Yahudi Mistisizmi (Tasavvufu) By: ayten Date: 29 Ekim 2010, 03:17:05
16- Yahudi Mistisizmi (Tasavvufu)
Çeþitli dinlerde görülen, derin dindarlýk tezahürü mistisizm, tabiatüstü âlemden söz eder ve o âlemle iliþki kurulabileceðini, o âlemden çaðrýya muhatab olunabileceðini düþünür. Süjeobje bölünmüþlüðünü geride býrakan üst bilginin varlýk tecrübelerini yansýtýr. Temelinde kapalý, kozmolojik sistemlerin ve pek çok geliþme safhalarýnýn bulunmasý anlaþýlmasýný zorlaþtýrýr. Yine ümit edilen mesih beklentileriyle de yakýndan ilgilidir.
Mistisizmin kökleri, Kutsal Kitab'ýn içinde aranýr. Yansýmalarý peygamberlerde (Mûsâ, Ýlyas, Eliþa ve diðerlerinde) görülmeðe çalýþýlýr. Tekvin'deki Yaratýlýþ rivayetlerine ve mabetteki Ýþaya vizyonuna, Ezekiyel'deki mucizevî araba tasvirlerine göre, kâinat ve ulûhiyetin tabiatý üzerine doktrinler ortaya konur. Eski Ahid'e dayalý bu dindarlýk, Talmud dindarlýðýnda devam ettirilir. Ýkinci Mabed'in yapýmýndan sonra, Farizalýlar çevresinde de mistik spekülatif görüþler vardý. Daha sonralarý Helen ist-Gnotik tasavvurlarýn Yahudi spekülasyonlarýna karýþtýðý görülür. Hezekiyel'in “Kudret Arabasý” (merkaba) vizyonu, 5. 6. yüzyýllar mistisizminde “Allah'ýn Tahtý'ný istiðrak ve vecd halinde görme, duyma” düþüncesinden filizlenmiþtir.
Muhtemelen Eski Çað gnostik çevrelerden kaynaðým alan ve “Kabbala” ismi altýnda toplanan eski rivayetler, 13. yüzyýlda Ýspanya'dan Güney Fransa'ya kadar yayýlan manevî harekete, Yahudi mistiðine güç katmýþtýr. Ana malzeme kapalý bir Aramca ile yazýlan “Zohar” (Nur, Ýhtiþam) kitabý idi, Rabbi Simon bar Yohay tarafýndan 2. yüzyýlda yazýlmýþtý. Ancak bu eser pek bütünlük içinde olmayan, ritmi hedefleyen “Midraþ” þeklinde bir Tevrat tefsiri idi. Ýçindeki pek çok kýsým 1305 de ölen Kabbalist Guadalajara'lý Moþe ben Þemtob de Leon tarafýndan yazýlmýþtý. Zohar ilk defa 1558'de Cremona ve Mantua'da basýlmýþtýr.
Yahudi mistiðinin ana konusu görünen sema üzerindeki ezeli ýþýk ve yaratýlýþ öncesi varlýktýr. Ulûhiyetten doðan 10 sema âlemi öðretisine göre, dünyevî her þeyin içine nüfuz eden semavî ýþýk kývýlcýmlarýnýn tekrar çýkarýlmasý, yâni ruhun kurtarýlmasý faaliyetidir. Ýkincisi de Tevrat'daki derin anlamlarýn sayýlar mistiði ile ortaya konmasýdýr. Sayýlar ve harfler mistiðinin ana kaynaðý Kabbala bölümlerinden “Yaratýlýþ Kitabý” (Sefer Yetsira)'dýr. 3. ve 6. yüzyýllarda ortaya çýkmýþtýr. Ana esas 10 temel rakam ve Ýbrani alfabesinin 22 harfidir. Her ikisi birden 32'yi “Hikmet Yolunu” meydana getiriyordu. Allah kendini “Harfler” iþaretiyle tasvir ediyordu. Buna göre Kutsal Kitab'ýn sözlerine sembolik anlamlar veriliyordu. Çünkü Tevrat'ýn anlattýðý tarihi olaylar ve kanunlar sadece Tanrýsal kelâmýn elbisesi ve bedenidir. Onlarýn ruhunu anlamaya sadece mistik düþünce fýrsat verir. [352] Bu arada sihir ve karþýt sihir konulan da “Pratik Kabbala” konulan içinde idi. Kabbala'nýn son hedefi, son gizliliðin manen tanýnmasý, bilinmesi, ezelî surette yaratýlan insanýn tanrýyla mistik birliðidir, bu dua konsentrasyonu, vecd ve istiðrak ile olurdu.
Yine 12. yüzyýl Kabbala metinlerinden Sefer habâhir Yahudi mistiðinin geliþmesinde etkili oldu. Bununla Yahudiliðe ruh göçü (gilgul) kavramý girdi. 13. yüzyýlda yazýlan Sefer hatemuna, Allanýn sýfatlarýnýn mistik yorumunu yapýyordu. Nur Kitabý çok önem kazandý.
Özellikle 17. yüzyýl Avrupa Yahudiliðinin manevî hayatý Kabbalist mistik Moses Cordoveros (1522-1570) ve Ýsaak Lurjas (1534-1572) da zirveye ulaþtý. 17. yüzyýl boyunca Talmudist okul eðitimi yeterli görülmedi ve büyük deðiþiklikler beklendi. Ancak bütün geliþmeler Yahudi Gettosu içindeki dar bir çevrede kaldý ve çözüldü.[353]