Botanik By: saniyenur Date: 06 Aðustos 2012, 14:12:38
Botanik
Müslümanlarýn ilk dönemde yazdýðý eserlerinde, meselâ Câbir Ýbni Hayyân'm Kitâb el-Hudud (Sýnýrlar Kitabý)nda botanik (Um en-nebât) ve tarým (Um el-füâha) bir arada sýnýflandýrýlmýþtýr. Bunlarýn ayrý ilimler olarak ortaya çýkmalarý daha sonralarýdýr. (Bkz. H. F. Meyer, Geschichte der Botanik, c. III, Ko-nigsberg, 1856; F. Sezgin, Geschichte der Arabischen Schrifîtums, c. IV, Leiden 1971, sh. 303 vd; M. Ullmann, a. g. e., sh. 62). Botanik ve tarýmýn yükseliþinde hususi önemi olan eser Ýbni Vahþiyye'nin Nabatlýlarýn Tarýmý adlý kitaptýr. Bu kitap Yakýn Doðu'daki eski tarým usûllerini ve gizli ilimlere ait bazý fikirleri ihtiva eden ve daha sonraki Müslüman (ve Batýlý) ilim adamlarýna derin etkide bulunmuþ bir eserdir. [Ýbni Vahþiyye hakkýnda günümüzde bilinenler için, bkz. F. Sezgin, 3-g.e., sh. 318-329; ve ayrýca J. Hammer Purgstal, 'Ancient Alphebets and Hierogly-phice Characters Explained, with an Account of the Egyptian Piests, their Classes, ini tiaünon and Sacrifices, Londra 18061. (Islamic Science, sh. 54-56)
S. H. Nasr bize botanik hakkýndaki eserlerin sekizinci yüzyýlda yazýlmaya baþlandýðýný söylemektedir. Basra'dan Ebu Nadr Ýbni Sü-meyl ve Ebu Zeyd el-Ensârî ve Kûfe'den Ýb-nü'1-Sikkît bitkiler hakkýnda bilgiler toplamýþlardýr. Ebu Saîd el-Esmâî'nin Kitâb en-Nebât ve'þ-Þecer (Bitkiler ve Aðaçlar Hakkýnda Kitap) adlý bir eser yazmýþtýr. Yine dokuzuncu yüzyýlda bitkilere ve onlarýn týbbi faydalarýna deðinen Özel bölümlerin bulunduðu benzeri eserler yazýlmýþtýr. Bu tarz bir eser, Ali Ýbni Rabban et-Taberî tarafýndan Firdevs el-Hikme (Hikmet Cenneti) adý ile yazýlmýþtýr. Fakat eri Önemli eser Ebu Hanife ed-Dîneverî'nin Kitab' en-Nebât(Bitkiler Kitabý )dýr.
Onuncu yüzyýlda Müslüman ilim adamlarý bitkiler hakkýnda birkaç felsefi eser yazmýþlardýr. Dr. Seyyid Hüseyin Nasr'a göre, "Ýhvan-ý Sala, Risalelerinden birini bitkilerin morfolojisi, oluþumu ve büyüme tarzý yanýnda sembolik anlamlarý ve kâinat düzeni içindeki yerleriyle ilgili konulara ayýrdý.
Yine buna benzer olarak, Ýbni Sînâ Þ ifâ'sýndaki Tabîiyyât'(Tabiat Felsefesi) yedince bölümünde hem felsefî, hem ilmî (ferin) bakýþ açýsýyla bitkileri ayrýntýlý olarak yer vermiþtir... Ýbni Sînâ ayrýca, Birûnî'nin Sayda-/a'sýnda yaptýðý gibi bitkilerle farmakolojik açýdan da ilgilenmiþtir.
Endülüs'te. Ýbni Bâcce bu konu ile ilgili iki eser yazmýþtýr. Ýlki nebatlarýn týbbi özellikleri ile ilgili Kitâb et-Tecribeteyn (Ýki Tecrübe Hakkýnda Kitap) ve ikincisi bitkilerin fizyolojisi Ýle ilgili Kitâb Fen-Nebâttýr. Ýbni Rüþd bile botaniðe özel ilgi duymuþ ve De Plantis'e bir þerh yazmýþtý. Endülüs ve Maðrib'te, oniki ve onüçüncü yüzyýllar arasýndaki dönemde botanik ilmini sistematize eden temel] eserler yazýlmýþtýr. Bunlarýn içinde ziraî açýdan Ýbn el-Avvâm'ýnki gibi ya da eczacýlýk açýsýndan Gâfikî ve Ýbn el-Baytar'ýnki gibi eserler özellikle kayda deðer kitaplardýr. S. H. Nasr'a göre. Abdüllatîf el-Baðdâdî'nin Kitâb el-î'tibâr (The Eastern Key) adlý eseri Özellikle Mýsýr bitki örtüsünün tasvirinde zengin bir görünüm arzeder... Ondördüncü yüzyýlda botanik dahil bütün fen dallarýnda ansiklopedik eserlere þahit olundu. Kazvîn. Þemseddîn en-Nüveyrî, Hamdullah Mustavfî'nin ansiklopedilerinde, el-Cuzûlî'nin Tuhfet el-Acâib'(ilginç Þeyler Hakkýnda Hediye), Ömer Ýbn el-Verdî'nin ve daha nicelerinin eserlerinde bitkiler ilmine özel bölümler ayrýlmýþtýr. Bu eserlerin pek çoðu Latince'ye ve diðer Avrupa dillerine tercüme edilerek onlarýn çalýþmalarýný deðiþik þekillerde etkilemiþtir (Islamic Science, sh. 59). (Ayrýca bkz. bu ciltteki "Týp" maddesi, özellikle, bitkiler arasýndaki cins farklýlýklarý ve acýlama ile ilgili bölümler).