Meyveyi Kendi Cinsiyle Satmak

Hadîs-i şerifin nassından da anlaşıldığı gibi hurma, içine ribâ giren sınıflardandır. Dolayısıyla onun, misli misline ve el be el olmadıkça kendi cinsiyle satılması sahih olmaz. Mezheblerin ileri sürdükleri tafsilât çerçevesinde meyve de hurma üzerine kıyaslanır.

(165) Mâlikîler dediler ki: Yaş meyvelerin tümü sebze gibidirler. Onlara ribây-ı fazl girmez. Çünkü onlar, saklayıp bekletmeye elverişli değildir. Kayısı, zerdali, şeftali, elma, muz, karpuz, kavun, salatalık, limon, havuç, narenciye, kulkas ve depolanıp bekletilmesi mümkün olmayan diğer meyvelerle sebzeler gibi. Bunlardan her birini kendi cinsiyle veya başka bir cinsle, aynı miktarda veya farklı miktarda satmak, karşılıklı teslim alma koşuluyla sahih olur. Vadeli olarak farklı miktarlarda satmaya gelince, meselâ bir ay sonra alınacak on kavun karşılığında şimdi teslim etmek üzere beş kavun satmak sahih olmaz. Bilindiği gibi yiyecek maddelerinde ribây-ı nesîenin ha-ramhk İlleti, sırf gıda maddesi oluşudur. Yaşıyla kurusuyla hurmanın tümü, hadîsin nassıyla İçine ribâ giren şeylerden sayılmıştır. Zağlul hurması, semen, asyut, vahî, mağribî hurması ve diğerleri gibi türleri değişik de olsa hurma bir cinstir. İki ayrı türden olsalar bile hurmanın bazısını bazısıyla farklı miktarlarda satmak caiz olmaz. Sözgelimi bir rıtk zaglul hurmasını, iki rıtl seman hurmasıyla satmak sahih olmaz. Hurmanın bazısını bazısıyla satmak, ancak misli misline ve el be el olunca sahih olur."Kuru üzüm de hurma gibidir. Benati ve diğerleri gibi çeşitli türleri de olsa o bir cinstir. Bunun bazısını bazısıyla farklı miktarlarda satmak sahih olmaz. Kurumadan önceki haliyle üzüm üzerinde ihtilâf edilmiştir. Bazıları onun, içine ribây-ı fazlın gireceği sınıflardan olduğunu; İzmir üzümü, Feyum üzümü, Amerikan üzümü gibi çeşitli türlere ayrılsa bile, bazısını bazısıyla farklı miktarlarda satmanın caiz olmayacağını söylemişlerdir. Bazılarıysa yaşken depolanıp bekletilmeye elverişli olmadığı gerekçesiyle üzüme ribây-i fazlın girmeyeceğini söylemişlerdir. Yeni (mahsul) hurmayı eskisiyle satmak caiz olur, mu, olmaz mı? Bu hususta ihtilâf vardır: Bazıları bunun sahih olacağını, bazılarıysa arada denklik gerçekleşmediği için sahih olmayacağını söylemişlerdir. Taze hurmanın kendi misliyle, kurunun da kendi misliyle satılmasına gelince bu caizdir. Ceviz, badem, Hama zerdalisi, Hind zerdalisi, fıstık ve fındık gibi kuru yemişlere gelince bunlar muhtelif cinslerdir. Kesinlikle bunlara ribây-ı fazl ve ribây-ı nesîe girer. Çünkü önce de belirtildiği gibi bunlar depolanıp bekletilebilir ve bunlar azık olarak alınırlar.

Hanefîler dediler ki: Yukarıda anlatıldığı gibi hurmaya kıyasla tartı veya ölçekle satılan bütün meyve ve sebzelere ribâ girer. Sonra hurma ağacından elde edilen hurmaların bir kaç sınıfı varsa dahi hurmanın hepsi bir cinstir. Misli misline ve el be el olmadıkça bunların bazısını bazısıyla satmak sahih olmaz. Bu bakımdan hurmanın iyisiyle kötüsü aynı hükme tâbidir. Çünkü ribâ kapsamındaki şeylerde kaliteli olup olmamak nazar-ı itibâra alınmaz. Bu, ancak öksüzün malında nazar-ı itibâra alınır. Vasî, vesayeti altındaki öksüzün kaliteli malım, aynı cinsten ama kalitesiz bir mal karşılığında satarsa, caiz olmaz. Taze hurmayı kurusuyla satmak sahih olur. Nitekim ıslatılmış buğdayı kuru buğdayla satmak da sahihtir. Aynı şekilde taze hurmayı tazesiyle, kurusunu da kurusuyla satmak, evleviyetle sahih olur.

Suya konulmuş hurmayı kurusuyla satmak sahih olur. Kuru üzüm ve İncir de öyledir. Nitekim hurma ağaçlarının tümünün hurması aynı cinstir. Keza üzüm de her ne kadar çeşitli türleri varsa da bir cinstir. İzmir üzümü, Amerikan üzümü, yerli üzüm, feyum üzümü gibi. Bunların hepsi bir cinstir. Misli misline ve el be el olmadıkça bunların bazısını bazısıyla satmak sahih olmaz. Üzümün yaşını kurusu ile satmak sahih olur mu? Misli misline ve ölçekle olunca kuru üzümü yaş üzümle satmanın sahih olacağı söylenilmiştir. Arada denklik bulunmadığı için bu satışın sahih olmayacağını söyleyenler de olmuştur. İncir, zerdali, ceviz, armut ve nar gibi kuruluk durumu bulunan her meyvede aynı hal sözkonusudur. Bunların yaşını kurulanyla satmak, aynı şekilde yaş olanlarını yaşlarıyla satmak da sahih olur.

Birbirine aykırı olan her ağacın meyvesi, başlı başına bir cinstir. Şu halde armut, bir cinstir. Elma bir cinstir. Şeftali bir cinstir. Muz bir cinstir. Diğerleri de aynı şekilde birer cinstirler. Öyleyse bunlardan her bir cinsi, kendi cinsinin bazısıyla satmak, misli misline ve el be el olmadıkça sahih olmaz. Bir cinsi başka bir cinsle fazla miktarlarda satmak, karşılıklı teslim ve tesellüm koşuluyla sahih olur.

Altın ve gümüşte karşılıklı teslim, tesellümden kasıt; satıcının bedeli müşterinin de satın aldığı şeyi aynı alışveriş meclisinde teslim almasıdır. Yiyeceğin yiyecekle satılmasında karşılıklı teslim-tesellümden kasıt ise, ister kendi cinsiyle, ister başka cinsle olsun onu belirlemektir. Bir kimse beyaz kumaşı (pafta), misli olan bir kumaş karşılığında sattığında her iki kumaşın belirlenmesi ve açıklanması şart olur. Alışveriş meclisinde teslim alınmaları, ileride açıklanacağı gibi zorunlu değildir.

Portakal gibi sayıyla satılan meyvelere ribây-ı fazl girmez. Bunların bazısını bazısıyla farklı miktarlarda satmak caiz olur. Karpuz, kavun ve yaban hardalı da böyledir.

Hanbelîler dediler ki: Türleri değişik de olsa, hurmanın tümü bir cinstir. Asılları muhtelif olan elma ve armut gibi her ağaç meyvesi de, asılları değişik olduğu için iki ayrı cinstirler. Şeftali, kayısı ve bunların benzerleri de ayrı cinstirler. Bunlardan bir cinsi kendi cinsinin bazısıyla satmak, misli misline ve el be el olmadıkça sahih olmaz. Aynı cinsin tazesini kurusuyla, taze üzümü kuru üzümle, kuru hurmayı taze hurmayla, acve denen iyi cins hurmayı normal bir hurmayla satmak sahih olmaz. Ama taze hurmayı kendi misli taze bir hurmayla eşit miktarda satmak sahih olur. Aynı şekilde yaş üzümü de kendi misli yaş bir üzümle eşit miktarda satmak, sahih olur. Keza taze eriği misli olan taze erikle, dutu dut ile, inciri incir ile eşit miktarda kendi cinsi ile satmak sahih olur. Çekirdeği çıkarılmış iyi hurmayı, çekirdeği çıkarılmamış iyi hurmayla satmak sahih olmaz.

Şâfiîler dediler ki: Ribâ, tüm meyve ve sebzelere girer. Çünkü ha-ramhk illeti, önce de anlatıldığı gibi bunların gıda maddesi olmalarıdır. Sonra kuruyabilen meyvelerle sebzelerde denklik, kuruma, yani tam olgunlaşma zamanında muteber olur. Tazenin taze karşılığında satılması sahih olmaz. Zira denklik, ancak kuruma vaktinde tahakkuk eder. Yaş iken denk olup olmadıkları belli değildir. Bu durumdayken biribİrleriyle satılmaları sahih olmaz. Kurumadan önce hurmanın hurmayla, üzümün üzümle, üzümün kuru üzümle satılması sahih olmaz. Çünkü denklik, ancak kurulukta muteber olur.

Kurutulmayan üzüm ve salatalık gibi kuruma durumu olmayan meyvelere gelince, bunlardan bazısını kendi cinsinden olan biri ile satmak, mutlak surette caiz olmaz.
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın