Meyveyi Kendi Cinsiyle Satmak By: ezelinur Date: 07 Þubat 2010, 15:25:25
Hadîs-i þerifin nassýndan da anlaþýldýðý gibi hurma, içine ribâ giren sýnýflardandýr. Dolayýsýyla onun, misli misline ve el be el olmadýkça kendi cinsiyle satýlmasý sahih olmaz. Mezheblerin ileri sürdükleri tafsilât çerçevesinde meyve de hurma üzerine kýyaslanýr.
(165) Mâlikîler dediler ki: Yaþ meyvelerin tümü sebze gibidirler. Onlara ribây-ý fazl girmez. Çünkü onlar, saklayýp bekletmeye elveriþli deðildir. Kayýsý, zerdali, þeftali, elma, muz, karpuz, kavun, salatalýk, limon, havuç, narenciye, kulkas ve depolanýp bekletilmesi mümkün olmayan diðer meyvelerle sebzeler gibi. Bunlardan her birini kendi cinsiyle veya baþka bir cinsle, ayný miktarda veya farklý miktarda satmak, karþýlýklý teslim alma koþuluyla sahih olur. Vadeli olarak farklý miktarlarda satmaya gelince, meselâ bir ay sonra alýnacak on kavun karþýlýðýnda þimdi teslim etmek üzere beþ kavun satmak sahih olmaz. Bilindiði gibi yiyecek maddelerinde ribây-ý nesîenin ha-ramhk Ýlleti, sýrf gýda maddesi oluþudur. Yaþýyla kurusuyla hurmanýn tümü, hadîsin nassýyla Ýçine ribâ giren þeylerden sayýlmýþtýr. Zaðlul hurmasý, semen, asyut, vahî, maðribî hurmasý ve diðerleri gibi türleri deðiþik de olsa hurma bir cinstir. Ýki ayrý türden olsalar bile hurmanýn bazýsýný bazýsýyla farklý miktarlarda satmak caiz olmaz. Sözgelimi bir rýtk zaglul hurmasýný, iki rýtl seman hurmasýyla satmak sahih olmaz. Hurmanýn bazýsýný bazýsýyla satmak, ancak misli misline ve el be el olunca sahih olur."Kuru üzüm de hurma gibidir. Benati ve diðerleri gibi çeþitli türleri de olsa o bir cinstir. Bunun bazýsýný bazýsýyla farklý miktarlarda satmak sahih olmaz. Kurumadan önceki haliyle üzüm üzerinde ihtilâf edilmiþtir. Bazýlarý onun, içine ribây-ý fazlýn gireceði sýnýflardan olduðunu; Ýzmir üzümü, Feyum üzümü, Amerikan üzümü gibi çeþitli türlere ayrýlsa bile, bazýsýný bazýsýyla farklý miktarlarda satmanýn caiz olmayacaðýný söylemiþlerdir. Bazýlarýysa yaþken depolanýp bekletilmeye elveriþli olmadýðý gerekçesiyle üzüme ribây-i fazlýn girmeyeceðini söylemiþlerdir. Yeni (mahsul) hurmayý eskisiyle satmak caiz olur, mu, olmaz mý? Bu hususta ihtilâf vardýr: Bazýlarý bunun sahih olacaðýný, bazýlarýysa arada denklik gerçekleþmediði için sahih olmayacaðýný söylemiþlerdir. Taze hurmanýn kendi misliyle, kurunun da kendi misliyle satýlmasýna gelince bu caizdir. Ceviz, badem, Hama zerdalisi, Hind zerdalisi, fýstýk ve fýndýk gibi kuru yemiþlere gelince bunlar muhtelif cinslerdir. Kesinlikle bunlara ribây-ý fazl ve ribây-ý nesîe girer. Çünkü önce de belirtildiði gibi bunlar depolanýp bekletilebilir ve bunlar azýk olarak alýnýrlar.
Hanefîler dediler ki: Yukarýda anlatýldýðý gibi hurmaya kýyasla tartý veya ölçekle satýlan bütün meyve ve sebzelere ribâ girer. Sonra hurma aðacýndan elde edilen hurmalarýn bir kaç sýnýfý varsa dahi hurmanýn hepsi bir cinstir. Misli misline ve el be el olmadýkça bunlarýn bazýsýný bazýsýyla satmak sahih olmaz. Bu bakýmdan hurmanýn iyisiyle kötüsü ayný hükme tâbidir. Çünkü ribâ kapsamýndaki þeylerde kaliteli olup olmamak nazar-ý itibâra alýnmaz. Bu, ancak öksüzün malýnda nazar-ý itibâra alýnýr. Vasî, vesayeti altýndaki öksüzün kaliteli malým, ayný cinsten ama kalitesiz bir mal karþýlýðýnda satarsa, caiz olmaz. Taze hurmayý kurusuyla satmak sahih olur. Nitekim ýslatýlmýþ buðdayý kuru buðdayla satmak da sahihtir. Ayný þekilde taze hurmayý tazesiyle, kurusunu da kurusuyla satmak, evleviyetle sahih olur.
Suya konulmuþ hurmayý kurusuyla satmak sahih olur. Kuru üzüm ve Ýncir de öyledir. Nitekim hurma aðaçlarýnýn tümünün hurmasý ayný cinstir. Keza üzüm de her ne kadar çeþitli türleri varsa da bir cinstir. Ýzmir üzümü, Amerikan üzümü, yerli üzüm, feyum üzümü gibi. Bunlarýn hepsi bir cinstir. Misli misline ve el be el olmadýkça bunlarýn bazýsýný bazýsýyla satmak sahih olmaz. Üzümün yaþýný kurusu ile satmak sahih olur mu? Misli misline ve ölçekle olunca kuru üzümü yaþ üzümle satmanýn sahih olacaðý söylenilmiþtir. Arada denklik bulunmadýðý için bu satýþýn sahih olmayacaðýný söyleyenler de olmuþtur. Ýncir, zerdali, ceviz, armut ve nar gibi kuruluk durumu bulunan her meyvede ayný hal sözkonusudur. Bunlarýn yaþýný kurulanyla satmak, ayný þekilde yaþ olanlarýný yaþlarýyla satmak da sahih olur.
Birbirine aykýrý olan her aðacýn meyvesi, baþlý baþýna bir cinstir. Þu halde armut, bir cinstir. Elma bir cinstir. Þeftali bir cinstir. Muz bir cinstir. Diðerleri de ayný þekilde birer cinstirler. Öyleyse bunlardan her bir cinsi, kendi cinsinin bazýsýyla satmak, misli misline ve el be el olmadýkça sahih olmaz. Bir cinsi baþka bir cinsle fazla miktarlarda satmak, karþýlýklý teslim ve tesellüm koþuluyla sahih olur.
Altýn ve gümüþte karþýlýklý teslim, tesellümden kasýt; satýcýnýn bedeli müþterinin de satýn aldýðý þeyi ayný alýþveriþ meclisinde teslim almasýdýr. Yiyeceðin yiyecekle satýlmasýnda karþýlýklý teslim-tesellümden kasýt ise, ister kendi cinsiyle, ister baþka cinsle olsun onu belirlemektir. Bir kimse beyaz kumaþý (pafta), misli olan bir kumaþ karþýlýðýnda sattýðýnda her iki kumaþýn belirlenmesi ve açýklanmasý þart olur. Alýþveriþ meclisinde teslim alýnmalarý, ileride açýklanacaðý gibi zorunlu deðildir.
Portakal gibi sayýyla satýlan meyvelere ribây-ý fazl girmez. Bunlarýn bazýsýný bazýsýyla farklý miktarlarda satmak caiz olur. Karpuz, kavun ve yaban hardalý da böyledir.
Hanbelîler dediler ki: Türleri deðiþik de olsa, hurmanýn tümü bir cinstir. Asýllarý muhtelif olan elma ve armut gibi her aðaç meyvesi de, asýllarý deðiþik olduðu için iki ayrý cinstirler. Þeftali, kayýsý ve bunlarýn benzerleri de ayrý cinstirler. Bunlardan bir cinsi kendi cinsinin bazýsýyla satmak, misli misline ve el be el olmadýkça sahih olmaz. Ayný cinsin tazesini kurusuyla, taze üzümü kuru üzümle, kuru hurmayý taze hurmayla, acve denen iyi cins hurmayý normal bir hurmayla satmak sahih olmaz. Ama taze hurmayý kendi misli taze bir hurmayla eþit miktarda satmak sahih olur. Ayný þekilde yaþ üzümü de kendi misli yaþ bir üzümle eþit miktarda satmak, sahih olur. Keza taze eriði misli olan taze erikle, dutu dut ile, inciri incir ile eþit miktarda kendi cinsi ile satmak sahih olur. Çekirdeði çýkarýlmýþ iyi hurmayý, çekirdeði çýkarýlmamýþ iyi hurmayla satmak sahih olmaz.
Þâfiîler dediler ki: Ribâ, tüm meyve ve sebzelere girer. Çünkü ha-ramhk illeti, önce de anlatýldýðý gibi bunlarýn gýda maddesi olmalarýdýr. Sonra kuruyabilen meyvelerle sebzelerde denklik, kuruma, yani tam olgunlaþma zamanýnda muteber olur. Tazenin taze karþýlýðýnda satýlmasý sahih olmaz. Zira denklik, ancak kuruma vaktinde tahakkuk eder. Yaþ iken denk olup olmadýklarý belli deðildir. Bu durumdayken biribÝrleriyle satýlmalarý sahih olmaz. Kurumadan önce hurmanýn hurmayla, üzümün üzümle, üzümün kuru üzümle satýlmasý sahih olmaz. Çünkü denklik, ancak kurulukta muteber olur.
Kurutulmayan üzüm ve salatalýk gibi kuruma durumu olmayan meyvelere gelince, bunlardan bazýsýný kendi cinsinden olan biri ile satmak, mutlak surette caiz olmaz.
radyobeyan