Medya By: hafiza aise Date: 09 Aðustos 2012, 16:59:24
Toplumu modanýn müþterisine dönüþtüren bir araç olarak medya
Hakan ÇOPUR • 86. Sayý / DÝÐER YAZILAR
Ýktidarýn beraberinde getirdiði görece refah artýþýnýn özellikle kültürel/estetik alana nasýl yansýdýðýný tartýþmak, bir baþka deyiþle refahý artan (Siyaset Bilimi anlamýnda deðil, Türkiye’deki cari kullanýmýyla) muhafazakâr kesimlerin modayla imtihanýný konuþmak oldukça netameli bir alana girmek demek. Çünkü hem baþörtüsünden vazgeçmeyen hem de tesettür modasýnýn tüketicisi olan sayýsýz dindar kadýnýn olduðu bir ülkeyiz. Bir yanýmýzla dinî vecibelerimizi yaparken diðer yanýmýzla, bilerek ya da bilmeyerek, israf sýnýrlarýný çoktan aþmýþ bir tüketim zincirine halka oluyoruz. Bir yanýmýz Doðulu iken diðer yanýmýz Batýlý olma (Batýlýlaþma) yarýþýndan vazgeçemiyor.
Medyanýn ayartýcýlýðý, toplumu, sürekli yeni tüketim alanlarýna iten bir yaþam tarzýna yönlendiriyor. Her yýl deðiþen giyim tarzlarýnýn, yeni ihtiyaç kalýplarýnýn ve daha fazla harcamaya dayalý bir anlayýþýn adýdýr moda. Toplumu/bireyi modanýn daimi müþterisi haline getiren araçlarýn baþýnda medya geliyor; bu medya (“media”, “medium” kelimesinin çoðulu olarak “ortamlar” anlamýna geliyor) bazen televizyonda izlediðiniz bir reklâm, bazen okuduðunuz bir dergi, bazen de internette sayýlarý hýzla artan alýþveriþ siteleri olabilir. Hangisi olursa olsun sonuç ayný kapýya çýkýyor: Daha fazla tüketim, daha fazla harcama. Ancak iþin daha kritik boyutu, dinî hassasiyetlere sahip kesimlerin de bu moda akýmlarýna ayak uydurmasýdýr.
Modanýn rengi olur mu?
Söz konusu moda olunca iþin içine kültürel çizgiler ve estetik kaygýlar gibi birçok öznel unsur girmektedir. Baþtan tanýmlanmýþ sýnýrlarýn (örneðin tesettür) dahi günün þartlarýna göre kolayca yorumlanabildiði ve modanýn bir parçasý haline getirilebildiði için mevzuu saðlam bir temelde ele almak kolay deðil. Eskiden moda deyince zihnimizde beliren düþünce ile þu anda beliren düþünce arasýnda sanýrým epey fark var. Eskiden, daha çok, maruz kaldýðýmýz ve kapitalizmin devamlýlýðýyla ilgili bir mesele olarak addettiðimiz bir konu idi moda; bugün ise Müslüman kadýnlara yönelik yayýn yaptýðýný beyan eden (muhafazakâr) moda dergileri çýkýyor piyasaya. Ben bu moda meselesinin öznesi olduðumuzdan daha çok hâlâ nesnesi olduðumuzu, hâlâ moda dünyasýna ayak uydurma çabasýnda olduðumuzu, hâlâ moda özentisiyle baþ edemediðimizi düþünüyorum zaman zaman. Dolayýsýyla rengini deðiþtirsek de moda yaklaþýmýnýn bizatihi kendisiyle yüzleþmediðimiz sürece onun bir parçasý oluyoruz demektir. Bahsettiðim derginin, tesettür modasýna uygun satýþ yapan alýþveriþ sitelerinin toplumun önemli bir bölümünü daha fazla tüketmeye/harcamaya yönlendirmekten baþka bir iþlevi var mýdýr, emin deðilim. Dolayýsýyla bilhassa dinî hassasiyetlere sahip kesimlerin bu moda konusunda daha tutarlý davranmasý ve medyanýn ayartýcýlýðýna dikkat etmeleri beklenir.
Öz olarak moda-form olarak moda
Az önce bahsettiðim dergiyi ve varsa benzerlerini çýkaran kiþilerin modadan ne anladýklarýný, modanýn amacýna iliþkin görüþlerini, moda ile tesettür giyimini nasýl bu kadar rahat baðdaþtýrdýklarýný vs. merak ediyorum doðrusu. Elbette dindar kadýnlarýn ve erkeklerin güzel giyinme hakký doðal olarak var; hatta temsil noktasýnda konumu olan insanlarýn bilhassa güzel giyinmesi gerekir. Ancak bunlarý yaparken, eskiden ciddi biçimde eleþtirdiðimiz, moda dünyasýnýn bir parçasý olmanýn doðru bir yaklaþým olduðunu savunamayýz herhalde. Yani “öz”e dokunmayýp sadece “form” düzeyinde yapýlacak bir deðiþikliðin nasýl bir sonuç doðuracaðý meçhuldür. Aslýnda moda özü itibariyle bir harcama/tüketme kültürü olduðu için dindar birinin kolayca modaya teslim olmamasý gerekir. Dolayýsýyla form düzeyinde ne yaparsanýz yapýn, eðer öz itibariyle yaptýðýnýz þey sürekli yeni trendler oluþturarak insanlarýn daha fazla tüketmesine zemin hazýrlamaksa din-referanslý hiçbir yaklaþým bu durumu meþru ve mazur gösteremez. Hatta bu tür bir yaklaþým, belki de o özü paylaþmak deðil midir? Modanýn özüne iliþkin herhangi bir tartýþma yapmadan sadece form/þekil düzeyindeki bir farklýlýðýn esasa müteallik bir netice ortaya koymasý mümkün deðil. Eðer moda kapitalist düzenle ilgili olmasaydý, eðer moda modern kadýný nesneleþtiren bir hayat tarzý olmasaydý öze iliþkin bir tartýþma yapma gereði duymayabilirdik. Ancak durum tam da böyle olduðu için adýna “tesettür modasý” denilen yaklaþýmýn hangi bakýmdan farklý ve dindarlar için mazur olduðunu konuþmamýzda fayda var.
Medyanýn deðiþen rolü
Elbette kitle iletiþim araçlarýnýn yaygýnlaþmasýyla en küçük bir bilgi kýrýntýsý bile muhatabýna daha hýzlý ve doðrudan ulaþmaya baþladý. Ancak son on yýlda yaþadýðýmýz internet devrimi, bizi yepyeni bir iletiþim düzlemine taþýdý. Artýk bir bilgiye ulaþmak için televizyon ya da gazeteye ihtiyacýnýz pek yok; elinizdeki internet baðlantýlý cep telefonu ile hemen her þeye ulaþabilirsiniz. Son dönemde yaygýnlaþan internet ortamýndaki alýþveriþ siteleri, maðazaya gitme zahmetinden kurtarmasý bakýmýndan insanlarý cezbediyor. Hem daha kolay ve zahmetsiz, hem de daha ucuz; o zaman geriye bir tek þey kalýyor: Daha rahat ve çok sipariþ vermek. Ancak unutulmamasý gerekir ki bu sipariþlerin bir sonu/sýnýrý yoktur. Her zaman hoþunuza giden ve almak isteyeceðiniz bir þeyler olacaktýr devasa internet âleminde. Bu bakýmdan klasik medyadan farklý olarak hýzlý, deðiþken ve her an elinizin altýnda olan bir yeni internet medyasý söz konusu ve kesinlikle daha “ayartýcý.” Evet, belki alýþveriþ yaptýkça daha mutlu olduðumuzu düþünüyoruz; ama esas itibariyle sürekli daha fazla tüketen, moda baðýmlýsý ve internetten her gün indirimleri takip eden bir toplum olmaya baþladýk sanýrým…
Gerçek ihtiyaç ile yapay olaný ayýrmak
Yazý boyunca, sanki toplumun modanýn daimi müþterisi haline gelmesinden sadece medya sorumluymuþ gibi bir akýþ algýlanýyor olabilir; ancak bence asýl önemlisi bizim bu durum karþýsýnda nasýl bir pozisyon aldýðýmýzdýr. Tüm medyatik bombardýmana raðmen her þey bizim elimizde aslýnda; bilinçli ve ihtiyaç-temelli bir tüketim yaklaþýmýna sahipsek -ki olmalýyýz- beynimizin içindeki tüm o “bunu al, bunu da al” balonlarý patlayacaktýr. Belki israf konusunda birazcýk daha düþünmeliyiz, belki iktisat konusunda birazcýk daha kafa yormalýyýz, belki eylemlerimizin gerçek öznesi olma konusunu daha fazla ciddiye almalýyýz. Her ne olursa olsun, kendimizi modanýn daimi müþterisi olmaktan koruyacak ve medyanýn bu noktadaki ayartýcý büyüsünden uzak tutacak motivasyonlara sahip olmalýyýz. Yeter ki sipariþ vermeden önce “enter” tuþuna basmadan önce son kez düþünelim: Bu benim için gerçek bir ihtiyaç mý, yoksa üretilmiþ/yapay bir ihtiyaç mý?