Menfaat hibesi

2. Menfaat Hibesi:

Menfaat hibesine gelince: bu hibenin bir kısmı geçicidir, ki ona ariyet,
emanet ve benzeri isimler verilir. Bir kısmı da -bir kimsenin bir diğer kimseye «Ömrün boyunca benim falanca evimde otur» demesi gibi- kendisine hibe edilen kimsenin yaşadığı sürece diye şart koşulduğu hibelerdir, ki buna da UMRA denilir. Ulema bu ikinci çeşit menfaat hibesinin hükmü hakkında ihtilaf ederek, üç çeşit görüşte bulunmuşlardır. Bir görüşe göre, bu tür hibeler kesin olup, menfaaü hibe edilen şeyin mülkiyeti hibe edildiği kimseye geçmiş olur. imam Şâfîî, îmam Ebû Hanife, Süfyan Sevri, îmam Ahmed ve bir cemat bu görüştedirler, ikinci görüşe göre, koşulan şart gereğince kişiye hibe edilen malın menfaatından başka bir şey yoktur. Mal, kişinin ölümü ile tekrar sahibine, şayet sahibi Ölmüş ise sahibinin varislerine döner, imam Mâlik ile tabileri de buna katılır. Ancak imam Mâlik, «Eğer mal sahibi, malının menfaatim hibe ettiği kimseye 'Sağ kaldığın sürece sen, senden sonra da senin çocuk ve torunların falanca evimde oturun* derse, kişinin soyu tamamen yok olmadıkça mal, eski sahibine veyahut onun varislerine dönmez» demiştir. Üçüncü görüşe göre ise, eğer «Benim falanca evim sana ve senin çocuk ve torunlarına amadedir» derse, evin mülkiyeti hibe edildiği kimseye geçer. Fakat eğer hibe eden kimse çocuk ve torunları söylemezse, evin mülkiyeti, Ölümü ile tekrar kendisine döner. Bunu da İmam Dâvûd ile Ebû Sevr demişlerdir.
Bu ihtilafın sebebi, bu konuda varid olan rivayetlerin değişik olması ve şart ile uygulamanın rivayetlerle çelişmesidir. Zira bu konuda iki hadis rivayet olunmuştur. Sıhhatinde ittifak bulunan birinci hadis, imam Mâlik'in Câbir'den Peygamber Efendimiz'in buyurduğunu rivayet ettiği,
«Herhangi bir kişi, kendisi ile çocuk ve torunlarına, var oldukları müddetçe yararlanmaları kaydı ile bir şey hibe edilirse, hibe edilen şey hibe edildiği kimsenin malı olur ve hiçbir zaman hibe edene geri dönmez. Zira o şeyi hibe eden kimse öyle bir biçimde hibe etmiştir ki, kişi öldüğü zaman varislerine kalmış olur» 10 hadisidir. İkinci hadis de, Ebû Zübeyr'in Câbir'den Peygamber Efendimiz'in buyurduğunu rivayet ettiği,
«Ey Medineliler topluluğu! Mallarınızı elinizde tutun. Bir kimseye, ömrü boyunca kullanması kaydı ile vermeyin. Kim kendisine bir şey, sağ kaldığı sürece kullanması kaydı ile verilirse, o şey onun sağlığında da, ölümünde de onundur» 11 hadisidir. Bu hadis Câbir'den,
«Bir kimseye, sağ kaldığı sürece kullanması kaydı ile bir şey vermeyin. Kim kendisine bu şekilde bir şey verilirse o şey o kimsenin ölümü ile varislerine geçer» 12 şeklinde de rivayet olunmuştur. İşte görülüyor ki Ebû Zübeyr'in Câbir'den rivayet ettiği hadis, hibe edenin şartına uymamaktadır. Her ne kadar İmam Mâlik'in Câbir'den rivayet ettiği hadis de, hibe edenin şartına uymuyorsa da, görünüşte onun kadar aykırı değildir. Çünkü birinci hadisde çocuk ve torunların zikri hibenin kesin olarak yapıldığı zannını vermektedir. Hadisi şarta tercih edenler, Ebû Zübeyr ile İmam Mâlik'in Câbir'den rivayet ettikleri her iki hadisi de tutmuşlardır. Şartı tercih edenler ise, İmam Mâlik'in görüşüne kati imiş lardır. «Şartta çocuk ve torunlardan söz edilmediği zaman, hibe edilen şey tekrar eski sahibine döner. Fakat söz edildiği zaman dönmez» diyenler ise, birinci hadisin zahirini tutmuşlardır. Çünkü Ebû Zübeyr'in Câbir'den getirdiği hadisin rivayetinde ihtilaf vardır.
Kişinin «Sen yaşadığın sürece şu evimde oturma hakkını bağışladım» demesi haline gelince; cumhur -kişi her ne kadar şartta çocuk ve torunlardan sözetse bile- bu tabirin, edilen hibenin kesinliğini ifade etmediği görüşünde ise de, doğrusu her iki tabirden anlaşılan mânâ aynıdır ve çocuklarla torunlardan sözedilmesi ve edilmemesi hallari arasında -Zahirîlerin dediği gibi-fark vardır. 13

10 Mâlik, Akdiye, 36/37, no: 43; Buhârf, Jtfte, 51/32, ne- 2625; Müslim, Hibât, 24/4, no: 1625.
11 Müslim, Hibâu 24/4, no: 1625.
12 Ebû Dâvûd, Buyu', 17/88, no: 3556.
13 İbn Rüşd Kadı Ebu'l-Velid Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Rüşd El-Hafîd, Bidayetü’l-Müctehid ve Nihayetü’l-Muktesid, Beyan Yayınları: 4/111-113.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın