada doğurursa nesebi sâbit olmaz. Şârihin: "Çocuğun ikrardan sonra meydana gelmesi ihtimali vardır." sözü birinciye göre yetersizdir. İkincide ise illet çocuğun ana karnında iki seneden fazla kalmamasıdır. Bunu Tahtâvî söylemiştir.

METİN

Ölüm veya talâk iddeti bekleyen bir kadının doğurduğu inkâr edilirse çocuğunun nesebi tam huccetle sâbit olur. İmameyn ebe kadınla iktifa edilir demişlerdir. Bazıları bir de erkek lâzım olduğunu söylemişlerdir. Yahut gebelik zâhır olmalıdır. Acaba gebelik zâhir idi diye yapılan şahitlik kâfî midir? Bahır´da inceleme neticesi evet diye cevap verilmiştir. Yahut neseb kocasının gebeliği ikrarı ile sâbit olur. Çocuğun tayini İnkâr olunursa ebe kadının şâhidliği bil ittifak kâfi gelir. Nitekim ric´î talâk iddeti bekleyen bir kadın iki seneden fazlada doğurursa orada da ebe kadının şehâdeti kâfidir. Daha azda doğurursa kâfi değildir.

İZAH

«Ölüm veya talâk iddeti» Yani gerek bain gerekse talâk-ı ric´İ iddeti bekleyen demek istiyor. Fahru´l-İslâm bunu açık söylemiştir. Kâdîhân dahi bu yolu tâkip etmiştir. Serahsî ise talâk-ı bâinle kayıdlamıştır.

Bahır sahibi diyor ki: "Hak şudur: Ric´î talâkta kadın çocuğu iki seneden fazlada doğurursa bâinde olduğu gibi şâhidliğe muhtaç olunur. Daha azda doğurursa çocuğun nesebi bil ittifak ebe kadının şâhidliği İle sâbit olur. Çünkü firâş mevcuddur. Nehir. Şârih de bu yolu tâkip etmiştir." Nitekim aşağıda gelen: "Ric´î talâk iddeti bekleyen hakkında kâfidir." sözünde gelecektir. Binaenaleyh buradaki talâk bâine yorumlanır, Tâ ki buradaki sözüyle aşağıdakisözü birbirini tutsun.

«Doğurduğu inkâr edilirse» ölüm halinde doğurduğunu mirâsçılar, talâk halinde ise kocası inkâr eder. H.

«Tam huccetle sâbit olur.» Tam huccetten murad iki erkeğin veya bir erkekle iki kadının şâhidlikleridir. Bu şöyle tasvir olunur: Kadın şâhidlerin huzurunda bir eve girer. Şâhidler o evde kadından başka kimse olmadığını bilirler. Sonra kadın çocuk kucağında çıkınca doğurduğunu anlarlar. Bu kasden değil de rasgele bakarak görmekle de olur. Bu suretle: "Erkeklerin şâhidliği fâsık olmalarını istilzam eder. Binaenaleyh kabul edilemez." şeklindeki itiraz def edilmiş olur. Fetih ve Nehir.

«Ebe kadınla iktifa edilir.» Yani ebe kadın hür, Müslüman ve âdil ise şahidliği kâfidir. Nitekim Nesefî´de bildirilmiştir.

«Bir de erkek lâzım olduğunu söylemişlerdir.» Yani İmameyn´in kavline göre bir de erkek lâzımdır. Şârih burada Fetih ve diğer kitablara uyarak "bazıları" demiş, bununla söylediklerinin zayıflığına işaret etmiştir. Lâkin Cevhere ve Hulâsa´da kavillerin en sahihine göre kabul edilir denilmiştir. Müstesfa´da da öyledir. Bunun vechi her halde bir erkeğin şâhidliği iki kadının şâhidliğinden daha kuvvetli olmasıdır.

«Yahut gebelik zâhir olmalıdır.» Gebeliğin zâhir olması altı aydan azda doğurmakladır. Nitekim Sirâc´da bildirilmiştir. Şeyh Kâsım: "Gebeliğin zu- hurundan murad hamilelik emarelerinin kadını her gören kimsede hamile olduğu kanaatını verecek dereceye varmasıdır." demiştir. şürunbulâliyye. Nehir sahibi bu ikinci tarifi benimseyerek: "Yahut herkesin bileceği şekilde zâhir gebelik bulunmalıdır." demiştir. Bu gösterir ki, gebelik bazen doğurmadan dahi sâbit olur ve bizim ric´at babında söylediklerimizi te´yid eder.

«Acaba şâhidlik kâfi midir?» Yani kadın doğurur da kocası doğurduğunu ve gebeliğin zâhir olduğunu inkâr ederse zâhir idiğine şâhidlik kâfi midir demektir. Çünkü münazaa vaktinde gebelik mevcud değildir. Bahır. Bunun hâsılı şudur: Doğumdan önce herkesin bileceği şekilde gebelik zâhir ise isbatına hâcet yoktur. Doğumdan sonra ise Bahır sahibinin incelemesine göre gebelik zâhir idi diye şâhidlik kâfidir. Bu zâhirdir.

«Çocuğun tâyini inkâr olunursa» sözü hem kocanın hem mirasçıların inkârlarına şâmildir. H. Yani kocası doğumu itiraf eder de çocuğun tâyinini inkârda bulunursa çocuğun tâyini bil ittifak ebe kadının şâhidliği ile sâbit olur. Onun şâhidliği olmaksızın bil ittifak sübut bulmaz. Çünkü doğan çocuğun bu tâyin edilenden başkası olması ihtimali vardır. Bahır.

TENBİH: Şârih kocanın gebeliği itiraf etmesi halini gebeliğin zâhir, firâşın kâim olduğu halleri zikretmemiştir. Acaba bu hallerde nesebin sâbit olması için ebe kadının çocuğu tâyin için şâhidliğine hâcet var mıdır? Kenz ve Hidâye sahiplerinin yaptıkları gibi musannıfın zâhirolan sözünden de hâcet olmadığı anlaşılır. Bedayı sahibi bunu açık söylemiştir. Sürûcî dahi Gâye adlı kitabında bunu açıklamış, Mülteka´l-Bihâr sahibinin: "Ebû Hanife´ye göre bu şarttır." sözünü reddetmiştir. Lâkin onun sözünü de Zeylâi yanlıştır diye reddetmiş, bütün suretlerde çocuğun bil ittifak tâyin edilmesi için bunun mutlaka lâzım olduğunu söylemiştir.

Zeylaî bu hususta hayli sözler söylemiştir. İbn-i Kemâl de kesinlikle onun söylediğine kâil olmuştur. Bunun bir misli de Cevhere´dedir ki orada:

"Ebe kadının şâhidliği mutlaka lâzımdır. Zira çocuk ölü doğmuş olabilir de kadın onun yerine başka bir çocuğu ilzama kalkışabilir." denilmiştir. Hidâye sahibinin son sözü de açıkça budur, Kâfî, İhtiyar, Fetih ve diğer kitabların sözleri de öyledir. Bahır sahibi iki sözün arasını bulmuştur. Nehir sahibi ise bunun tahkikten uzak olduğunu söylemiştir. Bunu Mekdisî dahi şerhinde reddetmiştir.

Hâsılı Zeylaî´de bildirildiği gibi çocuğun tâyini hususunda kadınların şehadeti huccet olamaz. Meğerki gebelik zuhuru veya kocanın itirafı yahut mevcud firâş gibi bir müeyyide ile te´yid edilsin. Bunu Mültekâ´l-Bihâr sahibiyle başkaları söylemişlerdir; Hilâf ancak kadının sözüyle doğumun sübutu hakkındadır. İmam-ı Azam´a göre üç surette sâbit olur. İmameyn´e göre ise ancak ebe kadının şahidliği ile sübut bulur. Kocası karısının talâkını doğurmasına tâlik ederse İmam-ı Azam´a göre kadının doğurdum demesiyle talâk vâki olur. Çünkü kocası gebeliği itiraf etmiştir yahut gebelik zaten zâhirdir. İmameyn´e göre ise ebe kadın şâhidlik etmedikçe kabul olunmaz. Bu İzah, Nihâye ve diğer kitablarda belirtilmiştir. Bu satırlar kısaltılarak alınmıştır.

«Nitekim ilh...» ifadesi mutlak olan ve hem talâk-ı ric´iye hem de bâine şümulü bulunan "veya talâk" sözünün kaydıdır. Çünkü ric´î talâk iddeti bekleyen bir kadın iki seneden fazlada doğurur da iddetinin bittiğini ikrar etmezse bu ric´at olur. Bunu Halebî söylemiştir. Yani sâbık cimayla ric´at sayılır ve kadın nikâhlı iken doğurmuş olur. Kocası inkâr ettiği vakit doğumun isbatı şahidliğe tevakkuf etmez. Nikâh mevcud olduğu için ebe kadının şâhidliği kâfidir ve neseb firâşla, çocuğun tâyini de ebe kadının şâhidliği ile sâbit olur. Nitekim Zeylaî bunu nikâhlı kadının doğurması babında zikretmiştir.

«Daha azda doğurursa kâfi değildir.» Yani ebe kadının iki seneden daha azda doğurduğuna şehâdet etmesi kâfi değildir. Çünkü kadının iddeti bitmiştir. Artık o adamın karısı değildir. Tam iki senede doğurması dahi böyledir. Nitekim gizli değildir. H.

METİN

Yahut mirâsçıların bazısının tasdiki ile sâbit olur ve ikrar edenler hakkında sübut bulur. Başkaları hakkında hatta bütün insanlar hakkında ancak ikrar edenlerle şâhidliğin nisabı tamamlanırsa neseb sâbit olur. Meselâ tasdike ehil olurlarsa ikrar edeni tasdikte bulunmalarıda öyledir. Neseb sâbit olur, dönmek fayda etmez. Şâhidliğin nisabı tamam olmazsa yalanlayanlara iştirak etmez. Acaba şehâdet lâfzı ve hüküm meclisi şart mıdır? Esah kavle göre şart değildir. Bu ikrara benzediğine bakaraktır. Ulemanın adedi şart koşmaları ise şehâdete benzediğine bakaraktır. Musannıf Zeylaî´den adâletin şart olduğunu ifade eden sözler nakletmiş. sonra: "Üstadımızın: Adâletin şart koşulmaması gerekir, demesi gerekmeyen sözlerdendir," demiştir.

Ben derim ki: Burada "ikrar eden hakkında adalet nasıl şart koşulabilir?" diye itiraz vârid olur. Meğerki "sirayetten dolayı" diye cevap verilsin. Düşün! Bunu araştırmalıdır. Kadın doğurur da karı-koca müddet hakkında ihtilâf ederler ve kadın: Sen beni altı ay evvel nikâh ettin der; kocası daha azı iddia ederse söz yeminsiz kadınındır. İmameyn kadına yemin etti-rileceğini söylemişlerdir. Bununla fetva verilir. Nitekim dava bahsinde gelecektir. Zâhir nikâhtan doğurmakla kadına şehâdet ettiği için çocuk bu adamın oğludur. Kadının hali salâha hamledilir.

İZAH

«Yahut mirâsçılardan bazısının tasdiki ile sâbit olur.» Bazısından murad şehâdetin nisabını tamamlayamayandır ki, âdil bir kişidir yahut âdil olmayan bir kaç kişidir. Nitekim mukabilinden anlaşılmaktadır. H. Meselenin sureti şudur: Vefat iddeti bekleyen bir kadın doğurduğunu iddia eder de mirâsçılar kendisini tasdikte bulunur fakat kimse şâhidlik etmezse, doğan çocuk bütün mirâsçıların sözlerine göre ölenin oğludur. Çünkü mirâs sırf onların hakkıdır. Binaenaleyh bu husustaki tasdikleri kabul edilir. Fetih.

«Ve ikrar edenler hakkında sübut bulur.» İkrar eden hakkında dese daha iyi olurdu. Çünkü bir kişiye de şümulü bulunurdu. Bir de ikrar edenler bir kaç kişi iseler başkaları hakkında da neseb sâbit olur. Meğerki ikrar edenlerin âdil olmadıkları farz edilsin. Bunu Tahtâvî söylemiştir.

«Başkaları hakkında» yani tasdik etmeyenler hakkında demek istiyor: Bu çocuk ölenin bir adamda alacağı olduğunu iddia ederse, ikinci defa nesebinin ispatına bağlanmaksızın dâvâsı kabul olunur.

«İkrar edenle birlikte başka bir adam şâhidlik eder.» demesinden on-laşılıyor ki, şâhidliğin nisabı tamam olmak için hepsinin mirâsçı .olması şart değildir. Lâkin şâhidlerden biri ecnebî olursa hüküm meclisi, dâvâ ve şehâdet lâfzı gibi şâhidliğin şartları mutlaka lâzımdır. Çünkü ecnebî şâhidler sırf şâhiddirler. Hiç bir vecihle ikrara hakları yoktur. Rahmetî.

«İkrar edeni tasdikte bulunmaları da öyledir ilh...» ifadesi ekseri nüs-halarda böyledir. Bazı nüshalarda: "Bu sözünde onu mirâsçılar tasdik ederse", diğer bazılarında: "İkrar edeni diğer mirâsçılar tasdik ederse" denilmiştir ki, bunlar birinciden daha güzeldir.

«Tasdike ehil olurlarsa» cümlesi yerine "şehâdete ehil olurlarsa" dese daha münasib olurdu. Fetih´de şöyle denilmiştir: "Herkes hakkında zâhir olması için nesebin ölen kimseden sâbit olması hakkında ise ulema şunu söylemişlerdir: "Mirâsçılar şehâdet ehlinden olurlarsa, meselâ erkek-kadın karışık ve hepsi âdil olurlarsa neseb sâbit olur. Çünkü hüccet tamamdır. İkrar edenleri etmeyenleri müştereken ölenin borçlusundan alacağını isterler."

«Şâhidliğin nisabı tamam olmazsa» meselâ tasdik eden bir erkekle bir kadın olursa; keza iki erkek olurlar da âdil değillerse demek istiyor. Nitekim Fetih sahibinin zikredilen ibâresinden ve aşağıda gelen ifadeden anlaşılmaktadır.

«Yalanlayanlara iştirak etmez.» Musannıfın ibaresine münasib olan bu değil, "Neseb sâbit olmaz. Yalanlayanlara da ortak olmaz." demekdi.

«Esah kavle göre şart değildir.» Bu, şâhidler mirasçılar olduğuna göredir. İçlerinde mirâsçı olmayan varsa şehâdet lâfzı, hüküm meclisi ve dâvâ mutlaka şarttır. Çünkü onun hakkında ikrar şübhesi yoktur. Nitekim yukarıda geçmişti. Rahmetî. Murad nisabın mirâsçılardan tamam olmamasıdır. Mirâsçılarla nisab tamam olursa başkalarının şâhidliğine bakılmaz.

«Bu İkrara benzediğine bakaraktır.» Fetih sahibi bunu başka bir illetle talil etmiştir ki, o da şudur: Başkaları hakkında nesebin sâbit olması onların hakkında sâbit olmasına bağlıdır. Tâbi olan için bütün şartlarına riayet olunmaz. Meğerki asaleten sübut bulsun. Bu izaha göre şehâdet ehlinden değillerse neseb ancak ikrar edenler hakkında sâbit olur.

«Zeylai´den» naklettiği sözler şunlardır: "Şehâdet ehlinden iseler meselâ içlerinde iki âdil erkek veya âdil bir erkekle âdil iki kadın bulunursa tasdik edenlerle tekzip edenler ortak olurlar."

«Üstadımızın» tâbirinden murad Bahır sahibi Zeyn b. Nüceym´dir.

«Meğerki sirayetten dolayı diye cevap verilsin.» Yani nesebin sübutu ikrar etmeyene de sirayet edeceği için denilsin. Bu cevap zâhirdir. Teemmüle ve araştırmaya hâcet yoktur. H.

«Nitekim dâvâ bahsinde gelecektir.» Orada altı meselede yemin ver-dirileceği hususunda fetvanın İmameyn kavline göre olduğu bildirilecektir.

«Zâhir kadına şehâdet ettiği için ilh...» Buna da şehâdet eden bir zâhir vardır ki, o da yeni meydana gelen bir şeyin en yeni vaktine izafet edilmesidir. Lâkin buradaki zâhirin tercih edilmesi nesebin isbatında ihtiyat gösterilmesindendir. Nehir. Bu nefy ile kadın o adama haram olmaz. Fetih.

TENBİH : Kocanın beyyinesi ve mirâsçılarının kadının nikâh tarihine dair onun sözüne uygun beyyineleri kabul edilmez. Çünkü manen nefy üzerine şehâdet olur. Binaenaleyh makbul değildir. Nesebin ise mümkün mertebe isbatına çare aranır. Burada imkân gizlice az bir mehirle önceden o kadınla evlenmek, övünmek için ise çok mehirle olduğunu ilânetmektir. Bu çok vuku bulur. Benim hadiseye cevabım budur. Buna dikkat etmelidir. Şürunbulâliyye.

METİN

Bir adam: Ben o kadını nikâh edersem boş olsun der de sonra nikâhlar ve kadın nikâhtan itibaren altı ayda doğurursa, çocuğun nesebi ihtiyaten o adama lâzım olur. Çünkü akid halinde cima tasavvur olunabilir. Altı aydan azda doğurursa neseb sâbit olmaz. Daha fazlada doğurması da öyledir. Velev bir gün olsun. Lâkin Fetih sahibi bu hususta inceleme yapmış, Bahır sahibi de onu ikrar etmiştir.

İZAH

«Altı ayda doğurursa» yani ziyadesi noksanı bulunmazsa demek istiyor. Zeylaî.

«Nesebi lâzım olur.» Çünkü kadın o adamın firâşıdır. Nikâh vaktinden itibaren altı ayda doğurunca talâk vaktinden itibaren altı aydan azda doğurmuş olur. Binaenaleyh gebelik daha önceden nikâh halinde vuku bulmuştur, Bu tesavvur sâbittir ilh... Hidâye.

«Çünkü akid halinde cima tesavvur olunabilir.» Akdi karı-koca cima halindeyken kendileri yapar, şâhidler de sözlerini işitirler. Nikâh menînin indiği ana rastlar. Yahut muayyen bir gecede akid yapmak için birini tevkil ederler, kendileri de o gece cimada bulunurlar. Akdin önceliği bilinmezse bu akidle cima´ın beraberliğine yorumlanır. Nitekim şilbî´nin şerhinde beyan edilmiştir. Yahut şâhidler huzurunda kadınla evlenir, kadın tarafından akdi yapan fuzûli olur da, akdin tamamı cima esnasında kadının rızasiyle olur. Nitekim İbn-i Kemâl´in Menhuvat´ında belirtilmiştir. Fetih sahibi diyor ki: "Hâsılı sübut firâşa bağlıdır. O nikâhla nikâh da gebelikle beraber sübut bulur. Binaenaleyh kadın nikâhlı iken gebe kalır ve çocuğunun nesebi sâbit olur."

«Neseb sâbit olmaz.» Çünkü gebeliğin nikâhtan önce olduğu meydana çıkar. Zeylaî.

«Daha fazlada doğurması da öyledir.» Zira nikâhtan sonra gebe kaldığı anlaşılır. Biz talâk vâki olurken iddet vacib değildir diye hüküm verdik. Çünkü cima ve halvetten öncedir dedik. Bu hükmün bâtıl olduğu anlaşılmamıştı. Zeylaî. Ama çocuğu tam altı oyda doğurunca iddet beklemesi gerekir. Çünkü nesebi sâbit olan bir çocuğa hamiledir. Şürunbulâliyye. Yani kadının talâktan önce nikâh zamanında gebe kaldığına hüküm verilmiştir. Nitekim Hidâye´nin ibâresinden biliyorsun. Talâk kadın hamile iken olmuştur. Şu halde cimadan sonra boşanmış demektir ve doğurmakla iddeti biter. Nehir´de açıklandığına göre bu talâk ric´îdir, iddet de doğurmakla biter.

«Velev bir gün olsun.» Yani bir lahza olsun. H.

«Bahır sahibi de onu ikrar etmiştir.» Ve şöyle demiştir: "Fethü´l-Kadir sahibi kendisini muaheze ederek şunları söylemiştir: "Ulemanın burada çocuk doğmanın tesavvuredilebildiği bir müddette -ki iki senedir- nesebi men etmeleri onun isbatı hususunda gösterilen ihtiyata aykırıdır. Zikredilen ihtimal son derece uzaktır. Zira devam ede gelen âdet hamileliğin altı aydan fazla sürmesidir. Çok defa yüzyıllar geçer de onların içinde altı ayda çocuk doğduğu işitilmez. Binaenaleyh zahir olan çocuğun mevcud olmamasıdır. Mevcud olması bir ihtimaldir. Çocuğun nefyini iktiza eden zayıf bir ihtimalden dolayı karı-koca onu nefy ederlerse nesebini isbat hususunda hangi ihtiyat kalır. Biz onun sübutunu gerektiren zahiri de terk ettik. Keşke iki ihtimalden hangisi daha uzak olduğunu bilsem! Acaba nesebîn sübutu için o adamdan gebe kaldığını farz ettikleri ihtîmal mi daha uzaktır ki, bu ihtimal kadınla cima halinde evlenerek menînin akde tesadüf etmesidir, yoksa hamilelik altı aydan bir gün fazla olursa çocuğun başkasından kalması ihtimali mi? H."

Ben derim ki: Bunun hâsılı altı aydan fazlada doğan çocuğu nesebin sübutu hakkında altı ayda doğana katmaktır. Buna aralarında fark göstererek cevap vermek de mümkündür. O da şudur: Altı ayda doğduğu surette akid zamanında çocuk yüzde yüz mevcuddur. Çocuğun velev uzak bir vecihle olsun akdi yapandan meydana gelmesi mümkünse bunu irtikab teayyün eder. Akidden sonra meydana gelmesi imkânı bunun hilâfınadır. Meselâ altı aydan velev bir gün olsun fazlada doğurursa akid vaktinde çocuğun mevcud olduğu yüzde yüz kestirilemez; ki onun için uzak vecih irtikâb olunsun. Halbuki şeriat kadına çocuğun mevcudiyetine aykırı bir hüküm vermektedir. O da iddetin lâzım gelmemesîdir.

Hâsılı iki suretten her birinde devam ede gelen dâvete aykırı uzak ihtimal vardır. O da altı ayda doğurmasıdır. Lâkin altı aydan meselâ bir gün fazla olursa varlığı da yokluğu da ihtimaldir. İşte mevcudiyet ihtimali iddet lâzım gelmeme hükmüne karşı geldi demektîr. Altı aydan ziyade olmaması bunun hilâfınadır. Çünkü akid vaktinde çocuğun mevcud olduğu kesindir. Buna muarız da yoktur. Buna zâhir olan budur. Sen bunu düşün!

METİN

Kocasını hükmen cima etmiş sayarak kadının mehrini vermesi kendisine lazım gelir. Ama o bununla muhsan sayılmaz. Nihâye. Kadının talâkını doğurmasına tâlik etse bir kadının şâhidliği ile kadın boş düşmez. Bilâkis tam huccet lâzım gelir. İmameyn buna muhâliftir. Nitekim geçmişti. Taliki yapan bununla beraber gebeliği de ikrar eder yahut gebelik zâhir olursa kadın doğurmakla şâhidsiz olarak boş düşer. Çünkü kocası bunu ikrar etmiştir.

Neseb ve ümmüveled olmak gibi nesebin levazımına gelince: Ebe kadının şehâdeti olmaksızın bil ittifak sübut bulmaz. Bahir. Bir adam cariyesine: Karnındaki çocuk ise bendendir yahut cariyede gebelik varsa bendendir der de bir kadın doğuma şâhidlik ederse -bu sözün zâhirî ebe kadına da şamildir- cariye onun sözünden itibaren altı aydan azda doğurduğu takdirde bil ittifak ümmüveledi olur. Fazlada doğurursa olmaz. Çünkü onunsözünden sonra gebe kalma ihtimali vardır. Tâlik ile kayıdlaması şundandır: Çünkü bu cariye benden hâmiledir dese, çocuğun nefy etmedîkçe nesebi iki! seneye kadar sâbit olur. Gâye.

İZAH

«Cima etmiş sayarak» demesi neseb sâbit olmakla o adam hükmen cima etmiş sayıldığındandır. Zeylaî diyor ki: "Orada iki mehir vâcib olmak gereklidir. Bunların biri cima ile, birî de nikâhla vâcib olmalıydı. Nitekim cima halinde bir kadın da evlense hüküm budur." Fetih sahibi buna müşebbeh bih olan fer´i men etmekle cevap vermiştir. Bir de bu müşküldür. Çünkü mezhebin açık kavline muhâliftir. Nesebin sübutunda esah olan kavil cima imkânıdır. Bu ise ancak nikâhtan önce başlanan cima halinde evlenmekle tesavvur olunabilir. Zâhir rivâyette burada bîr mehir lâzım geldiğine hükmolunmuştur. Şu halde müşebbeh bih olan ferde ikî mehir ile hükmetmek buna muhâlif olur.

Ben derim ki: Fer nakledilmiştir. En iyi cevap bizim meselemizde cima´ın evlenme halinde tesavvur edildiğini söylemektir. Nitekim tasviri İbn-i Şilbî ile İbn-i Kemâlden naklen yukarıda geçmişti. Binaenaleyh akidle beraber yapılan cima ile yalnız bir mehir lâzım gelir. Zikri geçen fer bunun hilâfınadır. Çünkü orada akid cimanın üzerine ârız olmuştur. Onun için de iki mehir vâcibdir. Halebî´nin beraberliği tasvir hususunda üstadından naklettiğine göre şöyle denilir: Kocası evvelâ seni tezevvüç ettim der, sonra âletini kadının fercîne sokarak menîsinî indirir, kadın da aynı zamanda kabul ettim der. Böylece cima akidden öncelik ve talâktan gecikme olmaksızın tam akid anında olur. Bizim söylediğimiz akla daha yakındır. Bunların hepsinden Daha güzel bir cevap da verilebilir ki, o da şudur: Hakikaten değil nesebi sübutu zarureti dolayısıyla hükmen adam cima etmiş sayılır. Böylece her iki mehrin mûcibi tehakkuk etmez de ikisinden biri vâcib olur. Zikri geçen fer bunun hilâfınadır.

«O bununla muhsan sayılmaz.» Çünkü bildiğin gibi bu hükmen cimadır. Zinâ ederse dayak vurulur, recm edilmez.

«Bir kadının şâhidliği ile kadın boş düşmez.» Yani kocası inkâr eder de karısının doğurduğuna bir kadın şehâdette bulunursa kadın boş düzmez. Çünkü kadınların şâhidlikleri doğum hakkında zaruridir. Talâk hakkında zâhir değildir. Talâk doğumdan ayrılır. Bahır.

«Nitekim geçmişti.» Şârih musannıfın: "Doğurduğu inkâr olunursa ilh..." dediği yerde "İmameyn ebe kadınla iktifa etmişlerdi." demişdi. Biz orada ebe kadının hür Müslüman ve âdil olmakla kayıtlanacağını söylemiştik.

«Şâhidsiz olarak boş düşer.» Bu İmam-ı Azam´a göredir. İmameyn´e göre ebe kadının şehâdeti şarttır. Bahır.

«Bunu ikrar etmiştir.» Yani hükmen ikrar etmiştir. Zira gebeliğini ikrar etmesi ona vardıran şeyi yani doğumu da ikrar demektir. Gebelik zahir ise talâk yüzde yüz olacak bir şeye taallûk eder ve o hususta kadının sözü kabul olunur. Bahır.

«Neseb ilh...» ifadesi musannıfın: "Kadın boş düşmez." sözünün muhterezidir. O sözle bundan korunmuştur. Yani neseb bir kadının şehâdetiyle sâbit olur. Nesebin levazımından olan ümmüveledlik gibi şeyler de bir kadının şehâdetiyle sâbit olur. Talâkını tâlik ettiği kadın cariye ise ona mâlik olmakla ümmüveledi olur. Çocuğu nefy ettiği zaman liân, liâna ehil değilse had vâcib olması sübut bulur. Bunu Bahır sahibi söylemiştir.

«Yahut cariyede gebelik varsa bendendir» derse iki sözünün arasında fark kalmaz. Bahır. Bazı nüshalarda burada atıf edatı yoktur. Bazılarında ise şart edatı yoktur. Zâhire bakılırsa bunların ikisi de yanlıştır.

«Bu sözün zâhiri ilh...» diye inceleme yapan Bahır sahibidir. Kardeşi de Nehir´de ona tâbi olmuştur. Bu zahirdir. Burada ebe kadın tâbirinî kullanan ekseriyetle vukua bakmıştır.

«Ümmüveledi olur.» Çünkü nesebin sübutuna sebeb mevcuddur. O da bendendir iddiasıdır ki, sahibinin bendendir demesiyle mevcuddur. Yalnız çocuğun tâyinine hâcet kalır ki, o da bilittifak ebe kadının şahidliği ile sabit olur. Dürer.

«Fazlada doğurursa olmaz» Zeylaî böyle demiş, Fetih, Bahır, Nehir, Gâyetü´l-Beyân,ve Dürer sahibleri: "Yahut iki senenin tamamında doğurursa" sözünü ziyade etmişlerdir. Ama bu söz müşkildir. Çünkü bu takdirde adamın sözünden sonra kadının gebe kalmasına imkân yoktur. Zira geriye altı aydan az kalmıştır. Düşünülmeli ve araştırmalıdır. Rahmetî.

«Çocuğu nefy etmedikçe» ifadesi Gâyetü´l-Beyân´da da böyledir. Burada şöyle denilebilir: Çocuğu ikrar ettikten sonra nefyde bulunması nasıl sahih olabilir! Düşünülmelidir. Rahmetî.

Ben derim ki: Hatta altı aydan fazlada doğurursa ben çocuğunun nesebi hususunda da duraklarım. Nehir´in döl alma bâbında gördüm ki: "İtiraf vaktinden itibaren altı aydan azda doğurursa diye kayıdlamak gerekir. Fazlada doğurursa cariye ümmüveled olmaz." denilmiştir. Nehir sahibi sonra bunu Muhît´ten nakletmiştir.

METİN

Bir adam bir çocuk için: Bu benim oğlumdur der de ölürse arkacığından aslen hür ve Müslüman olduğu bilinen annesi: Ben onun karısıyım, bu da oğlu derse istihsanen ikisi de o adama mirâsçı olurlar. Kadının hürriyeti veya ümmuveled olduğu bilinmezse mirâsçı olamaz. Musannıfın: "Bunun üzerine mirâsçısı: Sen babamın ümmüveledisin derse" sözü tesadüfî bir kayıddır. Çünkü hiç bir şey demese yahut mirâsçı küçük olsa hüküm yine böyledir. Nitekim Bahır´da belirtilmiştir. Yahut o öldüğü vakit sen Hıristiyandın der de kadının o vakit Müslüman olup olmadığı bilinmezse veya mirasçısı onun karısı idi der de kadın cariyeçıkarsa, zikredilen bu suretlerde kadın mirâsçı olamaz. Acaba kendisine mehr-i misil verilir mi? Bazıları evet demişlerdir. Bir adam cariyesini kölesine nîkâhlar da cariye bir çocuk doğurursa, efendisi bu çocuk bendendir diye İddia ettiğî takdirde nesebi sâbit olmaz. Çünkü nikâhın feshi lâzım gelir. Halbuki o feshî kabul etmez. Çocuk âzâd olur, cariye de o adamın ümmüveledi olur. Çünkü ken-disi onun oğlu olduğunu, annesinîn de ümmüveledliğîni İkrar etmiştir.

İZAH

«Bir çocuk için» yani oğlu olabilecek yaşta nesebi bilinmeyen bir çocuk için: Bu benim oğlumdur der çocuk da onu yalanlamazsa demek istiyor. T.

«Aslen hür» tâbirini bazı şârihler kullanmışlardır. İbn-i Şilbi aslen diye kayıdlamanın zahir olmadığını, kadının hür olması kâfi geldiğini söylemiştir. Yani aslen hür sözüyle kadının hür olan babaları kasdedilirse bu şart değildir. Kezâ hür kelimesiyle kadının yaratıldığı andan itibaren hür olduğu kasdedilirse bu da şart değildir. Zira ârızî hürriyet kâfidir. Lâkin şöyle denilebilir. Ârız olan hürriyet kâfi değildir. Meğerki bu çocuğun doğumundan iki sene önce olsun. Çünkü kadının o adamın cariyesi olması ve onu ümmüveled yapması ihtimali vardır. Yahut başkasının cariyesidir. Onunla evlenir ve bu çocuk doğmuş olabilir. Adam da bendendir diye ikrar eder. Bu takdirde cariye mirasçılardan olamaz. Cariyenin iki sene yahut daha fazla önce kendisinin hür olduğunu bilmesi bunun hilâfınadır. Çünkü gebe kaldığı vakit de hür olduğu ve evlenmek suretiyle doğurduğu bilinir. Nitekim gelecektir. Bana zâhir olan budur.

«Bu da oğludur.» diye kayıdlamanın vechini anlayamadım. Çünkü oğulluk ölenin ikrarıyla sâbittir. H.

Ben derim ki: Vechi şu olabilir: Kadın ben onun karısıyım. Bu çocuk da benim başka adamdan oğlumdur dese kocasını yalanlamış olur. Çünkü kocası bu çocuk benim oğlumdur demişdi.

«İstihsanen ikisi de o adama mirâsçı olurlar.» Yani ana-oğul mirâsçı olurlar. Kıyasa göre kadına mirâs yoktur. Çünkü neseb sahih nikâhla sabit olduğu gibi fâsid nikâhla şübhe ile cima ve milk-i yeminle de sâbit olur. Binaenaleyh adamın sözü nikâhı ikrar sayılmaz. İstihsanın vechi şudur:

Mesele kadının hür ve çocuğun annesi olduğu bilindiğine göredir. Gerek vaz ve gerekse âdet yönünden bunun için sahih nikâh teayyün etmiştir. Çünkü çocuk doğurmak için meşru olan odur, başkası değildir. Binaenaleyh bunlar kuvvetli olan zâhirin karşısında muteber olamayan iki ihtimaldir. Sağlamken boşayıp iddetinin geçmiş olması ihtimali de öyledir. Zira nikâh sâbit olunca onun mevcudiyetine hükmetmek vacib olur. Ve bu hal o ortadankalkıncaya kadar devam eder. Bahır´da böyle denilmiştir. H.

«Tesadüfî bir kayıddır.» Bunun faydası mirasçı bunu söyleyebilir demektir. Nitekim Gâyetü´l-Beyân´dan naklen Bahır´da böyle denilmiştir. H. Bu cümleyi musannıfın sözünün sonuna bırakmak gerekirdi.

«Kadın mirâsçı olamaz.» Çünkü memleket itibariyle hür olduğunun anlaşılması cariyeliği def için hüccettir. Mirâsa konmak için hüccet değildir. Hidâye. Bu kadın kayıp kimse hükmündedir. Kaybolan kimse kendi malı hakkında diri sayılır. Malına başkası mirasçı olamaz. Ama başkası hakkında diri sayılamaz ve hiç bir kimseye mirâsçı olamaz. Fetih. 0 anda

Müslüman olması da öyledir. Kocası öldüğü vakit onun mirâsına konmak için kadının Müslümanlığı sâbit olamaz.

«Bazıları evet demişlerdir.» Diyen Timurtâşî´dir. "Çünkü mirâsçılar cimayı ikrar etmişlerdir. Cariyenin ümmüveled olduğu onların sözüyle sâbit olamaz." demiştir. Nihâye ve Fetih sahibleriyle Zeylaî bu sözü beğenmişlerdir.

Bahır sahibi diyor ki: "Gâyetü´l-Beyân sahibi bunu reddederek: Cima ancak nikâh suretinden başka yerde cima şübheli olursa mehr-i misli icab eder. Burada nikâh sâbit olmamıştır. Asıl olan şübhenin bulunmamasıdır. Şu halde buna hangi delille yorumda bulunuluyor. Mehr-i misil vâcib değildir, demiştir. Nehir sahibi de onu tasdik etmiştir. Sen biliyorsun ki bu mirasçının: Sen babamın ümmüveledisin dediği surette mahsustur. Sen Hıristiyan idin derse nikâhı ikrar etmiş olur. Cariye iken onun karısı idi demesi de öyledir. Lâkin böyle derse efendisinin cariye için mehir istemeye hakkı olur."

«Cariye bir çocuk doğurursa» yani evlendikten altı ay yahut daha fazlada doğurursa demektir. Aksi takdirde zâhire göre neseb kendisînden sâbit olur. Zira ulemanın açıkladıklarına göre nikâhlı bir kadın altı "aydan azda doğurursa çocuğunun nesebi kocasından sâbit olmaz ve nikâh fâsid olur. Çünkü kadının zinâdan hamile olması lâzım gelmez, ki nikâh sahih olsun. Bilakis kocasından veya şübheyle cimadan hâmile kalmış olması ihtimali vardır. Burada nikâh fâsid olunca efendisinin iddiası sahih olur. Zira mâni yoktur. Sonra Allâme Nûh Efendi´nin hâşiyesinde bunu Vânî´nin Dürer hâşiyesinden ve başka kitablardan naklettiğini gördüm.

«Halbuki o feshi kabul etmez.» Yani tamam olduktan sonra feshi kabul edilmez demektir. Bu kefaetsizlik, bulûğ ve âzâdlık sebebleriyle feshten ihtiraz içindir. Dinden dönme ve kocasının oğlunu öpme sebeblerine gelince: Bu nikâhın tamamından sonradır. Lâkin fesh değil infisahtır. Yanı kendi kendine bozulur. Bunu Halebî söylemiştir.

METİN

Bir adamın cimada bulunduğu cariyesi bir çocuk doğurursa nesebinin sübutu o adamın iddiasına bağlıdır. Çünkü cariyenin firâşı zayıftır. Meselâ iki kişi arasında ortak bir cariyeyi birisi ümmüveled yapsa -Dürer´in ibâresi "her ikisi onu ümmüveled yapsalar" şeklindedir.- sonra cariye bir çocuk doğursa iddia bulunmaksızın neseb sabit olmaz. Çünkü cariyenin ciması haramdır, O efendisinin mükâtebe yaptığı ümmüveled gibidir. Döl alma bâbında gelecektir ki, firâş dört mertebedir. Ulema cima olmaksızın firâşın bulunması ile iktifa etmişlerdir. Meselâ batılı bir erkek doğulu bir kadınla evlenir de aralarında bir senelik mesafe bulunursa, kadın evlendikten sonra altı ayda doğurduğu takdirde çocuk kocasındandır. Çünkü birleşmenin keramet veya istihdam yoluyla tesavvuru mümkündür. Fetih. Lâkin Nehir´de: "İkinci ile yetinmek evlâdır. Çünkü tayy-i mekân bize göre kerametten değildir." denilmiştir.

Ben derim ki: Lâkin Teftazânî Akâid´inde Müftü´s-Sekaleyn (ins ve cinnin müftüsu) Nesefî´ye tebean kesinlikle birinciye kâil olmuştur. Hatta kendisine Kâbe´nin evliyadan birini ziyaret etmesi hikâyesini sormuşlar. Buna kâil olmak câiz midir demişler. Bunun üzerine Nesefî: "Ehl-i sünnete göre velî olanların keramet yoluyla harikulade şeyler göstermesi caizdir." cevabını vermiştir. Kerametle mûcize birbirine karışmaz. Çünkü mûcize peygamberlik dâvâsının eseridir. Bir kimse onu iddia ederse hemen kâfir olur. Keramet diye bir şey kalmaz.

İZAH

"Dürer´in ibâresi: Her ikisi onu ümmüveled yapsalar, şeklindedir." Ya-

ni Dürer sahibi tesniye zamiri kullanmış ve buradaki müfred zamirin bir kalem hatası olduğuna tenbihde bulunmuştur. Çünkü her iki ortak o cariyeden döl almak isterler de cariye çocuk doğurursa, ikisi de çocuğun kendinden olduğunu iddia ettiği takdirde cariye ikisinin de ümmüveledi olur, aralarında müşterek kalır. Daha sonra bir çocuk doğurursa iddia etmeden nesebi sâbit olmaz. Çünkü iki ortaktan hiç birinin cariyeyle ciması helâl olmaz. Ortaklardan birinin cariyeyi ümmüveled yapması bunun hilâfınadır. Cariyenin yarı kıymetini ve mehrinin yarısını ortağına ödemesi lâzım gelir ve cariye hâssaten kendinin olur. Bu takdirde ciması da helâldır. İkincinin çocuğu iddiaya hâcet yoktur. Bunu Rahmetî söylemiştir.

"Efendisinin mükâtebe yaptığı ümmüvled gibidir." Böyle bir cariye çocuk doğurursa nesebi efendisinden sâbit olmaz. Meğerki bendendir diye iddia etmiş olsun. Çünkü ciması efendisine haramdır. H. Oradaki benzetme ikinci çocuğun iddiasız nesebi sâbit olmaması hususundadır. Kitabete kesildikten sonra çocuğun hali kitabetten önceki haline uymaz. Çünkü kitabetten önce iddiasız neseb sâbit olur. T.

"Firâş dört mertebedir." (Firâş döşek demektir. Burada ondan murad ciması helâl olankadındır.) Birincisi: Zayıftır, cariyenin firâşıdır. İddiasız çocuğun nesebi sâbit olmaz. ikincisi: Ortadır. Bu ümmüveledin firâşıdır. İddiasız çocuğun nesebi efendisinden sâbit olur. Lâkin benden değildir demekle nefyedilmiş olur. Üçüncüsü: Kavidir. Nikâhlı kadının ve talâk-ı ric´i iddeti bekleyenin firâşı böyledir. Burada çocuk benden değildir demekle nesebi hemen müntefi oluvermez. Liân gerekir. Dördüncüsü: Daha kavi olandır. Talâk-ı bâin iddeti bekleyen kadının firâşı böyledir. Burada çocuk hiç bir suretle nefy edilemez. Zira çocuğun nefyi liâna bağlıdır. Liânın şartı ise evliliktir. H.

"Cima olmaksızın" Sözünden murad zâhiren nefy etmektir. Yoksa cimanın tesavvuru ve imkânı mutlaka lâzımdır. Onun içindir ki, ulema küçük çocuğun karısının doğurduğu ile altı aydan azda doğan çocuğun nesebini isbat etmemişlerdir. Nitekim tafsili yukarıda geçmişti. Fetih´in ibâresi şöyledir: "Hak şudur ki, tesavvur şarttır. Onun için küçük çocuğun karısı çocuk doğursa nesebi sâbit olmaz. Batılı kadın meselesinde tesavvur sâbittir. Çünkü evliyanın kerametleri ve istihdamlar sabittir. Kocası tayy-i mekân sahibi veya cinnilerden bir hizmetçiye mâlik olabilir."

"Bize göre kerametten değildir." Çünkü İmâdiyye´de bildirildiğine göre Ebû Abdillah Zâferanî´ye İbrahim b. Edhem hikâyesi sorulmuş: "Biz onu terviye günü Basra´da gördük. Aynı gün Mekke´de de görünmüş." demişler. Şu cevabı vermiş: "İbn-i Mukatil buna inanmanın küfür olduğunu söylerdi. Çünkü bu kerametlerden değil mûcizelerdendir derdi. Bana gelince: Ben böylesini cahil sayarım, ona kâfir demem."

"Teftazânî Akâid´inde" Yani Akâid-i Nesefiyye şerhinde Teftazânî´nin söylediklerini kasdediyor ki, maksadı Fetih´de bildirilen tayy-i mekân meselesinin keramet olduğunu anlatmaktır. (Tayy-i mekân: Yolu kısaltmaktır.) Şöyle ki: Teftazânî: "Şaşılacak iş bazı ehl-i sünnet fukahasının yaptıklarıdır ki, İbrahim b. Edhem hikâyesine inananların küfrüne hükmetmişlerdir ilh..." demiş, sonra şöyle devam etmiştir: "İnsaf imam Nesefî´nin söylediğidir. Kendisine sormuşlar: Rivâyete göre Kâbe evliyadan birini ziyaret etmiştir, Buna kâil olmak câiz midir?" demişler. Nesefî şu cevabı vermiş: "Ehl-i sünnete göre velî olan bir kimsenin keramet yoluyla hârika göstermesi câizdir." Allâme İbn-i Şihne de şunları söylemiştir: "Ben derim ki: Nesefî denilen bu zat ins-ü cinnin müftüsü, zamanında evliyanın reisi İmam Necmüddin Ömer´dir." Nesefî´nin Akâid´indeki ibâresi şöyledir: "Evliyanın kerametleri haktır. Bu kerametler velîden harikulade olarak zuhur eder. Az müddette uzak yere varır. İhtiyaç zamanında yiyecek, içecek ve giyecek zuhur. Suda ve havada yürür. Cansız eşya ile dili söylemeyen hayvanlarla konuşur. Teveccüh ettiği kimseden belâ mündefi olur. Dumanların mühim kısmının hakkından gelir vesaire..."

"Hatta kendisine ilh..." Sorulan suale câizdir diye umumi bir cevap vermiştir. Biz kıbleyedönme meselesinde Uddetü´l-Fetâvâ ve diğer kitablardan naklen: "Kâbe bazı velîlerin ziyaretine gitmiş olsa namaz onun ihtiva ettiği havaya doğru kılınır." demiştik. Bu ifadenin bir misli de Valvalciyye´dedir.

"Kerametle mûcize birbirine karışmaz ilh..." İfadesi evliyanın kera-metlerini inkâr eden Mu´tezile taifesine cevabdır. Onlar: "Keramet zuhur ederse mûcize ile karışır ve Peygamber olanla olmayan birbirinden ayrılmaz." demişlerdir. Cevap şudur: Mûcize mutlaka peygamberden sâdır olur ve peygamberlik iddiasını tasdik içindir. Velînin ise mutlaka bir peygambere tâbi olması gerekir. Onun gösterdiği keramet peygamberinin mucizesidir. Çünkü diyanetinde ve peygamberine uymakta haklı olmadıkça velî olamaz. Hatta kendinin bağımsız olduğunu, kimseye tâbi bulunmadığını iddia ederse velî değil kâfir olur. Ondan keramet zahir olmaz.

Hâsılı velînin gösterdiği harika bir iş peygambere nisbetle mûcizedir,ister peygamberden ister ümmetinden zâhir olsun fark etmez. Velîye nisbetle ise keramettir. Çünkü onda peygamberlik iddiası yoktur. Meselenin tamamı Akaid ve şerhindedir.

METİN

Tamamı Siyer´in Vehbâniyye şerhinde şu beytlerin bulunduğu yerdedir: "Kim bir velî için tayy-i mekân caizdir derse cahildir. Hatta bazıları tekfir etmiştir. "Her harikada keramet isbatı" "´Necmüddin-i Nesefî´den rivâyet olunur. Hem de yardım bulur." Yani bu kavil imam Muhammed´in: "Biz evliyanın kerametlerine inanırız." sözüyle yardım bulur. Bir adam karısını bırakıp kaybolsa kadın da başka biriyle evlenerek bir kaç çocuk doğursa, sonra ilk kocası geldiği takdirde çocuklar İmam-ı Azam´ın döndüğü mezhebe göre ikincinin olur. Fetva da buna göredir. Nitekim Haniyye, Cevhere, Kâfî ve diğer kitablarda beyan edilmiştir. İbn-i Hanbelî´nin Menar Şerhi hâşiyesinde: "Eğer halin buna ihtimali varsa fetva buna göredir." denilmektedir. Lakin Mecma sahibi dava bahsinin sonunda dört kavil hikâye etmiş, sonra musannıfın itimad ettiği kaville fetva vermiştir. İbn-i Melek bunu ta´lil ederek: "Hakikaten istifraş eden odur. Çocuk da hakikî firâşa aiddir. Velev ki fâsid olsun." demiştir. Meselenin tamamı oradadır. Müracaat edebilirsin.

İZAH

"Bu kavil yardım bulur ilh..." Hâsılı tayy-i mekân (uzak mesafeyi az bir zamanda almak) meselesinde ulemamız arasında hilâf vardır. Irak uleması: "Bu ancak mûcize olur. Ona keramet diye inanmak cehalet veya küfürdür." demişlerdir. Horasan ve Mâverâ-i Nehir (Batı Türkistan) uleması ise onu bir keramet olmak üzere isbat etmişlerdir. Bu meselede İmam Muhammed´in bu sözünden başka üç imamımızdan açık bir nass rivâyet edilmemiştir. İmam Muhammed´in kavli ise tefsir edilmemiştir. Bu satırlar kısaltılarak Vehbâniyye şerhindenalınmıştır. Tatarhâniyye´de bildirildiğine göre batılı bir kadının doğulu bir erkekle evlenmesi meselesi kerametin câiz olduğunu te´yid eder. Zira Tatarhâniyye mezhebin nassıdır.

Hâsılı bize göre kerametin sübutunda hilâf yoktur. Hilâf ancak keramet büyük mucizeler cinsinden olduğu zamandır. Mu´temed kavle göre keramet mutlak surette câizdir. Meğerki bir sûre getirmek gibi imkânsızlığı delille sabit olsun. Bu hususta sözün tamamı hâşiyededir.

"Bir adam karısını bırakıp kaybolsa" Sözü kadının onun ölümünü veya boşadığını duyarak iddet beklemesine, sonra başka kocaya varmasına, daha sonra hakikatin anlaşılmasına şâmil olduğu gibi kadının bunları iddia etmesine, sonra hilâfı anlaşılmasına da şamildir. H.

"Menar şerhi hâşiyesinde ilh..." Menar şârihi şöyle demiştir: "Lâkin sahih olan Cürcânî´nin söylediğidir. Yani halin ihtimali varsa çocuklar ikinci kocadandır. İmam-ı Azam bu kavle dönmüştür. Fetva da buna göredir. Nitekim Vâkıât ve Esrar´dan naklen İbn-i Hanbelî hâşiyesinde beyan edilmiştir. Bunu İbn-i Nüceym de Zahîriyye´den nakletmiştir." Hâlin ihtimalinden murad nikâh vaktinden itibaren çocuğu altı ay veya daha fazlada doğurmaktır.

"Dört kavil hikâye etmiştir." İbn-i Melek şerhiyle birlikte onun ibaresinin hülasası şudur: "Çocuklar Ebû Hanife´ye göre mutlak surette ilk kocasına aiddir. Yani ister altı aydan azda ister fazlada doğursun fark etmez. Çünkü ilk nikâh sahihtir. Binaenaleyh onu itibara almak evlâ olur. Bir rivâyette çocuklar ikinci kocanındır. Fetva da buna göredir. Çünkü çocuk hakikî firâştan doğar. Velev ki firâş fâsid olsun. Ebû Yusuf´a göre ikinci akidden itibaren altı aydan azda doğurmuşsa çocuklar ilk kocasınındır. Çünkü ilk kocasından gebe kaldığı yüzde yüz bellidir. Altı aydan fazlada doğurmuşsa çocuklar ikinci kocaya aiddir. İmam Muhammed´e göre ise ikinci cima ile doğum arasında iki seneden az bir müddet bulunduğu takdirde birinci kocanın, iki seneden fazla müddet bulunduğu takdirde ikinci kocanındır. Çünkü birinci kocadan gebe kalmadığı yüzde yüz malûmdur. Gebe kalma ihtimali varken sahih nikâhı itibara almak evlâdır. Meselenin çocuk hakkında farz edilmesi kadın bil ittifak ilk kocasına iâde edileceği içindir."

Ben derim ki: Zâhirine bakılırsa müftâbih kavle göre çocuk mutlak surette ikinci kocanındır. Velev ki nikâh akdinden itibaren altı ay geçmeden doğurmuş olsun. Nitekim ondan önce mutlak demesi, sonra ise tafsilâta geçmesi de bunu gösterir. Bu İbn-î Hanbelî´nin sözünün hilâfınadır. İstidrakın vechi de budur. Lâkin söz götürdüğü meydandadır. Biz az yukarıda söylemiştik ki, nikâhlı bir kadın altı aydan azda doğurursa çocuğunun nesebi kocasından sâbit olmaz ve nikâh fâsid olur. Yani kocasından gebe kalması mutlaka tesavvur edilebilmelidir. Altı aydan azda bu tesavvur edilemez. Hem bu o kadının başka kocası olduğu bilinmediğine göredir. Ya başka kocası olduğu anlaşılınca ne olur? İkincisinden sâbit olmadığında hiç şübhe kalmaz. Onun için

---

Ynt: Talak By: neslinur Date: 14 Mart 2010, 16:48:26
Onun içindir ki, Dürerü´l-Bihâr şârihi: "Kadın evlendiktensonra altı aydan azda doğurursa bu müşkildir." demiştir. Hak olan itlak murad edilmemesidir. Doğrusu İbn-i Hanbelî´nin naklettiğidir. Böylece anlaşılır ki, müftâbih olarak İmam-ı Azam´dan rivayet edilen bu kaville Ebû Yusuf amel etmiştir. Musannıf ile Mecma sahibinin sözlerini mutlaka İbn-i Hanbelî´nin nakliyle kayıdlamak gerekir. Ona Mecma´ın sözüyle istidrak yapmanın mânâsı yoktur. Allahu a´lem!

METİN

FER´Î M E S E L E L E R : Bir adam bir cariyeyi nikâhlar da sonra boşayarak satın alırsa, cariye aldığından yarım seneden azda doğurduğu takdirde nesebi kendisine lâzım gelir. Aksi takdirde lâzım gelmez. Ancak cimadan önce boşananla iki talâk-ı bainle boşanan müstesnadır. Onlar talâk vaktinden itibar olunurlar. Lâkin ikincide neseb iki sene ve daha azda sabit olur. Her iki meselede cariyeyi satın aldıktan sonra yarım seneden azda olmak şartıyla talâk-ı ric´îde mutlak surette iki seneden fazlada neseb sabit olur.

İZAH

"Bir adam bir cariyeyi nikâhlarsa ilh..." Fetih sahibi diyor ki: "Bir adam bir cariyeyle evlenir de sonra onu boşarsa sözünün mânâsı: Cimadan sonra bir talâk-ı bâin veya bir talâk-ı ric´î ile boşayıp sonra iddetinin bittiğini ikrar etmeden onu satın alması ve cariyenin altı aydan azda çocuk doğurmasıdır. Bu takdirde neseb kendisine lâzım gelir. Cimadan sonra ve bir talâkla diye kayıdlaması cima´dan önce olsa nesebi lâzım gelmeyeceği içindir. Meğerki cariyeden ayrıldıktan sonra altı aydan azda çocuk doğurmuş olsun. Çünkü cariyeye iddet yoktur. Yahut cimadan sonra boşar da talâk iki olursa neseb talâk vaktinden iki seneye kadar sâbit olur. Sonra bu bir talâk ric´î ise çocuk iddet bekleyen kadınındır. Nesebi o adama lâzım gelir. Talâktan on sene sonra veya daha fazlada bile doğurursa satın alma tarihinden altı aydan az olmak şartıyla nesebi lâzım gelir. Yapılan bir talâk bâin ise satın alma tarihinden altı aydan az geçmek şartıyla iki seneden daha aza veya tam iki seneye kadar nesebi sabit olur."

Bahır sahibi diyor ki: "Hâsılı cima´dan önce boşananla iki talâkla boşanan kadında satın alma vaktine itibar edilmez. Talâk vaktine itibar edilir. Birincide çocuğunun nesebi sâbit olmak için altı aydan azda doğurması, ikincide iki senede veya daha azda doğurması şarttır. Eğer talâk ric´î ise talâktan sonra on sene veya daha fazla da geçse neseb sâbit olur. Bir talâk-ı bâin ise her iki meselede satın alma tarihinden altı aydan az geçmek şartıyla iki senenin tamamında veya İki seneden azda doğurması lâzım gelir."

"Sonra boşayarak satın alırsa" Yani cimadan sonra bir talâk-ı bâin veya talâk-ı ric´î ile boşarsa demek istiyor. Buna delil aşağıda gelen istisnadır. Talâk kayıd değildir. Hatta cariyeyi satın alır da boşamazsa hüküm yine budur. Nehir. Satın alırsa tâbirinden muradiddetinin geçtiğini İkrar etmeden herhangi bir sebeble ona mâlik olursa demektir. Çünkü ikrar ederse ikrar vaktinden itibaren altı ay geçmeden doğurması şarttır. Nitekim yukarıda geçti. Burada olduğu gibi satın alma vaktinden itibaren değildir. Nehir.

"Lâzım gelir." Çünkü ondan iddet bekleyenin çocuğudur. Gebeliği satın almazdan önce olduğu tehakkuk etmiştir. Böylesinin iddiaya hâcet kalmaksızın nesebi sâbit olur. Nehir. Velev ki talâk tarihinden itibaren iki senede doğursun. Bahır. Lâkin talâk-ı ric´î ile iki seneden fazlada da doğursa sâbit olur. Nitekim gelecektir.

"Aksi takdirde" Yani tam altı ayda veya daha fazlada doğurursa nesebi kendisine lâzım gelmez. Çünkü milki bulunan cariyenin çocuğudur. Cariyeyi kendinden iddet beklerken satın almıştır, ciması da kendisine helâldır. Talâk-ı ric´îde bu zâhirdir.

Bâine gelince: Cariyenin ondan iddet beklemesi cima´ını ona haram kılmaz. Milkinde iken gebe kalması mümkün olunca ona isnad olunur. Çünkü yeni meydana gelen bir şey en yakın vaktine izafe olunur. Memlûkenin çocuğu bendendir diye iddia etmedikçe nesebi sabit olmaz. Bu beynûnet-i galiza ile bâin olan cariyenin hilâfınadır. Zira onu satın almak cima´ını kendisine helâl kılmaz. Daha önce gebe kaldığı teayyün eder. Nitekim gelecektir.

"Ancak cimadan önce boşananla ilh..." Diyerek istisna yapması şun-dandır: Onu boşarsa sözü bir talâk-ı ric´îye, bir talâk-ı baine, cimadan önce ve sonra iki talâkla boşamaya şâmildir. Bundan önceki hüküm ise cimadan sonra bir talâk-ı ric´î veya bir talâk-ı bâin ile boşadığına mahsus idi. Onun için bu üç sureti istisna etmiştir. İmdi cimadan önce sözü bir talâka, iki talâka ve üçüncü surete şâmildir. İki talâk-ı bâinle boşanandan murad; cimadan sonra boşamasıdır. H. İki talâkla diye kayıdlaması kadın cariye olduğu içindir. Onun beynûnet-i galizası yalnız iki talâktır. Hâsılı suretler beştir. Çünkü cimadan önce ric´î talâk olmaz. Onun için müstesna olan suretler yalnız üç olmuştur .

"Lâkin ikincide neseb iki sene ve daha azda sâbit olur." İstisna meselesi cariyenin boşandıktan sonra altı aydan azda doğurması mu´teber olduğuna göre yapıldığı için şârih bunun cimadan önce bir veya iki talâkla boşanana mahsus olduğunu beyan ediyor. Tam altı ayda veya daha fazlada doğurursa nesebi lâzım gelmez. Çünkü iddet yoktur. Nitekim bâbın başında arz etmiştik. Cimadan sonra iki talâkla, boşanana gelince: Onun çocuğunun nesebi talâk vaktinden itibaren iki senede veya daha azda doğurmakla lâzım gelir. Velev ki satın alma tarihinden sonra altı aydan az geçmiş olsun. Çünkü cariye başka kocaya gitmedikçe ona hörmet-ı galiza ile haramdır. Satın almak onu helâl kılmaz. Binaenaleyh o müddette gebe kalması imkânsızdır. Gebeliğin daha önce olması teayyün eder ve boşadığından itibaren iki seneye kadar çocuğun nesebi bu adama lâzım gelir. Çünkü talâk vaktinde çocuğun ana rahminde mevcud olması câizdir. İki seneden fazlada nesebi lâzım gelmez. Çünkü çocuğunyokluğu kesindir. Lâkin tam iki senede nesebinin sâbit olması Cevhere sahibinin: Doğrusu budur dediği söze mebnîdir. Bu söz iki rivâyetten biridir. Nitekim babın başında arz etmiştik.

"Her iki meselede" Yani gerek ric´î gerekse cimadan sonraki talâk-ı bâin meselesinde demek istiyor. Nitekim Bahır sahibinin yukarıda geçen ibâresinden anlaşılmaktadır. Şârihin sözü ise İki meseleden birinin iki talâkla boşanan olduğu vehmini vermektedir. Çünkü bir talâk-ı bainle boşanan burada zikredilmemiştir. Onun için buna itirazen İki talâkla boşanan kadında satın alma vaktinin asla itibara alınmadığını söylemiştir. Nitekim geçti. Lâkin şârih meselenin başında satın alma vaktinin cimadan sonra bir talâk-ı rlc´î veya bir talâk-ı bâinle boşanana mahsus olduğunu söylemişti. Buna delil ondan sonra yaptığı istisna idi. Nitekim beyan ettik. Burada da ric´îyi zikredince onun karinesiyle ikincinin de onun gibi olduğu"" anlatmak istemiştir. Fakat buradaki kapalılık gözden kaçmaktadır. Hal-buki, bu hükmü evvela her iki meselede açıklamıştır. Tekrarına hâcet yoktu. Bununla beraber hata ettiğine de hüküm verilemez.

"Talâk-ı ric´îde mutlak surette iki seneden fazlada" Yani talâk-ı ric´î de bu fazlalığı bir müddetle kayıdlamadan neseb sâbit olur. Velev ki iki seneden fazlada doğursun.

METİN

Cariyeyi satın aldıktan sonra azâd etmesi de böyledir. Cariyeyi satar da sattığından itibaren en az müddetten fazlada doğurursa efendisi iddia ettiği takdirde acaba müşterinin tasdikine hâcet kalır mı? Burada iki kavil vardır.

Bir adam ümmüveledini bırakarak ölür veya onu âzâd eder de kadın iki seneden azda doğurursa çocuğun nesebi kendisine lazım olur. Daha fazlada doğurursa lâzım olmaz. Meğerki çocuk bendendir diye iddia etsin. Bu ümmüveled iddeti içinde evlenir de efendisinin âzâdı ile ölümünden itibaren iki senede, evlendiğinden itibaren altı ay veya daha fazlada doğurur ve çocuğu ikisi birden iddia ederlerse çocuk bil ittifak efendinin olur. Çünkü kadın iddet beklemektedir. Ümmüveledin efendisinden izinsiz evlenmesi bunun hilâfınadır. Zira çocuk bil ittifak kocasının olur.

Talâk-ı bâin iddeti bekleyen bir kadın evlenir de boşandığından itibaren iki seneden azda, evlendiğinden itibaren az müddetten daha azda doğurursa çocuk birinci kocasınındır. Çünkü ikincinin nikâhı fâsiddir. Boşandığından itibaren iki seneden fazlada, evlendiğinden itibaren altı ayda doğurursa çocuk ikinci kocanın olur. Altı aydan daha azda doğurursa çocuğun nesebi birinciden de ikinciden de sâbit olmaz. Ama nikâh sahihtir. İki seneden azda ve altı ayda doğurursa Bahır´ın iddet bâbında inceleme suretiyle çocuğun birinciye aid olduğu bildirilmiştir. Lâkin Bahır sahibi burada Bedâyı´dan naklen çocuğun ikinci kocaya aid olduğunu söylemiş ve şöyle ta´lil etmiştir: Kadının evlenmeye kalkışması iddetinin bittiğinedelildir. Hatta iddeti içinde olduğu bilinse nikâh fâsid olur. Doğurduğu çocuğun birinci kocadan isbatı mümkün olursa, meselâ boşandığından veya ölümünden itibaren iki seneden azda doğurursa çocuk birinci kocasınındır. Bir kadın nikâh eder de kadın uzuvları belli bir çocuk düşürürse, dört ayda düşürdüğü takdirde çocuk ikinci kocasına aiddir. Dört aydan bir gün eksik doğurursa nesebi birinci kocasına aid olur ve her birinin nikâhı fâsiddir. Bu satırlar Bahır´dan alınmıştır,

Ben derim ki: Mecmau´l-Fetâvâ´da şöyle denilmiştir: "Bir kâfir Müslüman kadınla evlenir de kadın ondan çocuk doğurursa nesebi sabit olmaz. İddet de vâcib değildir. Çünkü bu nikâh bâtıldır."

İZAH

"Cariyeyi satın aldıktan sonra âzâd etmesi de böyledir." Çünkü âzâd edilmesi onun ancak efendisinden uzaklaşmasını arttırmıştır. İmam Mu-hammed´e göre satın aldığından itibaren iki seneye kadar çocuğun nesebi dâvâsız kendisine lâzım gelir. Çünkü satmakla nikâh bâtıl, iddet vâcib olmuştur. Lâkin efendisi mâlik olduğu için bu onun hakkında zâhjr değildi. Âzad edince zâhir olur. İddetinin bittiğini ikrar etmeyen kadının talâk-ı bâin mu´teddesinin hükmü budur. Fetih.

"Burada iki kavil vardır." İmam Ebû Yusuf´a göre tasdika hâcet kalır. Çünkü nikâh bâtıldır. İmam Muhammed´e göre müşterinin tasdikine hâcet yoktur. Ancak burada mutlaka çocuk bendendir diye iddia etmesi lâzım gelir. Çünkü iddet efendisi hakkında zâhir değildir. Âzâd etmesi bunun hilâfınadır. Bunu Fetih sahibi söylemiştir.

"Çocuğun nesebi kendisine lâzım olur." Çünkü ümmüveled çocuk ben-dendir diye iddiaya muhtaç değildir. Lâkin benden değildir derse nesebi müntefi´ olur. Acaba burada benden değildir diye nefyde bulunması sahih olur mu? Araştırmalıdır. Rahmetî.

"Daha fazlada doğurursa lâzım olmaz." Şârih tam İki senede doğurmanın hükmünden bahsetmemîştir. Talâk-ı bâin iddeti bekleyen kadın bahsinde iki rivâyet hikâyesi ve ölüm iddeti bekleyen hakkında Bahır sahibinin incelemesi geçmişti. Burada da öyle olmak gerekir. Tam iki senenin hükmü de daha azın hükmü gibi olduğu yakında gelecektir.

"Meğerki çocuk bendendir diye İddia etsin." Yani âzâd ettiği surette demek istiyor.

"Çocuğu ikisi birden iddia ederlerse" Sözü âzâd ettiği surette zahirdir. Ölüm suretinde her halde mirâsçıların iddiası olsa gerektir. Çünkü mirâsçıları onun yerine geçerler.

"Bil ittifak efendinin olur." Bahır´ın iddet bahsinde Hâniyye´den naklen böyle denilmiştir. Şu hâlde tam iki senede doğurmakla burada neseb sâbit oluyor demektir. Tam iki seneye daha azının hükmü verilmiş olur.

"Kadın iddet beklemektedir." Yani efendisinden iddet beklemektedir. Kocasının nikâhıbâtıldır. İddet sahibi çocuğu iddia ederse çocuk onun olur.

"İzinsiz evlenmesi bunun hilâfınadır." Yani izinsiz evlenir de altı ay veya daha fazlada çocuk doğurur ve her ikisi bendendir diye iddia ederlerse çocuk bil ittifak kocanındır. Bunu Bahır sahibi Hâniyye´den nakletmiştir. Vechi şu olsa gerektir: Akid şübhesiyle cima ettiği için iddeti kocasından beklemesi lâzım geldiği ve cima´ı efendisine haram olduğu için nesebin iddet sahibine sâbit olması evlâ görülmüştür. Çünkü fâsid de olsa hakikatte cariye ile cima eden odur. Düşün! Sonra sözümüzün burada efendisi kendisini âzâd etmeyen ümmüveled hakkında olduğu gizli değildir. Anla?

"Çünkü ikincinin nikâhı fâsiddir." Sözü yukarıda geçen: "İtibar hakikî cima´yadır. Velev ki fâsid akidle olsun." ifadesine aykırıdır. Binaenaleyh evlâ olan: "Çocuğun ikinciden sayılmasına imkân yoktur. Çünkü haml müddetinin azı bulunmamıştır." şeklinde ta´lil etmektir. Rahmetî. Şârihin ta´lilini ben Bahırda görmedim.

"Çocuk ikinci kocanın olur." Çünkü buna imkân vardır. Birinciden olması îmkânsızdır.

"Altı aydan daha azda doğurursa" Yani boşandığından itibaren iki seneden fazla geçmekle beraber demek istiyor.

"Birinciden de ikinciden de sâbit olmaz." Çünkü kadınlar iki seneden fazlada ve altı aydan azda çocuk doğurmazlar. Burası Hâkim´în Kâfîsi´nden alınmıştır.

"Ama nikâh sahihtir." Yani Tarafeyn´e göre sahihtir. Ebû Yusuf´a göre fâsiddir. Çünkü çocuk ikinci kocadan sabît olmayınca zinâdan demektir. Tarafeyn´e göre zinâdan hamile kalan bir kadını nikâh etmek sahihtir. Bedâyı´da böyle denilmiştir. Bahır sahibi de ona tâbi olmuştur. Ama benîm için bunun vechi zâhir değildir. Çünkü neseb hiç birinden sâbit olmayınca başkalarından olduğu anlaşılır. Ama zînâdan olması lâzım gelmez. Çünkü şübheyle cîmadan olması ihtimali vardır. Nikâh ise ancak zinâdan olduğu bilinirse sahîhdîr. Zeylaî ve diğer kitablarda şöyle denîlmiştîr: Nikâhlı bîr kadın evlendiğinden itibaren altı ay geçmeden doğurursa neseb sâbit olmaz. Çünkü kadının gebe kalması nîkâhtan öncedir. Nikâh fâsid olur. Zira çocuğun ya sahih nîkâhla veya şübheyle başka kocadan olması ihtîmali vardır." Düşünülmelidir.

"İki seneden azda" Yani talâk vaktinden itibaren iki seneden azda ikincî kocayla evlenme vaktinden itibaren altı ayda doğurursa çocuğu bîrîncî veya ikinci kocadan saymak mümkündür.

"Lâkin Bahır sahibi burada" Yani bu bâbta: "Meğerki çocuk bendendir diye iddia etmiş olsun." sözünden az önce Bedâyı´dan naklen çocuğun ikinci kocaya aid olduğunu söylemiştir. Binaenaleyh onun İncelemesine değil naklettiği nassa uyulur. T.

"İddetinin bittiğine delilidir." Ve iddetinin bittiğini ikrar etmesi mesa-besindedir.

"Birinci kocadan isbatı mümkün olursa" Nesebi ondan sâbit olur. Fakat mümkün olmazsa meselâ boşandıktan sonra iki seneden fazlada, evlendikten sonra altı ayda doğurursa çocuk ikinci kocanın olur. Nitekim Bedâyı´dan naklen Bahır´da böyle denilmiştir.

"Dört ayda düşürdüğü takdirde çocuk ikinci kocasına aiddir." Yani nikâh da câizdir. Bahır.

"Bir gün eksik doğurursa nesebi birinci kocasına aid olur." Çünkü ço-cuğun uzuvları ancak yüz yirmi günde belli olur. Bu yüz yirmi günün kırkında çocuk menî halinde, kırk gününde kan pıhtısı halinde, kırk gününde de et parçası halindedir. Bunu Bahır sahibi Valvalciyye´den nakletmiştir. Biz iddet bahsinde bu hususta söz etmiştik.

"Çünkü bu nikâh bâtıldır." Yani bu nikâhla yapılan cima zinâdır. Onunla neseb sâbit olmaz. Fâsid nikâh bunun hilâfınadır. Çünkü o şübheyle cimadır. Onunla neseb sâbit olur. Onun içindir ki, fâsid nikâhla kadın firâş olur, bâtıl nikâhla olmaz. Rahmetî. Allahu a´Iem.






HADÂNE BÂBI

METİN

Hadâne veya hidâne çocuk terbiyesi demektir ki, neseben anneye sâbit olan bir haktır. Velevki kitabîyye veya mecusîyye olsun yahut kocasından ayrılmış bulunsun. Ancak dinden dönmüşse Müslüman oluncaya kadar bu hak onun değildir. Çünkü hapsedilir yahut zinâ, şarkıcılık, hırsızlık ve yasçılık gibi çocuğu zâyi edecek şekilde fâcire ise hak yine onun değildir. Nitekim Bahır ve Nehir´de inceleme yoluyla beyan edilmiştir. Musannıf diyor ki: "Zâhir olan ulemanın mutlak sözleriyle amel etmektir. Nitekim Şâfiî´nin mezhebi de budur. Namazı terk etmekle fâsık olan bir kadın için hadâne hakkı yoktur. Kınye´de: Çocuk için anne daha haklıdır. Velev ki tutumu kötü, kendisi fücurla meşhur olsun. Elverirki çocuk bunu akıl etmesin, denilmiştir."

İZAH

Musannıf iddet bekleyen kadının hallerinden sonra nesebin sübutundan bahsedince çocuğun kimin yanında kalacağını da beyan ediyor. Fetih.

"Hadâne veya hidâne..." Misbâh´da ve Muğrib´ten naklen Bahır´da bu şekilde tesbit edilmiştir. Lâkin Kâmûs´ta hidn ve hîdâne, kelimelerinin çocuğu kucağına almak veya onu terbiye etme manasına geldiği, hadn ve hadânenin ise onu kendisinden uzaklaştırmak mânâsında kullanıldığı bildirilmiştir.

"Çocuk terbiyesi demektir." Mutlak olan bu söz kelimenin lügat mânâsıdır. şer´î mânâsı ise çocuğu terbiyeye hakkı olan kimsenin terbiye etmesidir. Nitekim bunu Kuhistânî söylemiştir.

"Anneye sâbit olan bir haktır." Bazıları çocuğa sabit olan bir haktır demişlerdir. Bu hususta ileride söz gelecektir. Remlî diyor ki; "Çocuğu terbiye eden kadının hür, âkıl baliğ, güvenilir ve muktedir olması, ecnebî bir kocaya varmamış bulunması şarttır. Son şarttan maada bütün şartlar erkek terbiyecide de aranır. Ulemanın sözlerinden anlaşılan budur."

Ben derim ki: Hür kelimesinden sonra "Yahut kitabette doğmuş mükâtebe olması" ifadesi ziyade edilmelidir. Kezâ "Zirahmi mahrem olmalı, dinden dönmüş bulunmamalı, çocuğu ondan hoşlanmayan birinin evinde tutmamalı; baba fakir olursa çocuğu meccanen terbiyeden çekinmemeli." Kayıdlarını ziyade etmelidir. Bütün bunların izahı ileride gelecektir. Annenin güvenilir olmasından murad çocukla meşgul olmayıp çocuk her zaman onun evinden çıkmakla zâyi olmamalı demektir. Bazı müteehhirin ulema mürâhikanın hadâne hakkı olduğuna fetva vermişlerdir. Çünkü Aynî: "Mürâhikların (bulûğa yaklaşan çocukların) sair tasarruflar hususunda hükümleri bulûğa erenlerin hükümleri gibidir." demiştir.

Ben derim ki: Bu sözün bulûğ iddia edildiği zaman söylendiği bellidir. Yoksa mürâhik kusurlu hükmündedir. Nitekim biz bunu Tenkihû´l´Hamidiyye´de tahkîk ettik. Hayreddin-i Remlî de bununla fetva vermiştir. Acaba annenin gözleri görmesi de şart mıdır? Eşbâh´ınkörlerin hükmü bâbında şöyle denilmiştir: "Mürâhikin hayvan kesmesi, av avlaması, çocuk terbiyesi, vasfetmekle satın aldığı bir malı görmesi gibi şeylerin hükmü ne olacağını görmedim. Ama hayvan kesmesinin mekrûh olması gerekir. Çocuk terbiyesine gelince; Terbiye ettiği çocuğu koruması mümkünse terbiyeye ehildir. Aksi takdirde ehil değildir." Bu güzel bir incelemedir ve Remlî´nin; "muktedir olması" sözünden anlaşılır. Nitekim annenin hasta veya yaşlı ve âciz olmasının hükmü de ondan anlaşılır.

"Neseben" Kaydıyla süt anneden ihtiraz etmiştir. Süt annenin hadâne hakkı yoktur. H. Süt kız kardeş ve benzerleri de öyledir.

"Velev ki kitabiyye veya mecusiyye olsun." Çünkü şefkat dinin değiş-mesiyle değişen şeylerden değildir. İkincînin sureti karı-koca Mecusî olup Müslüman mahkemesine başvurmaları yahut yalnız kocanın Müslüman ol-masıdır. Bunun da çocuk henüz dini akıl etmiyorsa diye kayıdlanması Iâzım geldiği ileride görülecektir.

"Çünkü hapsedilir." Yani aynı zamanda dövülür. Binaenaleyh çocuk terbiyesine vakti kalmaz. Bahır.

"Nitekim Bahır ve Nehir´de inceleme yoluyla beyan edilmiştir." Bahır sahibi şöyle demiştir: "Ulemanın buradaki fâsıklıktan muradlan zinâ olmak gerekir. Zinâ evden çıkmak ve benzeri hareketlerle annenin çocukla meşgul olamamasını iktiza eder. Yoksa fisktan murad namazı terke de sâdık olan mutlak mânâsı değildir. Çünkü göreceğiz ki, çocuğun dine aklı ermedikçe zimmîyyenin Müslüman olan çocuğunu terbiyeye kocasından daha çok hakkı vardır. Şu halde fâsık olan Müslüman kadının hakkı olması evleviyette kalır." Nehir sahibi de şunları söylemiştir: "Ben derim ki: Fıskı sadece zinâya tahsis etmek kusurlu olur. Çünkü anne hırsız veya şarkıcı yahut yasçı olursa hüküm yine böyledir. Bu izaha göre fisktan murad çocuğu zâyi eden fısktır." Bahır sahibinin sözünü de buna yorumlamak mümkündür. Sonra gördüm ki, Hayreddin-i Remlî böyle cevap vermiştir.

Halebî diyor ki: "Bu izaha göre anne saliha, namazcı, kendisini Allah´ın muhabbetiyle korkusu kaplamış bulunur da çocukla meşgul olamayıp onun zâyi olması lâzım gelirse çocuk anneden alınır. Ama ben bunu bir yerde görmedim."

"Musannıf diyor ki ilh..." Bahır´ın ibâresini naklettikten sonra musannıf şöyle demiştir: "Lâkin bence bu söylenenlerle istidlal söz götürür. Çünkü zimmîyye fiskı icab eden fillini ancak dinen icab ettiğine inandığı için yapar. O halde Müslüman olan fâsık annenin filli buna nasıl katılabilir. Zâhir olan şudur ki, Kemâl´in ve diğer ulemanın sözlerini itlakı üzere bırakmaktır. Nitekim Şâfiî (R.A.)´nın mezhebi de budur. Yani namazı terk etmek suretiyle fâsık olan annenin hadâne hakkı yoktur. Hükme sebeb çocuğun zâyi olması idiğini bilince anlarsın ki musannıfın încelemesinîn bir netîcesi yoktur. H.

"Kınye´de îlh..." İfadesi musannıfın sözünü red içindir.

"Elverirki çocuk bunu akıl etmesin." Yani elverirki çocuk annesinin halini akıl edecek çağa varmasın, şayet varırsa o zaman fücuru: "Çocuğun zâyi olmasını gerektirecek şekilde olmasın." diye kayıdlamak icab eder. Nitekim bu gizli değildir. Nehîr´de: "Kadın bunu yapmadıkça .." denîlmiş, bu söz: "Annenîn bunu yaptığı sabit olmadıkça" diye tefsir edilmiştîr ki, bu da doğrudur. H. Yine Nehir´de bildirildiğine göre Kinye sahibînin "Anne fâcirlikle tanınmışsa" sözü annenin onu yapmasını gerektirir. T. Binaenaleyh münasib olan birincidir ve fâcire kitabîyye mesabesinde olur. Çocuk dînlere aklı ermeye başlayıncaya kadar kitabîyyenin yanında kalır. Nitekim gelecektir. Fâcire de öyledir. Remlî Nehîr´ln ibâresinîn bozuk olduğuna kesenlikle kâildir.

Hâsılı çocuğu terbiye edecek kadın onun zâyi olmasını gerektirecek kadar fâsık ise hakkı sâkıt olur. Aksi takdîrde çocuğun aklı ermeye başlayıncaya kadar ona annesinin bakması daha münasibdir. Aklı ermeye başladımı kitabîyyeden alındığı gibi çocuk ondan da alınır.

METİN

Anne güvenilir değilse meselâ her zaman dışarı çıkıp çocuğu zayi olmaya bırakırsa -bunu Müctebâ sahibi söylemiştir- veya cariye yahut ümmüveled veya müdebbere yahut mükâtebe olup bu çocuğu kitabetten önce doğurmuşsa, çocuk terbiye için ona verilmez. Çünkü cariyeler sahiblerinin hizmetiyle meşguldürler. Lâkin çocuk köle ise anneleri ona bakmak hususunda daha ziyade hak sahibidirler. Çünkü çocuk efendisinindir. Müctebâ. Yahut anne küçük çocuğun mahremi olmayan biriyle evli bulunur veya meccanen çocuğu terbiyeden çekinir de baba fakir olup hala bunu -yani meccanen terbiyeyi- kabul eder ve çocuğu annesinden men etmezse, mezhebe göre anneye: "Ya bu çocuğa meccanen bakarsın yahut halaya verirsin." denilir. Acaba amca ve hala baba zenginlediği vakit Haklarını ondan alabilirler mi? Bazıları evet alır demişlerdir. Müctebâ.

İZAH

"Her zaman dışarı çıkıp ilh..." İfadesînden murad çok çıkmasıdır. Çünkü sebeb çocuğu zâyi olacak şekilde bırakmaktır. Annesinin yanında çocuk emânet hükmündedir. Emâneti zayi edene güven olmaz. Annenin günâh işlemek için dışarı çıkması lâzım gelmez ki, üst taraftaki sözlerle buna hâcet yoktur diyelim. Anne mâsiyet olmayan bir iş için de çıkabilir. Meselâ ebedir veya ölü yıkar yahut tellâk gibi bir şeydir. Onun için Fetîh sahibi: "Anne fâsık ise yahut her vakit dışarı çıkarsa ilh..." demiştir. Fâsıkın üzerine atıf yapması bizim söylediğimizi ifade eder.

"Ümmüveled" Yani kocası tarafından boşanmış ümmüveled ise demek istiyor. Efendisi tarafından âzâd edilmiş ümmüveled ise boşanmış hür kadın mesabesindedir. NitekimHâkim´in Kâfîsi´nde belirtilmiştir.

"Bu çocuğu kitabetten önce doğurmuşsa" Çocuğu terbiyeye hakkı yoktur. Kitabetten sonra doğurmuşsa annesine verilir. Çünkü kitabette çocuk da dahildir. Bunu Tûhfe´den Fetih sahibi nakletmiştîr. Bu ifadenîn bir misli de Bahır´dadır. Muktezası şudur kî; kitabetten sonra daha önce doğan çocuklarda cariyenin bir hakkı kalmaz. Velev ki efendisinin hizmetiyle bir meşguliyeti kalmasın. Çünkü önce doğan çocuk carîyenîn kitabetinde dahil değildir. O her cihetten efendisinîn milki olarak köle kalır ve âzâd edilen hâlis cariyenin doğurduğu çocuk gibi olur. Buna Kenz´in şu sözü dahi delâlet eder: "Azâd edilmedikçe cariye ile ümmüveledin hadâne hakları yoktur." Dürer´de: "Âzâd edilirlerse hür olan çocukları hakkında hadâne haklan vardır. Çünkü hak sâbit olurken kendilerî ve çocukları hürdürler." denilmiştir.

"Lâkin çocuk köle ise ilh..." Bahır sahibi diyor ki: "Musannıf cariyenin çocuğunun hadâne hakkı efendisinin mi başkasının mı olacağından bahsetmemıştir. Hak tafsilâta gitmektir. Küçük çocuk köle ise babası hür olsun köle olsun hadâne hakkı efendisinindir. Kezâ annesi doğurduktan sonra âzâd edilirse çocuğun hadânesine hakkı yoktur. Hak ancak efendisinindir. Cariye ister babasının nikâhlısı olsun, ister ondan ayrılmış bulunsun fark etmez. Çünkü kendi malıdır. Ama küçük çocuk hür olur da annesi efendisinin cariyesi ise hadâne hakkı hür olan akrabalarınındır. Annesinin efendisine aid olmadığı gibi çocuğu âzâd eden efendinin de değildir. Annesi âzâd edilirse hadâne hakkı onun olur.

"Anneleri daha ziyade hak sahibidirler" Dürer sahibi: "Annesiyle çocuk milkinde iseler birbirlerinden ayrılmazlar." demiştîr. Bahır´da da bunun benzeri vardır. Şu halde daha haklı olmaktan murad anne ile çocuğu birbirinden ayırmamaktır. Binaenaleyh yukarıda geçen: "Hak efendinindir." ifadesine aykırı değildir.

"Mahremi olmayan biriyle evli" Yani rahim cihetinden mahremi demek istiyor. Süt amca gibi rahim cihetinden olmayan yahut neseben rahim cihetinden radâ´an mahremi olan neseben amcası oğlu, radâ´an amcası gibi birî îse o ecnebî gibidir. T.

"Baba fakir olup" Sözü Hâniyye, Bezzâziye, Hulâsa, Zahiriyye ve diğer bîr çok kitablarda böyle kayıdlanmıştır. Zâhirine bakılırsa baba zenginleyince zikredilen hüküm değişir. Çünkü tasnif edilen kitablardaki mefhum hüccettir, onunla amel edilir. Remlî. Şürunbulâliyye´de şöyle denilmiştîr:

"Çocuğu halaya vermek için halayı zenginse diye, babayı da fakirse diye kayıdlamak şunu ifade eder: Küçük çocuğun menfaati için zengin baba anneye ücret vermeye mecbur edilir."

Ben derim ki: Bu ücretten murad hadâne ücretlidir. Nitekîm Fetih. Dürer ve Bahır´a uyarak musannıfın sözünün gelişinden de bu anlaşılmaktadır. Dürer üzerîne yazılan Azmiyye´nin sözü buna muhâliftir. Orada onun süt emzirme ücreti olduğu, halanın zenginliğinden deçocuğa nafaka vermeye kudreti kastedilmiştir. Nitekim zâhir olan da budur. Zira nisabla takdirine yol yoktur.

"Hala meccanen terbiyeyi kabul eder." Yani haladan ileri hala kadar teberruda bulunmuş kimse yoksa demektir. Bununla beraber hatanın küçük çocuğa mahrem olmayan biriyle evlenmemîş olması şarttır. Şürunbulâliyye.

"Ve çocuğu annesinden men etmezse" Yani annesini görmekten, onunla konuşmaktan men etmezse demektir.

"Mezhebe göre" Sözünü başkalarının söylediğini görmedim. Başkaları bu sözün yerine: "Sahih kavle göre" demişlerdir. Ama bunun mezhebin bir nassı olması lâzım gelmez. Tahriç de olabilir. Bunun mukabili: "Anne evlâdır." denilmiş olmasıdır.

"Yahut halaya verirsin denilir." ifadesi açık gösteriyor ki, çocuk anneden alınır. Halbuki anne emzirmek için ücret isterse parasız emzirecek kadın bulunduğu halde parasız emziren tercih edilir ve çocuğu annesinin yanında emzirir. Nitekim Bedâyı sahibi bunu açıklamıştır. Ancak bu söz annenin hadane hakkı kaldığına göredir. Bizim meselemizde ise onun hakkı sâkıt olmuştur. Onun için de çocuk anneden alınır. Bunun bir misli de anne ecnebî ile evlenip hadâne hakkının başkasına meselâ kız kardeşine geçmesidir. Onun çocuğu annesinin yanında terbiye etmesi veya emzirmesi lâzım gelmez.

"Müctebâ." Zâhidî´nin Kudûri Muhtasar´ı üzerine yazdığı şerhdir. Zâhidî nafakalar bahsinde şöyle demiştir: "Acaba baba zenginlediği vakit amca veya hala küçük çocuğa harcadıklarını ondan alabilirler mi?" Sonra bazı kitablara işaretle babaya veya oğula verilen nafakadan bir şey istenemeyeceğini söylemiştir. Anne bunun hilâfınadır. Onun kocası zenginlerse isteyebilir diyenlere işaret etmiş, sonra bu bâbta ulemanın ihtilâfına işarette bulunmuştur. Bu; baba fakir olduğuna, çocuğun nafakası amcasına veya halasına yahut annesine vâcib olduğuna göre farz edilmiştir. Baba zenginlerse anne çocuğa harcadıklarını babadan alır. Amcayla hala hakkında zikri geçen hilâf vardır. Bunu burada zikretmeye mahal olmadığı gibi amcanın zikrine de mahal yoktur. Çünkü sözümüz parasız emzirmek için çocuğu halası alırsa meselesindedir. Onun harcadıklarını istemeye hakkı olursa çocuğu annesinden almakta bir fayda yoktur. Meğerki onun muradı hadâne ücreti alamaz denilsin. Çocuğa harcadıkları ise teberru suretiyle değilse onları babadan alıp alamayacağı ihtilâflıdır. Bazıları evet alır demişlerdir.

METİN

Zâhire göre hala kelimesi bir kayıd değildir. Münye´de şöyle denilmiştir: "Babası ölen bir çocuğun annesi evlenir de nafaka takdir etmeksizin çocuğun terbiyesini üzerine almak ister, vâsisi ise nafakayla terbiyesini dilerse çocuğun malını mevcud bırakmak için çocuk vasîyedeğil annesine verilir."

İZAH

«Hala kelimesi bir kayıd değildir ilh...» ifadesi Bahır sahibinin bir in- celemesidir. O bunu gelecek bâbta zikretmiş ve şöyle demiştir: "Hatta her kadın çocuk bakıcı evleviyetle böyledir. Çünkü hala annenin akrabasındandır. Teberru ederse ecnebî kadının da hala gibi olduğunu açıklayan görmedim. Ama o halaya kıyas edilemez. Çünkü hata bazı yerlerde hadâne sahibidir. Zamanımızda bu mesele çok sorulmaktadır. Metinlerin zâhirine bakılırsa anne ecr-i misil alır. Ecnebî kadın anneden evlâ olamaz. Hala bunun hilâfınadır. Meğerki nakil bulunsun."

Ben derim ki: Kuhistânî´de bir hayli söz edildikten sonra şöyle denilmiştir: "Burada annenin mahremden evlâ olduğuna işaret vardır. Velev ki anne ücret istesin de mahrem istemesin. Esah olan anneye: Ya bu çocuğu tut yahut mahreme ver denilmelidir. Nitekim Nazım´da bildirilmiştir." Bu da gösterir ki, hala kelimesi bir kayıd değildir. Diğer mahrem hısımlar da onun gibidir. Mahrem olmayanlar böyle değildir. Hayreddin-i Remlî´nin Bahır üzerine yazdığı haşiyede: "Bu güzel, sahih bir fıkıh anlayışıdır." denilmiştir.

Remlî diyor ki: "Bana sordular: Küçük bir kızın annesi var. Ona bakmak için ecr-i misilden ziyadesini istiyor. Bir de amcasının oğlunun kızı var. Ona meccanen bakmak istiyor, dediler. Ben şu cevabı verdim: Küçük kız anneye verilir. Lâkin sadece ecr-i misille, dedim. Çünkü öteki ecnebî gibidir. Onun hadânede asla hakkı yoktur. Binaenaleyh teberruuda muteber değildir. Çünkü küçüğü ona vermekte küçüğe zarar vardır. Bu zararın yanında mal zararı itibara alınmaz. Zira malın hürmeti bunun hürmetinden aşağıdır. Onun için hüküm vakti hâli varsa hala ve teyze gibilerde değişir. Küçük onlara verilmez. Çünkü ücret vermek hususunda zengine bir zarar yoktur. Böylece bu mesele aydınlanmış olur. Bunu ganimet bil! Bunu düşünüp anlayan azdır."

Ben derim ki: Bunu şu da te´yid eder ki, baba sağ olur da anne çocuğun malından nafaka ister, baba ise çocuğu kendi malı ile terbiye etmek isterse annenin hakkı sâkıt olmaz. Halbuki baba ecnebî kadından daha şefkatlidir. Evet, babanın yanında çocuğu meccanen terbiye edecek anne veya kız kardeş bulunur da ondan daha haklı olan ücretsiz terbiyeye razı olmazsa babanın yanında anne veya kız kardeş çocuğu terbiye edebilir. Bu çok vâki olur. Lâkin anne çocuğun terbiyesi için ücret istediği zamandır. Çocuğu teberru olarak terbiye eder de emzirdiğine ücret isterse baba: "Annem veya kız kardeşim onu meccanen emzirir." Dediği takdirde ona yermek evlâ olur. Lâkin kendisine; Bu çocuğu annesinin evinde emzir denilir. Zira geçen izahattan anlaşıldığı vecihle bu onun hadâne hakkını ıskat etmez. Buna dikkat et!

«Nafaka takdir etmeksizin» yani çocuğa babasından mirâs kalan maldan nafaka istemezse demektir. Fetih. Zâhirine bakılırsa murad çocuğun nafakasıdır. Ama zâhire göre hadâne ücreti de öyledir.

«Çocuğun malını mevcud bırakmak için» ifadesi musannıfın yaptığı bir talildir. Zira musannıf Minah nâmındaki eserinde Münye´nin sözünü naklettikten sonra şöyle demiştir: "Bunun güzel bir vechi vardır. Çünkü çocuğun malını mevcud bırakmak için maslahata riayet ecnebînin elinde kaldığı vakit kendisine zarar gelmemesine dikkat etmekten evlâdır." Ecnebîden maksad annenin kocasıdır. Ama söz götürür. Çünkü vasî de annenin kocası gibi ecnebîdir. Zira onun zirahmi mahremi olduğundan bahsetmemiştir. Şu halde evlâ olan sadece: "Anneye vermekte ziyade maslahat vardır. Bu da çocuğun malını mevcud bırakmaktır. Binaenaleyh evlâdır." demekle yetinmektir. Hatta burada başka bir maslahat vardır ki, o da annenin vasîden daha şefkatli olmasıdır. Anne bazı yerlerde hadâneye ehildir. Vasî bunun hilâfınadır. Bu az yukarıda Remlî´den naklettiğimize aykırı değildir. Remlî malda zararı itibara almamıştır. Çünkü o çocuğu hiç hadâne hakkı olmayan ecnebî bir kadına vermek lâzım geldiği zamandır. Buradaki onun hilâfınadır. Hatta ecnebî ise evlenen anne takdir edilecek bir nafakayla çocuğu terbiye etmek istese, vasî ise bunu teberruan yap-sa Remlî´nin söylediğine kıyasen çocuğu yine anneye vermek gerekir. Vasînin teberruuna itibar yoktur. Sonra gizli değildir ki, bütün bu söylenenler hadâne ehlinden hala veya teyze gibi bir teberru sahibi bulunmadığına göredir. Aksi takdirde böylesi anneden de, ecnebîden de daha lâyıktır.

TENBİH: -Fetva hadisesi olmuştur. Bana eskiden soruldu: Bir çocuğun annesi ölür de çocuğa mal bırakırsa çocuğun fakir bir babası, bir de anneannesi ve dedesiyle evli babaannesi bulunup anneannesi ücretle çocuğun terbiyesini üzerine almak ister, babaannesi ise buna meccanen razı olursa ne hüküm verirsin? dediler. Ben teberru suretiyle bakacak olan babaanneye verilir dedim. Cevabı buradaki meseleden aldım. Çünkü çocuğun malını harcamamak için çocuk hadâne hakkı sâkıt olan annesine verilince -ki çocuğa ecnebî olan kocasının evinde bakacaktır- çocuğun malını harcamamak için onu parasız bakacak olan babaannesine vermek evleviyette kalır. Hem çocuk kendisine şefkatları olan baba ve dede evinde kalacaktır. Ben bu mesele hakkında bir risale toplamış, ona; "El-İbâne an ahzi-lücreti alel hadâne" adını vermiştim. Allahu a´lem.

---

Ynt: Talak By: neslinur Date: 14 Mart 2010, 16:50:23
METİN

Hâvî´de şöyle denilmiştir: "Anne ecnebî biriyle evlenir de çocuğu nafakayla terbiye etmek ister, bu işi çocuğun amcası oğlu meccanen yapmayı dilerse çocuğun kadın bakıcısı olmadığı takdirde amcası oğlunun buna hakkı vardır." Hadâne hakkı olan kadın hadâneyeicbar edilemez. Meğerki bu iş için teayyün etsin. Meselâ çocuk başkasının memesini emmesin yahut babanın yahut küçüğün malı bulunmasın. Bununla fetva verilir. Hâniyye. Nafaka bahsinde gelecektir ki, anne kendi hakkını ıskat ederse ölü veya evlenmiş kadın gibi olur ve hadâne hakkı neneye intikal eder. Bahır.

İZAH

«Amcası oğlu meccanen yapmayı dilerse» ifadesinin yerine bazı nüs-halarda: "Amcası oğlu çocuğu meccanen terbiye etmek isterse" denilmiştir ki daha zâhirdir.

"Kadın bakıcısı olmadığı takdirde" amcası oğlu alır. Fakat hala veya teyze gibi kadın bakıcısı bulunursa o annesinden evlâdır. Çünkü ecnebî ile evlendiği için annenin hakkı sâkıt olmuştur. Hala veya teyze amca oğlundan da evlâdır. Çünkü derecesi ondan ileridir. Zâhire bakılırsa böylesi nafaka bile istese evlâdır. Çünkü hakikatte hadâne sahibidir.

«Amcası oğlunun buna hakkı vardır.» Yani iltizama hakkı vardır. Vechi şudur: Çocuğun bakacak kimsesi olmadığı, annesinin de hadâne hakkı burada sukut ettiği için amcası oğlunun hadâne hakkı vardır. Zâhire bakılırsa nafaka istese bile yine hadâne hakkı onundur. Çünkü hakikatte çocuğa bakacak yalnız o vardır. Sonra gördüm ki Sâihânî bunu böylece yazmış.

«Hadâneye icbar edilemez.» Doğrusu çocuğu emzirmeye icbar edilemez demeliydi. Nitekim musannıf nafaka bâbında bundan bahsedecek;

"Annesi çocuğu emzirmeye mecbur değildir. Meğerki teayyün etsin." diyecektir. Bu suretle bu sözle aşağıda gelen»: "Çocuğa bakan kadın küçüğün hakkını ibtale kâdir değildir." ifadesinin arasındaki zıddiyet giderilmiş olur. Çünkü "kâdir değildir" ifadesi hadâneye mecbur edilemez mânâsınadır ki, bu meseledeki iki kavilden biri budur. Nitekim gelecektir. Yoksa birbirine zıd iki kavle nasıl uyabilir.

«Başkasının memesini emmesin ilh...» ifadesini Hâniyye sahibi emzir-mek için kadın teayyün ettiği yerde zikretmiştir .Bizim doğru bulduğumuzu bu da teyid etmektedir. Şârihin: "Nafaka bahsinde gelecektir ki" sözü dahi bizim söylediğimizi teyid etmektedir. Çünkü orada gelecek olan da budur.

«Hadâne hakkı neneye intikal eder.» Yani hadâne hakkı anneden sonra gelene intikal eder ve şayet varsa neneye, o da yoksa ondan sonra gelene verilir. Rahmetî bu ıskatın devam etmeyeceğini zâhir bulmuştur. Kadının dönmeye hakkı vardır. Çünkü onun hakkı azar azar sâbit olur ve meydana gelen hakkı sâkıt olur, gelecekteki hakkı sâkıt olmaz. Yani bu iş kadının ortağı için kasm hakkını ıskat etmesine benzer. Binaenaleyh sâkıt olan bir şey geri dönemez diye itiraz edilemez. Çünkü geri dönen başka, sâkıt olan başkadır. Şuf´a hakkını ıskat etmek bunun hilâfınadır. Sonra ulemadan birinin el yazısıyla müftü Ebussûud´dannaklen şöyle yazıldığını gördüm: "Bir adam karısını boşar da kadının ondan doğurduğu küçük bir çocuğu bulunur ve kadın hadâne hakkından vazgeçerse, hâkim de buna hüküm verirse kadın çocuğu almak için sözünden dönebilir mi? Evet dönebilir. Çünkü hadâne hususunda iki hakkın en kuvvetli olanı küçüğündür. Kadın kendi hakkını ıskat etse bile çocuğun hakkını ebediyyen ıskat edemez.

METİN

Her iki surette çocuğa bakan kadın küçük çocuğun hakkını ibtal edemez. Hatta çocuğunu kocasına bırakmak şartıyla hul´ yapsa hul´ sahih, şart bâtıl olur. Çünkü hadâne çocuğun hakkıdır. Kadının şartla onu ibtal etmeye hakkı yoktur. O kadından başka çocuğa bakacak kimse yoksa kadın bakmaya hilâfsız mecbur edilir. Fetih. Bu söz bulunupda kabul etmeyene de şâmildir. Bahır. 0 zaman kadına ücret verilmez. Cevhere.

İZAH

«Çocuğa bakan kadın onun hakkını ibtal edemez.» Hadâne çocuğa bakan kadının mı yoksa çocuğun mu hakkı olduğu hususunda ihtilâf edilmiştir, Bazıları kadının hakkı olduğunu söylemişlerdir. Bu takdirde kadın çocuğa bakmak istemezse buna mecbur edilemez. Bir çok ulema bu kavli tercih etmişlerdir. Fetva da buna göredir. Birtakımları çocuğun hakkı olduğunu söylemişlerdir. Şu halde kadın icbar edilir. Bu kavli üç fakîh yani Ebu´l-Leys, Hinduvânî ve Hâherzâde ihtiyar etmişlerdir. Fetih sahibi dahi Hâkim-i Şehid´in Kâfî´deki kavliyle bunu teyid etmiş: "Hâkim´in fukahanın sözü demesi bunun zâhir rivâyet olduğunu ifade etmiştir." demiştir.

Bahır sahibi diyor ki: "Şu halde tercih muhteliftir. Evlâ olan üç fakîhin kavliyle fetva vermektir. Lâkin Zahîriyye sahibi bunu küçük çocuğun zirahim akrabası olmamakla kayıdlamıştır. Böyle akrabası yoksa çocuk zâyi olmamak için anne mecbur edilir. Anne çocuğu kabul etmez, fakat çocuğun nenesi bulunur da ona bakmaya razı olursa çocuk ona verilir. Çünkü hadâne hakkı annenin idi. Onun kendi hakkını ıskat etmesi sahihtir. Bu tafsilat üç fakîhe nisbet edilmiştir. Muhit sahibi bunu talil ederken: "Çünkü anne kendi hakkını ıskat edince çocuğun hakkı kalır ve anne ölü yahut evlenen kadın mesabesinde olur. Bu suretle nene evleviyet kazânır." demiştir. Bu satırlar kısaltılarak Bahır´dan alınmıştır.

Ben derim ki: Bundan iki kavlin arasını bulma hükmü çıkarılır. Şöyle ki: Muhît´in ibâresi bakıcı kadınla çocuğun her ikisinin hadâne hakkı olduğunu bildirir. Müftü Ebussûud´dan naklettiğimiz söz de böyledir. Şu halde: "Hadâne bakıcı kadının hakkıdır. Binaenaleyh kadın çocuğa bakmaya mecbur edilemez." diyenlerin sözü çocuğa bakmak için o kadın teayyün etmediği zamana yorumlanır. Kadının hakkıdır demekle yetinmeleri, bu takdirde çocuğun hakkı zâyi olmadığı içindir. Çünkü kadından başka çocuğa bakacak kimse vardır. "Hadâneçocuğun hakkıdır. Binaenaleyh kadın ona bakmaya mecbur edilir." diyenlerin sözü ise kadın teayyün edip ondan başka çocuğa bakacak kimse bulunmadığına yorumlanır. Bunların sadece hadâne çocuğun hakkıdır demekle yetinmeleri kadından başka çocuğa bakacak kimse bulunmadığı içindir. Buna delil yine Zahîriyye´den naklettiğimiz sözdür ki, kadın cebredilir diyen üç fakîhe nisbet ederek: "Onlara göre kadından başka bakacak bulunmazsa kadın mecbur edilir. Başkası bulunursa mecbur edilmez." demiştir. Nehir sahibinin: "Zahîriyye´nin sözü zâhir değildir. Çünkü Fetih´de beyan edildiğine göre o kadından başka çocuğa bakacak kimse bulunmazsa kadın hilâfsız mecbur edilir." şeklindeki ifadesi söz götürür. Çünkü gördüğün bu yatıştırma ile hilâf aslından ortadan kalkar. Velev ki her iki kavli hikâye etmek hilâfın çocuğa bakacak başka kimse bulunduğu zamana aid olduğunu göstersin. İki kavlin arasını bulmak mümkün olunca bunu yapmak evlâdır. O zaman hilâf sözden ibaret kalır. Bunun nice benzerleri vardır. Bu izahı ganimet bil.

«Bakmaya hilâfsız mecbur edilir.» Başkası bulunursa söylediğimiz arabuluculuğa göre hilâfsız mecbur edilmez.

«Bu söz ilh...» Yani o kadından başkası bulunmazsa sözü hakikaten ve hükmen bulunmama hallerine şâmildir. O kadından başkası bulunur da çocuğa bakmayı kabul etmezse hükmen bakacak bulunmamış demektir. Bahır´ın ibâresi şöyledir: "Ulemanın zâhir olan sözlerine göre anne çocuğu kabul etmezse ondan sonraki kadına arz edilir, o da kabul etmezse anne kabule mecbur kılınır. Ondan sonraki kadın mecbur edilmez."

«O zaman» yani o kadından başkası bulunmadığı zaman kadına ücret verilmez. Çünkü şer´an kendisine vâcib olan bir işi yapmaz. T. Cevhere´rinin ibaresi şöyledir. "Kadından başkası bulunmazsa helâktan kurtarmak için çocuğu emzirmeye icbar edilir. Şu halde kendisine ücret de verilmez." Görülüyor ki Cevhere´nin sözü çocuğu emzirme hakkındadır. Her halde şârih hadâneyi buna kıyas etmiş olacaktır. Lâkin zâhire bakılırsa Cevhere´nin ifadesi Cevhere sahibinin bir incelemesidir. Nitekim "Şu halde kendisine ücret de verilmez." demesi bunu gösterir. Hindiyye ve diğer kitabların ifadesi buna muhâliftir. Bunlarda şöyle denilmiştir: "Çocuğa bir aylığına ücretle bir süt ana tutulur da ondan sonra çocuk başkasının memesini emmezse, kadın icarenin devamına mecbur edilir." Zira bu söz kadının ücret almaya hakkı olduğunu gösterir. Böyle olmasa meccanen emzirmeye mecbur edilir denilirdi. Üstadlarımızın üstadı Sâihanî´nin el yazısıyla şöyle yazıldığını gördüm: "Bercendî´nin söylediğine göre annenin kocası yoksa anne çocuğa bakmaya mecbur edilir. Nafaka çocuğun babasına aiddir." Mansuriyye´de şu satırlar vardır: "Küçük kızın annesi onu kabule razı olmaz da annenin kocası da bulunmazsa kabule mecbur edilir. Fetva buna göredir." Fakîh Ebû Cafer: "Kadın mecbur edilir. Nafakası küçük kızın malından verilir." demiştir. Fakîh Ebu´l-Leys bununla amel etmiştir. Bu söz ücretin zorla alınacağı hususunda nassdır. Beyanı az ileride gele-cektir.

METİN

Bakıcı kadın nikâhlı veya çocuğun babasından iddet bekler değilse hadâne için ücret almaya hakkı vardır. Hadane ücreti emzirme ücretiyle emzirme nafakasından başkadır. Nitekim Sirâciyye´den naklen Bahır´da böyle denilmiştir. Musannıfın Cevâhiru´l-Fetâvâ´dan naklettiği bunun hilâfınadır. Bâkânî´nin Nikaye şerhinde Bahır-ı Muhît´ten naklen şöyle denilmiştir: "Ebû Hafs´a çpcuğa bakmaya hakkı olup çocukla birlikte oturacak meskeni bulunmayan kadının hükmü sorulmuş da her ikisinin meskeni babaya aiddir cevabını vermiştir."

İZAH

«Nikâhlı veya çocuğun babasından iddet bekler değilse...» Bu ifade kadının hadâne hakkı olduğuna göre kayıddır. Kadının hadâne hakkı yoksa zâhire göre hadâne ücreti almaya evleviyetle hakkı vardır. "Çocuğun babasından." sözü başka birinin nikâhında veya iddetinde bulunmaktan "ihtirazdır. Çünkü böylesi hadâne için ücret almayı hak eder. Lâkin kadını nikah eden kimsenin çocuğa mahrem olması şarttır. Aksi takdirde kadına hadâne hakkı yoktur. Nitekim yukarıda geçti. Şu da var ki, musannıf Minah nâmındaki eserinde şöyle demiştir: "Bence nikâhlı veya iddet bekler değilse demeye hâcet yoktur. Çünkü zâhire göre kadın hadâneye ehil ise ona hadâne ücreti vermek vâcibdir. Bu söylenen ancak ona emzirme ücreti vermenin vücubu için şarttır. Çünkü kadın ancak nikâhlı veya iddet bekler değilse bu iş için ücretle tutulur. Hayreddin-i Remlî Minah hâşiyesinde kendisiyle münakaşa ederek: "Nikâhlı kadına ve ric´î talâk iddeti bekleyene emzirme ücreti vermenin vâcib olmaması emzirmek diyâneten kadına vâcib olduğu içindir. Bu hadânede de mevcuddur. Hatta bunda evleviyet iddiası bile uzak görülemez..." demiştir.

Ben derim ki: Yukarıda arz ettiklerimizden anladığına göre ücret cebren de hak edilir. Binaenaleyh vücuba aykırı değildir. Bunun vechi şu olsa gerekir: Küçük çocuğun nafakası babası zengin ise babasına, değilse küçüğün malından vâcib olduğuna göre çocuğa bakmak için evlenmekten vazgeçen bakıcı kadına verilecek nafaka da bu cümledendir. Emzirme ücreti de bunun gibidir. Her cihetten hâlis bir ücret değildir ki, vücub ona aykırı düşsün. Onun ücrete de nafakaya da benzeyen yerleri vardır. Binaenaleyh kadın nikâhlı ise yahut çocuğun babasından iddet bekliyorsa gerek hadâne gerekse emzirme için ücret almaya hakkı yoktur. Çünkü diyâneten bunların ikisi de ona vâcibdir. Bir de kadına bunlarsız da nafaka sâbittir. İddet bittikten sonraki hal bunun hilâfınadır. Zira kadın ücrete benzerliği ile amel edilerek bunu hak eder. Bundan dolayıdır ki ric´î talâk ile bâin talâk iddeti bekleyenkadınlar arasında fark yapmamak daha güzeldir. Nitekim Kenz´in mutlak sözü bunu iktiza etmektedir. Hidâye´nin zâhir olan sözü bunu tercih ettiğini göstermektedir. Çünkü Hidâye sahibi radâ bahsinde bâin iddeti bekleyen kadın hakkında iki rivâyet olduğunu söylemiş, câiz değildir rivâyetinin delilini sonra zikretmiştir. Lâkin Cevhere ve diğer kitablarda beyan edildiğine göre câizdir rivâyeti sahih bulunmuştur. Tamamı bundan sonraki bâbta gelecektir.

"Hadâne ücreti emzirme ücretiyle emzirme nafakasından başkadır."

Bahır sahibi diyor ki: "Şu halde babaya biri emzirme, biri hadâne, biri de çocuk nafakası ücreti olmak üzere üç tane ücret vâcib olmaktadır." Bu ifadenin bir misli de Şürunbulâliyye´dedir.

"Sirâciyye´den" Burada murad Kâri-i Hidâye Sirâcuddin´in Fetâvâsı´dır. Çünkü bundan sonraki bâbta bunu açık olarak ona nisbet etmiştir. Binaenaleyh musannıfın: "Bununla meşhur Fetâvâ-i Sirâciyye´yi murad etmiş olması ihtimali vardır. Lâkin ben orada buna vakıf olmadım." diyerek tereddütte bırakmasına mahal yoktur. Lâkin "Bakıcı kadın nikâhlı veya çocuğun babasından iddet bekler değilse" ifadesini Bahır sahibi Sirâciyye´den nakletmiştir. Fakat ben onu Sirâciyye´de görmedim. Kâri-i Hidâye Fetâvâsı´nın ibâresi şöyledir: "Boşanan kadın çocuğunu emzirmeksizin sırf ona baktığı için ücret alabilir mi diye sorulmuş: Evet, hadâne için ücreti hak eder. Kezâ hizmetçiye muhtaçsa hizmetçi tutması lâzım gelir, diye cevap verilmiştir." Bahır sahibi dahi Fetâvâ´sında bununla fetva vermiştir. Hayriyye´de de öyledir. Nehir sahibi dahi bu yoldan yürümüştür. Evvelce arz etmiştik ki, bu hüküm ulemanın baba fakir ise hala meselesindeki sözlerinden anlaşılmıştır.

"Musannıfın Cevâhiru´l-Fetâvâ´dan naklettiği bunun hilâfınadır." Orada Kâri-i Hidâye´nin sözünü naklettikten sonra şöyle demiştir: "Lâkin bu itlak karşısında Cevâhiru´l-Fetâvâ´nın sözü müşkil kalır. Orada şöyle denilmiştir: "Kâdi´l-Kudât Fahruddin Kâdîhân´a talâk-ı bâinle boşanan bir kadın çocuk memeden kesildikten sonra hadâne ücreti alabilir mi diye sorulmuş da hayır cevabını vermiştir. Allahu a´lem."

Ben derim ki: Bu söz az yukarıda arz ettiğimiz gibi talâk-ı bâin hakkındaki iki rivâyetten birine göredir. Lâkin çocuk memeden ayrıldıktan sonra diye kayıdlamasının bence vechi zâhir değildir. Her halde fetva hadisesi olduğu için kayıdlamış olsa gerektir.

METİN

Necmü´l-eimme demiştir ki: "Muhtar olan kavle göre hadânede mesken bulmak babaya düşer." Kezâ küçük çocuk hizmetçiye muhtaç ise babasına bu lâzım gelir. Şâfiîlerin kitablarında beyan edildiğine göre hadâne masrafı, varsa çocuğun malından verilir. Yoksa çocuğun nafakası kime düşerse o verir. Üstadımız: "Bizim kaidelerimiz de bunu gerektirir ve bununla fetva verilir." demiş, sonra hadânenin radâ gibi olduğunu izah etmiştir. Allahu a´lem.

İZAH

"Hadânede mesken bulmak babaya düşer." Bahır´ın nafakalar bahsinde müteferrik meselelerden naklen şöyle denilmiştir: "Hadânede mesken ücreti vâcib değildir. Başkaları çocuğun malı varsa vâcib olduğunu, aksi takdirde çocuğun nafakası kime düşerse ona vâcib olduğunu söylemişlerdir." Nehir´de de: "Vâcib olmadığını tercih gerekir. Çünkü ücretin vâcib olması meskenin de vâcib olmasını gerektirmez. Nafaka bunun hilâfınadır." denilmiştir.

Ben derim ki: Nehir sahibi tercih ehlinden değildir. Binaenaleyh onun tercihi Necmü´l-eimme´nin tercihine karşı duramaz. Bahusus talili de zayıftır. Çünkü mesken ücreti vacibdir sözü hadâne ücreti vâcibdir sözüne mebnî değildir. Bilâkis çocuğun nafakasının vâcib olmasına meünidir. Çocuğa bakan kadının bazen hiç meskeni olmayabilir, başkasının yanında oturur. O halde çocuğu terbiye etmek için mesken kiralaması ona nasıl lâzım gelebilir. İşin mâkul ciheti çocuğun nafakası kime lâzım gelirse mesken kirasının da ona lâzım gelmesidir. Çünkü mesken nafakadan sayılır. Hayreddin-i Remlî´nin musannıftan naklettiğine göre meskenin lüzumu hususunda ihtilâf edilmiştir. Zâhir olan kavle göre lâzımdır. Nitekim bazı mu´teber kitablarda bildirilmiştir. Remlî diyor ki: "Bu ulemanın: küçük çocuk hizmetçiye muhtaç ise hizmetçi tutmak babaya lâzım gelir. Çünkü çocuğun meskene ihtiyacı tekerrür etmiştir, demelerinden anlaşılır."

Ben derim ki: İbn-i Şihne buna itimad ederek İbn-i Vehbân ile onun üstadı Tarsûsî´nin ihtiyar ettiklerine muhalefet göstermiştir. Hâsılı en iyisi lâzımdır demektir. Lâkin bu ancak kadının meskeni yoksa zâhirdir. Kadının meskeni var da içinde çocuğu terbiyeye imkân bulur ve çocûk onunla beraber kalabilirse zahir değildir. Çünkü çocuğun buna ihtiyacı yoktur. Binaenaleyh iki kavlin arasını böyle bulmak gerekir. Ebû Hafs´ın "Kadının meskeni yoksa" sözü buna işaret etmektedir. İki taraf için de en münasibi bu olduğu gizli değildir. Amel de buna göre oluversin. Muvaffakiyeti veren Allah´dır.

"Kezâ ilh..." Sözünü Kâri-i Hidâye Fetâvâsı´ndan naklen yukarıda arz ettik.

"Üstadımız" Yani Hayreddin-i Remlî bu sözü Bahır üzerine yazdığı hâşiyelerde söylemiştir.

"Bizim kaidelerimiz de bunu gerektirir, demiştir." Ben derim ki: Az yu-

karıda üstadlarımızın üstadı Sâihânî´nin el yazısından naklettiğimiz bu hususta açıktır. Üstadımızın incelemesi menkule uydu demektir.

"Sonra hadânenin radâ gibi olduğunu izah etmiştir," Yani kadın ni-kâhlıysa veya iddet bekliyorsa kendisine ücret verilmeyeceğini, böyle değilse çocuğun malı bulunduğu takdirde kendisine onun malından ücret verileceğini, malı yoksa babasının yahut çocuğun nafakasını veren kimsenin malından verileceğini anlatmıştır. Uzun uzadıya söz ettikten sonra reyinin karar kıldığı hükmün hülasası budur. Bunun Sâihânî´den naklettiğimiz ifadeyle te´yidkazandığını biliyorsun.

Ben derim ki: Bütün bu sözler hadâne vazifesini teberru suretiyle yapacak bulunmadığına göredir. Şayet bulunursa o kimse küçük çocuğun ya yabancısıdır ya değildir. Her iki takdire göre çocuğun babası ya fakirdir ya değildir ve her iki takdire göre çocuğun ya malı vardır ya yoktur. Çocuğa teberru suretiyle bakacak olan kimse ona yabancı ise çocuk misil ücretiyle bakmak için akrabasına verilir. Velev ki bu ücret çocuğun malından verilsin. Teberru suretiyle bakan çocuğun yabancısı değilse baba fakir olduğu takdirde küçüğün malı olsun olmasın annesine: "Ya bu çocuğa meccanen bakarsın yahut onu teberru suretiyle bakacak olan meselâ halasına verirsin." denilir. Bu çocuğun malı varsa onu korumak için yapılır. Babası zengin çocuğun da malı varsa hüküm yine budur. Bu takdirde ücret çocuğun malından verilir. Babası zengin olur da küçüğün malı yoksa anne tercih edilir. Velev ki ücret istesin. Bu çocuğun faydasınadır. Malına da bir zararı yoktur. Hadânenin radâ gibi olması üzerine bu fakir bunu yazabilmiştir. Tamamı "El-İbâne an ahzi´l-ücreti alel-Hadâne" adlı risalemizdedir.

METİN

Bundan sonra yani anneden sonra -şayet anne ölür veya kabul etmezse yahut hakkını ıskat eder veya ecnebî biriyle evlenirse- annenin annesi gelir. Daha yakının ehliyeti yoksa yukarıya doğru çıksa da hak anneannenindir. Sonra babanın annesine sıra gelir. Velev ki zikredilen şartla yukarıya doğru çıksın. Annenin babasının annesi ise babanın annesinden sonra gelir. Hatta haladan da sonradır. Bahır. Ondan sonra anne-baba bir kız kardeş, daha sonra anne bir kız kardeş gelir. Çünkü bu hak anne akrabalığından ileri gelir. Sonra baba bir kız kardeş, sonra anne-baba bir teyze, sonra anne bir teyze. sonra baba bir teyze, sonra baba bir kız kardeşin kızı, sonra kardeş kızları, sonra halalar yine bu tertip üzere gelirler. Sonra anne bir teyze, sonra baba bir teyze yine bu tertip üzere, sonra annelerin ve babaların halaları bu tertip üzere gelirler. Sonra asabeler mirâs tertibine göre gelirler ve evvela baba, sonra dede, sonra anne-baba bir kardeş; sonra baba bir kardeş, sonra onun oğulları bu tertip üzere gelirler.

İZAH

"Veya kabul etmez yahut hakkını ıskat ederse" Sözü cebir kullanılma-yacağına mebnîdir. Nitekim gizli değildir. H. Bu hususta evvela söz geçti:

"Veya ecnebi biriyle evlenirse" İfadesinden Bahır sahibinin sözü daha şümullüdür. O: "Yahut hadâne için ehil değilse" demiştir. Çünkü onun sözünde kadının fâcire olması veya itimada şâyân olmaması da dahildir.

"Daha yakının ehliyeti yoksa" Sözü "Yukarı doğru çıksa da" ifadesinin kaydıdır. Çünküyakın olanın ehliyeti varsa uzak kadın için hadâne hakkı yoktur.

"Zikredilen şart" dan murad yakın olanın ehliyeti bulunmamasıdır.

"Bahır" Yani bunu Hassaf´ın sözünden alarak Bahır sahibi nakletmiştir. Hassaf: "Annenin babasının annesi annenin annesi tarafından akrabalığı mertebesinde değildir. Annenin babası tarafından gelenler de öyledir." demiştir. Valvalciyye sahibi: "Çünkü bu hak anne akrabalığından ileri gelir." ifadesini ziyade etmiştir. Bahır sahibi diyor ki: "Bunun zâhirine bakılırsa annenin babasının annesi babanın annesinden hatta teyzeden de sonra gelir. Bu fetva hadisesi olmuştur." Tahtâvî´nin beyanına göre bunun vechi şudur: Anne bir kız kardeş ile teyzeler babanın annesinden sonra gelirler. Bunlar annenin akrabası oldukları için annenin babasının annesinden önce gelirlerse onlardan önce gelenler -yani babanın annesi- evleviyetle önce gelir.

"Ondan sonra anne-baba bir kız kardeş" Yani küçük çocuğun kız kardeşi gelir demek istiyor. Çünkü baba akrabalığının muteber olan yerde -yani anne vasıtasiyle olan nisbette- bir tesiri yoksa da tercihe yarar. İmam Züfer´in kavli buna muhâliftir. O: "Anne bir kız kardeşle müşterek olur," demiştir. Bunu Zeylaî söylemiştir.

"Sonra baba bir kız kardeş gelir." Metin yazarları baba bir kız kardeşi teyzeden önce saymışlardır. Çünkü onun akrabalık yakınlığını ve anne vasıtasiyle olan nisbetin -aynı mertebede bulundukları vakit baba vasıtasiyle olan nisbetten yakınlıkça önce geldiğini itibara almışlardır. Bahır sahibi: "Kitabü´n-Nikâh´ın rivâyeti budur. Kitabü´t-Talâk´ın rivâyetinde ise teyze evvel gelir. Çünkü o anne vasıtasıyla, bu ise baba vasıtasiyle nisbet olunurlar." demiştir.

"Sonra anne-baba bir kız kardeşin kızı, sonra anne bir kız kardeşin kızı gelir." Bunlar bütün rivâyetlerin ittifakıyla teyzeden önce gelirler. Baba bir kız kardeşin kızı ise bir rivâyette önce gelir. Sahih kavle göre teyze bunların ikisinden de önce gelir. Nitekim Bahır ve Zeylaîden beyan edilmiştir.

"Sonra baba bir kız kardeşin kızı gelir." Bu ifade bazı nüshalardan düşmüştür ki, münasib olan da budur. Zira sahih olan bunun hilâfıdır. Hem ondan sonra gelene de muhâliftir.

"Sonra teyzeler" Yani küçüğün teyzeleri gelir demek istiyor.

"Sonra baba bir kız kardeşin kızı gelir." Ki, bildiğin gibi sahih olan da budur, Hâniyye´de dahi açıklanmıştır.

"Sonra kardeş kızları" Yani anne-baba bir kardeş kızı, sonra anne bir kardeş kızı,sonra baba bir kardeş kızı gelir. Zâhir olan bu tertibdir. H. Zeylaî diyor ki: "Kız kardeş kızları kardeş kızlarından evlâdır. Çünkü kız kardeşin hadâne hakkı vardır, kardeşin yoktur. Binaenaleyh kız kardeş vasıtasiyle nisbet olunan önce gelir."

"Sonra halalar yine bu tertip üzere gelirler." Yani anne-baba bir hala önce gelir. Ondan sonra anne bir hala, ondan sonra baba bir hala gelir. Şârih teyze ve hala kızlarını zikretmemiştir. Zira onların hakkı yoktur. Onlar mahrem değillerdir. Bahır. İleride bu hususta söz gelecektir.

"Sonra annelerin ve babaların halaları gelir." Teyzeler hakkında söy-lediklerine kıyasen annenin halaları babanın halalarından önce gelir. Bu hakkın anne akrabalığından ileri gelmesi de bunu ifade eder. Hâkim´in Kâfîsi´ndeki: "Anne tarafından gelen her yakın, baba tarafından gelenden daha öncedir." sözü de bunu ifade eder.

"Bu tertip üzere gelirler." Yani evvela anne-baba bir hala, sonra anne bir hala, sonra baba bir hala gelir.

"Sonra asabeler" Yani küçük çocuğun kadınlardan mahremi yoksa sıra asabeleri gelir. Bahır. Yahut var da hadâne hakkı sâkıt olmuşsa hüküm yine budur. Çünkü o da yok hükmündedir. Remlî.

"Sonra dede" Yanı babanın babası velev ki yukarıya doğru çıksın demek istiyor. Bahır.

"Sonra onun oğulları bu tertip üzere gelirler." Yani anne-baba bir kardeşin oğulları, sonra baba bir kardeşin oğulları ve kezâ onların çocukları aşağı doğru bu tertip üzere gelirler. Bahır.

METİN

Sonra amca, sonra onun oğulları gelir. Hepsi bir arada bulunurlarsa evvela en ziyade takva sahibi olanı, ondan sonra en yaşlısı gelir. İhtiyar. Fâsık, bunak ve şehvet çağına gelmiş kız için güvenilemeyen amca oğlu müstesnadırlar. Asabe yoksa sıra zevil-erhama gelir ve kız çocuğu anne bir kardeşine verilir. Sonra onun oğluna, sonra anne bir amcasına, sonra anne-baba bir dayısına, sonra anne bir dayısına sıra gelir. Burhan ve Aynî, Bahır. Hepsi musavî iseler çocuk en sâlih olanına, sonra en ziyade takva sahibi olana, sonra yaşça en büyük olanlarına verilir. Amca, hala dayı ve teyze çocukları için hadâne hakkı yoktur. Çünkü bunlar mahrem değillerdir.

İZAH

"Sonra amca, sonra onun oğulları gelir." Böyle demek gerekir. Çünkü Bahır ile Fetih´de: "Sonra babasının anne-baba bir kardeşi amca, sonra baba bir kardeşi amca gelir." denilmiştir. Bunların çocuklarına gelince: Küçük çocuk erkekse onlara verilir, kız ise verilmez. Çünkü onlar mahrem değillerdir.

"Hepsi bir arada bulunurlarsa" Meselâ iki tane amca bir arada bulunursa demek istiyor. T. Fakat bu ifadeyi atmak ondan sonra gelen sözle yetinmek gerekir. Çünkü hepsine şâmildir. H.

"Müstesnadırlar." Yani bunlar asabelerden istisna edilirler. Bahır sahibi şöyle demiştir: "Küçük çocuk fıtneden korunmak için fâsık asabeye ve mevle´l-atâkâya verilmez." Bedâyı´da:. "Hatta kardeşler ve amcalar kız çocuğunun nefsi veya malı için güvenilir değillerse onlara teslim edilmez. Hâkim güvenilir, âdil ve doğru bir kadın arayarak bulûğa erinceye kadar kızı ona teslim eder." denilmiştir.

"Bunak" yerine bir nüshada "mu´tik" (âzân eden) denilmiştir; Fetih´de: "Erkek çocuk mevle´l-atâkâya verilir, Çünkü o asabelerin sonudur. Ama kız ona verilmez." denilmiştir.

Ben derim ki: Mevle´l-atâkâ kadınsa kızın ona verilmesi, oğlanın ve-rilmemesi gerekir.

TENBİH: - Bedâyı´da asabede din birliği şart koşulmuştur. Hatta Yahudi bir çocuğun biri Müslüman iki kardeşi bulunursa çocuk Yahudi olana verilir. Çünkü asabesidir. Müslüman olana verilmez.

"Şehvet çağına gelmiş kız için güvenilemeyen amca oğlu müstesna-dır." Fakat kız şehvet çağına gelmemişse meselâ bir yaşında ise verilmesine mâni yoktur. Çünkü fitne korkusu yoktur. Kız şehvet çağına varmış fakat amcası oğlu güvenilir bir kimse ise yine verilmesine mâni yoktur. Bunu inceleme suretiyle Bahır sahibi söylemiş ve Tûhfe´nin şu ifadesiyle te´yid etmiştir: "Kızın amcası oğlundan başka kimsesi yoksa mesele hâkimin reyine kalır. Onu daha elverişli görürse kızı kendisine teslim eder. Aksi takdirde kız çocuğu emin bir kadına teslim edilir."

Ben derim ki: Tûhfe´nin sözünü Bedâyı´ şârihi şöyle ta´lil etmiştir: "Çünkü bu halde velî olma hakkı onundur. O en münasib olanı yapar." Bu söz amca oğlunun mutlak surette kızın hadânesinde hakkı olmadığı hususunda zâhirdir. Hâkim kızı ecnebi bir kadına da verebilir. Velev ki amca oğlu güvenilir olsun. Bir yarar görürse bunu yapar. Amca oğlunun hakkı olsa hâkimin seçme hakkı olmazdı. Remlî Bahır sahibinin incelemesini bizim söylediğimize benzer sözlerle, bir de ulemanın: "Amca oğlu mahrem değildir. Mahrem olmayanın hadâne hakkı yoktur." diye yaptıkları talille reddetmiştir: "İhtimal bunun vechi şudur: Kız çocuğunun hadânesi amca oğluna sâbit olsa şehvet çağına kadar onun yanında kalır da fitneye düşerdi. Bunu aslından yok etmiştir." demiştir.

"Asabe yoksa ilh..." Sözü asabelerın erkek zevi´l-erhamdan önce geldiğini ifade eder. Maksad hak sahibi olan asabedir. Zira kız için amcası oğlu gibi hak sahibi olmazsa öyle bir kimseye anne bir kardeş ve dayı gibiler tercih olunur. Nitekim Bedâyı sahibi bunu açıklamıştır. Zevi´l-erhamdan murad mahrem olanlarıdır. Bu, hala ve teyze oğlu gibilerden ihtiraz içindir. Nitekim gelecektir.

"Kız çocuğu anne bir kardeşine verilir." Şârihin burada evvela anne tarafından dedeyi zikretmesi gerekirdi. Hindiyye´de onun ana bir kardeşle dayıdan önce geldiği kaydedilmiştir.

"Sonra anne bir amcasına sıra gelir." Burhan´dan naklen Şürunbulâ-liyye´de ve kezâFetih´de: "Sonra baba bir, sonra anne bir amcaya sıra gelir." denilmiştir.

"Burhan ve Aynî, Bahır." Bazı nüshalarda böyle denilmiştir. Bazılarında ise Bahır kelimesi düşmüştür. Evlâ olan da odur. Çünkü Bahır sahibi bu sözü Burhan ile Aynî´ye nisbet etmemiştir.

"Hepsi müsavi iseler" Meselâ hepsi anne-baba bir kardeş iseler demek istiyor.

"Amca çocukları ilh..." Yerine amca kızları demesi gerekirdi. Çünkü çocuk kelimesi erkeğe kadına şâmildir. Yukarıda gördük ki, amca oğlunun erkek çocuğunda hakkı var, kız çocuğunda yoktur. Şehvet çağına ermiş kızla ermemiş arasındaki farka gelince: Bunun söz götürdüğünü gördün. Bahır´da şöyle denilmektedir: "Hala ve teyze kızlarının hakkı yoktur. Çünkü onlar mahrem değillerdir. Amca kızlarıyla dayı kızları dahi evleviyetle böyledir. Bir çok kitablarda böyle denilmiştir." Evleviyetin vechi şudur: Hala ile teyze amca ve dayıdan önce gelmektedirler. Halbuki kızlarının hakkı yoktur. Bu amca kızının, dayı kızının kız çocuğu üzerinde bir hadâne hakkı olmamasını, hala oğlunun dahi oğlan çocuğun üzerinde hadâne hakkı olmamasını gerektirir. Bu tafsilâtı burada amca oğlunda da yürütmek icab eder. Ama ben bundan bahseden görmedim. Bana küçük bir çocuğun annesinin babasıyla hala kızının hükmü soruldu. Şübhesiz hadane dedenindir. Nitekim Hindiyye´den naklettiğimiz ifadeden biliyorsun. Fakat küçük çocuk kız ise hala kızının kız çocuğu üzerinde hakkı vardır dersek onu annenin babası dededen üstün tutmamız gerekir. Çünkü kadınlar daha beceriklidirler. Lâkin bu Hindiyye´den naklettiğimize muhâliftir. Düşünülmelidir!

---

Ynt: Talak By: neslinur Date: 14 Mart 2010, 16:55:15
METİN

Zimmî olan hâdine (çocuk bakıcı) velev mecûsiyye olsun çocuk dini anlamadıkça Müslüman kadın gibidir. Bunu yedi yaşla sınırlandırmak gerekir. Çünkü çocuğun o zaman Müslüman olması sahihtir. Nehir. Yahut çocuğun küfre alışmasından korkuluncaya kadar zimmîyyenin yanında bırakılır. O yaşa vardığında ise dini akıl etmese bile zimmîyyeden alınır. Bahır. Hâdine küçüğün mahremi olmayan biriyle evlenirse hakkı sâkıt olur Çocuğa buğz edenlerle beraber yaşaması dahi böyledir. Zira Kınye´de şöyle denilmiştir: "Anne başka bir adamla evlenir de çocuğu anneannesi üvey babanın evinde tutarsa babanın çocuğu almaya hakkı vardır." Bahır´da da şu ibâre vardır: "Çocuğu hala ve benzeri bir kimse kendisi bekâr olduğu halde ecnebî birinin evinde tutarsa hükmün ne olacağında tereddüt etmiştim. Zâhire bakılırsa yukarıda geçene kıyasen hakkı sakıt olur. Lâkin Nehirde: Zâhire göre sâkıt olmaz. Çünkü annenin kocasıyla ecnebî orasında açık fark vardır, denilmiştir. Nehir sahibi amca oğlu gibi yalnız zirahim olan kimse ecnebî gibidir, demiştir."

İZAH

"Zimmî olan hâdine" Sözüyle musannıf Kenz´deki anne kaydının tesadüfî olduğuna işaretetmiştir. Yalnız anne değil çocuk bakan her zimmîyye böyledir. Nitekim Hızânetü´l-Ekmel´de açıklanmıştır. Bahır.

"Velev mecûsiyye olsun." Meselâ kocası Müslüman olmuş karısı olmamış bulunsun.

"Yedi yaşla" Sınırlandırmanın faydası kız çocuğunda zâhir olur. Çünkü erkek çocuğun hadânesi yedi yaşında sona erer. Hamevî.

"Küfre alışmasından korkuluncaya kadar" Sözünü Hidâye sahibi ziyade etmiştir. Zâhire göre çocuğun küfre alışmasından korkulursa dine aklı ermese bile kadından alınır. Bahır. Tahtâvî diyor ki: "Ulema küfre alışan çocuk için misâl göstermemişlerdir. Zâhirine bakılırsa bunu sebebiyle tefsir etmelidir. Meselâ çocuğu kendi mâbedlerine götürmek gibi şeyler onu küfre alıştırır." Fetih´de: "Zimmîyye, çocuğa şarab içirmekten, domuz eti yedirmekten men edilir. Bunları yapacağından korkulursa çocuk Müslüman kimselere verilir." denilmiştir. Bahır´da: "Kadından alınmaz, ama Müslüman kimseler arasına katılır." denilmişse de cümle kusurludur. Zâhire bakılırsa alınmaz sözü fazladır. Aksi halde cümle çelişkili olur.

"Küçüğün mahremi olmayan biriyle evlenirse" Onunla cimada bulunsun bulunmasın hakkı sâkıt olur. Musannıfın burada neseben mahremi olmayan biriyle demesi gerekirdi. Çünkü radâ´an mahremi hadâne hakkının sukutu hususunda ecnebî gibidir. Remlî.

Ben derim ki: Şöyle demek gerekir: Çocuğun iki amca oğlundan başka kimsesi yoksa annesi onlardan biriyle evlendiği takdirde hadâne hakkı sâkıt olmaz. Çünkü öteki de onun gibi ecnebîdir. Çocuğu ona vermekde bir fayda yoktur. Annesinin yanında bırakmak daha iyidir.

"Babanın çocuğu almaya hakkı vardır." Yani kadının meskeni yoksa çocuğun babasından mesken istediği takdirde çocuğu babası alabilir. Zira hadâne meselesinde mesken babaya aiddir. Nitekim geçmişti.

"Açık fark vardır ilh..." Bu tabiri Hayreddin-i Remlî dahi zâhir bulmuştur. Zira ulema: "Annenin ecnebî olan kocası çocuğa az yedirir, kötü nazarla bakar. Hâdineye ecnebî olan bir erkekde bu yoktur." demişlerdir. Tahtâvî diyor ki: "Bu farktan zihnimde bir gıcık kaldı. Zira üvey baba böyle olursa ecnebî evleviyetle böyledir. Nitekim müşahede edilen bir şeydir."

Ben derim ki: En doğrusu tafsilât vermektir. Şöyle ki: Çocuğa bakan kadın yemeğini yalnız yer, oğlu da yanında bulunursa onun hakkı vardır. Çünkü ecnebînin, ne ona ne oğluna bir şey yapacağı yoktur. Ama çocuk bu ecnebînin çocukları arasında bulunursa yahut annesi onun karısı ise iş değişir. Biliyorsun ki hadâne hakkının bununla sukut etmesi küçük çocuktan zararı def etmek içindir. Binaenaleyh fetva verenin basiret sahibi olması gerekir. Tâ ki çocuk için en yararlı olana dikkat etsin. Zira çocuğun kendisine buğz eden yakını olabilir. Onun ölmesini ister. Üvey babası ise çocuğa karşı şefkatli olup onu yanından ayırmaya kıyamayabilir. Hal böyle iken çocuğun yakını ona ve annesine eziyet etmek yahut nafakasını yemek gibi bir sebeble çocuğu almak isteyebilir. Bu yakının karısı çocuğa üvey babasından kat kat fazla eziyet edebilir. Yakının çocukları olursa terbiye ettiği kız çocuğu hakkında onların fitnesinden korkulur. Müftî veya hâkim bu söylenenlerden bir şey bilirse çocuğu annesinden alması helâl olmaz. Çünkü hadâne işi çocuğun faydasına istinad eder. Bedâyı´dan naklen geçmişti ki, kardeşlerle amcalar kız çocuğunun nefsi veya malı hakkında güvenilir kişiler değillerse kız onlara teslim edilmez. İddet babında da Fetih´den naklen arz etmiştik ki, müftîye düşen olaylara dikkat etmektir.

"Ecnebi gibidir demiştir." Bu sözün aslı Bahır sahibine aiddir. O şöyle demiştir: "Mahrem olmayan sözünde amca oğlu gibi mahrem olmayan zîrahim de dahildir. Burada o ecnebî gibidir." Yani kadın onunla evlenirse hakkı sâkıt olur. Fakat sen biliyorsun ki, bu hadâne için ondan daha yakın biri bulunduğuna göre farz edilmiştir. Bulunmazsa çocuk da erkek ise annesinin yanında kalır. Şehvet çağına varmayan kız çocuğu da öyledir. Yahut Bahır sahibinin incelediği vecihle amca oğlu güvenilir bir kişi ise çocuk yine ona verilir.

METİN

Karı-koca talâk-ı bâinle birbirlerinden ayrılırlarsa hadâne hakkı avdet eder. Çünkü mâni kalmamıştır. Kocasını nefy hususunda söz kadınındır. Boşaması hususunda dahi kadın kocasını mübhem söylerse hüküm budur. Tâyin ederse iş değişir. Hâdine olsun başka kadın olsun oğlan çocuğu kadınlardan müstağnî oluncaya kadar çocuğa bakmaya daha haklıdır. Bu yedi yaşla takdir edilmiştir. Fetva bununla verilir. Zira ekseriyetle görülen budur. Karı-koca çocuğun yanında ihtilâf ederlerse bakılır: Çocuk kendi kendine yer içer, giyinir ve taharetlenirse babasına verilir. Velev ki cebren olsun. Aksi takdirde ona verilmez. Anne ve nine -anneanne veya babaanne- küçük kız hayzını görünceye kadar yani zâhir rivâyete göre bulûğa erinceye kadar ona bakmaya daha haklıdırlar. Karı-koca küçük kızın hayız görüp görmediğinde ihtilâf ederlerse söz annenindir. Bunu in-celeme suretiyle Bahır sahibi söylemiştir.

Ben derim ki: Kızın yaşını hakem yapmak ve gâlibe göre amel etmek gerekir. İmam Mâlik´e göre hadâne hakkı oğlan bulûğa erinceye ve kız evlenip cima edinceye kadar devam eder. Aynî. Anne ile neneden başkaları küçük kız şehvet çağına erinceye kadar hadâneye daha haklıdırlar. Bu dokuz yaşla takdir edilir. Fetva bununla verilir. On bir yaşında bir kız bil ittifak şehvet çağına ermiştir. Zeylaî.

İZAH

"Talâk-ı bâinle ayrılırlarsa hadâne hakkı avdet eder." Fakat talâk-ı ric´î ile ayrılırlarsa mutlakaiddetin bitmesi gerekir. Nehir. Bu sözün muktezası talâk-ı bâinde iddet bitmeden avdet etmesidir. Halbuki kadın kocasının evinde iddet bekler. Bunun vechi kadının üzerindeki hâkimiyetinin kalkması olsa gerektir. Onun yanında çocuğa bir zarar yoktur. Bu da yukarıda arz ettiğimiz tafsilâtı te´yid eder. Dürr-ü Müntekâ sahibi şöyle demiştir: "Kezâ hadâne hakkı delirmek ve dinden dönmekle sâkıt olur da sonra mâni ortadan kalkarsa avdet eder. Bunu Avni ve başkaları söylemişlerdir. Mâni zâil olunca hak avdet eder dese daha güzel olurdu.

"Çünkü mâni kalmamıştır." Yani bu sakıt olan hak kabîlinden değildir. Onun için sâkıt olan hak avdet etmez denilemez. Ulemanın: "Kadının hakkı sâkıt olur." sözlerinin mânâsı hakkına bir mâni bulunur demektir. Nitekim "Geçimsizlik sebebiyle nafaka sakıt olur; delirmekle velâyet hakkı sâkıt olur, sonra bunlar ortadan kalkınca tekrar avdet eder." demeleri de bu kabîldendir. Bunu Nehir sahibi söylemiştir. Burada şöyle denilebilir:

Sâkıt olan hak geri dönmüş değil sebebi bulunduğu için yeni bir hak avdet etmiştir. Şufanın sukutu bunun hilâfınadır. Çünkü evvelce de geçtiği vecihle o tek bir haktır.

"Söz kadınındır ilh..." Yani kocası onunla evlendiğini iddia eder kadın inkârda bulunursa söz kadınındır. Kadın evlenmeyi ikrar eder de boşandığını iddiada bulunursa kocasının kim olduğunu tâyin etmediği takdirde söz kadınındır. Tâyin ederse kadının değildir. Her iki vecihde de sözün yeminle beraber olması gerekir. Nehir. Farkın vechi şudur: Kadın boşayan kocasını tâyin edince şeriat kocasının tasdiki olmaksızın evliliği ibtal etmiştir. Artık kadının sözü asla kabul olunmaz.

"Kadınlardan müstağni oluncaya kadar..." Bu yalnız başına yeyip içmek ve taharetlenmekle olur. Taharetten murad yardımcıya hâcet kalmadan suyla temizlenmektir.

"Yedi yaşla takdir edilmiştir." Ki bu da birinciye yakın, hatta onun aynıdır. Çünkü yedi yaşına girince çocuk kendi kendine taharetlenmeye başlar. Görmüyor musun Rasûlüllah (S.A.V.): "Çocuklarınıza yedi yaşına vardıklarında namazı emredin." buyurmuştur. Namaz emri ancak taharetlenmeye kudreti olana verilir. Zeylaî.

"Fetva bununla verilir." Bazıları dokuz sene olduğunu söylemişlerdir.

"Ekseriyetle görülen" Yani bu yaşta ekseriyetle görülen kadınlardan müstağnî olmalarıdır.

"Kendi kendine yer içer ilh..." İfadesi gösteriyor ki, hâkim karı-kocadan birine yemin ettirmez. Sadece zikredilen hususa bakar. Nitekim Zahîriyye´den naklen Bahır´da böyle denilmiştir. Vechi şudur: Yemin nüku (yani ondan çekinmek) içindir. Karı-kocadan hiç biri çocuğun yedi yaşından önce annesinin, ondan sonra babasının yanında kalma hakkını ibtal edemez.

"Velev ki cebren olsun." Yani çocuk kendi işlerini kendi görmeye başladıktan sonra babası onu almazsa almak için zorlanır. Nitekim Mültekâ´ da da böyle denilmiştir. Feth´in ibâresi ise: "Çocuk annesinden müstağnî olduktan sonra babası onu almaya zorlanır. Çünkü nafakası, koruması bilicma kendine aiddir." şeklindedir. Mecma şerhinde şöyle ifade edilmiştir: "Çocuk hizmetten müstağnî kalınca baba veya vasî yahut velî onu almaya mecbur edilir. Çünkü ta´lim ve terbiyesine babası daha muktedirdir. Hulâsa ve diğer kitabların ifadesi de şöyledir: "Oğlan müstağnî kaldığı, kız da bulûğa erdiği vakit asabeye verilmeleri evlâ olur. En yakından başlayarak sıra tâkib edilir. Kız çocuğunun hadânesinde amca oğlunun hakkı yoktur."

Ben derim ki: Şimdi şu kaldı: Hadâne müddeti sona erer de çocuğun asabesi veya vasîsi bulunmazsa zâhire göre hâdinenin (bakıcı kadının) yanında bırakılır. Meğerki hâkim ondan başkasını evlâ görsün. Allahu a´lem.

"Aksi takdirde" Yani bu dört şeyden hiç birini yahut bazılarını kendi başına yapamazsa çocuk babasına verilmez. T. "Nene" Yukarıya doğru çıksa bile demek istiyor.

"Bulûğa erinceye kadar ona bakmaya daha haklıdırlar." Kızın bulûğa ermesi ya hayız görmek veya menîsi gelmekle yahut yaşla olur. T. Bahır sahibi diyor ki: "Çünkü kız müstağnî kaldıktan sonra kadınların adâbını öğrenmeye muhtaç olur. Bu işi kadın daha iyi becerir. Bulûğa erdikten sonra korumaya muhtaç kalır. Bu iş için de baba daha kuvvetli ve daha münasibdir."

"Zâhir rivâyete göre" Mukabili aşağıda gelen İmam Muhammed kavlidir.

"Söz annenindir." Çünkü baba kızın hakkının sâkıt olduğunu iddia et-mektedir. Bahır.

"Ben derim ki ilh..." İfadesi Nehir sahibine aiddir. şöyle demiştir: "Ben derim ki: Kızın yaşına bakmak gerekir. Ekseriyetle kızların hayız gördüğü yaşa varmışsa söz babanın, varmamışsa annenindir." Müracaat edilmesi gereken küçük kızdır. Şayet ihtimalli bir yaşta bulûğa erdiğini iddia ederse tasdik edilir. Nitekim sair hükümlerde bu açıklanmıştır. Bunu Rahmetî söylemiştir.

"Bil ittifak şehvet çağına ermiştir." Hatta Minah´ın nikâhı haram kadınlar bahsinde: Dokuz yaşında veya daha büyük bir kız bil ittifak şehvet çağına ermiştir. denilmektedir. Sâihâni.

METİN

İmam Muhammed´den bir rivâyete göre hüküm anne ile nenede dahi böyledir. Fesad çok olduğu için bununla fetva verilir. Zeylai. Bu sözüyle musannıf ifade ediyor ki, kız çocuğu erkeklerin işine yaramadıkça evlense bile hadâne hakkı sâkıt olmaz. Ancak Ebû Yusuf´tan bir rivayete göre mahabbete yararsa hadâne hakkı sâkıt olur, Nitekim Kınye´de beyan edilmiştir. Zahîriyye´de şöyle denilmektedir: "Bir kadın birine bu çocuk benim kızımdan doğan oğlundur. Annesi öldü. Onun için çocuğun nafakasını bana ver der de o kimse: Doğru söyledin, Ama annesi ölmedi, benim evimdedir cevabını verir ve çocuğu almak isterse, hüküm çocuğun annesini öğrenerek huzuruna getirmedikçe ona çocuk teslim etmez veçocuğu annesi alır. Çünkü bu kadının çocuğun ninesi ve bakıcısı olduğunu ikrar etmiş, sonra başkasının daha haklı olduğunu iddiada bulunmuştur. Bu ihtimallidir. Baba bir kadın getirir de: Bu senin kızındır. Bu çocuk da benim ondan doğan oğlum derse; nine ise: Hayır, bu benim kızım değildir. Bu çocuğun annesi olan kızım ölmüştür, cevabını verirse söz o adamla yanındaki kadınındır. Çocuk onlara verilir. Çünkü firâş onlarındır. Çocuk da onların olur. Nasıl ki karı-kocanın aralarında bir çocuk bulunur da koca bu çocuğun başka kadından doğma oğlu olduğunu iddia eder, kadınsa aksini iddia ederek o benim oğlumdur, ama bu adamdan değil derse, çocuğun o karı-kocanın oğlu olduğuna hükmedilir. Çünkü firâş onlarındır. Kezâ nine "Bu çocuk benim ölen kızımdan doğma oğlumdur" der de baba: Hayır, başkasındandır cevabını verirse söz babanındır ve çocuğu o kadından alır. Kezâ bir kadın getirerek benim oğlum bundandır, senin kızından değildir der de nene kendisini yalanlar, kadın da neneyi tasdikda bulunursa baba çocuğu almaya daha haklıdır. Çünkü bu çocuk benim şu kadından doğma oğlumdur deyince o kadının çocuğunun ninesi olduğunu inkâr etmiştir. Binaenaleyh onun hadâne hakkını da inkâr etmiş olur. Getirdiği kadınsa ona hakkı ikrar etmiştir. Zahîriyye´nin sözü kısaltılmış olarak burada biter. Bize göre çocuk için mutlak surette yani erkek olsun kız olsun muhayyerlik yoktur. Şâfiî buna muhâliftir

Ben derim ki: Bu bulûğa ermedendir. Bulûğa erdikten sonra çocuk anneyle babası arasında muhayyer bırakılır. Yalnız başına kalmak isterse buna da hakkı vardır. Bunu Münye´ye nisbet ederek Müeyyedzâde söylemiştir. Musannıf bunu şöyle ifade etmiştir "Kız kadınlık çağına ererse bakire olduğu takdirde baba onu yanına alır. Ancak yaşlanır da bir fikir sahibi olursa kendisi için bir korku bulunmamak şartıyla dilediği yerde yaşar.

İZAH

"Anne ile nenede dahi böyledir." Yani şehvet çağına erinceye hadâne hakkı onlarındır.

"Bununla fetva verilir." Bahır sahibi bu kavlin sahih kabul edildiğini naklettikten sonra: "Hâsılı fetva zâhir rivâyetin hilâfınadır." demiştir.

"Bu sözüyle musannıf" Yani şehvet çağına erinceye kadar sözüyle demek istiyor.

"Erkeklerin işine yaramadıkça hadâne hakkı sâkıt olmaz." Fakat er-keklerin işine yararsa sâkıt olur. Nafakalar bahsinin başında görüleceği vecihle ferçten başka bir uzvuna cima için şehvet çağına eren kıza nafakasını vermek lâzım gelir. Hizmete veya elinde tuttuğu takdirde mahabbete yararsa İmam Ebû Yusuf´a göre hüküm yine budur. Tûhfe sahibi bunu ihtiyar etmiştir. Muktezası şudur: Erkeklerin işine yaraması fercten başka bir yerine cima etmekle kâfidir. Onun için nafakasını vermesi lâzım gelir. Sadece hizmet ve mahabbete yaraması bunun hilâfınadır. O zaman nafakası lâzım gelmez, Meğerki kocası buna razı olsun veya kızı evinde tutsun.

"Ancak Ebû Yusuf´tan bir rivâyete göre ilh..." Sözüyle şârih bu rivâyetin zayıf olduğuna işaret etmektedir. Zâhirine bakılırsa kız bulûğa ermeden erkeklerin işine yarar da babası onu evlendirirse annesi için bil ittifak hadâne hakkı yoktur. Ama bu müftâbih kavle göre zâhirdir. Zâhir rivâyete göre "Hayzını görünceye kadar" ifadesinden anlaşılmaz. Onun için de evlenmemişse diye kayıd koymaya hâcet yoktur.

"Çünkü firâş onlarındır." Zira nikâh birbirlerini tasdik etmekle sâbit olur.

"Kezâ nine" Demesi kadın kendisini nine olarak takdim ettiği içindir.

"Baba: Hayır, başkasındandır cevabını verirse" Yani sana ecnebî sa-yılan başka karımdan doğdu derse ki, bu meseleyle ilk mesele arasında fark budur. Çocuk bu karı-kocanındır diye hüküm verilir. Birinci meselede ise çocuğun onun kızından doğduğunu ve kendisinin neneliğini itiraf etmişti.

"Nene kendisini yalanlar" da: Bu kadın onun annesi değildir. Onun annesi benim kızımdır derse, "Kadın da neneyi tasdikte bulunursa" yani: Doğru söyledin. Ben bu çocuğun annesi değilim. Bu adam yalan söyledi. Ama ben onun karısıyım derse, baba çocuğu almaya daha haklıdır. Zahîriyye.

"Bize göre çocuk için muhayyerlik yoktur." Yani çocuk anneden alı-nacak yaşa geldiğinde onu babası alır. Küçük için muhayyerlik yoktur, Zira aklı ermediği için kimin yanında oynayabilecekse onu seçer. Sahih rivayetle sâbit olmuştur ki, ashab-ı kirâm küçüklere muhayyerlik vermemişlerdir. Gerçi Peygamber (S.A´V.)´in çocuğu muhayyer bıraktığını bildiren bir hadîsi vardır. Fakat: "Allahım! Bu çocuğa yolunu göster." diye dûa buyurmuş, onun dûası bereketiyle çocuk kendisi için daha elverişli olanı seçmiştir. Tamamı Fetih´dedir.

"Kız kadınlık çağına ererse" Yani kadınlar neyle bulûğa ererlerse o da onunla meselâ hayız ve benzeriyle kadınlık çağına ererse demektir. Musannıf bu cümleyi atsa sözü daha açık olurdu.

"Baba onu yanına alır." Yani kız genç ise kendisine bir fesadlık ya-pılacağından korkmasa bile onu yanına alır. Bahır. Baba lafzı kayıd değildir. Çünkü baba bulunmadığı vakit emin olmak şartıyla kardeş ve amca da böyledir. Kardeşle amca güvenilir kişiler değillerse hâkim güvenilir ve Müslüman bir kadın bularak kızı ona teslim eder. Nitekim Hâkim´in Kâfîsi´nde beyan edilmiştir.

METİN

Dul ise onu yanına almaz. Meğerki kız canından emin olmasın. O zaman babayla dedenin yanlarına almaya hakları vardır. Başkalarının buna hakkı yoktur. Nitekim ibtida halinde de böyledir. Bunu Bahır sahibi Zahîriyye´den nakletmiştir. Oğlanın aklı ermeye başlayıp reyinde kimseye muhtaç olmazsa baba onu yanına alamaz. Meğerki canından emin olmasın. Ozaman fitne veya rezaleti defy ve bir kabahat işlerse terbiye için onu yanına alabilir. Babaya nafaka da vacib değildir. Teberru olarak verirse ne âlâ! Bahır. Bu zikredilen hususatta dede de baba gibidir. Küçük kızın babası ve dedesi yok da kardeşi veya amcası varsa fesadçı olmamak şartiyle kızı yanına alabilir. Fesadçı olursa buna müsaade edilmez. Kıza zîrahmi mahrem olan her asabenin hükmü de böyledir. Babası, dedesi ve onlardan başka asabeleri bulunmazsa yahut asabeleri bulunur da fesadçı olurlarsa kız hakkında iş hâkime düşer. Kız güvenilir cinstense onun yalnız başına bir evde oturmasına müsaade eder. Aksi takdirde onu koruyabilecek emin bir kadının yanına koyar. Bu hususta bâkire ile dul arasında fark yoktur. Çünkü hâkim Müslümanların işine bakmak için tâyin edilmiştir. Bunu Aynî ve başkası söylemiştir.

İZAH

"Başkalarının buna hakkı yoktur." Fark şudur: Babayla dedenin kızı ibtidaen yanlarına almaya hakları vardır. Binaenaleyh hayat emniyeti yoksa onu kendi yanlarına iade etmeleri de câizdir. Başkalarının ise kızı ibtidaen yanlarına almaya hakları yoktur. O halde iadeye de hakları yoktur. Bunu Zahîriyye´den naklen Bahır sahibi söylemiştir.

Ben derim ki: Bu söz götürür. Zira metinlerin açıkladığına göre hadâne için kadın bulunmazsa bu hak tertib üzere asabelerinin olur. Bunda da babayla dededen başkasına yanına alma hakkı vardır. Meğerki onlardan başkaları sözüyle amca oğlu ve mevle´l-atâkâ gibi mahrem olmayan asabeleri kasdetmiş olsun. Zira böylelerine kız teslim edilmez. Nitekim geçmişti. Feth´in ibâresi şöyledir: "Meğerki kız kendine güvenilir takımından olmasın. O zaman baba onu kendi yanına alabilir. Kezâ fesadçı olmamak şartiyle kardeşle amcaya da bu hak sâbittir. Fesadçı iseler o zaman hâkim kızı güvenilir bir kadının yanına koyar." Zeylaî buna: "Kızın zîrahmi mahremi olan her asabe hakkında da hüküm budur." cümlesini ilave etmiştir. Sonradan musannıfın tuttuğu yol da budur.

"Oğlanın aklı ermeye başlarsa ilh..." Musannıfa düşen işe ya oğlan meselesiyle başlamak yahut onu sona bırakmaktı. Çünkü bu meselenin evveli ve ahiri kız hakkındadır. Sonra oğlandan murad bulûğa eren gençtir. Çünkü sözümüz bulûğa erdikten sonrası hakkındadır. Zeylaî´nin ibâresi şöyledir: "Sonra oğlan aklı başında olarak bulûğa ererse yalnız yaşayabilir. Meğerki fesadçı olup da hayatından korkulsun." Zeylaî. "Aklı başında olarak" demekle bunaktan ihtiraz etmiştir. Cevhere´de şöyle denilmiştir: "Bir kimse bunamış olarak bulûğa ererse gerek oğlan gerekse kız olsun annesinin yanına verilir." Fetih´de: "Bunak muhayyer bırakılmaz. O annesinin yanında olur." denilmiştir. Bahır sahibi Feth´in ibâresini naklettikten sonra şunları söylemiştir: "Hem bunun çocuk muhayyer bırakılır diyenlere göre olması gerekir. Bize göre ise bunak zikredilen yaşa varınca yani annesinden alındığı yaşa varıncababasına verilir." Nehir sahibi de ona uymuştur. Kaidelere uygun olan da budur.

"Onu yanına alabilir." Yani babanın çocuğu yanına almaya hakkı vardır. Zâhire bakılırsa dede dahi öyledir. Hatta kardeş ve amca gibi asabeleri de öyledir. Ben bunu açık söyleyen görmedim. İhtimal ulema: "Hâkim ona günâh işleme imkânı vermez." sözüne itimad etmişlerdir. Bu bizim zamanımızda olacak iş değildir. Binaenaleyh akrabasından kendilerine güvenilen ve çocuğu koruyabilecek olan herkes çocuğu yanına alabilir diye fetva vermek teayyün eder. Çünkü münkeri defetmek buna kâdir olan herkese vâcibdir. Bahusus bundan dolayı ayıplanacak olan kişilere mutlaka vâcibdir. Bu da en büyük sıle-i rahimdendir. Şeriat sıle-i rahmi ve mümkün olduğu kadar kötülüğün def´ini emretmiştir. Teâlâ Hazretleri: "Hiç şübhesiz Allah adâlet, ihsan ve yakınlara yardımı emreder. Kötülüklerden, münkerattan ve zulümden de nehy eder. Olur ki aklınızı başınıza alırsınız." buyurmaktadır. Sonra Remlî´nin Bahır haşiyesinde gördüm ki bundan inceleme suretiyle bahsetmiş ve ben bunu bir yerde görmedim demiş; sonra: "Bu husustaki nakli gördüm. Minhâc, Hulâsa ve Tatarhâniyye´de mevcuddur." demiş. Onlarda mevcud olan ibâre şudur: "Çocuğun babası yoksa, hadâne zamanı da geçmişse başka asabelerin alması evlâdır. Asabelerin en yakınından başlanarak tertib üzere verilir. Ancak kız mahreminden başkasına verilemez.

Ben derim ki: Bizim sözümüz bulûğa eren oğlan hakkındadır. Onun naklettiği ise bulûğdan önceye aiddir. Onun için de güvenilir olup olmaması hususundaki tafsilâttan bahsetmemiştîr.

"Bu zikredilen hususatta" Yani bâkire, dul, oğlan ve terbiye hükümlerinde demek istiyor. T.

"Küçük kızı babası ve dedesi yoksa ilh..." Bildiğin gibi dul da böyledir. Yukarıda Zahîriyye´den nakledilen bunun hilâfınadır. Musannıf bunu ileride: "Bu hususta dulla bakirenin arasında fark yoktur." diyerek açıklayacaktır.

T E N B İ H : Bulûğa eren çocuk hakkında musannıfın söylediklerinin hülasası şudur: Çocuk bâkire, yaşlı veya dul, güvenilir yahut bunlar tipinde oğlan olursa kendisine muhayyerlik vardır. Bâkire olup genç veya dul yahut güvenilmeyen oğlansa böylelerine muhayyerlik yoktur. Onları baba yanına alır.

METİN

Erkek çocuklar kazanacak yaşa vardıklarında baba onları kazanç getirecek bir işe yahut ücretle çırak verir. Nafakalarını da ücretlerinden çıkarır. Kızlar bunun hilâfınadır. Baba müsrif ise oğlunun kazancını emin bir kimseye verir. Nitekim sair milklerde de böyledir. Bunu Hulâsa´ya nisbet ederek Müeyyedzade söylemiştir.

Talâk-ı bâinle boşanan bir kadın iddetini bitirdikten sonra çocuğunu alıp uzak mesafeli bir yere götüremez. Şayet iki belde arasındaki mesafe aynı günde çocuğunu görüp evinedönmeye müsaid ise mutlak surette bundan men edilmez. Çünkü bu bir mahalleden başka mahalleye gitmek gibidir. Şümunnî. Ancak köyden kasabaya gitmesi bundan müstesnadır. Bunun aksi câiz değildir. Çünkü çocuk köy ahlâkını kapar. Meğerki vardığı yer kadının vatanı olup orda nikâh edilmiş bulunsun. Yani kocası nikâhını kadının vatanında kıymışsa, esah kavle göre velev ki köy olsun gidebilir. Ancak dar-ı harbe gidemez. Meğerki karı-koca pasaportlu olsunlar.

İZAH

"Erkek çocuklar kazanacak yaşa vardıklarında" Yani erkeklerin yaşına varmadan önce demek istiyor. Çünkü o yaştan sonra kazanç için çocukları babası zorlayamaz.

"Kızlar bunun hilâfınadır." Baba onları hiç bir iş veya hizmete kirala-yamaz. Tatarhâniyye. Çünkü kiralayan şahıs kızla baş başa kalır. Şeriatta bu iş çirkin bir şeydir. Zahîre. Bu şunu ifade eder ki, babası kızı terzilik veya nakış gibi bir sanat öğrenmek için bir kadının yanına verebilir. Bunda bir mahzur yoktur. Tamamı nafakalar bahsinde gelecektir.

"Nitekim sair milklerde de böyledir." Murad çocukların milkleridir. Tatarhâniyye. Yani baba müsrif ise hâkim çocukların mallarını korumak için bir vasî tâyin eder.

"Talâk-ı bainle boşanan bir kadın"ın hükmü musannıfın dediği gibidir. Talâk-ı ric´î ile boşananın hükmüne gelince: O nikâhlı kadın gibidir. Dışarı çıkamaz. Çünkü mesken hakkı kocanındır. İddet bekleyen kadın ise iddeti bitmeden mutlak surette dışarı çıkabilir. Bahır. Zâhire bakılırsa kocası ölen kadın da bu hususta boşanan gibidir. Velîlerin izni olmaksızın dışarı çıkmaya hakkı yoktur. Zira velîleri babası yerinedir. Çocuğa zarar veren bir şey için çıkamayacağı da zâhirdir. Remlî. Burada "ölüm îddeti bekleyen kadın gündüzleri ve gecenin bir kısmında çıkabilir." diye itiraz edilemez. Çünkü burada maksad başka beldeye taşınmaktır. İddeti içinde kadının buna hakkı yoktur. iddeti bittikten sonra ne hüküm verileceğini ise görmedim. Remlî´nin: "Çünkü velîler baba yerini tutar." sözü iddet bittikten sonra dahi çıkamayacağını ifade eder. Lâkin üstadlarımızın üstadı Molla Ali Türkmânî´ye bir yetim meselesi sorulmuş: Annesinin terbiyesinde bulunan bir çocuk babasının babası varken annesi onu evlendiği beldeden başka beldeye götürmek istiyor. Dedesi buna mâni olabilir mi? demişler. Molla Ali şu cevabı vermîş: "Mezhebin metin ve şerh bütün kitablarında mesele boşanan kadın ve baba ile kayıdlıdır. Bunların ikisinden başkası hakkında meseleyi yürüten görmedik." Bu sözün ifade ettiği mânâ dede o kadını men edemez demektir. Remli´nin söylediği bir nakle müstenid değildir.

Binaenaleyh açık nakli görünceye kadar beklemek gerekir. Zira ilim emânettir. Merhumun el yazısıyla gördüğüm ifadenin hülasası budur. Remlî´nin tevakkuf etmesinin vechi baba ve boşanan kadın diye kayıdlamasıdır. Bunun ihtiraz için olması muhtemeldir. Buna karineulemanın bu hükmü yalnız boşanan anneye tahsis etmeleridir. İhtiraz için olmaması da muhtemeldir. Sebebi Remlî´nin dediği gibl velîlerin baba yerini tutmasıdır. Allahu a´lem.

"Bundan men edilmez." Meğerki şehirden köye gitmiş olsun. Nitekim gelecektir.

"Mutlak surette" Demesinden murad kadının vatanı olsun olmasın, akid orada yapılsın yapılmasın gidebilir demektir. Bahır.

"Bir mahalleden başka mahalleye gitmek gibidir." Yani bir şehrin bir mahallesinden başka mahallesine gitmek gibidir. Zâhire bakılırsa iki mahalle arasında mesafe bulunduğu zaman men edilir.

"Ancak köyden kasabaya gitmesi bundan müstesnadır." Minah hâşi-yelerinde Remlî şöyle demiştir: "Bu hatadır. Musannıf bu hususta Bahır sahibine uymuştur. Zira aralarında mesafe bulunduğu vakit kadının çocuğu köyden şehire nakletmeye hakkı yoktur. Şaşacak şeydir ki, hiç bir kimsenin söylemediği bir hükmü musannıf mücerred Bahır sahibini taklid ederek kitabın metnine almıştır." Tahtâvî´de Hindiyye´den naklen şöyle denilmektedir: "Kadın çocuğu köyden büyük bir şehire nakletmek ister de bu şehir kadının doğduğu veya nikâhının kıyıldığı şehir olmazsa buna hakkı yoktur. Meğerki söylediğimiz tefsire göre şehir o köye yakın olsun.

"Bunun aksi câiz değildir." Yani kadın şehirden köye taşınırsa buna imkân verilmez. Velev ki köy yakın olsun. Çünkü çocuk köy çocuklarının ahlâkını almak suretiyle zarar görür. Yani köylülerin tabiatı kaba saba olur.

"Yani kocası nikâhını kadının vatanında kıymışsa" İfadesinden anlaşılıyor ki, nikâhtan murad mücerred akiddir. Demek oluyor ki, uzak bir beldeye taşınması câiz olmak için iki şart lâzımdır. Birincisi o beldenin kadının vatanı olması, ikincisi nikâhın orada kıyılmasıdır. Câmi-i Sağîr´in rivâyetinde akid şart koşulmuş, vatandan bahsedilmemiştir. Zeylaî diyor ki: "Birinci kavil esahdır. Çünkü bir yerde evlenmek örfen orada kalmayı iltizam değildir. Binaenaleyh kadın oraya taşınamaz."

"Esah kavle göre velev ki köy olsun." Yani nikâhın kıyıldığı vatan velev ki köy olsun gidebilir demektir. Bakkâlî şerhinin ifadesi buna muhâliftir. Ama o zayıftır. Nitekim Bahır´da belirtilmiştir.

"Ancak dar-ı harbe gidemez." Cümlesi istisnadan istisnadır. Yani kadın nikâh akdinin yapıldığı vatanına gidebilir. Ancak orası dar-ı harb ise kocası Müslüman veya zimmî olan kadın oraya gidemez. Karı-koca ikisi de pasaportlu harbî iseler dar-ı harbe de gidebilir. Nitekim Bedâyı´da beyan edilmiştir. Hâsılı kitabımızın burasında metin ve şerhin ibâreleri son derece karışık ve uzundur. Daha açık ve kısa olması için şöyle demelidir: "Boşanan kadın çocuğunu köyden yakın kasabaya götürebilir. Fakat kasabadan köye götüremez. Birbeldeden nikâhının kıyıldığı vatanına da gidebilir. Kocası da kendi gibi harbî ise vatanı dar-ı harb bile olsa bu caizdir." İşte burada söylenecek kısa, faydalı, cami ve mâni ibâre budur.

METİN

Bu hüküm yalnız boşanan anneye mahsustur. Başkalarına gelince: Nine ve âzâd edilmiş ümmüveled gibilerin çocuğu bir yerden başka yere taşımaları için mikdar tâyini yoktur. Zira aralarında akid bulunmamaktadır. Böyleleri ancak babanın izniyle çıkabilirler. Nitekim baba dahi hadâne müddeti devam ettikçe annesinin izni olmaksızın annesinin beldesinden çıkarmaktan men edilir. Boşayan kimse karısı başkasıyla evlendiği için çocuğu ondan alırsa, annesinin hakkı avdet edinceye kadar çocuğu sefere götürmesi câiz olur. Nitekim Sirâciyye´de beyan edilmiştir. Musannıf şerhinde bunu: "Annesinden sonra hadâne hakkının intîkal edeceği bir kimsesi yoksa" diye kayıdlamıştır. Bu zâhirdir. Hâvî´de şöyle denilmektedir:" Babası çocuğu annesinin her gün görmesi mümkün olan bir yere çıkarabilir. Nitekim anne tarafında da hüküm budur. Bellenmelidir.

İZAH

«Bu hüküm» yani anlattığımız çıkma hükmü ve bu husustaki tafsilât yalnız anneye mahsustur. T.

«Nine» ve onun gibi hâdineler evleviyetle hükümde dahildirler. Nitekim Bahır´da bildirilmiştir.

«Zira aralarında akid bulunmamaktadır.» Çünkü nikâhlanan kadına vatanında akid yapılması kadının çocuğu ile beraber orada oturmasına razı olduğunun delilidir. Bu adamla nine arasında ise akid yoktur.

«Ancak babanın iznîyle» ve kezâ hadâne hakkı olan erkeğin izniyle çıkabilirler. T.

«Çocuğu annesinin beldesinden» uzak veya yakın olup annesinin gö-rerek dönebileceği bir yere götüremez. Çünkü annesinin hadâne hakkı devam ettiği müddetçe başka yere götürmek şöyle dursun çocuğu annesinden alması bile memnu´dur. Burada Nehir sahibinin Hâvî´nin sözünden alarak uzak yere diye kayıdlaması doğru değildir. Zâhire bakılırsa anneden başka hâdinelerin hükmü de budur. T.

«Boşayan kimse çocuğu alırsa ilh...» cümlesi üst tarafından anlaşılan mânâ üzerine tefrî´ edilmiştir, Mecmâ´da şöyle deniliyor: "Çocuk başkasının yardımından müstağnî olmazdan önce babası onu dışarı çıkaramaz." Kitabın şârihi bu sözü: "Çünkü hadâne hakkını ibtal ettiği için bunda anneye zarar vardır." şeklinde tefsir etmiştir. Bahır sahibi diyor ki: "Bu şunu gösterir: Annenin hadâne hakkı sukut edince çocuğu babasının sefere götürmesi câizdir." Sonra Bahır sahibi Sirâciyye´nin kitabımızda zikredilen sözünü naklederek: "Bu bizim söylediğimiz hususta açıktır." demiştir. Lâkin Burhan´dan naklen Şürunbulâliyye´de: "Kezâ baba çocuğu müstağnî kalacak yaşa varmadan önce bulunduğu yerden çıkaramaz. Velev kiannesinin hadâne hakkı olmasın. Çünkü mâni ortadan kalkarak bu hakkın avdet etmesi ihtimali vardır." Aşağıda Remlî´nin Fetâvâsı´ndan nakledeceğimiz ifadeden anlaşılan da budur. Bildiğin gibi Hâvî´nin ifadesi de buna delâlet eder. Mecma şerhinin yukarıda geçen sözü buna aykırı değildir. Çünkü hak kelimesinden hali veya istikbali kasdetmiş olması ihtimali vardır.

«Sirâciyye»´den murad Kâri-i Hidâye Sırâcüddin´in Fetâvâsı´dır.

«Musannıf... kayıdlamıştır.» Kezâ Nehir sahibi de kayıdlamıştır. Fakat buna hâcet yoktur. Çünkü boşanan anne evlenir de onun hadâneye ehil annesi veya başka bir yakını bulunursa, babasının sefere götürmek şöyle dursun çocuğu ondan almaya bile hakkı yoktur.

«Babası çocuğu çıkarabilir ilh...» Sen biliyorsun ki bu annesinin hadâne hakkı olmadığı surete mahsustur. Çünkü annenin hadâne hakkı varsa çocuğu köye veya uzak yakın bir beldeye götürmek şöyle dursun ondan almaya bile hakkı yoktur. Yukarıda Nehir´den naklettiğimiz ibâre bunun hilâfınadır. Sonra bunun Sirâciyye´den naklettiğimize ve aşağıda onun şeyhi Remli´den nakledeceğimize, hatta Mecma ile Burhan´dan yukarıda naklettiklerimize muhâlif olduğu gizli değildir. Çünkü Hâvî´nin ibâresi çocuk müstağnî olduktan sonraki hale şâmildir. Anneye yaraşan da budur. Tatarhâniyye´nin sözü de bunu te´yid etmektedir. Orada: "Çocuk anne ve babasından birinin yanında ise diğerinin ona bakması ve görmesi men edilmez." Şübhesiz sefer görüşmeye en büyük mânidir.

«Nitekim anne tarafında da hüküm budur.» Yani çocuk annenin yanında ise annesinin onu babasının her gün görebileceği bir yere çıkarmaya hakkı vardır.

METİN

Ben derim ki: Sirâciyye´de şöyle denilmiştir: "Annenin hadâne hakkı sâkıt olur da çocuğu babası alırsa çocuğu annesine göndermeye mecbur edilmez. Bilâkis annesi çocuğu görmek isterse ona mâni olunmaz. Üstadımız Remlî annenin hadânesi tamam olduktan sonra babası çocuğu sefere götürebilir. Bir de babadan gayri asabeler baba gibidir, diye fetva vermiştir." O bunu Hulâsa ile Tatarhâniyye´ye nisbet etmiştir.

FER´Î MESELE : Baba çocuğu sefere çıkarır da sonra annesini boşarsa kadın çocuğunu istedikte bakılır: Eğer çocuğu annesinin izniyle çıkarmışsa çocuğu ona iade etmesi lâzım gelmez. Ondan izin almadan çıkarmışsa iade etmesi lâzım gelir, Nasıl ki çocuğu annesiyle beraber çıkarır da sonra anneyi geri çevirir ve boşarsa çocuğu iade etmesi gerekir. Bahır. Allahu a´lem.

İZAH

«Annesine göndermeye mecbur edilmez.» Çocuğa annesi bakıyorsa hadânesi zamanındaonun tarafından da aynı şey söylenir. T. Yukarıda Tatarhâniyye´den naklettiğîmiz söz de bunu ifade eder.

«Annenin hadânesi tamam olduktan sonra» ibaresini ben Hayriyye´de bu mahalde görmedim.

«Bir de babadan gayri asabeler ilh...» ifadesi çocuk babadan başkasının elindeyse o da çocuğu sefere götürebilir mânâsını îham etmektedir. Ben bundan bahseden kimse görmedim. Bilâkis Kuhistânî şöyle demiştir: "Çocuğu babası sefere çıkaramaz. Meğerki yardımdan müstağnî bir yaşa varmış olsun. Babadan gayri hadâne hakkı olan kimseler dahi onu sefere çıkaramazlar. Bu küçüğü kollamak içîndir." Remlî´nin Hayriyye adlı kitabında verdiği fetva şudur: "Anne ecnebî biriyle evlenir de küçüğün amcası oğlu onu almak isterse Minhâc´da şöyle denilmiştir: Çocuğun babası yoksa hadâne müddeti de bitmişse sıra babadan sonraki asabelere gelir. Bunlar yakınlık sırasıyla çocuğa bakarlar. Şu kadar var ki, kız çocuğu mahrem olmayan asabeye verilmez." Bunun bir misli de Hulâsa, Ta-tarhâniyye ve diğer kitablardadır.

«Çocuğu oha iade etmesi lâzım gelmez.» Kadına: "Onu git de kendin al." denilir. Nehir.

«İade etmesi lâzım gelir» Çünkü çocuğu annesinin izniyle çıkarmış da olsa kadın onunla beraber sefere çıkarken çocuğundan ayrılmaya razı değildi. Kocası yalnız kadını geri çevirir de sonra boşarsa çocuğu ona iade etmesi gerekir. Kadının yalnız çocuğu sefere çıkarmasına izin vermesi bunun hilâfınadır. Allahu a´lem.

---

Ynt: Talak By: neslinur Date: 14 Mart 2010, 16:58:26
NAFAKA BÂBI



METİN

Lügatta nafaka insanın çoluk çocuğuna harcadığı şeylerdir. Şer´an ise yiyecek, giyecek ve meskendir. Örfen nafaka yiyecek demektir. Bir insanın nafakası üç sebeble başkasına vâcib olur. Bunlar evlilik, akrabalık ve milktir. Musannıf işe evlilikten başlamıştır. Çünkü bundan önceki bâblarla münasebeti vardır yahut çocuğun aslı odur diye evlilik nafakasından işe başlamıştır. Sahih nikâhla evlenen kadının nafakası kocasına vâcibdir. Şayet nikâhın fâsid veya bâtıl olduğu anlaşılırsa kadın aldığı nafakayı kocasına iade eder. Bahır. Çünkü nafaka eve kapanmanın karşılığıdır. Başkasının menfaati için kapanan her insanın nafakası kapayana lâzımdır. Misâli müftî, hâkim ve vasîdir. Zeylaî.

ÎZAH

Nafaka kelimesi nufuk kökünden alınmadır. Nufuk helâk demektir. Arablar: "Nefekati´d-dabbetü" derler ki, hayvan helâk oldu demektir. Yahut nefâktan alınmıştır. Nefâk geçerli olmak mânâsınadır. "Nefekati´s-sil´atü" derler ki, mal revaç buldu, geçerli oldu demektir.

«Şer´an ise yiyecek ilh...» Hişam: Nafaka nedir, diye sorduğu vakit İmam Muhammed onu burada beyan edilen üç şeyle tefsir etmiştir. Nitekim Hulâsa´dan naklen Bahır´da böyle denilmiştir.

«Örfen» yani şeriat ulemasının dilinde örf ve âdet olan mânâsı sadece yiyecektir. Onun için giyecek ve meskeni nafakanın üzerine atfederler. Atıf başka başka olmayı gerektirir. Rahmetî. Kenz, Mültekâ ve diğer metinlerin ibâresi bu şekildedir.

«Ve milktir.» sözü köle ve cariyelere, hayvanlara, akara şâmildir. Nitekim Dürr-ü Müntekâ´da belirtilmiştir, Lâkin milk meselesinde mahkeme tarafından cebir yoktur. Akrabalık meselesinde de hilâf vardır. Nitekim bu bâbın sonunda gelecektir.

«Bundan önceki» nikâh, talâk ve iddet gibi bâblarla münasebeti vardır. Bahır.

«Yahut çocuğun aslı odur diye» yani akrabalık ancak doğum sebebiyle olur. Oğul, baba, kardeş ve amca gibi insanların asılları ancak evlilikle meydana gelir. Bu sebeble musannıf söze evlilikten başlamıştır, Çünkü o hepsinden önce gelir.

«Sahih nikâhla» demesi fâsid nikâhda Müslüman kocaya nafaka lâzım gelmediği içindir. Çünkü vücüb sebebi yoktur. Vücud sebebi kocanın nikâhla kadının üzerinde sâbit olan eve kapanma hakkıdır. O kocadan beklenen iddette de öyledir. Eve kapanma hakkı sâbit olsa da nikâhla sâbit olmuş değildir. O menîyi korumak içindir. Bir de iddet hali nikâh halinden daha kuvvetli değildir. Bedâyı´.

«Şayet nikâhın fâsid olduğu ilh...» Burada Bahır sahibi bâtıl kelimesinden bahsetmemiştir. İddet bahsinde Fetih ve diğer kitablardan naklen nikâhın fâsidi ile bâtılı arasında farkolmadığını söylemiştik. Satış bunun hilâfınadır. Hindiyye´de Zahîre´den naklen şöyle denilmiştir: "Nikâh zâhire bakarak sahih görünür de hâkim kadına nafaka tâyin ederse ve kadın bir ay nafaka aldıktan sonra nikâhın fâsid olduğu anlaşılırsa -ki bu şâhidlerin: Bu kadın onun süt kız kardeşidir diye şâhidlik etmesiyle olur. Hâkim onları ayırdıktan sonra- kocası kadına verdiği nafakayı geri alır. Hâkim nafaka tâyin etmeden vermişse hiç bir şey geri alamaz." Fetih´de de böyle denilmiştir. Yine Hindiyye´de Hulâsa´dan nakle´,: "Şâhidsiz kıyılan nikâhda kadının nafakaya müstahak olduğunda bütün ulema müttefiktir." denilmiştir. Tahtâvî diyor ki: "Hamevî burada itiraz ederek bunun fâsid nikâh ferdlerinden olduğunu söylemiştir."

Ben derim ki: Bunun bir misli de Nehir´dedir. Zâhire bakılırsa doğrusu nafakaya müstehak değildir demek lâzım gelir. Çünkü fasid nikâhda kadının eve kapanması yoktur.

«Kocasına iade eder.» Velev ki köle olsun. Hatta kadının nafakası için köle satılır.

«Müfti ve hâkimdir.» Yani vâlidir. Bunlara ve nafakalarını verdikleri kimselere beytülmalden yetecek kadar maaş verilir. Çünkü Müslümanların yararı için kendilerini hapsetmişlerdir. Rahmeti.

«Ve vasidir.» Vasiye beytülmalden nafakasıyla gördüğü işin ücretinden hangisi azsa o verilir. Rahmetî. Zâhirine bakılırsa vasî zengin de olsa, ölenin vasîsi de olsa maaşını alır. Ama bu söz götürür. inşaallah kitabımızın sonunda vasî bâbında görülecektir.

«Zeylaî» demesi Zeylaî´nin yalnız bu üç kişiyi söylediğini îham etmektedir. Halbuki o altı kişi zikretmiş, bunlara vâliyi de ilave etmiştir. H.

METİN

Sadaka memuru, düşmana karşı müdafaada bulunan askerler ve ortağının malı ile sefere çıkan ortakçı da bunlardandır. Rehin de var diye itiraz edilemez. Çünkü rehin iki tarafın menfaati için hapsedilir. Koca çok küçük olup cimaya kudreti olmasa bile karısının nafakası onun malından verilir, babasının malından verilmez. Meğerki babası bunu üzerine almış olsun. Nitekim mehir bâbında geçmişti. Çünkü mâni koca tarafından gelmektedir. Koca fakir de olsa karısının nafakası üzerine vacibdir.

İZAH

«Düşmana karşı müdafaada bulunan» yani kendilerini bu işe verip düşmanın öncülerini gözeten askerlerin ve çocuklarının nafakasını vermek vâcib olur.

«Ortakçı» nın nafakası kendisi seferde bulunduğu müddetçe ortak maldan çıkarılır. Çünkü kendini bu işe tahsis etmiştir. İki kişiyle veya daha çok kimselerle ortaklık yaparsa nafakası mala göre verilir. Rahmetî.

«Rehin de var diye itiraz edilemez.» Bahır sahibi diyor ki: "Buna itirazla: Rehin mürtehinin(yani rehin alanın) hakkı için hapsedilir. Bu hak alacağını tamamen almaktan ibarettir. Onun içindir ki, rehin aldığı malda sair alacaklılardan daha fazla hak sahibidir. Halbuki rehinin nafakası verene düşer denilmiştir. Bunun cevabı şudur: Rehin verilen mal aynı zamanda verenin hakkı için de hapsedilmiştir. Bundan murad rehin helâk olursa borcun ödenmiş sayılmasıdır. Halbuki milk kendisinindir." "Halbuki milk onundur." sözü nafakanın yalnız rehini verene vâcib olması hususunda rehin verenin tarafını tercih etmektir. Halbuki mal her iki tarafın hakkı için hapsedilmiştir. Şârih bu mânâyı bozmuştur. H.

Ben derim ki: Şârih bunu terketmekle mânâ bozulmuş değildir. Çünkü muhakkık âlim İbn-i Hümam bunu zikretmemiştir. Hapsetmenin faydası başkasına mahsus değilse nafaka da ona vâcib değildir. O müşterek malda çalışan çırak gibidir ki, ücrete hakkı yoktur. Çünkü bir cihetten kendisi için çalışmaktadır.

«Babasının malından verilmez ilh...» Bu ibâre Hâkim-İ Şehid´in Kafîsi´nde de böyledir. O şöyle demiştir: "Koca küçük olup malı yoksa karısının nafakası babasından alınmaz. Meğerki üzerine almış olsun." Hâniyye´de de şöyle denilmiştir: "Kadın büyük olup küçük olan kocasının malı olmazsa nafakası babasına vâcib değildir. Babası onun nâmına ödünç alır sonra oğlu zenginlediğinde bunu ondan ister." Bunu Bahır ve Nehir sahibleri Hulâsa´ya da nisbet etmişlerdir. Remlî: "Bunun misli Zeylaî ve diğer bir çok kitablarda mevcuddur." diyor.

Ben derim ki: Mehir bâbında musannıf ile şârih de buna kesinlikle kâil olmuşlardır. Biliyorsun ki Kâfî mezhebin nassıdır. Bahusus ekseri kitablarda da mesele onun dediği gibidir. Binaenaleyh şârihin fer´î meselelerde Muhtar ile Mültekâdan naklen söyleyeceği: "Babasına vâcibdir." sözüne tercih, edilir. Ancak onun vâcibdir sözü sonra oğlundan almak şartıyla ödünç almak vâcibdir mânasına yorumlanırsa bir diyeceğimiz kalmaz.

TENBİH: Şürunbulâliyye sahibi Hâniyye´nin sözünü naklettikten sonra şunları söylemiştir: "Ben derim ki: Bu küçük kızı evlendirmekte bir yarar bulunduğu zamandır. Meme emen bir çocuğu şehvet haddine ermiş cimaya dayanabilir bir kadınla çok mehir vererek evlendirmekte bir yarar yoktur. Nafakanın lüzumu hâkimin hükmüyle karar kılar ve çocuğun malı varsa bütün malını kaplar yahut çok borca girer. Mezhebin kaidesine göre baba edepsizliği ile meşhur ise yaptığı akid bil ittifak bâtıl olur. Bunu Bahır sahibi ve başkaları açıklamışlardır. Musannıf da velî bâbında zikretmiştir.

Ben derim ki: Metin ve şerhlerde açıklanan şudur: "Baba küçük oğlanla küçük kızı dengi olmayan bir adama mehr-i misil almaksızın fahiş surette aldanarak evlendirebilir. Çünkü babanın kemal-i şefkati o işte yarar bulunduğuna delildir. Yeter ki sarhoş veya kötü tutumuyla meşhur olmasın. Çünkü bu yarar düşünmediğine delildir. Biliyorsun ki şart olanakidden önce kötü tutumuyla meşhur olmamasıdır. Mücerred akidle onun kötüyü seçtiği sâbit olmaz. Aksi takdirde fazla aldanmak suretiyle yaptığı akdin ve kızı denginden başkasına vermesinin tesavvur edilememesi lâzım gelir. Nitekim izahı velî bâbında geçmişti. Böylece anlaşılır ki, kötülükle meşhur değilse küçük çocuğuna bir kadın nikâhlaması mutlak surette sahih olur. Nitekim bu mezhebimizin bilumum kitablarında yazılmıştır. Babanın şefkati yararlı iş yerini tutar.

«Çünkü mâni koca tarafından gelmektedir.» Bunda âleti kesik, âleti kalkmayan ve cimaya kudreti olmayan hasta dahildir. Nitekim Hindiyye´de açıklanmıştır.

«Fakir» den murad karısının nafakasını vermeye muktedir olmayan kişidir. Minah. Karısı hakimin emriyle onun nâmına borç alır. T. Bu ileride gelecektir.

METİN

Kadının Müslüman, kâfir, büyük veya küçük olması müsavîdir. Yalnız küçüğün cimaya dayanabilmesi yahut ferçten başka bir yerine cimada bulunmak için kendisine şehvet duyulması şarttır. Böyle olmazsa mâni onun tarafından gelmiş olur ve kendisine nafaka verilmez. Nitekim karı-koca ikisi de küçük olurlarsa kadına nafaka yoktur. Kadının fakir veya zengin, cima edilmiş veya edilmemiş olması hep birdir. Meselâ kocası küçük olur yahut kendisi ferci yapışık veya boynuzlu yahut bunak veya cima edilemeyecek derecede yaşlı olursa mehrini alır. Kezâ küçük olan kadın hizmete veya mahabbete yarar da kocası onu evinde alıkoyarsa İmam Ebû Yusuf´a göre bu hükümdedir. Tûhfe sahibi bunu ihtiyar etmiştir. Velev ki kadın mehrini almak için kocasına teslim olmasın. Bu hususta cima edilmiş veya edilmemiş kadın fark etmez. İmam Ebû Yusuf´a göre mehrinin hepsi müeccel de olsa yine nafaka alır. Fetva buna göredir. Nitekim Bahır ile Nehir´de beyan edilmiştir. Eşbâh´a hâşiye yazan zât da bunu kabul etmiştir. Çünkü bu bir hak sebebiyle imtinadır. Binaenaleyh kadın na-fakaya müstehak olur. Nafaka karı-kocanın hallerine göredir. Bununla fetva verilir.

İZAH

«Yalnız küçüğün cimaya dayanabilmesi» yani gerek kocasiyle gerekse başkasiyle cimaya dayanabilmesi şarttır. Nitekim Fetih sahibinin sözü de bunu ifade eder. Musannıf burada Zeylaî´nin şu sözüne işaret etmektedir: "Sahih olan yaşla takdir edilmemesidir. Çünkü şişman ve semiz bir kadın yaşı küçük de olsa cimaya dayanır."

«Kendisine şehvet duyulması şarttır.» Çünkü zâhire göre böyle olan bir kız aşağı yukarı cimaya dayanır demektir. Velev ki hususî bir adamın meselâ kocasının cimasına dayanamasın. Fetih.

«Kendisine nafaka verilmez.» Yani onu evinde hizmet veya mahabbet için alıkoymadıkça nafaka verilmez. Nitekim az ileride gelecektir.

«Nitekim karı-koca ikisi de küçük olurlarsa kadına nafaka yoktur.» Çünkü cimaya mâni kadından gelmektedir. Aynı zamanda kocasından da gelmiş olması zarar etmez. Elverirki kadın tarafından nafakayı icab edecek teslim bulunmasın.

«Meselâ kocası küçük olur ilh...» cümlesi "veya edilmemiş olması" sözüne misâldir. Şârih bununla şunu ifade etmek istemiştir: Kadının cima edilmemiş olmasında erkek tarafından hiç bir mâni bulunmamakla bulunması arasında fark olmadığı gibi kadın tarafından mâni bulunmanın meselâ kadının ferci yapışık olmasının da ehemmiyeti yoktur. Elverirki kadın şehvetlenilecek yaşta olsun. Çünkü nafaka vâcib olmak için itibara alınacak cihet kadının evine kapanmasıdır. Bundan maksad da cima veya cima´ın mukaddimeleridir. Onun içindir ki, şehvet çağına gelmiş küçük kızla fercinden başka bir yerine cima etmekle mehir vâcib olur. Nitekim evvelce geçmişti.

«Yahut bunak...» Burada Tatarhâniyye sahibi şöyle demiştir: "Deli bir kadın kocasına haklı olarak kendini teslim etmezse ona nafaka verilir."

«Küçük olan kadın» dan murad kendisine karşı asla şehvet duyulmayandır. Velev ki ferçten başka yerine olsun. Aksi takdirde evinde alıkoysun koymasın nafakasını vermek lâzım gelir. Nitekim biraz yukarıda geçmişti.

«Kocası onu evinde alıkoyarsa» cevab şârihin dediği gibidir. Fakat geri çevirirse ona nafaka yoktur. Bedâyı´. Bunun hülasası şudur: Koca muhayyerdir. Ama şehvet duyulan kadın meselesinde muhayyer değildir. Bilakis mutlak surette nafakasını vermesi tâzım gelir. Nitekim gördün.

«Mehrini almak için» ifadesinden murad peşin vermek âdet olan mikdarıdır. Çünkü kadın hakkıyla imtina etmiştir. Kusur kocasından gelmektedir. Onun için bununla kadının nafakası sâkıt olmaz. Zeylaî.

«Cima edilmiş veya edilmemiş» sözü imtinayı umumileştirmektir. Yani bu suretle cimadan imtina eden kadına nafaka verilir. Cimadan önce veya sonra olması fark etmez. Lâkin kocası kadının rızasıyla cima ettiyse, İmam Ebû Yusuf´a göre imtina halinde hakkı sâkıt olur.

«Fetva buna göredir.» Yani buna istihsanen fetva verilir. Çünkü koca mehrin hepsini müeccel yapmak isteyince o kadından faydalanma hakkını ıskata razı olmuş demektir. Hulâsa´da: "Üstad Zahîruddin bu kadının cimadan imtinaya hakkı yoktur, diye Sadru´ş-Şehid ise vardır diye fetva verirmiş." denilmiştir. Şu halde fetva muhtelif demektir. Bahır sahibi mehir bâbında böyle demiştir. Biz orada istihsanın tercih edileceğini söylemiştik. Onun için şârih bunu kesin ifade etmiştir. Bahır´da Fetih´den naklen şöyle denilmektedir: "Bütün bunlar müddet gelmeden cimayı şart koşmadığına göredir. Koca bunu şart koşar kadın da razı olursa, İmam Ebû Yusuf´un kavline göre cimadan imtinaya hakkı kalmaz," Bu husustakisözün tamamını biz orada arz etmiştik.

«Binaenaleyh kadın nafakaya müstehak olur.» Yani mehir istemeye hakkı olmasa da nafakasını alır.

«Bununla fetva verilir.» Hidâye´de böyle denilmiştir. Hassaf´ın kavli de budur. Valvalciyye´de: "Sahih olan budur. Fetva buna göredir." denilmiştirtir. Zâhir rivâyete göre ise yalnız kocanın hali itibara alınır. Ulemadan bir çoklarının kavli de budur. İmam Muhammed bunu nassan söylemiştir Tûhfe ile Bedâyı´da sahih olan budur denilmiştir. Bahır. Lâkin metinlerle şerhler birinci kavle göre yazılmıştır. Hâniyye sahibi diyor ki: "Bazı kimseler kadının hali muteberdir demişlerdir." Bahır sahibi şunları söylemiştir: "Karı-koca zengin iseler ulema zengin nafakasının vâcib olduğuna ikisi de fakirse fakir nafakası vâcib olduğuna İttifak etmişlerdir, Ancak biri diğeri fakir ise ihtilâf etmişlerdir. Zâhir rivayete göre erkeğin hali itibara alınır. Erkek zengin kadın fakir ise zengin nafakası verecektir. Hal bunun aksine ise fakir nafakası verir. Fakat fetvaya göre her iki meselede orta bir nafaka vâcib olur. Bundan murad fakir kadın nafakasından çok, zengin kadın nafakasından az olmaktır.

TENBİH: Ulema zenginlikle fakirliği akrabanın nafakasında açıklamışlardır. Ama zevcenin nafakasında bunları açıkladıklarını görmedim. Her halde bunu örfe bırakmış olacaklardır ve nafakayı verip vermemek hususunda hale bakılacaktır. Bunu Bedâyi´ sahibinin şu sözü te´yid etmektedir: "Hatta erkek çok zengin olur da francalı ekmeği ve tavuk eti yerse, kadın da son derece fakir olup evinde arpa ekmeği yerse bu kadına buğday ekmeği ile koyun eti verir."

METİN

Erkek gücünün yettiği mikdarla muhatab olur. Kalan kısım zenginlikten sonra ödemek üzere borç olur. Erkek zengin kadın fakir ise onun nafakasını kendi yediğinden vermesi lâzım değil fakat mendûbtur. Kocası yanına taşınmasını istemedikçe kadın babasının evinde bile olsa nafakasını alır. Bununla fetva verilir. Kezâ kadını çağırır da gelmekten imtina etmezse yahut mehrini almak için imtina ederse veya kadın kocasının evinde hasta olursa istihsanen kendisine nafaka verilir. Çünkü evine kapanma hali mevcuddur. Keza kadın hastalanır da sonra kocasının evine taşınır yahut kendi evinde kalırsa nafakasını alır. Vermediği de kendinin olur. Fetva buna göredir. Nitekim Fetih sahibe izah etmiştir. Hâniyye´de şöyle denilmektedir: "Kadın kocasının yanında hastalanır da babasının evine taşınırsa, taşınması hevdeç ve benzeri bir şeyle mümkün olmadığı, takdirde kendisine nafaka verilir. Aksi takdirde verilmez. Nitekim kadını tedavi ettirmek kocasına lâzım değildir.

İZAH

«Erkek gücünün yettiği mikdarla muhatab olur ilh...» Bunu Hidâye sahibi açıklamıştır. Gâyetü´l-Beyân sahibi ise bundan gâfil" olarâk: "Erkek fakir kadın zenginse, biz de orta nafaka vâcib olduğunu söylersek erkeğe gücü yetmeyeceği yükü yüklemiş oluruz." demiştir.

«Kalan kısım» dan murad orta nafakayı tamamlayan mikdardır.

«Kadın babasının evinde bile olsa» sözü "zevce için vâcib olur" sözünü umumileştirmektir. Zâhir rivâyet budur. Binaenaleyh nafaka sahih akidden itibaren vacib olur. Kocası çağırmadıkça kadın onun evine taşınmasa bile nafakasını alır. Müteehhirin ulemadan bazıları: "Kocasının evine zifaf edilmedikçe nafaka vâcib olmaz." demişlerdir. Bu Ebû Yusuf´tan bir rivâyettir. Kudûrî bu kavli tercih etmiştir. Ama fetva ona göre değildir. Tamamı Fetih´dedir.

«Çünkü evine kapanma hali mevcuddur.» Kocosı onunla mahabbet eder, ona dokunur, kadın evi muhafaza eder, Mâni geçicidir: Binaenaleyh hayza benzer. Hidâye.

«Kezâ kadın hastalanır da sonra kocasının evine taşınırsa...» Bu ifade musannıfın "yahut kadın kocasının evinde hastalanırsa" sözünden anlaşılan mefhuma muhâliftir. Musannıf "sağlamken kendini teslim ederse" demek istemiştir. Bunun mefhumu: Hasta iken kendisini teslim ederse nafaka alamaz mânâsınadır. Çünkü teslim sahih olmamıştır. Nitekim Hidâye´de beyan edilmiştir. Lakin Fetih sahibinin tahkîkına göre bu nafakanın vâcib olması için teslimi şart koşan bazı kimselerin kavline göredir. Biliyorsun ki bu kavil müftâbih kavle muhâliftir. Müftâbih kavle göre nafaka teslimle değil sahih akidle lâzım gelir. Şu halde muhtar olan kavil nafakanın vâcib olmasıdır. Çünkü eve kapanma mevcuddur.

«Aksi takdirde verilmez.» Yani kocasının evine hevdeç veya benzen bir şeyle taşınmak mümkün olur da taşınmazsa kadına nafaka verilmez. Nitekim Bahır´da belirtilmiştir. Çünkü kadın taşınmak elinde iken bunu yapmamıştır. Hiç kâdir olamaması bunun hilâfınadır. Lâkin ileride göreceğiz ki, kocasıyla taşınmaya asla imkân bulamayan zifaf olunmamış hasta kadına nafaka verilmez. Taşınma imkânı bulmamak nafakanın vâcib olmasına mâni sayılmış demektir. Burada ise nafakayı mûcib sayılmıştır. Bunların aralarında fark vardır diye cevap verilebilir. Fark şudur: Burada kadın kocasının evine taşınınca kendini teslim tehakkuk etti demektir. Bundan sonra kadın kaçak sayılmaz. Meğerki taşınmak elindeyken imtina etmiş olsun. Hiç teslim bulunmamak bunun hilâfınadır. Kadın taşınamayacak derecede hastalanırsa ona nafaka verilmez. Çünkü asla teslim bulunmamıştır. Ne hakikaten ne hükmen teslim yoktur. İleride bunu te´yid edecek sözler gelecektir.

«Nitekim kadını tedavi ettirmek kocasına lâzım değildir.» Yani kadına ilaç parası getirmesi, tabib ücreti, kan aldırma, boynuz vurdurma gibi şeyler lâzım değildir. Bu Sirâc´dan naklen Hindiyye´dedir. Zâhire bakılırsa nifâslı kadının kanı gidermek için kullandığı şeyler de bundadahildir. Ebe kadın ücreti hakkında ise ileride söz gelecektir:

METİN

On bir kadına nafaka yoktur. Bunlar şunlardır: Dinden dönen, kocasının oğlunu öpen, ölüm iddeti bekleyen, nikâh-ı fâsidle alınan ve iddetini bekleyen, sahibi tarafından kendisine gelinlik odası hazırlanmayan cariye, cimaya yaramayan küçük kız, kocasının evinden haksız olarak çıkan kadın, buna nâşize derler ki kocasından haksız yere kaçandır. Evine dönünceye kadar kendisine nafaka verilmez. Kocası sefere çıktıktan sonra dönüp gelirse İmam Şâfiî´nin hilâfı vardır. İtâatsizlik etmediği hususunda söz yeminiyle kadınındır. Kaçaklıkla hâkim tarafından takdir edilen nafaka düşer. Esah kavle göre ödünç alınan nafaka düşmez. O ölüm gibidir.

İZAH

«On bir kadına nafakat yoktur.» Yani fâsid nikâhla alınan kadını ve iddetini bir saydıktan sonra on bir kadına nafaka yoktur. Musannıf burada onlardan beşini zikretmiştir. Altısını da şârih ilave etmiştir. Lâkin şârihin ilave ettiklerini musannıf nikâh-ı fâsidle alınan kadınla iddetinden maadasını ayrı ayrı yerlerde zikredecektir. Fâsid nikâhla alınandan bahsetmemesi o adamın karısı sayılmadığı içindir. Biz de bunlardan yerlerinde bahsedeceğiz. Bunlara şübheyle cima edilen kadını da katmak gerekir. Zira Hulâsa´da: "Şübheyle cima edilen her kadına nafaka yoktur." denilmiştir. Çünkü kocasının bu kadınla cimadan men edilmesi kadın tarafından gelen bir sebebtendir. Bunu itâatsiz kaçak kadına katmak da mümkündür.

«Nikâh-ı fâsidle alınan ve iddetini bekleyen» hakkında evvelce söz etmiştik. Hâniyye´de şöyle denilmiştir: "Kocası kadını bırakarak savuşup gider de kadın başka biriyle evlenir, cimada da bulunursa ilk kocası dönüp geldiğinde araları ayrılır. Bu kadına gerek birinci kocacısından gerekse ikinci kocasından iddet beklerken nafaka verilmez. Fakat cima edilen bir kadını kocası üç defa boşar da kadın iddeti içinde başka kocaya varır ve ikinci kocası onunla cimada bulunursa iş değişir. Böyle bir kadına birinci kocasından beklediği iddet esnasında nafaka ve mesken verilir. "Yani bu kadın ilk kocasından talâk-i bâin iddeti beklemektedir. Öteki kadın ise fâsid nikâhla vardığı ikinci kocasından iddet beklemektedir. Onun için ona nafaka yoktur. Nafaka ikinci kocasına vâcib olmadığı gibi ilk kocasına da vâcib değildir. Çünkü kadın kendi tarafından gelen bir mâni ile nefsini ona teslim etmekten kaçınmıştır. Hindiyye´de beyan edildiğine göre bir adam bir kadınla söylenir de sonra onunla evlenir, fakat kadının kendinden gebe kaldığını inkâr ederse nafaka vermesi vâcib değildir. Çünkü kadından istifade etmesine engel kadın tarafından gelmiştir. Kadının kendinden gebe kaldığını ikrar ederse nafaka vermesi lâzım gelir,

TENBİH: Bir adam bâin iddeti bekleyen bir kadınla evlenirse kadının nafakası sâkıt olmaz. Ancak bunun için kadının iddet beklediği evden çıkmamış olması şarttır. Aksi takdirde kaçak kadın sayılır. Nitekim Zahîre´de beyan edilmiştir.

«Cimaya yaramayan küçük kız» hizmet ve mahabbete yarar da kocası onu evinde alıkoymazsa hüküm yine budur. Nitekim geçmişti.

«Haksız olarak» sözünün muhterezini şârih aşağıda: "Gasb evinden çıkması bunun hilâfınadır ilh...» sözüyle anlatacaktır. Kezâ bu söz kadının mehrini almak için koca evini terk etmesinden de ihtirazdır. Bir kaç yerde kadının koca evini terk etmeye hakkı vardır. Bunlar mehir bâbında geçmişti. Bazıları da musannıfın: "Koca karısını anne ve babasına gitmekten men edemez." dediği yerde gelecektir.

«Buna nâşize derler.» Yani şer´î mânâsıyla bu kadın kaçaktır. Lügatta ise kocasına isyân ve buğz eden mânâsınadır.

«Dönüp gelirse ılh...» kaçak olmaktan çıkar. Bunu Hulâsa´dan naklen Bahır sahibi söylemiştir. Yani nafaka almağa müstehak olur ve kocasına mektup yazılarak karısının nafakasını göndermesi emredilir. Yahut nafaka takdiri için kadının hali mahkemeye arz olunur. Kadın bunlardan birini yapmadan nafakasını kendisi temin ederse artık kocasından bir şey isteyemez. Çünkü ileride görüleceği vecihle mahkeme hükmü veya karı-kocanın anlaşması bulunmazsa nafaka sâkıt olur.

«Söz kadınındır ilh...» Yani erkeğin beyyinesi yoksa demek istiyor. Bunu Bahır sahibi Hulâsa´nın şu ibâresinden almıştır: "Kocası karım kaçaktır derse o kadına nafaka verilmez. Şâhidler kocasının mehr-i muaccelini ödediğine fakat o anda kadının koca evinde bulunmadığına şâhidlik ederlerse kabul edilmez. Çünkü kocasının evinde bulunması ihtimali vardır. O zaman nafaka sâkıt olmaz. Zira kocası ona hâkimdir."

Ben derim ki: Bu ibâreden şu da çıkarılabilir: Söz kadının olması kocasının evinde bulunmakla kayıdlıdır. Karı-koca arasındaki anlaşmazlık kadının halen itâat etmemesi hususunda ise mânâ açıktır. Fakat kocası meselâ geçen ayın belirlenmiş nafakası kadının itâatsizliğinden dolayı sâkıttır diye iddia ederse, zahire göre söz yine kadınındır. Çünkü kadın kendisine dönmenin mûcibini inkâr etmektedir. Kadın kocasının evinden onun izniyle çıktığını ve anne-babasına gittiğini iddia eder de kocası inkârda bulunursa yahut kadının kaçaklığı sâbit olur da sonra kadın kocasının bundan meselâ bir ay sonra kendisine orada kalma izni verdiğini iddia ederse söz hakkı kadının olur mu, olmaz mı? Bunu bir yerde görmedim, Zâhire bakılırsa olmaz. Çünkü nafakayı ıskat eden mûcib tehakkuk etmiştir.

«Kaçaklıkla hâkim tarafından takdir edilen nafaka düşer.» Yani kadının kocası üzerinde belirli bir kaç ayın nafakası bulunur da sonra kadın kaçaklık ederse geçen bu aylarınnafakası sâkıt olur. Fakat hâkim ödünç almasını emretmiş de Kadın kocası hesabına ödünç almışsa nafaka sâkıt olmaz. Nitekim ölüm meselesinde gelecektir. H.

Ben derim ki: Takdir edilmiş nafakanın düşeceği Câmide bildirilmiştir. Ödünç alınan ise Zahîre´de şöyle bildirilmîştir: Ölümle sukut edeceğî hususundaki iki rivâyete göre olmak vâcibdir. Bu rivâyetlerin esah olanı sukut etmediğini gösterir. Bu sözün muktezası şudur: Kadın kocasının evine dönerse sâkıt olan nafaka avdet etmez. Acaba nafaka takdiri de bâtıl olur da kocasının evine döndükten sonra yenilenmesîne hâcet olur mu olmaz mı? Bunu görmedim. Zâhire göre bâtıl olmaz. Çünkü ulemanın sözlerî takdir edilen nafakanın sâkıt olup olmayacağı hakkındadır. Nafaka takdiri hakkında değildir.

METİN

Musannıfın çıkmakla kayıdlaması şundandır: Kadın kocasına cima için mâni olursa kaçak sayılmaz. Bu hükmen çıkmaya da şâmildir. Meselâ kadının kendi evî olur da kocasını o eve girmekten men eder. Bu takdirde şayet kadın kendisinin oradan başka yere taşınmasını îstemediyse kocasının evinden çıkmış gibi olur. Şayet şübheli ise meselâ hükümetin evinde bulunur da kadın kendîni teslimden imtina ederse kaçak gibi olur. Çünkü bizim zamanımızda şübheye itibar yoktur. Gasb evinden çıkması yahut gasb evine gitmekten veya kocasıyla beraber yahut kocasının nakil için gönderdiği bir ecnebî ile sefere çıkmaktan çekinmesi bunun hilâfınadır. Bu suretlerde kadın nafaka alır. Keza kocası şerefli olduğu halde kadın bir çocuğu emzirmek için kendini kiraya verir de evden çıkmazsa hüküm yine budur. Bazıları kaçak sayıldığını söylemişlerdir. Kadın kendini geceleyin kocasına teslim eder de gündüzün teslim etmez yahut bunun aksini yaparsa nafaka alamaz. Çünkü teslim noksandır.

Müctebâ sahibi diyor ki: "Zamanımızda geçecek bir vakanın cevabı bununla anlaşılır. Şöyle ki: Bir kimse gündüz işinin başında, geceleyin kendi yanında bulunacak sanat sahibi bir kadınla evlenirse kadına nafaka yoktur." Nehir sahibi: "Ama bu söz götürür." demiştir. Hapsedilen kadına da nafaka yoktur. Velev ki zulüm yoluyla olsun. ´Ancak bir alacağından dolayı kocası hapsederse esah kavle göre ona nafaka vardır. Cevhere. Keza hapishanede kadınla birleşmeye muvaffak olursa kadına yine nafaka vardır. Sayrafiyye. Nitekim erkeğin mutlak surette hapsedilmesiyle kadına nafaka vardır. Lâkin Kudûrî´nin Tashih´inde: "Erkek hükümetin hapishanesinde bulundurulursa sahih kavle göre kadının nafakası sâkıttır." denilmiştir.

İZAH


«Cima için mâni olursa kaçak sayılmaz ilh...» Sirâc sahibi bunu: "Ko-casının evinde olur da kocası onunla zorla cimaya kâdirse" diye kayıdlamıştır. Bazıları: "Bu kadına nafaka yoktur. Çünkü kaçaktır demişlerdir. İkinci kavil utanan erkek hakkında güzeldir. Bu kadının kendievinde cimadan imtina etmesinin bil ittifak itâatsizlik olduğuna işaret etmektedir. Sâihâni.

«Kendi evi» yani gerek kendi milki gerekse icarla tuttuğu ev olursa demek istiyor.


«Cima için mâni olursa kaçak sayılmaz ilh...» Sirâc sahibi bunu: "Ko-casının evinde olur da kocası onunla zorla cimaya kâdirse" diye kayıdlamıştır. Bazıları: "Bu kadına nafaka yoktur. Çünkü kaçaktır demişlerdir. İkinci kavil utanan erkek hakkında güzeldir. Bu kadının kendievinde cimadan imtina etmesinin bil ittifak itâatsizlik olduğuna işaret etmektedir. Sâihâni.

«Kendi evi» yani gerek kendi milki gerekse icarla tuttuğu ev olursa demek istiyor.

«Taşınmasını istemediyse» meselâ beni kendi evine götür yahut bana bir ev kirala, çünkü ben kendi evime muhtacım. Onu kiraya veriyorum! derse kadına nafaka vardır. Bahır.

«Çünkü bizim zamanımızda şübheye itibar yoktur.» Bu sözü Hidâye sahibi Tecnîs´de, Muhît sahibi de Zahîre´de nakletmişlerdir.

«Bunun hilâfınadır ilh...» Çünkü gasbedilen bir evde oturmak haramdır. Haramdan kaçınmak lâzımdır. Şübheden kaçınmak bunun gibi değildir. Zira sadece mendûbtur. Binaenaleyh kocanın vâcib olan hakkı menduba tercih edilir. Bana bir kadın meselesi sordular. Kocası bir kadını dinsiz dürzîler arasına iskân etmiş. Sonra kadın bundan imtina ederek Müslümanlar arasında oturmak istemiş. Çünkü dinim gider diye korkmuş. Bana öyle geliyor ki, kadın bu isteğinde haklıdır. Çünkü zamanımızda durzîlerin memleketleri dar-ı harbe benzemektedir.

«Kocasıyla beraber sefere çıkmaktan çekinmesi bunun hilâfınadır.» Yani müftâbih kavle göre kocası karısını sefere götüremez, Çünkü zaman bozulmuştur. Kadının bundan çekinmesi haklıdır.

«Yahut kocasının nakil için gönderdiği ilh...» cümlesinin mânâsı ev-leviyetle anlaşılır. Çünkü kadın kocasıyla birlikte sefere çıkmaktan imtina ettiği halde kendisine nafaka verilince ecnebî ile çıkmaktan imtina ettiğinde nafakaya evleviyetle müstahak olur. Yahut bu mesele mezhebin aslına binaendir. Mezhebin aslına göre koca karısını sefere götürebilir. Lâkin karısını getirmek için ecnebî birini gönderince kadının onunla seferden çekinmeye hakkı vardır. Onun için ecnebî diye kayıdlamıştır. Zira gönderdiği adam kadının mahremi olursa kadına nafaka yoktur. Çünkü kadının imtinâya hakkı yoktur. Sefer meselesinde söz edilmiştir. Biz onu mehir bâbında anlatmıştık.

«Bazıları kaçak sayıldığını söylemişlerdir.» ifadesiyle şârih bu sözün zayıf olduğuna işaret etmiştir. Bahır sahibi bunu açıkça ifade etmiştir. Lâkin Rahmetî ye diğer ulema bazılarının sözünü kuvvetli bulmuşlardır. Çünkü kocası kadının bütün ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Binaenaleyh onu iplik bükmek ve emsalinden, kına gibi kokusundan hoşlanmadığı şeylerden ve nakışdan men etmeye hakkı vardır. Emzirmekten men etmeye ise evleviyetle hakkı vardır. Çünkü bu iş kadını zayıflatır. Kocası eşraftan ise bundan dolayı ayıplanır.

Ben derim ki: Bütün bunların kadın kaçaktır diye hüküm vermeye delâlet etmediğini sen pekâla biliyorsun. Çünkü kadın haklı olarak çıkmıştır. Nitekim yukarda geçti. Aksi takdirde iplik bükmek, nakış yapmak, kına ve emsali şeylerde kocasına muhalefet etmekle kaçak sayılması gerekir. Halbuki kadın kocasının evindedir. Bunun fâsid olduğu meydandadır. Evet, karısını bu îcardan men etmeye hakkı olduğunu ifade eder. Hatta Hayreddin-i Remlî´ninsöylediğine göre kocasının karısını başka kocasından olma çocuğunu emzirmekten ve terbiye etmekten mene hakkı vardır. Remli bunu Tatarhâniyye´de Kâfi´den nakledilen ifadeden almıştır. Orada süt anne tutmak bâbında şöyle denilmiştir: "Kocası karısını kendi hakkını ihlal eden şeylerden men edebilir." Yine orada Sağnâkî´den naklen şöyle denilmiştir. "Bir de çocuk emzirmek ve uykusuz kalmakla kadın yorulur. Bu ise onun güzelliğini eksiltir. Halbuki kadının güzelliği kocasının hakkıdır. Bundan dolayı onu men edebilir."

«Nehir sahibi: Ama bu söz götürür, demiştir.» İtirazın vechi şudur. Kadın mazurdur, çünkü kendi işleriyle meşguldür. Kıyas edilen mesele bunun hilâfınadır. Çünkü kadının o meselede özrü yoktur. Binaenaleyh kadına nisbet edilen teslim eksiktir. Bunu Halebî söylemiştir. Yine Halebide bildirildiğine göre zulmen hapsedilen kadınla gasbedilen kadın ve başkalarıyla birlikte farz haccını edâya giden kadın mazurdurlar. Ama nafakaları sâkıttır. Hindiyye´de şöyle denilmiştir: "Efendisi cariyeyi yalnız geceleyin kocasına teslim ederse gündüzün nafakasını katlanması icab eder. Gecenin nafakası da kocasına düşer. Buradakinin kıyası da öyledir. T."

Ben derîm ki: Şârih Bahır´dan naklen: "Gaibin karısına nafaka takdir olunur." sözünden az önce: "Kocası karısını iplik bükmekten ve her nevi işten men edebilir. Velev ki ebe veya cenaze yıkayıcı olsun." diyecektir. Sen pekâla bilirsin ki bundan men etmeye hakkı olunca kocasına isyân ederek ondan izinsiz dışarı çıkan kadın dışarıda olduğu müddetçe kaçaktır. Ama men etmezse kaçak sayılmaz. Allahu a´lem.

«Velev ki zulüm yoluyla olsun.» sözü kadının ödemeye kudreti olsun olmasın ve oraya naklînden önce olsun sonra olsun hapsedilmesine şâmildir. itimat bunadır. Zeylaî. Fetva buna göredir. Fetih. Çünkü nafakasının sukutu için muteber olan, eve kapanmanın bulunmaması ve bunun koca tarafından gelmemesidir. Bahır.

«Sayrafiyye...» keza musannıf bunu Minah´da da Sayrafiyye´den nakil ve ikrar etmiş, Şürunbulâliyye sahibi de Hâniyye´den nakletmiştir.

«Mutlak surette» yani velev zulmen olsun yahut bir alacağından dolayı karısı veya bir ecnebî hapsetsin kadına nafaka vardır.

«Lâkin ilh...» Nehir sahibi diyor ki: "Kadın hapsedilirse diye kaydetmesi şundandır: Çünkü erkeğin hapsedilmesi mutlak surette kadının nafakasını ıskat etmez. Bir çok kitablarda böyle denilmiştir. Şu kadar var ki, Kudûri´nin Tashih´inde Kâdîhân´dan naklen: Eğer koca zulmen hükümet hapishanesinde hapsedilmişse ulema ihtilâf etmişlerdir. Sahih kavle göre kadının nafakaya hakkı yoktur, denilmiştir.

Ben derim ki: Hâniyye´nin ibâresini Makdisi de böyle nakletmiş ve Müeyyediyye nüshasında da böyledir demiştir. İhtimal yeni nüshalar ondan yazılmıştır. Benim üzerinde bazı ulemanınyazıları bulunan eski nüshamda ise nefy edatı hazfedilmiştir. (Yani nafakaya hakkı vardır denilmiştir.) Düzeltilmelidir.

Ben derim ki: Ben de elimdeki eski Hâniyye nüshasında böyle nefy edatı hazfedilmiş gördüm. Hindiyye sahibi de Hâniyye´den böyle nakletmiştir. İhtimal Tashih-ı Kudûrî sahibi bunu Müeyyediyye Medresesindeki nüshadan da böyle nakletmiştir. Yahut ondan nakleden nüshadan almıştır. Binaenaleyh sair eski nüshalara uyması için nefy edatı ziyade kabul edilmelidir. Manâ ona da müsaiddir. Çünkü eve kapanmak kadın tarafından değil kocası tarafından gelen bir mânâ sebebiyledir. Meselâ koca hasta veya çok küçük yahut âleti kesik yahut kalkınamaz biridir.

METİN

Bahır´da Meâlü´l-Fetâvâ´dan naklen: "Kadın fesad çıkaracağından korkulursa müteehhirin ulemaya göre kocasıyla birlikte o da hapsolunur." denilmiştir. Zifaf olunmayan hasta kadına da nafaka yoktur. Yani kocasıyla beraber onun evine asla taşınmaya imkân bulamayan kadına nafaka verilmez. Velev ki nefsini teslimden çekinmemiş olsun. Çünkü takdiren teslim yoktur. Bahır. Zorla gasbedilen velev ki nafile olarak başkasıyla hacca giden kadına da nafaka verilmez. Velev ki mahremiyle gitmiş olsun. Çünkü evine kapanma kalmamıştır. Kocasıyla hacca giderse hassaten evîndeyken verdiği nafaka lâzım gelir. Sefer nafakasını ve kirayı ödemesi lâzım gelmez.

İZAH

«Bahır´da ilh...» Ki ibâre şöyledir: "Hulâsa´da beyan edildiğine göre kadın kocasını hapseder de kocası kendisiyle beraber karısının da hapsini isterse kadın hapsedilmez..."

Ben derim ki: Bu hapishanede boş yer olduğuna göredir. Nitekim Ta-tarhâniyye´de zikredilmiştir. Sonra şurası gizli değildir: Kadının fesad çıka-racağından korkulursa diye kayıdlaması açık gösteriyor ki, mesele kocasını hapsettiren kadının ne yapmak istediğini hâkim bildiğine göre kurulmuştur. Hâkim kadının töhmet ve fesad ehlinden olduğunu bilir. Yoksa mücerred kocasının isteğiyle kadın hapsedilir mânâsında değildir. Binaenaleyh hâkimin bu hususu araştırması gerekir. Zamanımızda şu olmuştur: Bir kadın alacağı sebebiyle kocasını hapsettirmîş. Kocası kendisini hapisten çıkarsın da kadının malını yesin diye kadının da kendîsiyle beraber hapsini istemiştir. Şübhesîz ki kadının kocasını hapsettirmesi bir kayıd değildir. Onu başkası da hapsettirse kadının fesad çıkaracağından kor- kulduğunda aynı hüküm verilir. Çünkü illet fesad korkusudur.

«Zifaf olunmayan» sözünden murad kocasının evine taşınmayan kadındır

«Asla imkân bulamayan ilh..:» Bilmelisin ki sahih kabul edilen ve üzerine fetva verilen mezhebe göre ciması mümkün olsun olmasın, beraberinde kocası bulunsun bulunmasınkocasının evine taşındıktan önce veya sonra hasta olan kadına kocasının nafaka vermesi vâcibdir. Elverirki kocası nakletmek istediğinde kadın ona karşı gelmesin. O zaman bu kadınla sağlam kadın arasında fark kalmâz. Çünkü hayızlı ve nifâslı kadında olduğu gibi bunda da kocasına istifade imkânı vardır. O halde bunu nafaka alamayan kadınlar arasına almamak gerekir. Lâkin Tecnîs´in zahirine göre kadının hastalığı kocasının evine taşınmaya mâni ise ona nafaka verilmez. Velev ki nefsini teslimden çekinmesin. Çünkü tam teslim yoktur. İşte hasta ile sağlam kadın arasında fark görenin muradı budur. Musannıfın sozü de buna yorumlanır. Bahır sahibinin yazdıklarının hülasası budur. Şarihimiz de onun yolundan yürümüş, yukarıda kadın kocasının evine taşındıktan sonra onun evinde hastalanırsa yahut taşınmazdan önce hastalanır da kocasının evine giderse veya hiç taşınmayıp kendini teslimden de çekinmezse bu kadına nafaka verileceğini söylemişti, şimdi burada anlattığına göre kocasının evine taşınmadan önce hastalanıp da onunla beraber evine gidemeyen kadına nafaka yoktur. Biz böyle bir kadınla kocasının evinde hastalanıp babasının evine dönen ve koca evine gitmeye imkân bulamayan kadın arasındaki farkı evvelce arz etmiştik.

«Zorla gasb edilen» yani bir adam bir kadını alıp kaçırırsa demek istiyor. Zâhir rivâyete göre bu kadına nafaka yoktur. İmam Ebû Yusuf´tan bir rivâyete göre ise nafaka vardır: Fetva birinci kavle göredir. Çünkü kadının evine kapanmaması erkek tarafından gelmemiştir kî, takdiren vardır sayalım; Hidâye. Zorla diye kayıdlaması kocası gasbetmiş gibi görünerek kadını kendi rızasıyla götürürse hilâfsız nafaka verilmeyeceği içindir Çünkü onun kaçak olduğunda şübhe yoktur.

«Velev ki nafile olarak» tâbirinin yerine "velev ki farz olarak" demesi münasib olurdu. O zaman nafilede vâcib olmadığı evleviyetle anlaşılırdı. Çünkü ittifakîdir. Farza gelince: Bahır´da Zahîre´den naklen şöyle denilmiştir: "Ebû Yusuf´tan bîr rivayete göre bu özürdür. Kadına hadar nafakası verilir. Diğer bir rivâyete göre ise kocasına karısıyla beraber hacca gitmesi ve nafakasını vermesi emrolunur."

«Çünkü evine kapanma kalmamıştır.» sözü on bir kadına nafaka yoktur ifadesinin illetidir.

«Kocasıyla hacca giderse» velev ki nafile olarak haccetsin hassaten evindeyken verdiği nafaka lâzım gelir. Nitekim Hindiyye´de böyle denilmiştir. T.

Ben derim ki: Kezâ kocasıyla ömre veya ticaret için giderse nafakasını alır. Çünkü kocasının yanında bulunmakla evine kapanma mevcud sayılır.

«Sefer nafakasını ve kirayı ödemesi lâzım gelmez.» Yiyeceği de se-ferdekine değil evdeki kıymetine bakarak öder. Bahır.

Ben derim ki: Şübhesiz bu hüküm karısı için sefere çıktığına göredir. Kendisi için karısını sefere götürürse her masrafı erkeğe aid olur.

---

Ynt: Talak By: neslinur Date: 14 Mart 2010, 17:01:54
METİN

Kadın un öğütmekten ve ekmek yapmaktan çekinirse bakılır: Eğer kadın hizmet etmeyenlerden ise yahut kendisinde bir illet bulunursa ona hazır yemek getirmesi kocasına düşer. Aksi takdirde yani kadın kendine hizmet edenlerden olup buna kudreti de varsa vâcib değildir. Kadının bu iş için ücret alması câiz değildir. Çünkü diyâneten onu yapmak kendisine vâcibdir. Velev ki şereflilerden olsun. Çünkü Peygamber (s.a.v.) Hz. Ali ile Fâtıma arasında işleri taksim etmiş; dış işlerini Ali (R.A.)´a; iç işlerini de Fâtıma (R.A.)´ya vermiştir. Halbuki Hz. Fâtıma bütün cihan kadınlarının hanımefendisidir. Bahır. Un öğütmek ve ekmek karmak için gereken âletlerle su kabı ve tas, tava, tencere, kepçe vesair yemek pişirme âletleri erkeğe vâcibdir. Hasır, keçe ve yaygı gibi diğer ev edevatı ile temizlikte kullanılan ve kiri gidermeye yarayan fırça, çöven gibi şeyler ve kir pas, ayak süprüntüsü gibi şeyleri giderecek âletler de ona aiddir. Tamamı Cevhere ve Bahır´dadır. Bahır´da bildirildiğine göre ebe kadın ücreti onu kiralayan karı veya kocaya aiddir. Kiralamadan gelirse bazılarına göre kocaya, bazılarına göre de kadına aiddir. Kadına her altı ayda bir giyecek takdir edilir. Zira sıcakta veya soğukta bu müddette îhtîyaç tazelenir.

İZAH

«Kadın un öğütmekten ve ekmek yapmaktan» yerine Hindiyye´de kadın yemek pişirmekten ve ekmek yapmaktan çekinirse denilmiştir.

«Hazır yemek getirmesi» yahut ekmek aş yapacak birini getirmesi kocasına düşer. Hindiyye.

«Vâcib değildir.» Bazı yerlerde kadın buna mecbur edilir denilmiştir. Serahsî diyor ki "Mecbur edilmez; lâkin kadın yemek pişirmezse kocası ona katık vermez." Sahih olan da budur. Fetih´de de öyle denilmiştir. Bazı yerlerden nakledileni Bedâyı´ sahibi Ebu´l-Leys´e nisbet etmiştir. Serahsî´nin sahih bulduğu kavle göre erkeğe ekmekten başka bir şey vâcib olmaz. Lâkin Nehir sahibinin ona katık vermez sözünden sonra şöyle dediğini gördüm: "Yani mutlak değil yiyecek sayılan katık vermez demek istemiştir. Nitekim gizli değildir."

«Kadının bu iş îçin» sözünden murad ekmek ve yemek pişirmesidir

«Çünkü diyâneten onu yapmak kendisine vâcibdir.» Binaenaleyh böyle fetva verilir. Fakat kadın yapmazsa mecbur da edilmez. Bedâyı.

«Velev ki şereflilerden olsun.» Bahır sahibi dahi ta´lilden alarak böyle demiştir. Ama bu söz yukarıdakine muhâliftir. Yukarıda: "Kadın hizmet ede- meyenlerdense ona yiyecek getirmesi kocasına aiddir. Aksi takdirde vâcib değildir," demişti. Ekmek ve yemek yapmak diyâneten kadına vâcib olursa iki suretin arasında fark kalmaz. Meğerki "Şerefli kadınların bazısı kendi hizmetini kendisi görür, bazısı görmez." denilsin. Öyle görülüyor ki, kadının zenginlik ve fakirlik hususundaki halî itibara alınacaktır. Şerefliliğine şerefsizliğine bakılmayacaktır. Çünkü fakîr olan şerefli kadın kendi hizmetini kendisi görür. Rasûlüllah (s.a.v.) ile ehli beytinin halleri dünya varlığı cihetinden son derece basit idi. Şu halde zenginin hali ona kıyas edilemez. Hidâye sahibinin Muhtârâtü´n-Nevâzil´deki ibâresi de bunu te´yid etmektedir. Zira şöyle demiştir: "Kadın kendi hizmetini görenlerdense ekmek ve yemek pîşirmesi ona düşer ilh..."

«Tamamı Cevhere´dedir.» Orada şöyle denilmiştir: "Temizlik yapmaya ve kiri pası gidermeye yarayan fırça, yağ, sidr, hatmi, çöven ve sabun gibî şeyler o yerin âdetine göre kocaya vâcibdîr. Kına ve sürme îse lâzım değildir. Kocanın ihtiyarına bakılır. Kokuya gelince: Ter kokusunu kesecek kadarı vâcibdir, fazlası vâcib değildir. Kir pas kokusunu kesecek kadarı da vâcibdir. Fakat hastalık için ilaç, doktor ücreti ve kan aldırma ücreti gibi şeyler vâcib değildir. Su da kadının bedenîni ve elbîsesîni yıkayacak mikdar vâcibdir. Cünüblükten yıkanacak mikdarını satın alması vâcib değildir. Suyu kadının yanına getirir yahut kadının suya gitmesîne izin verir. Kadın zenginse parasıyla kendîsîne su taşıttırır. Ama abdest suyu kocaya aiddîr." Lâkin Hindiyye´de: "Gusül suyunun parası kocaya aîddir. Abdest suyu da öyledir. Belh ulemasıyla Sadru´ş-şehîd´în fetvaları buna göredir. Kâdîhân da bunu ihtiyar etmiştir." denilmektedir. Bezzâziye´de dahi: "Kadın için yemiş satın alması farz değildir." denilmiştir.

TENBİH: Bu söylenenlerden anlaşılır ki, kadının kahvesi, tütünü kocasına vâcib değildir. Velev ki onları bırakınca zarar görsün. Çünkü bunlar ilaç yahut yemiş kabîlindense her ikisi erkeğe vâcib değildir. Nitekim gördün.

«Bazılarına göre kocaya aiddir.» Hulasa´dan naklen Bahır ibâresi şöyledir: "Biri çıkıp kocaya aiddir diyebilir. Çünkü bu cima masraflarındandır. Bir başkası da kadına aiddir diyebilir. Zira doktor ücretine benzer." Başkaları da böyle demişlerdir. Bunun muktezası çifte kıyas yapılmasıdır. Ulemadan kesinlikle birini söyleyen olmamıştır. Şârihin sözünden anlaşılan bunun hilâfınadır. Bana birinci kavil tercih edilecek gibi geliyor. Çünkü ebe kadının umumiyetle faydası çocuğa aiddir. Binaenaleyh babasının ödemesi gerekir.

"Giyecek takdir edilir." Musannıfa düşen giyecek üzerine söylediği sözleri birbirine eklemekti. Ya "kışın bir cübbe ilave edilir" sözünü buraya almalı yahut bu cümleyi oraya bırakmalıydı. T. Bilmelisin ki giyecek takdiri mekân ve âdetlere göre değişir. Onun için hâkime gereken her zaman her yerde âdete göre yeterince elbise takdir etmektir. isterse elbisenin cinsini takdir eder, dilerse kıymetini biçerek kıymetini hükmeder. Müctebâ´da böyle denilmiştir. Bedâyı´da: "Giyecek nafakada olduğu gibi ihtilâflıdır. Yalnız erkeğin hali itibara alınır diyenler olduğu gibi her ikisinin halleri itibara alınır diyenler de vardır. Bahır." denilmiştir.

"Altı ayda bir giyecek takdir edilir." Ancak evlenir de kocası onunla cimada bulunur, fakat ona giyecek göndermezse kadın altı aydan önce istediği takdirde vermeye mecburdur. Müddetin geçmesi şart olmaması hususunda giyecek yiyecek gibidir. Bunu Hulâsa´dan naklen Bahır sahibi söylemiştir. Hülasası şudur: Giyecek müddetin tamamından sonra değil hemen vâcib olur. Bilmelisin ki kadının giydiği elbise eskimedikçe yahut giyme zamanı gelmedikçe giyeceğin yenilenmesi lâzım gelmez. Bunu Hâkim Kâfî´sinde beyan etmiştir. Bu hususta tafsilât vardır. Musannıfın: "Kadının kendi malı olan hizmetçisi için de..." dediği yerden az evvel gelecektir.

METİN

Koca karısının nafakasını bizzat verebilir. Velev ki hâkimin takdirinden sonra olsun. Hulâsa. Ancak hâkim vermediğini anlarsa o zaman kadının isteği ile kocasının huzurunda ona nafaka takdir eder. Kocasının eli açık değil de kadın hakkını geciktirdiğinden şikâyet ederse hâkim ona nafakasını vermesini emreder. Çünkü kocasının izni olmaksızın kadının onun yiyeceğinden yemeye, onun kumaşından elbise yapmaya hakkı vardır. Vermezse hâkim onu hapseder. Kendisinden nafaka sâkıt olmaz. Hulâsa ve diğer kitablar. Nafaka her ay yani her vakit münasib olan müddetinde verilir. Meselâ yevmiyeciye her gün, bekçiye her sene verilir.

İZAH

"Karısının nafakasını bizzat verebilir." Çünkü kadına bakmak onun va-zifesidir. Yoksa bunu artan kısmını geri almak için yapmaz. Zira kadına takdir edilen veya verilen nafaka onun milki olur. Kadının ondan başkasına yedirmeye ve tesadduk etmeye hakkı vardır. Bunun muktezası şudur: Kadın kendisine takdir edilen nafakanın bir kısmını fakirlere vermeyi kocasına emretse kalanı kendinindir. Yahut yiyecek satın almayı emretse artanını kocasının yemeye hakkı yoktur. Hâniyye´de bildirildiğine göre kadın kendi malından yerse kendisi için takdir edilen mikdarı kocasından alabilir. Bu satırlar kısaltılarak Bahır´dan alınmıştır.

"Velev ki hâkimin takdirinden sonra olsun." Cümlesinin burada yeri yoktur. Zira hâkimin şartlarından biri kocanın borcunu uzattığını, nafakayı vermediğini anlamasıdır, Nitekim göreceksin.

"Nafaka takdir eder ilh..." Sözü istisna üzerine tefrî edilmiştir ve onun neticesini beyandır. Lâkin bir faydası yoktur. Musannıf böyle diyeceğine onu karısına vermesini emreder, demeliydi. Yani kocasının kadın için harcamaya hakkı yoktur. Bilâkis kadının kendine harcadığı mikdarı ona vermeye mecburdur. Bunu Bahır sahibinin Hulâsa ve Zahîre´den naklettiği şu söz de izah eder: "Nafakayı veren kocadır. Ancak hâkim onun bu hususta geciktiğini anlarsa o zaman nafakayı kendisi takdir eder ve bunu karısına versin de kendisine nafaka yapsın diye emreder. Bu kadının menfaatinedir. Vermezse hâkim onuhapseder. Kendisinden nafaka borcu düşmez."

"Kocasının huzurunda kadının istemesiyle" Sözü hâkim nafaka takdir edebilmek için lâzım gelen iki şartın beyanıdır. Bunları Bedâyı sahibi bildirmiştir. Lâkin metinde nafaka takdirinin gaib için de yapılacağı gelecektir. Şayet gaibin bir kimsede malı olur da o kimse bu malı ve evliliği ikrar ederse onun malından da nafaka takdir edilir. İmam Züfer´in kavline göre mutlak surette gaibin malından karısı için nafaka takdir edilir. Fetva da onun kavline göredir. Zahîre ile Hulâsa´nın sözlerinden üçüncü bir şart çıkarılmaktadır ki, o da kocanın ödemeyi geciktirdiğinin anlaşılmasıdır.

"Kocasının eli açık değil" Sözü dördüncü bir şartı beyandır. Bunu Gâyetü´l-Beyân sahibi söylemiş: "Kocanın yemeği çok, kendisi de sofrası açık ise kadın kendisine yetecek kadâr oradan yiyebilir ve artık kendisine nafaka takdir edilmesini isteyemez. Koca bu sıfatta değilse kadın onunla beraber yemeye razı olduğu takdirde mesele yoktur. Dâvâ ederse örfe göre kendisine nafaka takdir edilir." demiştir. Bu İfade eli açık, sofrası açık sözlerinden kadın kendisine yetecek mikdar onun yemeğinden yiyebilir mânâsını murad edildiğinde hemen hemen açıktır.

"Onun yiyeceğinden yemeye hakkı vardır ilh.." Sözü dördüncü şarttan anlaşılan mânânın ta´lilidir. Yani kocasının izni olmasa bile ihtiyacı kadar onun malından yemesi kadına helâl olmadığı için buna imkân bulduğunda kadına nafaka takdir edilmez.´

"Vermezse ilh..." Sözü "Kadına vermesini emreder" sözünün üzerine tefrî´dir. Fetih´de şöyle denilmiştir: ´"Koca: zengin olduğu halde nafaka vermekten çekinirse karı-kocanın araları ayrılmaz. Hâkim koca hesabına onun malını satar ve kadının nafakasına harcar. Malı yoksa karısının nafakasını verinceye kadar onu hapseder, nikâhı feshetmez. Kocanın evi ve hizmetçisi satılmaz. Çünkü bunlar aslî hâcetlerdendir. Aslî hâcet ise borçlarından önce gelir. Bazıları gömleğinden kalanını satar, yalnız soğuk mevsimde ise satamaz demiş; birtakımları günlük giydiğinden maada giyim eşyasını satabileceğini söylemişlerdir. Hulvâni bu kavle meyletmiştir. Birtakımları günlük iki elbisesinden başkasını satabileceğini söylemişlerdir. Serahsî de buna meyletmiştir. Serpuşu satılamaz. Bunu Muhît´ten naklen Kuhistânî söylemiştir.

"Münasib olan müddetinde verilîr ilh.,." Ulema nafaka takdir ederken en elverişli ve en kolayı itibar olunacağını söylemişlerdir. Meselâ yevmiyecinin hakkı her gün verilir. Çünkü o bazen toptan bir aylık nafakayı elde etmeye kâdîr olamaz. Onun için böylesine hakkı peşin yani her günün akşamı verilir. Tâ ki aldığını o günkü ihtîyaçlarına sarf edebilsin. Tâcir ise nafakası her ay verilir. Bekçi ise nafakası seneden seneye, bir işi haftada bitiren bir sanatçı ise "haftadan haftaya verilir. Fetih ve diğer kitablar.

Ben derim ki ihtiyar sahibiyle diğer ulema musannıfın yaptığı gibi nafaka takdirinin ayla olacağını, söylemişlerdir; Çünkü ay ortadır. İmam Muhammed´in kavli de odur. Evet, Zahîre´de Serahsî´den naklen bildirildiğine göre ayla takdir şart değildir. Müteehhirin ulemadan bazıları kocanın hâli hakkında geçen tafsilâtı itibara almışlardır.

METİN

Koca her günün nafakasını anında verebilir. Nitekim kadın da her akşam ertesi günün nafakasını isteyebilir Kadın kocasının ortadan kaybolacağından korkarak bir aylık veya daha fazla nafaka için İmam Ebû Yusuf´a göre kocasından kefil alabilir. Bununla fetva verilir. Sen diğer borçları da buna kıyas et! Bazı ulema bununla fetva vermişlerdir. Cevâhiru´l-Fetâvâ birinci bâb. Kefil her ay şu kadara diyerek kadına ebedî bir kefâlet yaparsa ebedî olur. Ebedî demezse Ebû Yusuf´a göre yine ebedî olur. Bununla fetva verilir. Bahır.

İZAH

"Koca her günün nafakasını anında verebilir." Bunu Bahır sahibi in-celeme neticesi söylemiş; sonra şöyle demiştir: "Bunun yeri koca razı olduğu zaman olmalıdır. Aksi takdirde koca: Ben her günün nafakasını peşin veririm derse başkasına mecbur edilmez, Çünkü bu ancak ona hafif olsun diye itibar edilmiştir. Zarar verecekse yapamaz. Ulemanın zâhir olan sözlerinden anlaşıldığına göre kocanın haline münasib düşen her müddetin nafakası peşin verilir. Nitekim bunu gün meselesinde açıklamışlardır.

"Nitekim kadın da ilh..." Zahîre´de İmam Muhammed´den nakledilen bir ayla takdir zikredilmiştir. Çünkü alışılan müddetlerin en azı budur. Sonra Zahîre sahibi şöyle demiştir: "Buna şu tefrî edilmiştir: Kadına nafakayı vermez de kadın her günün nafakasını elde etmek isterse bunu ancak akşam olduğunda ister. Çünkü her günün hissesi bellidir. Onu istemek mümkün olur. Bir günden azın hissesi bunun hilâfınadır. Çünkü o saatlerle takdir edilir. Binaenaleyh itibarı mümkün değildir." Bu ifade gösterir ki, kadının her günün nafakasını isteme hakkı kocası aylık nafakasını vermediği zamandır. Binaenaleyh Bahır sahibinin: "Her günün nafakasını vermek hususunda kocaya muhayyerlik verilmiştir." diye yaptığı incelemeye aykırı değildir. Evet, kocaya muhayyerlik verilmesi bazen kadının zararına olabilir. Nitekim görüyoruz. Bu kadını her gün evinden çıkmaya muhtaç ediyor. Kavgaya, gürültüye müncer oluyor, çok defa kadın kocasını bulamıyor. Bulduğunda da istediğini alamıyor. Binaenaleyh zamanımızda evlâ olan Zahîre´den naklettiğimiz ayla takdirdir. Her gün alıp almamak hususunda muhayyerlik kadına aiddir. Lâkin bu mutlak değil söylediğimiz gibi kocası ödemeyi geciktirdiği zamandır. Çünkü kocası her ayın nafakasını verir de kadın buna razı olmayıp her günün nafakasını ayrı ayrı almak isterse inatçılık etmiş, kocasını zarara sokmak istemiş olur. Artık her gün için onun hasmı olur. Binaenaleyh şeriatınkavgayı, gürültüyü kesmek için malûm kaidelerine uygun olan bu tafsilâtı benimsemek gerekir.

"Kefil alabilir ilh..." Fetih´in ibâresi şöyledir: "Bir kadın: Kocam benden uzun zaman uzaklarda kalıyor. Onun için ben nafakaya kefil isterim derse Ebû Hanife kadının buna hakkı olmadığını söylemiştir, Ebû Yusuf´a göre istihsanen bir aylık nafakaya kefil alabilir. Fetva buna göredir. Kocasının seferde bir aydan fazla kalacağı bilinirse Ebû Yusuf´a göre bir aydan fazlaya kefil alınabilir." Böylece anlaşılıyor ki, bir aylık nafakaya kefil alma meselesi kocasının seferde ne kadar kalacağı bilinmediği vakittir. Kocası bir aydan az veya çok seferde kalabilir. Binaenaleyh bir ayla yetinilir. Çünkü yukarıda geçtiği gibi bir ay, mutad olan müddetlerin en azıdır. Fazlaya kefil almanın yeri fazla kalacağı bilindiği zamandır. Meselâ kocası hacca gitmiştir. O zaman bütün bu müddet için kefil alınır. Evet, şârihin ibâresinde kısaltma vardır ki, maksadın hilâfını iham etmektedir. Onun ifadesine göre Ebû Yusuf´un hilâfı yalnız birincide değil her iki yerdedir. Feth´in zikri geçen ibâresi bunu açık göstermektedir.

"Sen diğer borçları da buna" Yani nafaka borcuna kıyas et! Nucu´l-Ayn sahibi diyor ki: "Muhît´in kefâlet bahsinin sonunda: Nafaka meselesinde fetva Ebû Yusuf´un kavline göredir. Diğer borçlarda da bir müftî bununla fetva verse insanlara iyi muamele yapmış olmak için güzel olur. denilmiştir. "Akdiye" nâm kitabta kaydedildiğine göre uzun vadeli borcun vakti yaklaşınca borçlu sefere çıkmak isterse kefil vermesi vâcib olmadığına ulema ittifak etmişlerdir. Suğra´da da şöyle denilmiştir: "Borçlu sefere gitmek isterse alacaklının ondan kefil istemeye hakki yoktur; Ama Ebû Yusuf: Biri çıkar da aylık nafakaya kıyasen bunun da kefil istemeye hakkı vardır derse bu söz de yabana atılamaz, demiştir. Müntekâ´da da. şu ibare vardır: Alacaklı hâkime bana borcu olan fülanca gözümden kaybolmak istiyor dese hakim ondan kefil vermesini ister. Velev ki borç mühletli olsun." Sonra gizli değildir ki, burada ayla kayıdlamak münasib değildir. Murad bütün borca kefil almaktır. Çünkü borç borçlunun zimmetinde sâbit ve mukadder bir şeydir. Nafaka bunun hilâfınadır. O müddetin ziyadeleşmesiyle artar. Binaenaleyh kefâlet seferde bulunduğu müddetin mikdarınca kayıdlanır. Evet, borç taksitli ise bulunmadığı müddetin taksidlerine kefil almakla kayıdlamanın mânâsı anlaşılır.

"Kefil her ay şu kadar diyerek ilh..." Bilmelisin ki yukarıda geçen izahat sadece kadın kocasının kaybolacağından korktuğu vakit ondan cebren kefil alabilir mi alamaz mı meselesindeki hilâf hakkındaydı. Şimdi sözümüz ise kefâletin ne kadar müddet için sahih olacağı hakkındadır. Kadına her ay on dirhem için kefil olur da ebediyyen yahut evliliğiniz devam ettiği müddetçe derse bil ittifak kefâlet ebedî olur. Aksi halde Ebû Hanife´ye göre biraya, Ebû Yusuf´a göre ebedî olarak kefil olmuş olur. Bu daha münasibtir. Fetva da buna göredir. Nitekim Bahır´da bildirilmiştir. Bu şunu gösterir ki, nafaka takdir edilmeden yahut karı-koca muayyen bir şey üzerine anlaşmadan kefâlet sahih olmaz. Bahır sahibi Zahîre´den naklen "Geçmişin nafakası ancak hâkimin hükmü veya karı-kocanın anlaşmaları ile vâcib olur." sözünü izah ederken şunları söylemiştir: "Lâkin bundan sonra Vâkıat´ta şöyle denilmiştir: Kadın kocam gözden kaybolmak istiyor. Ben ondan kefil isterim! dese buna hakkı yoktur. Çünkü nafaka vâcib olmamıştır. Ebû Yusuf: Bir aylık kefil almayı ben iyi görürüm, demiştir. Fetva da buna göredir. Çünkü nafaka halen vacib olmadıysa sonra vâcib olacaktır. Binaenaleyh bu adam kadının kocası üzerinde biriken alacağına kefil olmuş gibidir ve insanlarâ iyilik olsun diye istihsanen mecbur edilir. Zahîre sahibi nafaka takdir edilmiş olsun olmasın ifadesini ziyade etmiştir."

Ben derim ki: Bu söz üst taraftakine muhâliftir. Orada: "Nafaka takdir edilmeden veya karı-koca muayyen bir şeye razı olmadan kefâlet sahih değildir." denilmişdi. Remlî bu iki sözün arasını bulmuş, üst taraftakini kocanın mevcud olduğu hale, buradakini gözden kaybolmayı istediği hale yorumlamıştır. Binaenaleyh koca orada yokken istihsanen mutlak surette sahih olur. Bu izaha göre evvelce geçen: "Oğlunun karısının nafakası babadan istenemez. Meğerki garanti etmiş olsun." sözü takdir edilmiş yahut hüküm verilmiş nafaka diye kayıdlanır. Bu ulemanın sözlerinin arasını bulmak içindir.

Ben derim ki: Kitabü´l-Akdiye´den naklen Zahîre´de bildirildiğine göre baba nafakayı ve gelinin kocasından alacağı mehri garanti ederse nafakayı garanti etmesi bâtıldır. Meğerki bir şey tesmiye edilmiş olsun. Meselâ karı-koca her ayın nafakası için takdir edilmiş bir şeye razı olsunlar da sonra bir adam bunu ödeyeceğine kefil olsun. Bu câizdir. Çünkü bu anlaşmayla nafaka vacib olur.

Binaenaleyh onu garanti etmek de sahihtir. Lâkin kefilin bir aylık nafakadan fazlasını vermesi lâzım gelmez. Zâhire bakılırsa kıyas budur. Zira vâcib olmayan bir şeyi garanti etmek sahih değildir. Karı-koca ya mahkeme hükmüyle yahut aralarında anlaşmak suretiyle muayyen bir mikdar üzerinde ittifak etmedikçe nafaka vâcib olmaz. Onun için böyle bir şey olmazsa zaman geçmekle nafaka sâkıt olur.

Lâkin yukarda geçenlerden anladın ki istihsan cevazı bildirmektedir. Velev ki hâlen vâcib olmasın. O adam kadının kocası üzerinde biriken bütün alacaklarına kefil olmuş gibi sayılır. Bu şekilde kefâlet nafakadan başkasında câizdir. Nafakada da öyledir. Âşikârdır ki, istihsanın illeti koca mevcud olsun gaib olsun her iki halde câri´dir. Babanın gelininin nafakasını üzerine alması meselesinde ulemanın mutlak ifadeleri buna delâlet eder. Fethü´l-Kadir sahibinin: "Kadına bir senenin nafakasını garanti ederse câiz olur. Velev kivâcib olmasın." sözü de öyledir. Bana zâhir olan muvaffakiyet budur ki, söze değer. Bunu ganimet bil!

T E N B İ H: Bu kefâlet iddet zamanını da içine alır. Çünkü nikâh devam ettikçe o adam kefildir. Nikâh ise iddet içinde her vecihle bâkidir. Nitekim Zahîre´de bildirilmiştir. Bir misli de Fetih´dedir.

Kefil kadına ebediyyen çocuğunun nafakası için veya yaşadığı müddetçe hizmetçisinin nafakası için kefil olsa câiz değildir. Çünkü çocuk zenginlediği veya bulûğa erdiği yahut kadın hizmetçiden müstağnî kaldığı vakit nafaka sâkıt olur. Şu halde vakit meçhuldür. Kadının nafakası bunun hilâfınadır. Zira nikâh devam ettiği müddetçe o vâcibdir. Nitekim Zahîre´de bildirilmiştir. Sonra bilmelisin ki, malla kefâlet sahih olmak için malın sahih borç olması şarttır. Bundan murad ödemekten veya ibrâdan başka bir sebeble sukut etmeyen borçtur. Halbuki nafaka borcu ölümle ve boşamakla sâkıt olur. Şu halde kıyas burada kefâletin sahih olmamasıdır. Galiba ulema istihsanla amel etmişlerdir. Nitekim bunu şârih kefâlet bahsinde zikretmiştir. Anla!

METİN

Yine Bahır´da bildirildiğine göre kadının kocasına borcu olursa her ikisinin borçları kısas suretiyle karşılaştırılmaz. Meğerki kocasının rızası olsun. Çünkü nafaka borcu ölümle sâkıt olur. Sair borçlar bunun hilâfınadır. Yine Bahır´da bildirildiğine göre kadın hanesini kocasına kiralar da karı-koca o hanede otururlarsa kocasına ücret lâzım gelmez. Kadının kirayla oturduğu bir evde onunla cimada bulunur da bir seneden sonra kadından ücret istenir ve kadının kocasına: Ben sana bu evin kira ile tutulduğunu haber vermiştim, kirayı sen ödeyeceksin derse kirayı kadının ödemesi gerekir. Çünkü akdi yapan odur. Bezzâziye.

Bunun mefhumu şudur: Kadın kirasız olarak vakıf veya yetim malı yahut gelir için hazırlanmış bir evde otursa kirası kocasına aid olur. Bellenmelidir. Hâkim nafakayı pahalılık ve ucuzluğa göre takdir eder. Dirhem dinarlarla (gümüş ve altın paralarla) takdir edilmez. Nitekim İhtiyar´da böyle denilmiştir. Musannıf bu sözü kendi yazdığı Mecma şerhine nisbet etmiştir. Lâkin Bahır´da Muhît´ten, sonra Müctebâ´dan naklen: "Hâkim isterse nafakayı nevilere ayırarak takdir eder, dilerse dirhemlerle kıymet biçerek dirhemle takdir eder." denilmiştir. Yine Bahır´da bildirildiğine göre kadın kendine cimrilik ederse, zayıflayacağından korkarak kendisine takdir edilen nafakadan yesin diye kocası onu mahkemeye verebilir. Çünkü bu ona zarar verir. Nitekim kocası onu elbisesini giysin diye de dâvâya verebilir. Zira zînetlenmesi kocanın hakkıdır. Nafakaya kadın isterse kışın bir cübbe ve don ile soğuğu sıcağı önleyen bir şey ve bir yorganla yalnız bir döşek ziyade edilir. Çünkü kadın hayızlı ve hasta olduğu günlerde çok defa erkekten uzak bulunur.

İZAH

"Çünkü nafaka borcu ölümle sakıt olur." Karı-kocadan birinin ölümüyle de sâkıt olur. İhtilâflı olmakla beraber talâkla da sâkıttır. Nitekim gelecektir. Binaenaleyh kocanın borcundan daha zayıftır. Onun mutlaka rızası lâzımdır. H.

"Sair borçlar bunun hilâfınadır." Yani onlarda birbirine denk olmak şartıyla evvela karşılaştırma câizdir. Değişik olurlarsa meselâ biri iyi diğeri kötü ise, iyinin sahibinin mutlaka rızası lâzımdır. Nitekim Bahır´da bildirilmiştir. H.

"Yine Bahır´da bildirildiğine göre ilh..." Bu cümle Bahır´ın bazı nüsha-larında mevcud, bazı nüshalarında yoktur.

"Kocasına ücret lâzım gelmez." Çünkü hanenin menfaati kadına aiddir. Lâkin icareler bahsinde gelecektir ki, fetva sahih olduğuna göre verilmiştir. Çünkü mesken hususunda kadın kocasına tâbidir. Bunu Halebî söylemiştir.

"Bunun mefhumu ilh..." Yani Bahır´ın sözünden anlaşılan mefhumu demek istiyor.

"Kirası kocasına aid olur." Çünkü bu üç şey gasb edilirse ödenir. Kadın ise mesken meselesinde kocasına tâbidir. Kendisi bir akid yapmamıştır. Fakat Tahtâvi buna itiraz etmiş: "Erkeğin o hanede oturması kadının gasbı tehakkuk ettikten sonra ârızi bir şeydir. Arızî meskenin erkeğe nisbet edilmesine itibar yoktur. Çünkü fiil kadından tehakkuk etmiştir." demiştir. Buna şöyle cevap verilebilir: "Kadın mesken hususunda kocasına tâbi olunca zilyedlik kocasına geçmiştir ve kocası gâsıbın gâsıbı gibi olmuştur. Lâkin bunun muktezası ücretin erkek tarafından da kadın tarafından da ödenebilmesidir. Nitekim gâsıbda olsun gâsıbın gâsıbında olsun hüküm budur.

"Pahalılık ve ucuzluğa göre takdir eder." Yani her vakit veya mekânda ona munasib olanı yapar. Bezzâziye´de bildirildiğine göre hâkîm nafakayı takdir eder de sonra ucuzluk olursa ziyade hesaptan düşer. Ama hüküm bâtıl olmaz. Aksi olursa kadın ziyadeyi isteyebilir. Kezâ onunla malûm bir şey üzerinde uzlaşırlar da sonra fiyat yükselir veya ucuzlarsa hüküm yine böyledir. Nitekim bunu musannıf da şârih de söyleyeceklerdir.

"Dirhem ve dinarlarla takdir edilmez." Yani her zaman ve her yerde artıp eksilmeyecek şekilde muayyen bir şeyle takdir edilmez. Gerçi İmam Muhammed fakire her ay dört dirhem takdir edilir demişse de bu mutlaka lâzım değildir. İmam Muhammed onu kendi zamanında gördüğüne göre söylemiştir. Zamanımızda hâkime düşen örfe göre yetecek derecede itibar etmektir. Nitekim Zahîre´de bildirilmiştir.

"Lâkin Bahır´da ilh..." Şöyle denilmiştir; "Hâsılı nafaka takdir etmek istediği vakit hâkime düşen vazife o yerli fiyat geçimine ve yine o yerin örfüne göre nafakanın kadına yetecek kadar olmasına bakmaktır. Mal sınıflarını dirhemle kıymetlendirir, sonra nafakayı dirhemlerletakdir eder. Nitekim Muhît´de bildirilmiştir. Bunu ya kocanın haline bakarak yahut her ikisinin hallerini itibara alarak yapar. Nitekim geçmişti.

Bahır sahibi bundan sonra şunu söylemiştir: "Müctebâ´da bildirildiğine göre hâkim isterse kadına nafaka olarak muhtelif malları, dilerse o mallara kıymet biçerek kadına kıymetini takdir eder." Sonra bilmelisin ki, bu şârihin İhtiyar´la Mecma´a nisbet ettiği söze aykırı değildir. Onlarda dirhemlerle takdir olunmaz; yani artıp eksilmeyecek muayyen bir şeyle takdir olunmaz denilmişti. Bilâkis bu o sözü te´kid ve tefsir etmektedir. Binaenaleyh "Lâkin Bahır´da" diyerek istidrak yapmaya hâcet yoktur. Evlâ olan bu istidrakı "Nafakayı pahalılık ve ucuzluğa göre takdir eder." sözü üzerine yapmaktır." Çünkü Bahır´ın sözü "Hâkim böyle yapmakla yîyecekleri sınıflara ayırmak arasında muhayyerdir." mânâsını ifade etmektedir:

Yani yiyecekleri ekmek katık, yağ, sabun gibi sınıflara ayırır. Hâkim kocanın bizzat nafakayı vermediğini anlarsa ya nafakayı yahut kadına yetecek kadar kıymetini vermesini emreder. O zaman istidrak sahih olur.

"Nitekim elbisesini giysin diye de dâvâya verebilir." Böyle diyeceğine:

"Buna delil kocasının onu elbisesini giysin diye dâvâya verebilmesidir." dese daha iyi olurdu ve bunun bir inceleme olduğu anlaşılırdı. Çünkü Bahır sahibi bu meseleyi Hulasa´dan nakletmiş sonra: "Bu gösterir ki ilh.. " demiştir.

"Kışın bir cübbe ilh..." Yani İmam Muhammed´in giyecek hakkında senede iki gömlek, iki baş örtüsü ve bir çarşaf verilir diye yaptığı takdire ilave edilir. "Zahîriyye sahibi diyor ki:" Bu, o zamanın örfüne göredir. Bizim örfümüze göre ise don, cübbe, döşek ve yorgan vermesi vâcibdir ki, bunlarla soğuk ve sıcağın vereceği eziyeti def etsin. Kışın da ipek bir kaftan, ipek cübbe ve ipekli baş örtüsü vermesi gerekir. "Zahîre´de bildirildiğine göre İmam Muhammed´in söyledikleri o zamanın âdetine göredir. Bu iş yerine göre sıcak, soğuk ve âdetlere göre değişir. Hâkime düşen her zaman ve her yerde örfe bakarak kadına yetecek mikdarı itibara almaktır. Nafaka hakkında bildiğin yalnız erkeğin veya her ikisinin halleri-nin itibara alınması cevabı giyecek hakkında da aynen cevabdır.

METİN

Bu; zenginlik, fakirlik, hal ve belde itibarîyle değişir. İhtiyar. Kadının mesti kocasına aid değildir. Fakat cariyesinin mesti ona aiddir. Müctebâ. Bahır sahibi diyor ki: "Bundan şu çıkarılır: Kadının yaygı ve benzeri eşyası varsa bunlar kocasından sâkıt olmaz. Bilâkis ona vâcib olur. Biz kendisi ve misafirleri için kadına zorla eşyasını yere serdirenler gördük. Bu onun giyeceğini vermemek gibi haramdır." Lâkin mehir bâbında Mübtegâ´dan naklen yine Bahır sahibinin: "Kadın kocasına lâyık çeyizi olmaksızın onun yanına zifaf olunursa kocası babasından parasını isteyebilir." dediğini yazmıştık. Ancak susarsa iş değişir. Şu izaha göreböyle bir çeyizle zifaf olunursa kocasının ondan faydalanması haram değildir. Bizim örfümüzde halk, çeyiz çok olduğu için mehrin çok olmasını, çeyiz azsa mehrin de az olmasını iltizam ederler. Şübhesizki örfen sâbit olan bir şey şart kılınmış gibidir. Binaenaleyh yukarda geçenle amel gerekir. Nehir´de böyle denil-miştir.

İZAH

"Bu; zenginlik, fakirlik ilh..." İtibariyle değişir. Yukarıda Zahîriyye´den naklettiğimiz sözün mânâsı da budur

"Hal itibariyle" Sözünün mânâsı karı-kocanın zenginlik ve fakirlik hu-susundaki halleridir.

"Kadının mesti kocasına aid değildir." Bezzâziye sahibi diyor ki: "Mu-sannıf mest ve gömleği kadının giyeceğinde zikretmemiş, hizmetçinin giyeceğinde zikretmiştir. Böyle yapması onların memleketindeki örfü âdet hükmüne göredir. Bizim memleketimizde ise gömlek, çarşaf ve üzerinde yattığımız şeyi takdir etmekle olur." Serahsî şunu söylemiştir: "İmam Muhammed çarşafı vâcib görmemiştir. Çünkü ona ancak dışarı çıkmak için muhtaç olunur. Kadına ise dışarı çıkmak yasak edilmiştir." Zahîre sahibi:

"Bu ta´lil bizim memleketimizde dahi çarşaf takdir edilmeyeceğine işarettir." demiştir.

Hâsılı çarşafın niçin zikredilmediği hususunda söylenen sözler muhteliftir. Bazıları örfü âdetten dolayı zikredilmediğini, onun için Hassâf´ın onu vâcib gördüğünü söylemişlerdir. Çünkü onun zamanında örf değişmiştir. Birtakımları dışarı çıkmak haram olduğu için zikredilmediğini söylemişlerdir. Birinci kavil daha güzel olsa gerektir. Çünkü örfe göre bazı yerlerde kadının dışarı çıkması helâldir. Binaenaleyh kadına mutlaka örtünecek bir şey lâzımdır. Evvelce geçmişti ki, kadına ayaklarını örtecek galoş almak vâcibdir. Zâhire bakılırsa bundan murad evde giydiği olduğuna göre bu hususta hilâf yoktur. Kışın şiddetli soğuktan korunmak için mest veya çorap giymek de böyledir.

"Bahır sahibi" diyor ki: "Hâsılı kadına vâcib olan sadece kocasının evinde kendini ona teslim etmektir. Kocasına ise hallerine göre yeme, içme, giyinme ve döşeme nâmına bütün ihtiyaçları görmek vâcibdir. Kadının kendi malından faydalanması lâzım gelmediği gibi kocası için de kendi yaygılarından birini yayması gerekmez."

Ben derim ki: Bu şunu ifade eder. Nikâhını kıydığından yahut kadınla cimada bulunduğundan itibaren kadının giyeceği kocasına aiddir. Hulâsa´dan naklen bunun açık izahı da geçti. Bunlar ona hemen vâcibdir. Sene yarısına kadar mühletli olarak vâcib değildir. Kadın kocasının yanına gelinlik elbiseleriyle zifaf edilirse bu elbiseyi kullanması lâzım gelmez. Nitekim bir müddet geçer de kocasının gönderdiği elbiseyi giymezse kocasından başka elbise istemeye hakkı vardır. Bu geçmişti, ilerde de gelecektir. Ve nitekim kadın kendine yetecek kadar yiyeceğe malik olur veya dişinden arttırır da kendisine takdir edilenparalardan bir mikdarı yanında kalırsa başkalarını vermek kocasına vâcib olur.

"Kocasına lâyık çeyizi olmaksızın" Dedikten sonra Bahır sahibi: "Mu´teber olan kadın için değil kocası için yapılan çeyizdir." demiştir. Mehir bâbında arz etmiştik ki, babaya gönderilen bu eşyaya acemlerin örfünde destiman denilir. Kâfi ve diğer kitablarda bu mehr-i muacceldir diye tefsir edilmiştir. Başkaları tafsilât vermiş ve: "Akidde zikri geçmişse mehr-i muacceldir. Hatta onu almak için kadın kendini teslim etmemeye mâliktir. Binaenaleyh kocanın çeyiz istemeye hakkı yoktur. Zira bir şeyin iki tane bedeli olmaz. Şayet akidde sözü geçmemişse bu bedel vermek şartıyla hibe gibidir. Örf ve âdet mikdarınca kocası çeyizi veya destimanı isteyebilir." demişlerdir. İki kavlin arası böyle bulunmuştur.

"Kocası babasından parasını isteyebilir" Bundan murad dâmadın me-hirden sayılmak için değil de çeyizde damad için hazırlananlara karşılık olmak üzere gönderdiği paradır. Gördün ki, bu bedel şartıyla hibedir. Karşılığı olmayınca ondan dönebilir.

"Ancak, susarsa" Yani razı olduğunu gösterecek bir zaman ses çıkarmazsa iş değişir.

"Binaenaleyh yukarda geçenle amel gerekir." Yani kadının izni olmaksızın onunla faydalanmak haram olmaz. Nehir sahibinin orada Bezzâziye´den naklettiği söze gelince: "Sahih kavle göre babadan bir şey isteyemez. Çünkü nikâhda mal maksud değildir." demişti ki, bu söz peşin verilen o malın akde katıldığına mebnîdir. Buna delil; "Mal yani çeyiz nikâhda maksud değildir. Çünkü mehir yalnız cimadan bedel sayılır." şeklinde ta´lilde bulunmasıdır. Burada: "Bu akid esnasında katılsa da örfe göre yine çeyizden bedel sayılır. Binaenaleyh akid her ikisine yapılmıştır." denilemez. Çünkü biz: "Bundan tesmiyenin fâsid olması lâzım gelir. Zira her birine mahsus olan şeyin ne olduğu bilinmemektedir." deriz. Şu da var ki, bunu mehir yaptığım açıkladığına göre -ki cima´ın bedelidir- mânâ muteber değildir. Halbuki bu örf bizim zamanımızda malûm da değildir. Herkes bilir ki çeyiz kadının milkidir. Kocası onu boşarsa bütün çeyizini alır. Kadın ölürse ondan mirâs olarak alınır. Kocasına mahsus bir tarafı yoktur. Örf haline gelen ancak şudur: Gelin çok çeyiz getirsin diye mehri arttırılır. Bundan murad kocasının evini süslemek ve karısının izniyle kocasının ondan faydalanmasıdır. Kadın ölürse ona kocası ve çocukları mirâsçı olurlar. Nitekim bu maksadla zengin kadının mehri de arttırılır. Yoksa çeyizin hepsi veya bir kısmı dâmadın olsun diye arttırılmadığı gibi kadın izin vermese de bundan faydalansın diye dahi arttırılmaz.

METİN

Yine Nehir´de Bahır´ın kaza bahsinden naklen şöyle denilmiştir: "Acaba hâkimin nafakayı takdir etmesi onun tarafından bir hüküm müdür?" Ben derim ki: Evet hükümdür. Çünkü şartiyle birlikte takdir etmesini istemek dâvâdır. Binaenaleyh müddetin geçmesiyle sâkıt olmaz. Kadına her gün veya her ay için nafaka takdir edilirse nikâh devam ettiği müddetçebu bir hüküm sayılır mı? Ben derim ki: Evet sayılır. Meğerki bir mâni bulunsun. Onun için nafaka takdirinden önce ondan ibrâ bâtıldır. Takdirden sonra ise geçmişten de gelecek ay için de ibra sahihtir. Hatta akidde nafaka takdirsiz olacak, elbise kış ve yaz elbisesi olacak diye şart koşulsa bu şart lâzım gelmez. Bundan sonra kadının bunların takdirini istemeye hakkı vardır.

İZAH

"Acaba hâkimin nafakayı takdir etmesi" Yani buna hükmettim demeden takdir etmesi hüküm sayılır mı sayılmaz mı demektir. Bu meseleleri musannıfın aşağıda gelen: "Nafaka ancak mahkeme hükmüyle veya anlaşmakla borç olur." dediği yerde zikretmek gerekirdi.

"Şartiyle" Sözünden murad geciktiriyor diye şikâyet, kocanın orada bulunması ve sofrası açık olmamasıdır. T.

"Bu bir hüküm sayılır mı iih..." Bahır sahibi şöyle demiştir: "Aşağıda gelecek olan ibrâ meselesi gösteriyor ki, takdir edilen nafaka birinci ayda alınır. Sonra ki aylar için muzaftır. Ayın girmesiyle tatbike konur ve böyle devam eder."

"Meğerki bir mâni bulunsun." Meselâ kadın itâatsizlik göstersin. Bu takdirde o müddetin nafakası sâkıt olur. Nitekim geçmişti. Ve meselâ pahalılık, ucuzluk cihetiyle fiyatlar değişsin de bu sebeble eksilsin veya artsın. Bu takdirde hüküm sayılmaz.

"Onun için" Yani yukarıda geçenlerden nafakanın mahkeme hükmüyle borç olduğu ve müddetin geçmesiyle sâkıt olmadığı bilindiği için demektir. T.

"Nafaka takdirinden önce" Sözü takdirin mahkeme kararıyla veya anlaşmak suretiyle olmasına şâmildir. Batıldır demesi zikredildiği şekilde takdir edilmezse borç olmayacağı içindir Binaenaleyh şârihin sözünde kusur yoktur.

TENBİH; Bundan şu istisna edilir: Karısına iddet nafakasından ibrâ etmesi şartıyla hul yaparsa câiz olur. Nitekim bâbında arz etmiştik. Çünkü bu bedel karşılığı bir ibrâdır ve vâcib olmadan önce almaktır. Binaenaleyh caizdir. Birincisi ise bir şeyi vâcib olmadan ıskattır, O câiz değildir. Nitekim Fetih´de beyan edilmiştîr.

"Gelecek ay îçin de ibrâ sahihtir." Yani nafaka aylarla takdir edilmişse sahihtir. Günlerle takdir edilmişse gelecekte bir günün nafakasından kurtulmuş olur. Senelerle takdir edilmişse, kezâ gelecekte bir senenin nafakasından kurtulmuş olur. Nitekim bu zâhirdir. Anlaşılıyor ki, gelecekten murad evveli girmiş olandır. Çünkü yürürlüğe konması ancak onun girmesiyle olur. Girmezden önceki hükmü sonraki ayların hükmü gibidir. Bunu Bahır´ın şu ifadesi te´yid eder: "Keza kadın seni bir senenin nafakasından ibrâ ettim derse, koca ancak bir ayın nafakasından berî olur. Çünkü hâkim her ayın nafakasını takdir edince bunu ayın yenilenmesiyle yenilenen bir mânâ dolayısiyle yapmıştır. Ay yenilenmeden nafaka takdiri deyenilenmez. Takdir yenilenmeyince ikinci ayın nafakası da vacib olmaz ilh..."

Hâsılı nafaka yenilenen bir ihtiyaçtan dolayı takdir edilir. Her ay şu kadar olacak diye takdir edilince her ay yenilendikçe ihtiyaç da yenilenmiş olur. Ay yenilenmeden nafaka takdiri de yenilenmez ve ondan önce nafaka vâcib olmaz. Vâcib olmayan bir şeyden ibrâ ise sahih değildir. Bunun muktezası şudur: Nafaka her sene şu kadar olacak diye takdir ederse giren senenin nafakasından ibrâ sahih olur. Daha fazlasının ve henüz girmemiş senelerin nafakasından ibrâ sahih değildir. Bana zâhir olan budur.

"Şart koşulsa" Sözü nafaka takdirinin mahkeme hükmünde olduğunun mefhumuna tefrî´dir. H. Mefhum hâkimin takdiri bulunmaksızın lâzım olmamasıdır. Burada şöyle denilebilir: Nafaka karı-kocanın malûm bir mikdar üzerinde anlaşmalarıyla da lâzım gelir ve kocanın zimmetinde borç olur. Şu halde bu tefrî´in: "Nafaka takdirinden önce ibra bâtıldır." sözünün mefhumu üzerine olması teayyün eder. Biliyorsun ki, nafaka takdiri hem mahkeme kararına, hem de karı-kocanın anlaşmalarına şâmildir. Bunun mefhumu mezkûr takdir yapılmadan önce nafakanın lâzım olmamasıdır. Çünkü mezkûr şartta takdir yoktur. Nitekim az ileride anlaşılacaktır. Anla!

"Kış ve yaz elbisesi" Yanı kadına her altı ayda bir lâzım gelen elbiseyi getirir. Bu elbiseyi kıymet biçmeden, parayla takdir etmeden giyecek bedeli olarak verirse demektir.

"Bu şart lazım gelmez ilh..." Bahır sahibi inceleme yaparak böyle demiştir. Vechi şudur: Bu şartın varlığı yokluğu müsavîdir. Zira şart koşsun koşmasın nefsi akidle bu ona vâcibdir. Yalnız ödemeyi sürüncemede bıraktığı anlaşılınca ya muayyen bir şey üzerinde anlaşmaya veya hâkimin hükmüne başvurulur ve bununla nafaka kocanın zimmetine borç olur da müddetin geçmesiyle sâkıt olmaz. Ondan ibrâ da sahihtir. Bu yapılmadan önce biliyorsun ki böyle değildir.

"Bundan sonra kadının ilh..." Yani zikredilen şarttan sonra kadın nafaka ve giyecek takdir edilmesini yukarıdaki şartıyla kocasından veya hâkimden isteyebilir.

---

Ynt: Talak By: neslinur Date: 14 Mart 2010, 17:04:06
METİN

Akdin mûcebi ile bunu câiz gören bir Mâlikî hâkim hüküm verse Hanefî hâkimin nafaka takdirine hakkı vardır. Çünkü dâvâ ve hadise yoktur. Simdi şu kalır: Hanefî bir hâkim nafakanın para olarak takdirine hüküm verirse acaba Şâfiî hâkim ondan sonra erzak olarak verilmesine hüküm verebilir mi? Şeyh Kâsım Mucibetü´t-Ahkâm adlı kitabında hayır diye cevap vermiştir. Bu izaha göre Şâfiî bir hakim nafaka erzak olarak verilecek diye hükmederse Hanefî hâkimin bunun hilâfına hüküm vermeye hakkı yoktur. Bellenmelidir. Evet, nafaka takdir edildikten sonra karı-koca anlaşma yaparak kadın nafakayı kocasıyla beraber erzak olarak yerse sâbık nafaka takdiri bâtıl olur. Çünkü kadın buna razı olmuştur. Sirâciyye´de şöyle denilmiştir: "Kadının giyeceği para darak takdir edilir de buna razı olur ve hüküm de verilirse, acaba kadının bundan dönerek elbiseyi kumaş olarak istemeye hakkı olur mu?" Sirâciyye sahibi buna "evet" diye cevap vermiştir.

İZAH

"Bir Mâliki hâkim hüküm verse ilh..." Yani karı-koca akdin sahih olup olmadığından münakaşa ettikten sonra Mâlikî bir hâkimin huzurunda dâvâya çıkarlar da hâkim gerek akdin gerekse şartlarının ve mûcibinin sahih olduğuna hükmettim derse hüküm sahîh olur. Lâkin Hanefî hâkimin nafakayı paraya çevirmeye hakkı vardır. Velev ki Mâlikînin mezhebine göre nafaka erzakla takdir edilmiş olsun. Çünkü Mâlikî hâkimin bu husustaki hükmü sahih değildir. Hüküm sahih olmak için mutlaka dâvâ ve hâdise lâzımdır. Yani karı-kocanın hâkimin hüküm verdiği hâdisede onun huzurunda dâvâya çıkmaları şarttır. Halbuki nafaka erzak olarak verilecek diye şart koşmanın sahih olup olmadığı hususunda karı-koca arasında münakaşa geçmemiştir ki, bununla hüküm vermek sahih olsun. Velev ki hâkim şartlarıyla, mûcibiyle hüküm verdim demiş olsun. Çünkü erzak şar-tının lâzım gelmesi akdin mûcibatından ve lâzımlarından değildir. Binaenaleyh Hanefî hâkim bunun hilâfına hüküm verebilir.

"Hayır diye cevap vermiştir." Yani Şâfiî hâkimin erzak olarak verilecek diye hüküm vermeye hakkı yoktur. Çünkü burada Hanefî hâkimin verdiği hükmü ibtal vardır. T.

"Bu îzaha göre ilh..." İfadesi Nehir sahibinin bir incelemesidir. T.

"Şâfiî bir hâkim erzak olacak diye hüküm verirse" Yani karı-koca Şâfii hâkim huzurunda dâvâya çıkarlar da kadın kocasından nafaka takdir etmesini ister o da razı olmazsa, hâkim de bu adamın borcunu vaktinde ödemediğini bilmeyerek kadına nafakasının erzak olarak verilmesine hükmederse Hanefî hâkim bu hükmü bozamaz.

Ben derim ki: Meğerki bundan sonra onun borcunu oyaladığı anlaşılsın. O zaman para olarak takdir eder. Çünkü bu başka bîr hâdisedir, Şâfiî´nin hükmettiği hâdise değildir.

"Çünkü kadın buna razı olmuştur." Çünkü nafaka takdiri kadına daha faydalı olduğu için onun hakkıdır. Zira takdir etmekle nafaka kocanın boynuna borç olur. Artık zaman geçmekle sâkıt olmaz. Karı-koca gelecekte nafakanın erzak olarak verilmesini anlaşınca bu eski takdirden vazgeçmek olur. Bu meseleyi Bahır sahibî inceleyerek anlatmış ve çok vuku bulduğunu söylemiştir. O bunu Zahîre´nin şu ifadesinden almıştır: "Kadın mahkemenin takdirinden önce veya sonra yahut anlaşmayla her ay kocasının üç dirhem nafaka vermesine razı olursa bu nafaka takdiri olur. Kadın bu bana yetmiyor derse arttırmak, kocası benim buna gücüm-yetmîyor derse hâkim soruşturmakla doğru söylediğini bildiği takdirde azaltmak câizdir. Aksi takdirde azaltılamaz. Çünkü kocanın kendi ihtiyarıyla bunu iltizametmesi ödemeye kudreti olduğuna delildir. Kadın kocasıyla bir elbise veya bir köle gibi hâkimin nafaka olarak takdir edemeyeceği bir şey üzerinde anlaşma yaparsa bakılır: Bu mahkeme kararıyla veya anlaşma suretiyle nafaka takdirinden önce ise yine takdir sayılır. Sonra ise bedel verme kabîlindendir. Üzerine ziyade ve noksan câiz olmaz." Bu satırlar kısaltılarak alınmıştır.

Bahır sahibi diyor kî: "Bundan anlaşıldığına göre karı-kocanın nafaka olmaya yarayacak bir şey üzerinde anlaşmaları hâkimin nafaka takdirini bozar ilh..."

"Sirâciyye´de ilh..." Yani Kâri-i Hidâye Sirâcüddin´in Fetâvâ´sında şöyle denilmiştir: "Bu Şeyh Kâsım´ın söylediğine muhâliftir. Onun nafaka hakkında, bununsa giyecekte takdir edilmesî fark hususunda bir fayda vermez. Düşün!" Buna şöyle cevap verilebilir: O hâkimin takdiri hususunda, bu ise karı-kocanın anlaşmaları hakkındadır. Buna delil kadın razı olursa sözüdür. Hüküm verirse sözünden hakikî mahkeme hükmünü değil sûrî hükmü kasdetmîştir. Çünkü nafaka takdiri mahkemenîn hükmünden önce karı-kocanın anlaşmaları ile sahih olmuştur. Bir de mahkeme hükmünün şartı oyalamanın anlaşılmasıdır. Sadece karı-kocanın anlaşmalarıyla oyalama meydana çıkmış değildir. O zaman kadının dönerek kumaştan giyecek istemesi geçmiş mahkeme hükmünü ibtal değildir. Bilakis bunda kadının hakkından vazgeçmesi vardır. Çünkü karı-kocanın anlaşmalarıyla yapılan nafaka takdiri kadın için daha faydalıdır. Nitekim hâkimin takdiri meselesinde geçmişti. Bundan anlaşılır ki sâbık "Karı-koca anlaşırlarsa ilh..." sözü kayıd değildir. Kadının istemesi kâfidir. Yine bundan anlaşılır ki, kadının mahkeme kararıyla veya anlaşmayla nafaka takdirinden sonra istemesi arasında fark yoktur. Onun için Sirâciyye´nin sözünü "Karı-koca anlaşma yaparlarsa ilh..." İfadesinden sonra zikretmiştir. Lâkin buna göre yukarıda Şeyh Kâsım´dan nakledilen söz müşkil kalır. Çünkü Hanefî hâkim nafakanın parayla verileceğini takdir ettikten sonra Şâfiî hâkimin erzakla verilmesine hükmü sahih olmayınca kadının hükm olunmadan istemesinin sahih olmayacağı evleviyette kalır.

METİN

Ulema demişlerdir ki: "Nafakadan artan kadının olur. Bundan sonra kadına diğer bir nafaka hükmolunur. İsraf, hırsızlık, helâk, ihramlının nafakası ve giyeceği bunun hilâfınadır. Meğerki mutad şekilde kullanmakla eskimiş olsun yahut onunla birlikte kadın başkasını da kullansın. Bu surette başkası takdir edilir." Kadının zâhire göre tamamen kendi milki olup fiilen ona hizmetten başka işi olmayan hizmetçisi için dahi nafaka vâcibdir. Kendi milki değilse yahut kadına hizmet etmiyorsa hizmetçiye nafaka yoktur. Çünkü hizmetçinin nafakası hizmetine karşılık olarak verilir.

İZAH

"Ulema demişlerdir ki ilh..." Asıl şudur: Hâkim nafaka takdirinde hata olduğunu anlarsa onu reddeder. Aksi takdirde reddetmez. Kadına aylık on dirhem nafaka takdir eder de ay geçtikten sonra bundan bir şey artarsa diğer bir on dirhem takdir eder. Zira yüzde yüz takdirde hata ettiği anlaşılmamıştır. Câiz ki kadın dişinden arttırmıştır. Binaenaleyh yapılan muteber olarak kalır ve kadına ikinci ayın nafakasını takdir der. Ama kadının aldığı nafakada israf etmesi veya paranın çalınması yahut vakit geçmeden helâk olması bunun hilâfınadır. Bu takdirde vakit geçmedikçe başka nafaka takdir etmez. Zira hata meydana çıkmamıştır. İhramlının nafaka ve giyeceği de bunun hilâfınadır. Çünkü vakit geçer de bir şey artarsa başka nafakaya hüküm vermez. Onun hakkında nafaka ihtiyacına göredir. Bundan dolayıdır ki, nafakayı kaybederse ona başka bir nafaka takdir eder. Kadın hakkında ise nafaka eve kapanmasının bedelidir.

Kadının giyeceği de bunun hilâfınadır. Zira ikinci defa ona da hüküm verilmez. Meğerki mutad kullanışla müddet bitmeden eskimiş olsun. "Tamamen kendi milki olup" Sözüyle mükâtebe olan karısından ihtiraz etmiştir. Böyle olan karısının bir kölesi varsa onun nafakası kocasına vâcib değildir. Nitekim Zeylaî´nin ve başkalarının hürre diye kayıdlamalarından alarak musannıf Minah´da böyle demiştir. Şimdi şu kalır: Karısı hürre olur da cariyesini mükâtebe yapmış bulunursa zâhire göre hizmetinden vazgeçmemişse nafakası kocaya aiddir. Çünkü hürre diye kayıdlamakla mükâtebe olan cariyeyi ondan çıkarmak lâzım gelmez,

"Fiilen" Demesinden murad nafakaya yalnız hizmet esnasında hak kazanır da hizmetten önce veya sonra hakkı olmaz demek değildir. Bu kimsenin aklına gelmez. Murad hanımına hizmet etmekten kaçınmasıdır. Velev ki hanımına hizmetten başka vazifesi olmasın. Onun için Dürr-ü Müntekâ´da şöyle denilmiştir: "Kadının kendi milki değilse yahut ona hizmetten başka bir vazifesi varsa yahut vazifesi olmadığı halde kadına hizmet etmezse ona nafaka verilmez." Orada bu üç kayıd üzerine tefrî´ yapılmıştır. Bahır´da Zahîre´den naklen: "Hizmetçinin nafakası ancak hizmet karşılığında verilir. Ekmek yapmaktan, yemek pişirmekten ve ev işlerinden kaçınırsa nafakası vâcib değildir. Kadının nafakası bunun hilâfınadır. Çünkü o evine kapanmasının mukabilindedir." denilmiştir.

METİN

Karısına bir hizmetçi getirirse ancak kadının rızasiyle kabul olunur. Kadının hizmetçisini evinden çıkarmaya hakkı yoktur. Ancak ondan fazlasını çıkarabilir. Bunu inceleme neticesi Bahır sahibi söylemiştir. Kadına hizmetçi nafakası kadın hür, kocası zengin olduğuna göre lâzımdır. Kadın kendisi cariye ise hizmetçiye mâlik olamayacağından hizmetçisine nafaka yoktur. Cevhere. Esah kavle göre kocası fakir de olmayacaktır. Fakirlik hususunda sözkocanındır. Her ikisi beyyine getirirlerse kadının beyyinesi tercih olunur. Hâniyye. Kocanın çocukları bulunur da bir hizmetçi yetmiyorsa hâkim ona bil ittifak iki veya daha fazla hizmetçi nafakası takdir eder. Fetih. İmam Ebû Yusuf´tan bir rivâyete göre zengin bir kadın kocasına bir çok hizmetçilerle zifaf olursa hepsinin nafakasına hak kazanır. Bunu musannıf zikretmiş, sonra şunu söylemiştir:" Bahır´da Gaye´den naklen biz bununla amel ederiz, denilmiştir." Musannıf demiştir ki: "Sirâciyye´de kadının hizmetçisinin nafakası kocası aleyhine takdir olunur. Kadın şereflilerdense iki hizmetçi nafakası takdir edilir. Fetva buna göredir, denilmiştir."

İZAH

"Karısına bir hizmetçi getirirse ilh..." Yani karısının hizmetçisini evinden koğmak için ona kendisinin bir hizmetçi getirmeye hakkı yoktur. Sahih kavil budur. Hâniyye. Çünkü kocasının getirdiği hizmetçi kadının işine yaramayabilir. Valvalciyye.

Nehir sahibi diyor ki: "Bunun kadının hizmetçisinden zarar görmezse diye kayıdlanması lâzım gelir. Onun hizmetçisinden zarar görürse, meselâ satın aldığı bir şeyin parasından aşırırsa -nitekim memleketimizde küçük kölelerin âdeti budur- kadın onu değiştirmediği takdirde kocası emin bir hizmetçi getirirse kadının rızasına tevakkuf etmez. Burada şöyle denilebilir: Koca alış-verişi kendi hizmetçisi vasıtasıyla yaptırabilir. Çünkü bu ona vâcibtir. Bu kadının hususi hizmetinden sayılmaz. Sözümüz ise kadına teallûk eden hususata dairdir. T. Evet, kadının hizmetçisi kocasının ev eşyasını aşırırsa bu onu koğmak için kocasına bir özür teşkil edebilir."

"İnceleme neticesi Bahır sahibi söylemiştir," İbâresi şöyledir: "Bunun zâhirine bakılırsa yani ulemanın karısının hizmetçisini evinden çıkaramaz sözlerinin zâhirine bakılırsa bir hizmetçiden fazlasını evinden çıkarabilir. Çünkü bu Tarafeyn´in kavline göre ziyadedir. Ebû Yusuf´un aşağıda gelen kavline göre ise çıkaramaz."

"Kadın hür" İfadesine hâcet yoktur. Çünkü metinde memlûk denilmiştir. Nitekim musannıf bunû Minah´da da açıklamıştır. Bunu Halebî söylemiş, şarihimiz de "Kadının milki olmadığı için" diyerek buna işaret etmiştir.

"Kocası zengin olduğuna göre..." Bahır sahibi diyor ki: "Gâyetü´l-Be-yân´da zenginlik sadakanın haram olması nisabıyla takdir edilir. Zekâtın farz olması nisabıyla takdir edilmez denilmiştir." Zahîre´de de şöyle denilmektedir: "Kadının nafakasında zikrettiğimiz vecihle hizmetçinin nafakası parayla takdir edilmez. Ona örfe göre yetecek kadar erzak takdir edilir. Lâkin onun nafakası kadının nafakası kadar olamaz. Çünkü o kadına bağlıdır. Binaenaleyh katık hususunda da nafakası kadınınkinden az olur. İmam Muhammed´in kitabta zikrettiği hizmetçi elbisesi kendi âdetlerine göredir. Bu her vakit değişir. Hâkime düşen her zaman veher yerde nafaka takdir ederken yetecek mikdar erzak takdir etmesidir." Bu satırlar kısaltılarak alınmıştır.

"Esah kavle göre" İmam Muhammed´in kavli buna muhâliftir. O: "Kocası fakir bile olsa kadının hizmetçisine nafaka takdir edilir." demiştir. Tamamı Fetih ile Bahır´dadır.

"Fakirlik hususunda söz kocanındır." Çünkü o aslı iddia etmektedir. Minah. Bir de vücub sebebini inkâr etmektedir. Bahır sahibi diyor ki: "Meğerki kadın beyyine getirsin. Bu haberde sayı ve adâlet şarttır, şehâdet sözü şart değildir."

"Bir hizmetçi yetmiyorsa" İbaresi yerine Fetih´de "Kendilerine bir hizmetçi yetmiyorsa" denilmiştir.

"İki veya daha fazla hizmetçi nafakası takdir eder.´ Zâhirine bakılırsa hizmetçiler kadın içindir. Yani kadın için bir hizmetçiden fazlasının nafakası lâzım gelmez. Meğerki kadın bir kaç hizmetçiye kocanın çocukları için muhtaç olsun. Zira kadının bir kaç hizmetçisi yok da kocasının çocukları birden ziyade hizmetçiye muhtaç olurlarsa bir kaç tane hizmetçi bulmak kocaya lâzım gelir. Çünkü bu çocuklarının nafakası cümlesindendir. Nitekim gizli değildir.

"İmam Ebû Yusuf´tan bir rivâyete göre" Sözüyle şârih bunun İmam Ebû Yusuf´tan ayrıca bir rivâyet olduğuna işaret etmektedir. Çünkü Hidâye ve diğer kitablarda Ebû Yusuf´tan nakledilen söz: "İki hizmetçi için nafaka takdir edilir. Çünkü bunların birine iç hizmetleri, diğerine dış hizmetleri için ihtiyaç vardır, şeklindedir.

"Zifaf olursa" Sözüyle kadının baba evindeki hali itibar edileceğine, kocasının evine vardıktan sonra ârız olacak hale bakılmayacağına işaret etmiştir. Remli.

"Bahır´da ilh..." Bahır´ın ibâresi şöyledir: "Tahâvî diyor ki: İmlâ sahibinin Ebû Yusuf´tan rivâyetine göre kadın bir hizmetçisiyle yetinmeyecek kıymetlilerdense ona yetecek kadar bir veya iki yahut daha fazla hizmetçi nafakası verir. İmlâ sahibi: Biz de bununla amel ederiz. demiştir. Gâyetü´l-Beyân´da da böyle denilmiştir. Zahîriyye ile Valvalciyye´de ise kadın eşraf kızlarından olup bir hizmetçisi varsa kocası iki hizmetçi nafakası vermeye mecbur edilir, denilmektedir." Hâsılı mezheb mutlak surette bir hizmetçiyle yetinmenin lüzumunu göstermektedir. Ulemanın amel ettikleri kavil ise Ebû Yusuf´un kavlidir.

METİN

Kocanın üç nev´i ile nafakadan âciz kalması ve gaibte ise velev zengin olsun kadının hakkını vermemesi sebebiyle karı-kocanın araları ayrılmaz. İmam Şâfiî kocanın fakirlemesi ve onun bulunmamasından dolayı karısının zarar görmesi sebebiyle bunu caiz görmüştür. Buna Hanefî bir hâkim hüküm verirse geçersiz olur. Evet, bir Şâfiî´ye emreder de o hüküm verirse âmir ve memur rüşvet almamak şartıyla geçerli olur. Bahır.

İZAH

"Kocanın üç nev´i ile nafakadan âciz kalması" Yani yiyecek, giyecek ve meskenden hiç birini verememesi sebebiyle ister orada bulunsun ister bulunmasın araları ayrılmaz.

"Velev zengin olsun." Sözünün yerine münasib olan tâbir "Velev fakir olsun" demekdi. Çünkü bu İmam Şâfiî (R.)´ın hilâfına işarettir. Ona göre esah olan hareket bizim mezhebimizde olduğu gibi zengin koca karısının hakkını vermezse nikâhlarının fesh edilmemesidir.

"Karısının zarar görmesi sebebiyle bunu câiz görmüştür." Yani Şâfii´ye göre koca nafaka sebebiyle fakir düşerse karısı nikâhı fesh edebilir. Keza ortadan kaybolur da alınması imkânı kalmazsa bir çok Şâfiî ulemasına göre nikâhı fesh edebilir. Lâkin Şâfiîlerce mu´temed olan esah kavle göre koca zengin olduğu müddetçe fesh câiz değildir. Velev ki kendisinden haber kesilsin, nafakayı malından almak mümkün olmasın. Nitekim El-Ümm nâmındaki kitablarında açıklanmıştır. Tûhfe sahibi bunu naklettikten sonra diyor ki: "Bizim üstadımızın Menheç şerhinde kendisinden haber kesilmiş hazır malı bulunmayan koca hakkında kesinlikle buna hükmetmesi bildiğin gibi nakledilen rivâyete aykırıdır. Zengin mi fakir mi hali bilinmeyen kimsenin ortadan kaybolmasıyla nikâh feshedilmez. Hatta fakir olarak ortadan kaybolduğuna beyyine şahid olsa bile şimdi fakir bulunduğuna şahidlik etmedikçe nikâh fesh edilemez. Velev ki istishab yoluyla istinadı bilinsin. Nitekim gelecektir.

"Evet, bir Şâfiî´ye emrederse" Yani onun yerine iş görmeye me´zun olmak şartıyla demek istiyor. Hâniyye. Gurarü´l-Ezkâr sahibi şöyle demiştir: "Sonra bilmelisin ki, koca mevcud olup boşamazsa ulemamız Hanefî olan hâkimin karı-kocanın arasını ayırmak için kendi mezhebinden bir naib tâyin etmesini münasib görmüşlerdir. Çünkü daimî bir ihtiyacın giderilmesi ancak ödünç almakla mümkün olur. Zâhire göre kadın kendisine ödünç verecek kimse bulamaz. Kocasının ileride zengin olması ise mevhum bir şeydir. Binaenaleyh kadın istediği vakit aralarını ayırmak zarurîdir. Kocası gaib ise araları ayrılmaz. Çünkü o yokken âciz olup olmadığı bilinmez. Hâkim ayrılmalarına hükmetse bile hükmü geçerli değildir. Çünkü bu hüküm içtihad götüren bir yerde değildir. Âcizlik sâbit olmamıştır." Bahır sahibi ulemanın ihtilâfını nakletmiş ve sahih kavlin Zahîre´de beyan edildiği gibi geçersizlik olduğunu bildirmiştir. Çünkü şâhidlerin hesabsız hareket ettikleri anlaşılmıştır. Nitekim İmâdiyye ile Fetih´de beyan edilmiştir. Eşbâh´ın kaza bahsinde hâkimin geçersiz hükümleri meyanında zikredildiğine göre bunlardan biri de gaibte bulunan koca nafakayı vermekten âcizse sahih kavle göre karısı ile aralarının ayrılmasıdır.

Hâsılı nafakayı vermekten âciz kalmakla karı-kocayı birbirinden ayırmak koca orada bulunmak şartıyla Şâfiî´ye göre câizdir. Koca orada bulunmazsa yahut halen fakir olduğuna beyyine şâhid olmazsa mutlak surette câizdir. Birinci hali ulemamız içtihad götürür hükümsaymışlardır. Onun için birinci halde hüküm geçerlidir, ikincide geçerli değildir. Bundan anlarsın ki, şârihin sözü kusurludur. O her iki halde kesinlikle geçerli olacağını söylemiştir ki, Zahîre´den naklettiğimiz sahih kavlin hilâfınadır. Fetih sahibinin beyanına göre,fesh aczini isbat yoluyla değil de kocanın yokluğu mânâsına alınarak mümkündür Bundan murad kadına nafaka vermek imkânı bulamamaktır. Fakat Bahır sahibi bunu reddederek Şâfiî´-nin mezhebi bu olmadığını söylemiştir.

Ben derim ki: Bizim yukarıda Tûhfe´den naklettiğimiz de bunu te´yid eder. Tûhfe sahibi Menheç şerhinin sözünü reddetmiş, buna sebeb olarak nakledilene aykırı olmasını göstermiştir. Buna kıyasen zamanımızda bazen vuku bulan Şâfiî hâkimin kayıp kocanın nikâhını fesh meselesi sahih değildir. Hanefî hâkimin böyle bir hükmü tenfize hakkı yoktur. Bu ister fakirliğin isbatına, ister kocasının kaybolması sebebiyle kadının nafakasını alamamasına bina edilsin fark etmez. Buna dikkat etmelidir. Evet, İmam Ahmed´e göre ikincisi sahihtir. Nitekim mezhebinin kitablarında beyan edilmiştir. Kâri-i Hidâye´nin Fetâvâsı´ndaki mesele buna yorumlanır. Kendisine kocası ortadan kaybolup nafaka bırakmayan kadının hali sorulmuş da şu cevabı vermiş: "Kadın buna beyyine getirir de nikâhın feshini câiz gören bir hâkimden fesh ister, o da feshederse geçerli olur." Bu, gaib aleyhine hükümdür. Gaib aleyhine hükmün geçerli olup olmadığı hakkında ise bize göre iki rivâyet vardır. Geçerlidir diyen rivayete göre Hanefî hâkim o kadını iddet bekledikten sonra kocaya verebilir. İlk kocası gelir de kadının iddia ettiği gibi onu nafakasız bırakmadığına beyyine getirirse, beyyinesi kabul edilmez. Çünkü ilk beyyine mahkeme hükmüyle tercih edilmiştir. Artık ikinci beyyineyle bozulamaz. Bunun benzerine de başka bir yerde cevap vererek: "Feshi câiz gören bir hâkim nikâhı fesheder de başka bir hakim bunu tenfiz ederek kadın başka kocaya varırsa, fesh, tenfız ve başkasıyla evlenme sahihtir. İlk kocasının gelmesiyle ve yokluğu esnasında karısına nafaka bıraktığını iddia etmesiyle bu geçerlilik kalkmaz "Ih..." demiştir. Şu halde "Bunu câiz gören bir hâkim" sözüyle Hanefî şöyle dursun Şâfiî kasdetmek bile sahih olamaz. Ancak Hanbelî bir hâkim kasdedilebilir.

"Âmir ve memur rüşvet almamak şartıyla geçerli olur." Âmirin rüşvet almaması şarttır. Çünkü rüşvetle hâkım tâyin etmek sahih değildir. Memurun rüşvet almaması da şarttır. Çünkü rüşvetle verdiği hüküm sahih değildir. Velev ki tâyini sahih olsun.

METİN

Nafaka takdirinden sonra hâkim kadına ödünç almasını emreder. Tâ ki kocası kabul etmese bile onun üzerine havale edebilsin. Emirsiz ödünç alırsa, kadın bu borç kocamındır diye açıkladığı yahut niyet ettiği takdirde alacaklı borcunu kadından alır. Fakat borç kocasınındır. Kocası karısının niyetini inkâr ederse söz kendisinindir. Müctebâ.

İZAH

"Nafaka takdirinden sonra" Demekle şârih musannıfın ibâresinde: "Kocası nafaka vermekten âciz kalmakla araları ayrılmaz." İfadesinden sonra hazfedilmiş cümle olduğuna işaret etmiştir. Takdiri şudur: "Bilakis kocası hesabına kadına nafaka takdir edilir." Ve hâkim kadına ödünç almasını emreder. Lâkin nafaka takdiri koca orada bulunduğuna göre tesirini gösterir. Zira gaibte bulunan kocanın mevcud malı yoksa onun hesabına kadına nafaka takdir edilmez. Nitekim Hâkim´in Kâfîsi´nde beyan edilmiştir. Musannıf da ileride söyleyecektir ve müftâbih kavil Züfer´in kavlidir diyecektir.

"Ödünç almasını emreder." Hassâf´ın ve ona uyarak şârihlerin beyanına göre bundan murad parası kocasının malından ödenmek şartıyla veresiye satın almaktır. Müctebâ´da ise bundan murad ödünç almaktır denilmiştir. Bahır. Kuhistânî bu ikinci mânâyı Sadru´ş-şeria´dan nakletmiş: "El-Mugrîb´in sözü de buna işaret etmektedir." demiştir. Ya´kubiyye´de dahi: "Evlâ olan budur. Nitekim gizli değildir." denilmiştir. Dürr-ü Müntekâ´da ise: "Lâkin ödünç almak için vekâlet vermek esah kavle göre doğru değildir. Doğrusu birincisidir." denilmiştir. Bunun bir misli de Bercendî´den naklen Hamevî´dedir.

Ben derim ki: İkincisi kadına daha kolay gelir. Çünkü bazen kadın her gün muhtaç olduğu şeyleri veresiye satan kimse bulamaz. Meselâ bir aylık nafakayı tedarik için ödünç para almak bunun hilâfınadır. Bu bâbtaki itirazın cevabı az ileride gelecektir.

TENBİH: El-Hâvî´z-Zâhidî´nin kaza bahsinde beyan edildiğine göre kadın kocası hesabına kendisine borç para verecek kimse bulamazsa çalışarak kazanır ve harcar. Ama bunu hâkimin emriyle kocasının hesabına geçirir. Kazanmaya kudreti yoksa o gün için dilenebilir. Aldıklarını yine hâkimin emriyle kocasının üzerine geçirir.

"Onun üzerine havale edebilsin." Malûmun olsun ki, ulema şöyle de-mişlerdir: "Hâkim nafakayı takdir ettikten sonra kadın ister kendi malından yesin, ister hâkimin emriyle veya onun emri olmaksızın ödünç alsın nafakayı kocasından alabilir. Ancak emirle ödünç almanın faydası karı-kocadan birinin ölmesiyle nafakanın sukut etmemesidir. Nitekim bunu musannıf: "Karı-kocadan birinin ölmesiyle ve kadının boşanmasıyla takdir edilen nafaka sâkıt olur. Meğerki kadın hâkimin emriyle ödünç almış olsun." diyerek izah edecektir. Şârih burada başka bir faideye işaret etmiştir ki, o da Kudûrî´nin Tecridi ile Hidâye´deki şu ifadedir: "Ödünç alma emrinin faydası alacaklıyı kocasına havale etmesidir. Velev ki kocası razı olmasın. Hâkimin emri olmazsa kadının buna hakkı yoktur. Fetih´de Tûhfe´den naklen bildirildiğine göre bunun faydası alacaklının kocaya veya kadına müracaat edebilmesidir. Bahır sahibi diyor ki: "Zâhirine bakılırsa kadın havale etmese bile alacaklı kocasına müracaat edebilir. Tecrid´in ifadesine bakılırsa havalesiz müracaat edemez."

Ben derim ki: Zâhire göre muhalefet yoktur. İhaleden murad alacağını kocasından istesin diye kadının alacaklıya yol göstermesidir. Meselâ; Benim kocam filandır, alacağını ondan iste der. Zira burada havalenin hakikatini murad etmek mümkün değildir. Buna delil ulemanın: "Alacaklı hakkını kadından da isteyebilir." diye açıklamalarıdır. Kocanın havaleye razı olması şart değildir. Şunu da açıklamışlardır ki, hâkimin emriyle ödünç almak borcu kocanın üzerine geçirmek demektir. Çünkü hâkimin onun üzerinde tam velâyeti vardır. Onun için de alacaklı ona müracaat edebilir.

Hâkimin emri yoksa kocaya müracaat edemez. Sadece kadına müracaat eder. Kadın da kocasına müracaat eder. Bundan anlaşılır ki, hâkimin emriyle ödünç almak kadın için olur ve hâkimin velâyeti sebebiyle borç kocaya vâcib olur. Yoksa kocanın vekili olması dolayısiyle vâcib olmaz. Bu suretle yukarıda geçen: "ödünç almak içîn vekâlet vermek sahih değildir." sözü def edilmîş olur.

"Açıkladığı takdirde ilh..:" Sözünü "Kocamındır diye" Îfadesinin kaydı yapmak doğru olamaz. Çünkü kocasına müracaat hakkı hâkîmin borçlanma emrinden önce sâbittir. Nitekim gördün. Bu söz "Tâ ki onun üzerine havale edebilsin." ifadesinin kaydıdır. Müctebâ´nın ibâresi şöyledir:"Kadın borç aldığı vakit ben bunu kocamın hesabına borçlanıyorum diye açıklayacak mıdır yoksa niyet mi edecektir? Açıklarsa mânâ zahirdir. Niyet ederse dahi öyledir. Fakat açıklamaz niyet de etmezse kocası hesabına borçlanmış olmaz. Kadın kocası hesabına niyet ettiğini iddia eder de kocası inkârda bulunursa söz kocanındır."

Ben derim ki: İnkârının faydası alacaklının kendisine müracaat ede-memesidir. Alacaklı kadına müracaat eder, kadın da kocasına. Karı-kocadan birinin ölümüyle veya kadının boşanmasıyla nafaka sâkıt olur. Nitekim evvelce anlattıklarımızdan anlaşılmıştı. Zâhire bakılırsa kocaya yemin verdirilmez. Karısının niyeti olmadığına kocasından nasıl yemin istenebilir! Onun içindir ki, yeminle kayıdlanmamıştır. Rahmetî´nin naklettiği yeminle kayıdlı ifade bunun hilâfınadır. Onu ben "Müctebâ´da ve Bahır´da görmedim.

METİN

Kadının ve koca olmasa küçük çocuklarının nafakası kime vâcib ise borç vermek de ona vâcib olur. Meselâ kardeş ve amca böyledir. Kardeş ve benzeri kimse vermezse hapsolunur. Çünkü bu iş mâruf kabîlindendir. Zeylai ve İhtîyar. İleride izah edilecektir. Hâkim fakir nafakası takdir eder de sonra koca zenginler ve karısı dâvâcı olursa, hâkim onun gelecekteki nafakasını zengin nafakası olarak tamamlar. Aksi olmuşsa orta nafaka vâcib olur. Nitekim geçmişti. Kadın her ayın nafakası için kocasıyla bir kaç dirheme anlaşır da sonra bu bana yetmiyor derse arttırılır. Kocası benim buna gücüm yetmiyor derse bu lâzımdır. Hiç bir suretle onun sözüne bakılmaz.

İZAH

"Borç vermek de ona vâcib olur ilh .." İhtiyar´da şöyle denilmiştir: "Fakir bir kadının kocası da fakir ise fakat kadının başka kocasından zengin bir oğlu veya zengin kardeşi varsa kadının nafakası kocasına düşer. Oğluna veya kardeşine bu kadına nafaka vermesi emrolunur ve kocası zenginlediği vakit kadına verdiğini ondan alır. Oğul veya kardeş buna razı olmazsa hapsedilir. Çünkü bu mâruf kabîlindendir. Zeylaî diyor ki: Bundan anlaşıldığına göre kocası fakir kadın fakir olduğu vakit kadının nafakası için koca olmasa, nafakası kime vâcib olacaksa borç vermek de ona vâcib olur. Bu izaha göre fakir bir kimsenin küçük çocukları olur da nafakalarını vermeye gücü yetmezse, baba olmasa nafakaları kime vâcib olacaksa yine ona vâcib olur. Anne, kardeş ve amca gibi ki, bunlar baba zenginledikten sonra haklarını ondan alırlar. Büyük çocuklarının nafakası bunun hilâfınadır. Onlar için aldıklarını baba zenginledikten sonra ondan isteyemez. Çünkü fakirlik sebebiyle büyük çocuklarının nafakaları vâcib olmaz. O kimse ölmüş gibidir." Bu hususta Fethü´l-Kadir sahibi de onu tasdik etmiştir. Bahır.

Ben derim ki: Bu sözün muktezası babaya müracaat hakkının sübutu hususunda anneyle başkasının arasında fark bulunmamaktır. Halbuki fer´î meselelerden az önce beyan edeceğine göre sahih olan şudur: Anneden başkası için müracaat hakkı yoktur. Burada söylenecek söz vardır ki, biz onu orada zikredeceğiz.

"Meselâ kardeş ve amca böyledir."

---

radyobeyan