Menfaat hibesi By: sidretül münteha Date: 10 Þubat 2011, 20:40:19
2. Menfaat Hibesi:
Menfaat hibesine gelince: bu hibenin bir kýsmý geçicidir, ki ona ariyet,
emanet ve benzeri isimler verilir. Bir kýsmý da -bir kimsenin bir diðer kimseye «Ömrün boyunca benim falanca evimde otur» demesi gibi- kendisine hibe edilen kimsenin yaþadýðý sürece diye þart koþulduðu hibelerdir, ki buna da UMRA denilir. Ulema bu ikinci çeþit menfaat hibesinin hükmü hakkýnda ihtilaf ederek, üç çeþit görüþte bulunmuþlardýr. Bir görüþe göre, bu tür hibeler kesin olup, menfaaü hibe edilen þeyin mülkiyeti hibe edildiði kimseye geçmiþ olur. imam Þâfîî, îmam Ebû Hanife, Süfyan Sevri, îmam Ahmed ve bir cemat bu görüþtedirler, ikinci görüþe göre, koþulan þart gereðince kiþiye hibe edilen malýn menfaatýndan baþka bir þey yoktur. Mal, kiþinin ölümü ile tekrar sahibine, þayet sahibi Ölmüþ ise sahibinin varislerine döner, imam Mâlik ile tabileri de buna katýlýr. Ancak imam Mâlik, «Eðer mal sahibi, malýnýn menfaatim hibe ettiði kimseye 'Sað kaldýðýn sürece sen, senden sonra da senin çocuk ve torunlarýn falanca evimde oturun* derse, kiþinin soyu tamamen yok olmadýkça mal, eski sahibine veyahut onun varislerine dönmez» demiþtir. Üçüncü görüþe göre ise, eðer «Benim falanca evim sana ve senin çocuk ve torunlarýna amadedir» derse, evin mülkiyeti hibe edildiði kimseye geçer. Fakat eðer hibe eden kimse çocuk ve torunlarý söylemezse, evin mülkiyeti, Ölümü ile tekrar kendisine döner. Bunu da Ýmam Dâvûd ile Ebû Sevr demiþlerdir.
Bu ihtilafýn sebebi, bu konuda varid olan rivayetlerin deðiþik olmasý ve þart ile uygulamanýn rivayetlerle çeliþmesidir. Zira bu konuda iki hadis rivayet olunmuþtur. Sýhhatinde ittifak bulunan birinci hadis, imam Mâlik'in Câbir'den Peygamber Efendimiz'in buyurduðunu rivayet ettiði,
«Herhangi bir kiþi, kendisi ile çocuk ve torunlarýna, var olduklarý müddetçe yararlanmalarý kaydý ile bir þey hibe edilirse, hibe edilen þey hibe edildiði kimsenin malý olur ve hiçbir zaman hibe edene geri dönmez. Zira o þeyi hibe eden kimse öyle bir biçimde hibe etmiþtir ki, kiþi öldüðü zaman varislerine kalmýþ olur» 10 hadisidir. Ýkinci hadis de, Ebû Zübeyr'in Câbir'den Peygamber Efendimiz'in buyurduðunu rivayet ettiði,
«Ey Medineliler topluluðu! Mallarýnýzý elinizde tutun. Bir kimseye, ömrü boyunca kullanmasý kaydý ile vermeyin. Kim kendisine bir þey, sað kaldýðý sürece kullanmasý kaydý ile verilirse, o þey onun saðlýðýnda da, ölümünde de onundur» 11 hadisidir. Bu hadis Câbir'den,
«Bir kimseye, sað kaldýðý sürece kullanmasý kaydý ile bir þey vermeyin. Kim kendisine bu þekilde bir þey verilirse o þey o kimsenin ölümü ile varislerine geçer» 12 þeklinde de rivayet olunmuþtur. Ýþte görülüyor ki Ebû Zübeyr'in Câbir'den rivayet ettiði hadis, hibe edenin þartýna uymamaktadýr. Her ne kadar Ýmam Mâlik'in Câbir'den rivayet ettiði hadis de, hibe edenin þartýna uymuyorsa da, görünüþte onun kadar aykýrý deðildir. Çünkü birinci hadisde çocuk ve torunlarýn zikri hibenin kesin olarak yapýldýðý zannýný vermektedir. Hadisi þarta tercih edenler, Ebû Zübeyr ile Ýmam Mâlik'in Câbir'den rivayet ettikleri her iki hadisi de tutmuþlardýr. Þartý tercih edenler ise, Ýmam Mâlik'in görüþüne kati imiþ lardýr. «Þartta çocuk ve torunlardan söz edilmediði zaman, hibe edilen þey tekrar eski sahibine döner. Fakat söz edildiði zaman dönmez» diyenler ise, birinci hadisin zahirini tutmuþlardýr. Çünkü Ebû Zübeyr'in Câbir'den getirdiði hadisin rivayetinde ihtilaf vardýr.
Kiþinin «Sen yaþadýðýn sürece þu evimde oturma hakkýný baðýþladým» demesi haline gelince; cumhur -kiþi her ne kadar þartta çocuk ve torunlardan sözetse bile- bu tabirin, edilen hibenin kesinliðini ifade etmediði görüþünde ise de, doðrusu her iki tabirden anlaþýlan mânâ aynýdýr ve çocuklarla torunlardan sözedilmesi ve edilmemesi hallari arasýnda -Zahirîlerin dediði gibi-fark vardýr. 13 10 Mâlik, Akdiye, 36/37, no: 43; Buhârf, Jtfte, 51/32, ne- 2625; Müslim, Hibât, 24/4, no: 1625.
11 Müslim, Hibâu 24/4, no: 1625.
12 Ebû Dâvûd, Buyu', 17/88, no: 3556.
13 Ýbn Rüþd Kadý Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüþd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayýnlarý: 4/111-113.