Yahudi Mistisizmi (Tasavvufu)

16- Yahudi Mistisizmi (Tasavvufu)

Çeşitli dinlerde görülen, derin dindarlık tezahürü mistisizm, tabiatüstü âlemden söz eder ve o âlemle ilişki kurulabileceğini, o âlemden çağrıya muhatab olunabileceğini düşünür. Süjeobje bölünmüşlüğünü geride bırakan üst bilginin varlık tecrübelerini yansıtır. Temelinde kapalı, kozmolojik sistemlerin ve pek çok gelişme safhalarının bulunması anlaşılmasını zorlaştırır. Yine ümit edilen mesih beklentileriyle de yakından ilgilidir.

Mistisizmin kökleri, Kutsal Kitab'ın içinde aranır. Yansımaları peygamberlerde (Mûsâ, İlyas, Elişa ve diğerlerinde) görülmeğe çalışılır. Tekvin'deki Yaratılış rivayetlerine ve mabetteki İşaya vizyonuna, Ezekiyel'deki mucizevî araba tasvirlerine göre, kâinat ve ulûhiyetin tabiatı üzerine doktrinler ortaya konur. Eski Ahid'e dayalı bu dindarlık, Talmud dindarlığında devam ettirilir. İkinci Mabed'in yapımından sonra, Farizalılar çevresinde de mistik spekülatif görüşler vardı. Daha sonraları Helen ist-Gnotik tasavvurların Yahudi spekülasyonlarına karıştığı görülür. Hezekiyel'in “Kudret Arabası” (merkaba) vizyonu, 5. 6. yüzyıllar mistisizminde “Allah'ın Tahtı'nı istiğrak ve vecd halinde görme, duyma” düşüncesinden filizlenmiştir.

Muhtemelen Eski Çağ gnostik çevrelerden kaynağım alan ve “Kabbala” ismi altında toplanan eski rivayetler, 13. yüzyılda İspanya'dan Güney Fransa'ya kadar yayılan manevî harekete, Yahudi mistiğine güç katmıştır. Ana malzeme kapalı bir Aramca ile yazılan “Zohar” (Nur, İhtişam) kitabı idi, Rabbi Simon bar Yohay tarafından 2. yüzyılda yazılmıştı. Ancak bu eser pek bütünlük içinde olmayan, ritmi hedefleyen “Midraş” şeklinde bir Tevrat tefsiri idi. İçindeki pek çok kısım 1305 de ölen Kabbalist Guadalajara'lı Moşe ben Şemtob de Leon tarafından yazılmıştı. Zohar ilk defa 1558'de Cremona ve Mantua'da basılmıştır.

Yahudi mistiğinin ana konusu görünen sema üzerindeki ezeli ışık ve yaratılış öncesi varlıktır. Ulûhiyetten doğan 10 sema âlemi öğretisine göre, dünyevî her şeyin içine nüfuz eden semavî ışık kıvılcımlarının tekrar çıkarılması, yâni ruhun kurtarılması faaliyetidir. İkincisi de Tevrat'daki derin anlamların sayılar mistiği ile ortaya konmasıdır. Sayılar ve harfler mistiğinin ana kaynağı Kabbala bölümlerinden “Yaratılış Kitabı” (Sefer Yetsira)'dır. 3. ve 6. yüzyıllarda ortaya çıkmıştır. Ana esas 10 temel rakam ve İbrani alfabesinin 22 harfidir. Her ikisi birden 32'yi “Hikmet Yolunu” meydana getiriyordu. Allah kendini “Harfler” işaretiyle tasvir ediyordu. Buna göre Kutsal Kitab'ın sözlerine sembolik anlamlar veriliyordu. Çünkü Tevrat'ın anlattığı tarihi olaylar ve kanunlar sadece Tanrısal kelâmın elbisesi ve bedenidir. Onların ruhunu anlamaya sadece mistik düşünce fırsat verir. [352] Bu arada sihir ve karşıt sihir konulan da “Pratik Kabbala” konulan içinde idi. Kabbala'nın son hedefi, son gizliliğin manen tanınması, bilinmesi, ezelî surette yaratılan insanın tanrıyla mistik birliğidir, bu dua konsentrasyonu, vecd ve istiğrak ile olurdu.

Yine 12. yüzyıl Kabbala metinlerinden Sefer habâhir Yahudi mistiğinin gelişmesinde etkili oldu. Bununla Yahudiliğe ruh göçü (gilgul) kavramı girdi. 13. yüzyılda yazılan Sefer hatemuna, Allanın sıfatlarının mistik yorumunu yapıyordu. Nur Kitabı çok önem kazandı.

Özellikle 17. yüzyıl Avrupa Yahudiliğinin manevî hayatı Kabbalist mistik Moses Cordoveros (1522-1570) ve İsaak Lurjas (1534-1572) da zirveye ulaştı. 17. yüzyıl boyunca Talmudist okul eğitimi yeterli görülmedi ve büyük değişiklikler beklendi. Ancak bütün gelişmeler Yahudi Gettosu içindeki dar bir çevrede kaldı ve çözüldü.[353]

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın