İslamın Köleliğe Karşı Tavrı

İSLÂM'IN KÖLELİĞE KARŞI TAVRI

Kölelik, İslâm'ın doğuşunda, iyice yerleşmiş bir kurumdu ve dünyadaki tüm insanların toplumsal ve ekonomik hayatlarının bir parçasıydı. Buna rağmen İslâm, sonunda onu tamamen ortadan kaldıracak gerekli adımları attı. Alınan İslâmî tedbirlerin önemini tam olarak kavrayabilmemiz için kölelik meselesini bütün boyutlarıyla tartışmamız yerinde olacaktır.

Bu konuda sıklıkla sorulan sorulardan bazıları şöyledir: İslâm niçin köleliğe izin vermişti. Bu dinin Allah tarafından gönderildiği konusunda herhangi bir şüphe yoktur. Bu din bütün zamanlarda yaşayan insanların tümü için bir rahmet olarak gönderilmişti. Bu hususta da bir tereddüt olamaz. O halde, İslâm'da köleliğe nasıl müsaade edilir? Temeli, insanlar arasındaki mükemmel bir eşitlik kavramına dayanan, onların ortak kökenini vurgulayan sonra da bu eşitlik kavramım başarılı bir şekilde toplumsal hayata geçiren bu din nasıl olur da köleliği toplumsal düzenin bir parçası kabul eder ve onun için hükümler koyar? Allah, "muhakkak Âdem oğullarım şerefli kıldık" buyurduğu hâlde, insanların bir kısmının, kölelik olayında olduğu gibi, alınıp satılan bir meta halinde kalmalarını ister mi? Eğer, böyle bir durumu istemiyor veya bu olaydan razı değilse, Kitabında niçin açıkça yasaklamamış ve tamamen yürürlükten kaldırmamıştır? Nitekim nefret ettiği içki, kumar, faiz gibi uygulamaları bu şekilde yasaklamamış mıydı?..

îslâm'm hak bir din olduğu biliniyorken bu sorularla zihni karışan kimselerin hâli Kur'ân'ın şu ayetinde açıklanan Hz. İbrahim'inki gibiydi: "İbrahim de bir zaman: 'Rabbim! Ölüleri nasıl dirilttiğini bana göster!' demişti. (Allah): 'İnanmadın mı?' dedi. (ibrahim): 'Hayır (inandım), fakat kalbim kuvvet bulsun diye (görmek istiyorum)' dedi..." (2: 260).

Dolayısıyla kölelik meselesini tarihî, sosyal ve psikolojik seviyede bütün açıklığıyla tartışmamız gerekmektedir.

Kölelik meselesine 20. yüzyıl arka zeminiyle yaklaşan modern insan, köle ticareti süresince işlenen korkunç suçların ve (özellikle Roma İmparatorluğunda) kölelere reva görülen barbarca davranışların ışığında, köleliği en tiksindirici ve en iğrenç suç olarak mahkûm eder. O, şaşkınlık içerisindedir ve böyle bir şeyin bir din veya hayat düzeni tarafından tasvibini anlamakta aşırı derecede zorlanır. Sonra da şunu merak eder: Diğer bütün kanun ve esaslar köleliğin bütün çeşitlerinden ve biçerlerinden uzak olarak insanın hürriyetini hedeflerken, nasıl olur da İslâm köleliği izin verir? İşte bu, infial ve üzüntü içinde, keşke İslâm köleliği açık ve kesin hükümlerle yasak etse de akıl ve vicdanlar rahatlatılsaydı, diye temenni bile eder.

Burada dikkatlerimizi tarihî gerçeklerin bize anlattıklarına çevirmeliyiz. Roma İmparatorluğunda kölelere karşı işlenen iğrenç suçlar, İslâm tarihine tümüyle yabancıdır. Roma'daki kölelerin hayatına dair etraflı bilgilere sahibiz. Bu bilgiler İslâm'ın, kölelerin kaderinde meydana getirdiği büyük değişikliği göstermemize yeterli olacaktır.

Roma dünyasında köle, bir insan olarak değil, yalnızca bir mal olarak görülürdü. Ağır görev ve mecburiyetleri olmasına rağmen, hiçbir hakkı yoktu. Peki, bu köleler nereden getirilmişlerdi? Onlar savaşlarda esir edilen kimselerdi. Bu savaşlar da soylu ilkeler veya yüksek ideallerden değil, yalmzca diğer insanları köleleştirme, kendi itibarlarını yükseltmek için onları sömürme arzusundan kaynaklanmıştı. Bu savaşlar, Roma halkının, sapkın şehevî zevklere düşkünlüklerini ve refah içindeki hayatlarını devam ettirebilmelerini, sıcak ve soğuk banyolardan, pahalı giyeceklerden, her çeşit lezzetli ve zevkli yiyeceklerden faydalanabilmelerini ve -içki müsabakaları, fahişelik, dans, halk toplantıları ve festivaller gibi- şuh eğlencelerde eğlenebilmelerini sağlamak amacıyla yapılmıştı. Bu zevkleri elde edebilmek için, onlar, diğer kavimleri boyun eğdirip, merhametsizce sömürmüşlerdi. Daha sonraları Roma hâkimiyetinden İslâm'ın kurtardığı Mısır'a da daha az zâlimce davranıl-mamıştı. O Mısır ki, Roma İmparatorluğunun tahıl ambarı olmuş, bunun yanısıra, ülkedeki her çeşit maddî kaynak Roma'ya akıtılmıştı.

Köleler, Romalı sömürgecilerin bu açgözlü isteklerini karşılayabilmek için tarlalarda çalışırlardı. Daha önce de belirttiğimiz gibi, onların herhangi bir haklan yoktu. Tarlalarda çalışırlarken kaçmalarını önlemek için ayaklarına ağır prangalar vurulurdu. Hiçbir zaman, gereğince beslenmezlerdi; verilen erzak, canlı kalabilmelerine ve çalışabilmelerine ancak yeterdi. Bunları bile iaşe teminini, en az hayvanlar ve bitkilerin olduğu kadar kölelerin de haklan olarak düşündüklerinden dolayı yapmazlardı. Çalışma süresince köleler, zâlim ve canavar ruhlu kimseler tarafından keyfî olarak kırbaçlanırlarken, sadist soylular ya da kâhyalan bundan büyük zevk alırlardı. Günün sonunda, onları, büyük gruplar halinde -bir grupta, ayakları yine prangalı olarak 10-50 kişi bulunurdu- karanlık, pis kokulu, fare ve haşerelerin istilâ ettiği küçücük yerlerde, uyu-malan için biraraya toplarlardı. Onlar, sürülerin faydalandıkları geniş ve ferah ağılların konforundan dâhi mahrumdular.

Romalılann kölelere reva gördükleri kötü ve iğrenç davranışların şekli, onların en çok sevdiği eğlencelerde görülebilir. Bu olay, aynı zamanda, Roma medeniyetinin barbarlığını ve zalimliğini de ortaya koyar. Bu medeniyeti, çağımızda, ellerindeki bütün emperyalist sömürü vasıtalarıyla birlikte modern Avrupa ve Amerika temsil etmektedir. Kılıçlar ve mızraklarla donatılmış köleler arenaya bırakılırlar, müsabakayı izlemeye gelmiş, yüksek sıralarda oturan efendilerinin (arasıra imparatorun) zevk ve eğlenceleri için öldüresiye çarpışırlardı. Bir diğerini kılıç ve kargısıyla dü-şürebilen köle, onu parçalara ayırmakta bir an bile tereddüt etmezdi. Savaşçılardan biri köleyi öldürüp, cansız ve soğuk cesedini yere attığında eğlencenin zirvesine ulaşılırdı. İşte bu anda, kazanan, sevinç çığlıkları, kuvvetli el çırpmalar ve neşeli, gönülden gelen kahkahalarla alkışlanırdı.

Roma dünyasında kölelerin içinde bulundukları durum bu şekildeydi. Herhalde, böyle bir düzende onların hukukî konumlarından bahsetmeye pek gerek yoktur: Sahipler, mutlak bir şekilde öldürme, cezalandırma ve merhametsizce sömürme haklarına sahipken, kölelerin, ne itiraz etme haklan ne de içinde bulundukları durumdan kurtulacaklarına dair manevî bir dayanakları vardı. Bu son bilgiler, yukarıdan beri tarif edegeldiğimiz durumu biraz daha aydınlatacaktır.

İran, Hindistan ve diğer ülkelerdeki kölelerin durumu, Roma'dan daha iyi değildi. Çok küçük farklılıklara rağmen, bu ülkelerde de kölelerin kaderi hep aynı idi. Hayatlarının bir değeri yoktu, katillerine kısas uygulanmazdı, Çok ağır görevler yüklenmesine rağmen karşılığında hiç bir menfaatleri olmazdı. Bu ülkelerdeki hâkim düzenler ne düşünce olarak ne de uygulamadaki gerçekler açısından, kölelere merhametli değillerdi. Sadece kölelere karşı işledikleri zulümlerin ve iğrençliklerin derecelerine göre birbirlerinden ayrılıyorlardı.

İslâm sahneye çıktığında varolan hayatın şartlan bunlardı. Onun gelişi, bu kölelere, insanlık şerefinin tekrar iade edileceğini haber verdi. Sahiplere, köleleri, hakkında şunlan söyledi: "... hepiniz birbirinizdensinİz.." (4: 25). îslâm; "Kim kölesini öldürürse, biz de onu öldürürüz, kim kölesini hapseder veya yiyeceğini keserse onu hapseder ve yiyeceğini keseriz. Kim kölesini hadım ederse, biz de onları hadım ederiz" (Buhari, Müslim, Ebu Davud, Tirmizi ve Nesai) hükmünü ilân etmiştir. İslâm; "Siz Âdem oğullansmız, Âdem de topraktandır." (Müslim, Ebû Davud) diyerek aslın, kökenin ve gidişin bir olduğunu takrir etmek için geldi. Bilinmelidir ki, sadece birinin efendi, diğerinin köle olmaları sebebiyle hiçbir efendinin köleye üstünlüğü yoktur. Üstünlük ancak takva iledir: "Biliniz ki, hiçbir Arab'ın Arap olmayana, Arap olmayanın da Araba, hiçbir beyazın siyaha, hiçbir siyahın da beyaza herhangi bir üstünlüğü yoktur. Üstünlük ancak takva iledir." (Buhari).

îslâm, köle sahiplerine, köleleriyle olan ilişkilerinde âdil olmalarını emretmek için gelmiştir: "Allah'a ibadet edin, O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın, ana babaya, yalanlara, yetimlere, yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yanınızdaki arkadaşa, yolcuya ve ellerinizin altında bulunanlara iyilik edin. Allah, kendini beğenip, övünenleri elbette sevmez." (4: 36). Yine, köle ile sahibi arasındaki gerçek ilişkinin, bir köle-efendi ilişkisi veya boyun eğme-başkaldırma mücadelesi olmadığını, ancak, akrabalık ve kardeşlik ilişkisi olduğunu ifade eder. O kadar ki, efendilere, sahip oldukları cariyelerle evlenme izni verilir: "İçinizden, hür nıü'min kadınlarla evlenmeye gücü yetmeyen kimse, elleriniz altında bulunan mü'min genç kızlarınız (olan cariyeleri-niz)den alsın. Allah sizin imanınızı daha iyi bilir. Hepiniz birbirinizdensiniz (hepiniz Adem soyundansınız. insanlık bakımından aranızda bir fark yoktur). Öyle ise iffetli yaşamaları, zina etmemeleri ve gizli dost da tut-mamalan şartıyla, sahiplerinin izniyle onlarla evlenin, ücretlerini (mehirlerini) de güzelce verin..." (4: 25).

Böylece efendiler, kölelerinin kardeşleri olarak nitelendirilir: "Köleleriniz, sizin kardeşlerimizdir. Eli altında böyle bir kardeşi bulunan, ona, yediğinden yedirsin, giydiğinden giydirsin; ona yapamayacakları işler yüklemeyin. Eğer onlara zor işler buyurursanız yardım edin." (Buharî).

Kölelerin duygularma saygı gösterilmesinin bir işareti olarak Hz. Peygamber şunlan da eklemiştir: "Sizden hiçbiriniz, bu benim kölemdir, bu benim câriyemdir, demesin. Ancak benim kızım, oğlum veya kardeşim, desin." (Ebû Hureyre rivayet etmiştir). Ata binmiş bir adam ile arkasından güçlükle yürüyen kö...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın