ZANNA DAYALI OLMASI By: seymanur K Date: 20 Aðustos 2011, 12:58:05
MASLAHATLARI ELDE ETME VE MEFSEDETLERÝ DEF ETMENÝN ZANNA DAYALI OLMASI
Zan, çoðunlukla doðru çýktýðýndan dünya ve ahiret maslahatlarý zan üzerine bina edilmiþtir. Çünkü zannýn gerçek dýþý olmasý nadirdir. Çoðunlukla doðru çýkan zanlarýn maslahatlarýný, nadiren gerçek dýþý "çýkan zanlarýn mefsedetlerinden dolayý iptal etmek caiz deðildir.
Þüphesiz ki dünya ve ahiret maslahatlarý, belirttiðimiz gibi Ýnsanlarýn zanlarýna dayanýr. Bununla birlikte her zan ile amel etmek de caiz deðildir.
Muteber zannýn çeþitli kýsýmlarý vardýr:
1- En düþük derecedeki zan.
2- En yüksek derecedeki zan.
3- Orta derecedeki zanlar.
Þöyle bir itiraz ileri sürülebilir: Dinin hükümleri ahad haberlerden elde edilen zahlarla sabit olduðu halde, hakimler nezdinde haklar niye benzer þekilde sabit olmuyor? Bu haklarýn pek çoðunda þahitlerin belli bir sayýda ve erkek olmasý þart koþulmaktadýr. Yine þahitliklerin dereceleri birbirinden farklýdýr. En üst derecesi dört erkeðin þart koþulduðu þahitliktir. En alt derecesi, Ramazan hilalini görme konusundaki þahitlikte olduðu gibi tek bir þahidin kabul edildiði durumdur. Bunun bir üst derecesi bir þahit ve davacýnýn yemini ile hükmün sabit olduðu durumdur. Bunun bir üst derecesi bir erkek ve iki kadýnýn þahitliðinin kabul edildiði durumdur. Bunun bir üst derecesi yalnýzca iki erkek þahit ile hükmün sabit olduðu durumdur.
Ýkrar ister müslüman ister kâfir, ister iyi ister kötü bîr kimse tarafýndan yapýlmýþ olsun yukarýdaki þahitliklerin hepsinden önce gelir. Çünkü ikrarda yalandan uzak durmayý gerektiren durum insanýn tabiatýndan kaynaklanmaktadýr, insanýn doðasýndan kaynaklanan engel, dini engelden daha güçlüdür.
Þer'î sebeplerden elde edilen farklý derecedeki zanlar da böyledir. Örneðin kadýnýn bir kur'[26] hali geçirerek istibra yapmasý rahmin temiz olduðu zan-nmý harekete geçirir. Çünkü çoðunlukla hamile kadýn âdet görmez. Kadýn bir kere adet gördüðünde hamile olmadýðý konusunda galip zan oluþur. Çünkü hamile olmama durumu çoðunlukla âdet gören kadýnlar hakkýnda geçerlidir. Bununla birlikte ne cariye ne de hür kadýn hakkýnda tek bir kur7 hali ile yerinilmez. Cariyenin iki kur', hür kadýnýn üç kur' beklemesi gerekir, istibra ve iddetin kur' deðil de aylar esas alýnarak hesap edilmesi konusundaki ihtilaflarda da durum böyledir.
Tüm bu itirazlara þu þekilde cevap veririz: Þer'î hükümlerin ahad haberlerle sabit olmasý ile haklarýn þahitler aracýlýðýyla sabit olmasý arasýnda üç konuda farklýlýk vardýr:
1- Müslümanlar çoðunlukla alemlerin Rabbi olan Yüce Allah'ýn elçisi hakkýnda yalan bir þey söylemekten korkarlar. Özellikle de âdil olup, peygamber hakkýnda yalan bir þey söyleyenin cehennemde kendi yerini hazýrlamýþ olacaðýný bilen kiþiler bundan daha da çok korkarlar. Asýrlar ve uzun zamanlar geçtiði halde Hz. Peygamber hakkýnda yalan uyduranlarýn son derece azýnlýkta olmasý da bunu göstermektedir. Hakimler nezdinde haklar konusunda yalancý þahitlikte bulunanlar ise böyle deðildir.
2- Bazen bir hadis tek bir kiþide bulunabilir. Bu hadis kabul edilmezse müslümanlar emredilenler, yasaklananlar, helal ve haram kýlýnan durumlar konusunda bu hadiste yer alan genel maslahatý kaybetmiþ olurlar. Davalarla ilgili konularda tek bir þahsýn tek bir hakkýný kaybetmesi ise bundan farklýdýr.
3- Ýnsanlarýn çoðunun arasýnda gizli veya açýk kin, düþmanlýk ve öfke bulunmaktadýr. Bu kin ve düþmanlýklar insanlarý düþmanlarýna ve kin duyduklarý kiþilere karþý yalancý þahitliðe yönlendirmektedir. Bu, çokça meydana gelen yaygýn bir durumdur. Peygamberimizle ilgili haberlerde ise böyle bir durum söz konusu deðildir.
Haberlerde tek kiþinin þahitliðinin kabul edilmesinin benze/i; halk arasýnda yaygýn olarak bilinen bir konuda bir kiþinin haber vermesi, mirasçýlarýn sýnýrlandýrýlmasý, kiþinin maddi zorluk içinde bulunmasý gibi konularda kesin bilgi elde etmenin mümkün olmamasý sebebiyle tek kiþinin þahitliðinin kabul edilmesidir.
Bu yönlerden elde edilen zanna itibar etmezsek, bu zayýf zanlara dayanan maslahatlar ortadan kalkar. Üstelik dinde tek bir kiþinin haberinden elde edilen zan terkedilirse adil kiþinin rivayet ettiði hükümlerin maslahatlarý da kaybolur. Bu maslahatlar hem kiþisel haklarla ilgili maslahatlardan daha genel hem de kýyamet gününe kadar süren devamlý maslahatlardýr. Her asýrda bunlara ihtiyaç olduðundan bir kiþinin haberini reddetme kötülüðü tüm toplum hakkýnda geçerli genel bir kötülük doðurur. Bu zikrettiðimiz, bazý zamanlarda gerçekleþmesi muhtemel olan bir kötülük ile, kýyamete kadar tüm insanlarý kuþatan genel kötülük arasýndaki farktýr.
Aslýn istýshabý, yaygýn duruma veya zahire göre hüküm verme vb. gibi hükümleri ve onlara tabi olan hususlarý ortaya koyan zanlar da böyledir. Bunlar tek kiþinin haberinden daha zayýf sebeplerle sabit olur. Çünkü maslahatlarý kýyamete kadar kalýcýdýr. Bunlar tek bir kiþinin haberi ile karþýlaþtýðýnda zan ifade etmesi açýsýndan tek kiþinin haberinden sonra gelir. Çünkü biz tek kiþinin haberinden elde edilen zanný, kýyaslarýn büyük bir bölümünden, lafýzlarýn-, zahirlerinden ve asýllarýn istýshabýndan daha üstün tutarýz. Bunun sebeplerini inþaallah ileride, "haberlere ve kýyaslara itibar edilmemesi halinde bunlardan elde edilecek maslahatlarýn ortadan kalkacaðý"na dair konuda belirteceðiz.
Bazý hükümler zan ve tahminle deðil yalnýzca inançla sabit olur. Mesela namaz rekatlarýnda ve farzlarýnda þüphe etme durumunda hüküm ancak kesin inanç ile sabit olur. Din her ne kadar "yakýn" lafzýný kullanmýþ olsa da bu ileride belirteceðimiz üzere kesin bilgi deðil inanç anlamýna gelir.
Kimi tasarruflarda ise kesin bilgi þart koþulur. Mesela sözle ilgili þahitlik edebilmek için söz söyleyeni görmek ve þahitlik edilen sözü duymak þarttýr. Fiillerle ilgili þahitliklerde de faili görmek ve þahitlik edilen fiili görmek þart koþulur. Öldürme, yaralama ve zina gibi fiillerle ilgili kimi durumlarda ise fiilin icra edildiði kimseyi, fiili yapaný ve fiili görmek þart koþulur.
Þöyle bir soru sorulabilir: Hakim inanç ve zandan daha kuvvetli olan kendi bilgisine göre hüküm verse bu geçerli olmaz mý?
Buna þu þekilde cevap veririz: Eðer hakimin bilgisinin kaynaðýmütevatir haber ise, haberi verenlerin dilinde olayýn yaygýn olmasý sebebiyle ortadan kalktýðý için hakim bu bilgiye göre hüküm verebilir. Böyle deðilse doðru olan görüþe göre yine hüküm verir. "Hüküm veremez" diyenler, kötü hakimler hakkýnda geçerli olan töhmet korkusu gerekçesiyle bunu yasaklamýþlardýr.
[26] Kur' Haýýeiilerce hayýz, Þafiîlerce temizlik hali olarak kabul edilir.
Ynt: ZANNA DAYALI OLMASI By: Lal-i Hal Date: 25 Nisan 2016, 21:48:22
Rabbim zandan muhafaza eylesin bizleri.
Allah razi olsun.rivayetler konusundaki zan da izah edilmis konuda.Allah razi olsun .
Ynt: ZANNA DAYALI OLMASI By: HALACAHAN Date: 25 Nisan 2016, 21:57:44
Selamun aleykum ..Rabbim kötü zandan hepimizi koru .. Iyi zan üzere yaþamamýzý nasýp eyle..
Ynt: ZANNA DAYALI OLMASI By: HALACAHAN Date: 25 Kasým 2016, 13:29:59
Bizlwr husnu zan uzerine olalim ..iletisim halinde olduklarimizda husnu zan uzere olacaklardir .. rabbimin izni ile
Ynt: ZANNA DAYALI OLMASI By: Rüveyha Date: 27 Mart 2018, 13:57:04
Mevlam her daim hüsn-ü zan üzere kýlsýn bizleri.
Ynt: ZANNA DAYALI OLMASI By: Bilal2009 Date: 27 Mart 2018, 14:04:21
Rabbim bizleri kötü zanda bulunmaktan korusun. Herzaman iyi zanda bulunanlardan olalým inþallah