Mukarenet, illiyete delil olabilir mi? By: ehlidunya Date: 06 Aðustos 2010, 21:43:21
Devamlý mukarenet, illiyete delil olamaz.” (Mesnevî-i Nuriye) Cümlesini açýklarmýsýnýz?
Evimizde ýþýðý yakmak için düðmesine basarýz. Bir defa olsun düðmeye basmadan ýþýðý yakabilmiþ deðilizdir. Fakat buradan hareketle “ýþýðý meydana getiren þey düðmeye basmaktýr” sonucuna varamayýz. Onun gibi...
Sebebler dünyasýnda ve hikmet âleminde yaþýyoruz. Ýlâhî irade, bir takým sonuçlarýn belli sebeplerle ortaya çýkmasý þeklinde gerçekleþmiþ. Aðacýn baþýnda patates, yerin derinliklerinde kiraz bulunmuyor.
Her zaman “kiraz aðaçtan alýnýyorsa” bunun mânâsý þudur:
Aðaç da kiraz da mahkûmdurlar. Ne o, baþka bir meyve verebiliyor, ne de bu, yer altýnda teþekkül edebiliyor. Her ikisi de bir kanunun emrinde çalýþýyorlar.
‘Mukarenet’, yakýnlýk, birleþmek, bitiþmek gibi mânâlara gelir.
‘Devamlý’ kelimesinden hareketle, meselenin bir de tersini düþünelim. Yani, mukarenet süreklilik arz etmesin; bazen olsun, bazen olmasýn. Belki o zaman bir takým çevreler, “sebeplerin, sonuçlarý kendi iradeleriyle yaptýklarýný” söylemeye kalkýþabilirlerdi.
Bir aðaç bazen elma, bazen armut, bazen muz, bazen patates, bazen domates verseydi, belki o zaman, bu iþleri aðacýn kendi iradesiyle yaptýðý vehmine kapýlanlar olabilirdi. Ama mukarenetin devamlý olmasý, aðaca atfedilen o vehmî iradeyi ortadan kaldýrýr; onun bir Ýlâhî memur olduðunu ders verir ve yaptýðý þeylerde hakiki illet olmadýðýný akýl sahiplerine adeta haykýrýr.
Öte yandan, dünya sürekli güneþ etrafýnda dönüyorsa, güneþ de dünyayý durmadan çeviriyorsa, burada da bir mukarenet söz konusudur. Ne güneþ dünyayý gezegenlikten azledebiliyor, ne de dünya bir baþka yýldýza peyk olabiliyor. O halde, ikisi de, mahkum, ikisi de memur. Bir kanun koyucunun emrine ikisi de hassasiyetle itaat ediyorlar.
Demek oluyor ki, dünyanýn dönmesine güneþ illet deðil, sadece sebeptir. Bir yaratýcý, meyveyi aðaca baðladýðý gibi, dünyayý da güneþe baðlamýþtýr.
Misâller çoðaltýlabilir.
radyobeyan