Fizik By: saniyenur Date: 06 Aðustos 2012, 14:45:59
Fizik
Müslüman fenbilimcileri de ilahiyatçýlar gibi fizikle ilgilendiler. Çünkü tabiat felsefesi ve metafiziðe karþý ilgileri vardý. S. H. Nasr'a göre Ýbni Sina, Kindî, Molla Sadra, Nasirüd-din Tûsî ve diðerleri "fizikle özel olarak ilgilenmiþ olsun ya da olmasýn neredeyse her büyük müslüman filozof eserlerinde bu konuy, bir bölüm tahsis etmiþtir. Zira gelenekse doktrinlerde fizik, metafiziðin bir uygulama sidir ve fiziðin prensipleri yalnýzca metafizik te bulunabilir
Zamaný, haraketin ölçüsü olarak deðerlendirme fikri Aristo'dan alýnmýþ ve Ýbni Sinâ'nýr Þifâ 'sý ile Nasîrüddîn Tûsî'nin Þerh el-Ýþârât ve't-Tenbihat (Ýþaretler ve Tenbihleý Kitabýna Þerh) adlý eserinde geniþ ifadesini bulmuþtu... Bu sahada büyük önem taþýyan fikirler ortaya koymuþ müslüman düþünürlerin ikinci grubunu Muhammed b. Zekeriyyâ er-Râzî (Latince'de Rhazes), Bîrûnî ve Ebû'l-Berekât el-Baðdâdî gibi Meþþâîlik aleyhtarý filozof ve ilim adamlarý teþkil etmekteydi. Bu simalarýn her biri baðýmsýz bir düþünce çizgisi takip ettiler. Ancak içlerinden birinin özelliðine diðeri tarafýndan da iþtirak edildi. Bu sima o dönem Meþþâî tabiat felsefesinin bir tenkitçisÝydi. Sözkonusu tavrýyla Râzî baðýmsýz bir kozmoloji geliþtirdi; bu kozmoloji onun temelde Eflatun'un Timaeus'un ve maniþeist kaynaklardan aldýðý 'beþ ezelî' (el-kudamâ el-hamse) fikri üzerine temellenmekteydi. Birûnî ise, Ortaçað Aristo fiziðine belki de en yýpratýcý tenkidi getirmiþ ve tabiat felsefesinin problemleri hakkýnda Ýbni Sinâ'nýnkiyle karþýlýklý olarak serdedilen cevaplar vermiþti. Birûnî, Aristo fiziðinin madde-suret, ayaltý âlemdeki nesnelerin tabiî yeri, boþluðun inkârý gibi hem akla hem de tabiî fenomenlerin müþahedesine hatta deneye tâbi tutulan temel öncüllerinden pek çoðunu tenkit etti. Bu sorulu cevaplý tartýþma metni, Ýslâm düþüncesinin sözkonusu yönünün zirvelerinden birini teþkil eder ve o dönem fiziðine ait temel kavramlarýn tartýþýlýp tahlil edildiði seviye hakkýnda fikir verir.
Baðdadî tabiat felsefesi sahasýnýn güçlü ve orijinal bir düþünürüydü. Onun Kitâbü'l-Mu'teber (Derin Düþünülmüþ Konular Kitabý) adlý eseri, fizikle ilgili bir çok fikir ihtiva eder. Baðdadî sadece Aristo'cu görüþlere tenkit getirmekle kalmadý, ayný zamanda düþen cisimlerin hýzlanmasý meselesini araþtýrdý ve zamaný yeni bir tarzda ele alarak onu yalnýzca yer deðiþtirme hareketinden ziyade oluþ süreciyle ilgili bir kategori olarak deðerlendirdi. Onun hýzlanan hareket konusundaki fikirler de hayranlýk uyandýrýcýdýr. Zira sabit bir kuvvetin bu kuvvetle orantýlý bir hýza sahip tek biçimli bir harekete yol açtýðý þeklindeki Aristocu görüþü reddetmiþtir.
"Molla Sadra, cevheri hareket (el-hareket el-cevheriyye) fikrini geliþtirerek, Aristo fiziðinim aksine, hareketi fizikî cisimlerin arazlarýnýn deðil, cevherinin de bir özelliði olarak kabul ediyordu. Böylelikle, mekanik ve dinamiðin yanýsýra bütün bir hareket ve zaman meselesi yeni bir bakýþ açýsýyla görülüyordu. Hatta Molla Sadra, fizikî varoluþu belirleyen mekânýn üç boyutu yanýnda zamanýn dördüncü boyut olduðundan sözetti. Aynca geleneksel metafiziðin delillerini Batlamyusçu astronomiye dayanan delillerden ayýrdý. Molla Sadra tarafýndan geliþtirilen 'tabiat felsefesi' Ýslâm düþüncesinin bu sahadaki son âbidelerinden biriydi ve günümüzde modern bilimin realiteyi ve tabiî âlemin doluluðunu dengeleyecek bir tabiat felsefesinden mahrum olmasýndan ötürü açýk þekilde yüzyüze olduðu içinden çýkýlmaz duruma Ýslâm düþüncesinin sunduðu büyük teklifler arasýndaydý." Þslamic Science, sh. 135-139).
Îbnü'l-Heysem'in özgül aðýrlýklýklan ölçmek için terazi kullanmasý ile ilgili olarak Emir Ali þöyle demektedir: "Atmosferde yükseldikçe yoðunluðun azaldýðýný ve bunun ýþýnlarýn seyrinde tesirli olduðunu ilk defa o keþfetti. Atmosfere eðik olarak giren ýþýnlarýn konveks tarafý dünya tarafýnda bir yörünge takip ettiðini söylemiþti. Yüzen cisimlerin suya batýrýlmalarý, hafif veya aðýr yüklerle batýrýldýklarýnda suyun yüzüne çýkma güçleri gibi konularla uðraþtý. Hareket konusu üzerinde de durdu. 'Hareketin kuvveti' adýný verdiði momentum kavramýný ortaya attý. Hareket kanunlarý üzerinde durdu. Mekân ve boþluk kavramlarýna açýklýk kazandýrdý. Çekim gücünün esaslarýný araþtýrdý. Onu bir kuvvet olarak ispat etti. Cisimlerin düþme kanunlarýný keþfetti. Harekete geçirici kuvvetlerin prensiplerini de araþtýrdý. Ýbni Heysem'in hizmetleri arasýnda kýlcal sistemi tesbit edip hidrometrenin çok geliþmiþ yapým açýklamasý da yer almaktadýr." (The SpirÝt of islam, sh. 378).