Fizik

Fizik

Müslüman fenbilimcileri de ilahiyatçılar gibi fizikle ilgilendiler. Çünkü tabiat felsefesi ve metafiziğe karşı ilgileri vardı. S. H. Nasr'a göre İbni Sina, Kindî, Molla Sadra, Nasirüd-din Tûsî ve diğerleri "fizikle özel olarak ilgilenmiş olsun ya da olmasın neredeyse her büyük müslüman filozof eserlerinde bu konuy, bir bölüm tahsis etmiştir. Zira gelenekse doktrinlerde fizik, metafiziğin bir uygulama sidir ve fiziğin prensipleri yalnızca metafizik te bulunabilir

Zamanı, haraketin ölçüsü olarak değerlendirme fikri Aristo'dan alınmış ve İbni Sinâ'nır Şifâ 'sı ile Nasîrüddîn Tûsî'nin Şerh el-İşârât ve't-Tenbihat (İşaretler ve Tenbihleı Kitabına Şerh) adlı eserinde geniş ifadesini bulmuştu... Bu sahada büyük önem taşıyan fikirler ortaya koymuş müslüman düşünürlerin ikinci grubunu Muhammed b. Zekeriyyâ er-Râzî (Latince'de Rhazes), Bîrûnî ve Ebû'l-Berekât el-Bağdâdî gibi Meşşâîlik aleyhtarı filozof ve ilim adamları teşkil etmekteydi. Bu simaların her biri bağımsız bir düşünce çizgisi takip ettiler. Ancak içlerinden birinin özelliğine diğeri tarafından da iştirak edildi. Bu sima o dönem Meşşâî tabiat felsefesinin bir tenkitçisİydi. Sözkonusu tavrıyla Râzî bağımsız bir kozmoloji geliştirdi; bu kozmoloji onun temelde Eflatun'un Timaeus'un ve manişeist kaynaklardan aldığı 'beş ezelî' (el-kudamâ el-hamse) fikri üzerine temellenmekteydi. Birûnî ise, Ortaçağ Aristo fiziğine belki de en yıpratıcı tenkidi getirmiş ve tabiat felsefesinin problemleri hakkında İbni Sinâ'nınkiyle karşılıklı olarak serdedilen cevaplar vermişti. Birûnî, Aristo fiziğinin madde-suret, ayaltı âlemdeki nesnelerin tabiî yeri, boşluğun inkârı gibi hem akla hem de tabiî fenomenlerin müşahedesine hatta deneye tâbi tutulan temel öncüllerinden pek çoğunu tenkit etti. Bu sorulu cevaplı tartışma metni, İslâm düşüncesinin sözkonusu yönünün zirvelerinden birini teşkil eder ve o dönem fiziğine ait temel kavramların tartışılıp tahlil edildiği seviye hakkında fikir verir.

Bağdadî tabiat felsefesi sahasının güçlü ve orijinal bir düşünürüydü. Onun Kitâbü'l-Mu'teber (Derin Düşünülmüş Konular Kitabı) adlı eseri, fizikle ilgili bir çok fikir ihtiva eder. Bağdadî sadece Aristo'cu görüşlere tenkit getirmekle kalmadı, aynı zamanda düşen cisimlerin hızlanması meselesini araştırdı ve zamanı yeni bir tarzda ele alarak onu yalnızca yer değiştirme hareketinden ziyade oluş süreciyle ilgili bir kategori olarak değerlendirdi. Onun hızlanan hareket konusundaki fikirler de hayranlık uyandırıcıdır. Zira sabit bir kuvvetin bu kuvvetle orantılı bir hıza sahip tek biçimli bir harekete yol açtığı şeklindeki Aristocu görüşü reddetmiştir.

"Molla Sadra, cevheri hareket (el-hareket el-cevheriyye) fikrini geliştirerek, Aristo fiziğinim aksine, hareketi fizikî cisimlerin arazlarının değil, cevherinin de bir özelliği olarak kabul ediyordu. Böylelikle, mekanik ve dinamiğin yanısıra bütün bir hareket ve zaman meselesi yeni bir bakış açısıyla görülüyordu. Hatta Molla Sadra, fizikî varoluşu belirleyen mekânın üç boyutu yanında zamanın dördüncü boyut olduğundan sözetti. Aynca geleneksel metafiziğin delillerini Batlamyusçu astronomiye dayanan delillerden ayırdı. Molla Sadra tarafından geliştirilen 'tabiat felsefesi' İslâm düşüncesinin bu sahadaki son âbidelerinden biriydi ve günümüzde modern bilimin realiteyi ve tabiî âlemin doluluğunu dengeleyecek bir tabiat felsefesinden mahrum olmasından ötürü açık şekilde yüzyüze olduğu içinden çıkılmaz duruma İslâm düşüncesinin sunduğu büyük teklifler arasındaydı." Şslamic Science, sh. 135-139).

Îbnü'l-Heysem'in özgül ağırlıklıklan ölçmek için terazi kullanması ile ilgili olarak Emir Ali şöyle demektedir: "Atmosferde yükseldikçe yoğunluğun azaldığını ve bunun ışınların seyrinde tesirli olduğunu ilk defa o keşfetti. Atmosfere eğik olarak giren ışınların konveks tarafı dünya tarafında bir yörünge takip ettiğini söylemişti. Yüzen cisimlerin suya batırılmaları, hafif veya ağır yüklerle batırıldıklarında suyun yüzüne çıkma güçleri gibi konularla uğraştı. Hareket konusu üzerinde de durdu. 'Hareketin kuvveti' adını verdiği momentum kavramını ortaya attı. Hareket kanunları üzerinde durdu. Mekân ve boşluk kavramlarına açıklık kazandırdı. Çekim gücünün esaslarını araştırdı. Onu bir kuvvet olarak ispat etti. Cisimlerin düşme kanunlarını keşfetti. Harekete geçirici kuvvetlerin prensiplerini de araştırdı. İbni Heysem'in hizmetleri arasında kılcal sistemi tesbit edip hidrometrenin çok gelişmiş yapım açıklaması da yer almaktadır." (The Spirİt of islam, sh. 378).

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın