Nasıh ve mensuh

Nasıh Ve Mensuh

«Kur'an'ın Taksit Taksit indirilişi ve Bunun Sırları» faslında vahyin hemen teşri konularını getirmediğini, aksine. Peygamber (s.a.v.) in kalbine peyderpey, olay ve vak'alarla birlikte tedrici olarak indirildiğini görmüştük. Bu tedrîcîük aynı zamanda duygusal âdetlerle içtimaî gelenekleri de kapsamıştır. Kur'an bu Konularda aceleci bir tavır takınmamış, zamanı kollamış ve planlamayla birlikte bu gecikmenin daha yararlı olacağına inanmıştır. O biliyordu ki, acelecilik, anarşi ve kargaşanın doğmasına sebeptir.

Biribirini takip eden Kur'an'ın Mekkî ve Medenî merhalelerini incelerken bu adımlara ışik veren onları dikkatle tesbit ve çizmeye yardımcı olan Kur'anî bir ilme şiddetle ihtiyaç vardır: Bu ilim, vahyin nüzulünde bir nevî tedriç olarak kabul edeceğimiz nâsih ve mensuh ilmidir. Onun sahih olanını tesbit, Kur'an'dan önce ve sonra nazil olanı belirlemeyi kolaylaştırır. İnsanları eğitme hususunda Allah'ın hikmetinin bir yönünü görmemize yardımcı olur. Kur'an'ın hakiki kaynağını idrak etmemizi sağlar: O da, âlemlerin Rabbı Allah'tır. Çünkü O, dilediğini siler ve dilediğini bırakır. Bir hükmü kaldırır ve onun yerine başkasını ikâme eder. Bunu yaparken de hiçbir yaratığın, hatta peygamberlerin sonuncusunun bile etkisi olmaz.

Neshin terim olarak ne anlama geldiği hususunda âlimler uzun tartışmalarda bulunmuşlardır. Bunun sebebi, nesh kelimesinin birkaç mânâya gelmesidir. Bu kelime izale etmek (yok etmek) mânâsına gelir. Yüce Allah'ın şu âyetinde bu anlamda kullanılmıştır: Nihayet Ailah, şeytanın ikna edeceği (o fitneyi) giderir, ibtal eder. Yine Allah âyetlerini sabit (ve mahfuz) kılar.» [416] Yer değiştirmek mânâsına gelir. Şu âyette olduğu gibi jteC «Biz bir âyeti diğer bir âyetin yerine getirdiğimiz vakit...»[417] Tahvil mânâsına gelir. Mirasçıların tenasühü gibi [418]. Ayrıca bir şeyi bir yerden başka bir yere taşımak anlamına gelir. Bir kitaptaki lafızların ve yazının benzeri başka bir kitaba nakledildiğinde denir. [419] Bazı 'âlimler bu son vechi reddederler. Çünkü burada nakleden, naklettiğini lafzıyla getirmiyor, başka lafızla getiriyor. [420] Lâkin es-Sa'ds [421] bu görüşü kabul eder ve buna delil olarak «Şüphe yok ki neler yapıyor idiyseniz biz (hepsini meleklere) yazdırıyorduk. [422] âyetiyle «Şüphesiz o (Kur'dn) nezdindeki1 ana kitapta (sabit), çok yüce, çok kıymetli (bir kitaptır)» [423] âyetini zikreder. es-Sa'dîye göre «Ana Kitap», Levh-i Mahfuz yahut korunmuş kitaptır ki «tam olarak temizlenmemiş olanlardan başkası ona" dokunamaz.»' [424]Kur'an'ı nakleden. Ana Kitaptan onu lafzıyla taksit taksit taşımıştır. [425]

Neshin tarifi konusundaki tartışmanın kaynağı, gözetilmesi kaçınılmaz olan kelimenin kelime ve terim anlamiarı arasındaki bağı tesbif etmeye ra-cidir. Tâki Kur'an-ı Kerîm[426] âyetinde bu kelimeyi kullanıp, İslâm'da büyük öneme haiz bir meseleyi ifade ederken Arapların üslûbundan başka bir uslûb kullanmamış olsun. Kur'an her nerede kullanmışsa mutlaka hakiki manasında, ve şayet tartışma rağbeti olmasaydı herkesin içinden geçirdiği aslî manasında kullanmıştır. Ama her asırda îafzî ihtilafa ve aklî israfa sempati duyulmuştur. Bu konuda da ihtilafın menşeî bizee bundan başkası değildir. Onun için neshin tarifini yaptıklarında, «şer'î bir delil ile şer'î bîr hükmü kaldırmaktır» sözleri, bu lafzın en mükemmel istilânı tarifidir. Bu tarif, neshin izale etmek ve kaldırmak manasına geldiği Arap diline uygun düştüğü gibi aynı zamanda aneak ilimde derin olanların sır ve hikmetlerini bildikleri bilinen bazı vak'alarda apaçık ve güçlü delillerle hükmü kaldırılmış bazı şer'î nasslann mevcudiyetine de uygundur.

Neshin tarîfindeki ihtilaf, bu önemli konuda başka ihtilaf nevilerinin de bulunduğuna işaret etmektedir. Bazıları, neshi Kur'an'ın kendisine hasretmişlerdir. Kur'an'ın Kur'an'ı neshetmesinde bir sakınca yoktur. Çünkü bu konuda neshin cevazına dair aklî ve naklî deliller mevcuddur. Âlimlerin çoğunluğu, sünnetin Kur'anla neshedildiğini de kabul etmişlerdir. Sünnetle sabit olan Âşura orucunun, Kur'andaki Ramazan orucu ile neshedilişi gibi. [427]

Kur'an'ın sünnetle neshi meselesine gelince, Şafii bunu reddetmiştir. Nitekim «er-Risaİe» isimli kitabında zikredilen bir sözden de bu anlaşılmaktadır. [428] Lâkin bu meselede söz söyleyenler, Şafiî'nin ne demek istediğini anlamamışlardır. O, Kitap ve Sünneti yüceltmeyi hedef edinmiş onların biribiriyle uyum içerisinde olduklarını söylemiştir. Onlar herhangi birşeyde ihtiiaf etmezler. Eğer bir ihtilaf söz konusu ise, mutlaka benzeri biriyle {yani Kur'an Kur'anla ve sünnet sünnetle) neshedilmiştir. [429]

Sünnetin sünneti neshine gelince, âlimlerin çoğu bunda bir sakınca görmemektedir. Çünkü Rasûlullah (s.a.v.) başlangıçta birşey emretmiş veya neshetmişse, her iki davranışında da Allah'tan gelen bir ilhama dayanır. [430] işlerinde «hevâsından konuşmaz. O, ancak vahyedîlen bir vahiydir.» Buna misal olarak, Rasuiuüah (s.a.v.) in, ateşin dokunduğu koyun etini yemekten dolayı abdest almasinın neshi ve artık abdest almamasını söylerler.

Ancak bir burada Kur'an'ı ilgilendiren meseleler üzerinde durduğumuz için, ancak Kur'an'ın Kur'an'la neshi meselesini ele alacağız. Tâ ki kitabımız, genel usûlî konulan efe alan bir kitap hüviyetine girmesin. Hatta Kur'an'ın Kur'anla neshi konusundaki lafzî ihtilafı da suskunlukla geçiştirmek istedik ki, Allah'ın Kitabında neshin hakikatini isbat konusunda her iki tarafın delillerini ve biribirlerini reddederken bakış açılarının tasvirini zikretme mecburiyetinde kalmayalım. Lâkin İslâmî teşrîde ve Kur'an'la ilgili çalışmalarda derin yankıları bulunan böyle bir konuyu geçiştiremezdik. İster istemez bu konudaki anlaşmazlığın temel meselelerine işaret etmeliydik.

Cumhur - Ebu Müslim el-Isfahanî [431] gelmezden önce - tereddüt göstermeden neshin cevazını kabul ediyordu. Bazılan bu hususda çok aşın gitmişse de âlimler, mensuh âyetleri sıralamada sıkıntı çekmiyordu. Lâkin Ebu Müslim nesh konusundaki görüşünü açıklayınca onu ne topluca ve ne de tafsilath olarak reddetti. O, muhakkik bir âlimdi; nesh olunmuştur denilen âyetleri okumuş ve incelemişti. O, sadece «ki ne önünden, ne ardından ona hiçbir bâtıl (yanaşıp) gelemez. (O), bütün kâinatın hamdettiği, o

Yegâne hüküm ve hikmet sahibi (Allah) tan indirilmiştir.» [432] âyetine ters düştüğünü sandığı nesh çeşitlerini reddetmiştir. Allah'ın indirdiği Kur'anî bir hükmün ortadan kaldırılmasından sakınmak için neshe tahsîs ismini vermiştir.

Lâkin âlimler Ebu Müslim ve benzerlerine karşı çıkarak onlara nesh ile tahsîs arasındaki farkı açıkladılar: Tahsisin tarifi «Âm olanı ferdlerinden bazısı üzerine hasretmektir.» Bu hasr'da ise, fertlerin bazısında hükmü hakiki manada kaldırma anlamı yoktur. Çünkü sadece bazı fertleri içine alması, ancak mecazîdir.. Âm lafzı, aslında fertlerin hepsi için konulmuştur. Onun bazı fertler üzerine hasredilmesi ancak tahsisini gösteren bir karine ile olur. Neshe gelince, onda mensuh nas, kendisi için vazedildiği hususta kullanılışı devamlıdır.. Hqt zaman için kullanılması devam eder. Sonra Allah'ın bildiği bir hikmete mebnî olarak ancak nâsih bir nasla hükmü kal-, dirilir. [433]

Tahsiste ya daha önce, ya daha sonra veya o anda sözkonusu olan bir karine gözetilir. Nesh ise, ancak mensuhtan sonra gelen bir delil ile vukubulur. Ayrıca tahsis ihbarî hükümlerde de diğerlerinde de vukubulur. Nesh İse, ihbarî hükümlerde olamaz. [434] Tahsis konusunda Kitap ve sünnetin yanında his ve akıl da delildir. Meselâ Allah Teâlâ'nın: «Erkek hırsızla kadın hırsızın ellerini kesin» [435] sözünü Rasûlullah (s.a.v.) «Ancak çeyrek dînar ve yukarısında kesme vardır.» hadîsi tahsîs etmiştir. Neshte ise, delil şer'î dolup sadece Kitap ve Sünnetindir. Tahsis ile neshin arasında mevcut olan bu farklar neticesinde, tahsisten sonra âmdan geri kalan hususlarda amel edilir. Yani tahsisten sonra âmı deül olarak getirmek bâtıl değildir. Ama mensuh nassın hükmü kaldırılan hususlarla ne amel edilir ve ne de delil olarak getirilebilir. [436]

Şayet Ebu Müslim el-lsfahanî ve benzerleri neshle tahsisi biribirine karıştırıp kendi uydurdukları tahsis lafzını Kur'an'ın açıkça zikrettiği nesh lafzına tercih etmekle Allah'a karşı edeblerini takınrnamışlarsa, ; neshin var olduğunu söyleyenlerde bu hususta aşın gitmişlerdir. Onlar da, tahsis edilen omlardan birçoğunu mensuh saymışlar ve nesh ile bedâyı, [437] .nesh ile unutturmayı ve hükümlerin neshi ile haberlerin neshini biribirine karıştıranların önüne kapıyı ardına kadar açmakla Allah'a karşı kötü edep içerisine girmişlerdir.

Tek âyeti bölümlere bölerek, âyetin evvelinin ,mensuh ve son bölümünde de nasih olduğunu söylemeleri, mübalağadan başka birşey değildir. Meselâ'«Ey iman edenler, siz nefisleriniz (ıslah etmeye) bakın. Kendiniz doğru yolu bulunca sapanlar size zarar vermez.» [438] âyetinin son tarafı, iyiliği emretmeye ve kötülükten sakındırmaya davet etmektedir. Böylece - İbnu Arabi'ye göre - bu son taraf, baş tarafta olan «siz nefislerinizi ıslah etmediniz» [439] kısmını neshetmiştir. Hatta İbnu Arabi'ye göre «Sen (güçlülüğü değii) kolaylığı (sağlayan) yolu tut. İyiliği emret. Cahillerden yüz çevir.» [440] âyetinin evveli ve sonu mensuh, orta kısmı ise, muhkemdir. [441]

Kur'an'ın ortadan kaldırdığı cahiliyet âdet ve geleneklerini de mensuh arasına sokmaları hayret verici mübalağadandır. Babanın hanımlarının haram kılınması [442]diyetin emrediimesi,[443] kısas[444] boşamanın üçe hasredilmesi,' [445] bizden önceki dinlerin hükmü kaldırılan emirleri: Daha önce haram kılınan bazı yiyeceklerin helal kılınması gibi. Âl...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın