Astroloji By: saniyenur Date: 06 Aðustos 2012, 14:51:35
Astroloji (Ýlm-i Nücum)
Müslüman astronomi âlimleri astronominin temel âletlerinden usturlabý icat ettiler. Endülüslü Ali b. Halef (onbirinci yüzyýl), Oðlak ve Yengeç dönencelerinin ekliptike dik açý yapan bir levha (evrensel levha) üzerinde yerlerini belirledi. Bundan kýsa bir süre sonra, Batýlýlarýn Azarquiel olarak bildikleri Zerkalî (öl. 1087), ekvator ve ekliptik dairelerinin projeksiyonlarýný ayný levha üzerinde belirlemeyi mümkün kýlan bir usturlap tipi (safiha) icat etti. Bu usturlab yüzyýllar sonra Frisia'lý Gemma (1508-1555) tarafýndan astrolabum (sic.) caîholicum adýyla yeniden canlandýrýldý. Muzaffer Þerefüddin Tûsî'nin (öl. 1213) lineer usturlabý bu aletlerin en kolay kullanýlýr hale getirilmiþ olaný olarak kabul edilebilir.
Kurtuba'nýn çok yönlü alimlerinden Abbas Ýbni Firnas'ýn (dokuzuncu yüzyýl) evinde yýldýzlarýn, bulutlarýn, þimþek ve gökgürültüsünün bulunduðu bir oda hazýrladýðý söylenmiþtir. Birunî'ye ait mücehhez bir usturlabýn çizimleri halen mevcuttur ve bu konuyla ilgili ikna edici bir delildir. Bu mekanik tertibat Ýbnü's-Semh tarafýndan "yedi gezegenin levhasýna dönüþtürülerek mükemmelleþtirildi ve Orta çaðýn hatt-i istiva âleti (gezegenlerin hareketini belirlemeye yarayan alet) hâline getirildi ve bu da mekanik saatin Öncüsü oldu.
Arap âlimlerinin en büyük baþarýlarýndan biri Batlamyus'un teorisini terkederek kýble yönünü tayin için trigonometrik hesaplara baþvurmuþ olmalarýdýr. Bu mânada, küresel trigonometrinin temel formüllerini bulan el-Battânî'nin, sinüsler teorisi nedeniyle Ebu Nasr'ýn (öl. 1036); kýblenin azimutunu tesbit için kotanjant teoresini bulan Ýbni Heysem'in eserleri Batýyý etkilemiþ çok önemli eserlerdir. Battânî mümtehan cetvellerinin müellifidir ve pek çok kat'î rasatta bulunmuþtur. Öyle ki güneþin halkavi tutulmasýn varlýðýný göstermeye muvaffak oluþu, yüzyýllarca sonra (1749) Dunthorne'nun ayýn hareketlerine bir yüzyýllýk seyrini tesbit etmesini mümkün kýlmýþtýr, Battânî'den sonra Ýbni Yunus (Öl. 1009), Zerkâlî ve pek çok diðerleri gelmiþtir. Zerkâlî ve çalýþma arkadaþlarýnýn çabalarý sayesinde Teledo Astronomi Cetvelleri meydana getirilmiþtir.
Müslüman astroloji âlimleri, onüçüncü yüzyýlda, güneþ ve ayýn astrolojik takvimini gösteren sistemi de keþfettiler. Daha sonra bunu diðer gezegenlere uyarladýlar. Gerçek yýllýk tarihleri hesaplamaya muvaffak oldular. Bunlar okyanusötesi seyahatler baþladýðýnda yaygýn, olarak kullanýlmaya baþlanmýþ olan takvimlere kaynak teþkil etmiþlerdir (The Legacy of islam, sh. 474-482).
Horasan'da Belh þehrinin yerlisi olan ve Baðdat'ta yetiþen Ebu Ma'þer (886) astroloji ilminin en Önde gelen þahsiyeti idi. Hýristiyanlarca Orta Çaðda Albumasar adýyla anýlarak sýk sýk kendisine atýflarda bulunulmuþ, bir konuyu tasvirde þekil kullanmasý bakýmýndan Öncü kiþi olarak kabul edilmiþtir. Eserlerinden dördü onikinci yüzyýlda Ýþbiliye'li (Sevil) John ve Bath'h Adelard tarafýndan Latince'ye çevrilmiþtir. Astrolojik olaylarýn doðum, Ölüm ve hayatýn olaylarý üzerinde etkili olduðu þeklindeki fantezi inançlarýnýn yanýnda Ebu Ma'þer Avrupa'ya med-cezir kanunlanný da hediye etmiþtir. Bir risalesinde med-cezir olaylarýnýn ayýn yükseliþi ve batýþý ile ilgisini tanýmlamýþtýr. Müslümanlarýn eserlerinin bir kýsmý zaman zaman, özellikle Ýspanya'da, Latince'ye tercüme edilmiþtir, ve Hýristiyan Avrupa'da ilmin geliþmesinde belirleyici tesirleri olmuþtur (R K. Hitti, a.g.e., 378).
Ebu Ma'þer ilk astroloji âlimlerinin en nüfuzlu ve muhterem ismidir. Onun batý felsefesinin geliþimine olan etkisi ayrýntýlý bir araþtýrmanýn konusu olmuþtur. Yýldýzlarýn ve burçlarýn iþaretlerinden birtakým mânalar çýkaran nazariyesi Rönesans ressamlarý üzerinde büyük tesir býrakmýþtýr. Ýslâm'ýn ilim mirasýnýn umulmadýk bu yönü, araþtýrmalarý tebdil eden bu tasvirli dersi gösteren A. Worburg tarafýnHan ortaya konmuþtur... Astroloji konusunda en kapsamlý ders kitabý Kayrevan'lý Ali Ýbni Eb£'l-Racal'a aittir (Latince'de Haly Filius Abenregal). el-Bari fi Ahkam-ül Nücum adlý kitabý 10. Alfonso el-Sabio için Ýspanyolca'ya tercüme edilmiþ olan eserlerden biridir. Astroloji hakkýndaki bir diðer eseri Ýspanyolca'ya, Latince'ye ve en az üç kez Ýbranice'ye tercüme edilmiþtir. Eserlerinin etkisi Reform dönemine kadar süregelmiþtir." {The Legacy of islam, sh. 441-442).
"Her halükârda takvime duyulan ilgi, müslü-man astronomlarýn baþlýca meþguliyeti olarak, Celâli takvimine kadar devam etti. Hayyâm da dahil olmak üzere bu takvimin icadýnda rolü olan Selçuklu bilginleri bugüne kadar geniþ ölçüde kullanýlmýþ olan en kesin ve mükemmel þekliyle güneþ takvimini ortaya koydular. Müslüman astronomlar, çiftçiler tarafýndan kullanýlan ve Batýda en tanýnmýþý Kurtuba takvimi olan daha halk tipi takvimler de Ýcad ettiler. Bu takvimler Batýlý çiftçilerin takvimlerine model olmuþlardý. Zaten (almanac) yýllýk takvim kelimesinin Arapça iklim anlamýna gelen el-munahdan geliyor olmasý, müslüman eserlerinin bu alanda Batý'ya tesirini ortaya koymaktadýr.
Astronomi alanýndaki yaygýn faaliyetler, Ebû Seni el-Kûhî ve Þiraz'da günün uzunluðunu kesin olarak hesaplayan ve Suver el-kevâkib (Yýldýzlarýn Þekilleri) adlý eseri gözleme dayalý astronominin þaheserlerinden biri sayýlan Abdurrahman es-Sûfî gibi simalarla devam etti... X. Alfanso el-Sabio'nun Libros del Saber de Astronomia'sý vasýtasýyla da 'yýldýzlarýn mevkileri'ne dair ilim alanýnda Batý'yi oldukça etkilemiþtir. Müslüman astronomlarýn bilimin tabiatýnda meydana getirdiði fiilî deðiþikliði anlayabilmek için Emile Meyerson ve Henri Poincare gibi modern bilim filozoflarýnýn tartýþmalarým incelemekte fayda vardýr. Onlara göre, özellikle Ýbni Heysem (Latince'de Alhazen) matematik ile ilgili ilimleri fenomenleri matematik modellerle açýklamaktan, realitenin bir yönünü keþfetmeye döndürmüþtü." (Seyyid Hüseyin Nasr, Islamic Science, Londra, 1976, sh. 96, 99 ve 133).