Botanik

Botanik

Müslümanların ilk dönemde yazdığı eserlerinde, meselâ Câbir İbni Hayyân'm Kitâb el-Hudud (Sınırlar Kitabı)nda botanik (Um en-nebât) ve tarım (Um el-füâha) bir arada sınıflandırılmıştır. Bunların ayrı ilimler olarak ortaya çıkmaları daha sonralarıdır. (Bkz. H. F. Meyer, Geschichte der Botanik, c. III, Ko-nigsberg, 1856; F. Sezgin, Geschichte der Arabischen Schrifîtums, c. IV, Leiden 1971, sh. 303 vd; M. Ullmann, a. g. e., sh. 62). Botanik ve tarımın yükselişinde hususi önemi olan eser İbni Vahşiyye'nin Nabatlıların Tarımı adlı kitaptır. Bu kitap Yakın Doğu'daki eski tarım usûllerini ve gizli ilimlere ait bazı fikirleri ihtiva eden ve daha sonraki Müslüman (ve Batılı) ilim adamlarına derin etkide bulunmuş bir eserdir. [İbni Vahşiyye hakkında günümüzde bilinenler için, bkz. F. Sezgin, 3-g.e., sh. 318-329; ve ayrıca J. Hammer Purgstal, 'Ancient Alphebets and Hierogly-phice Characters Explained, with an Account of the Egyptian Piests, their Classes, ini tiaünon and Sacrifices, Londra 18061. (Islamic Science, sh. 54-56)

S. H. Nasr bize botanik hakkındaki eserlerin sekizinci yüzyılda yazılmaya başlandığını söylemektedir. Basra'dan Ebu Nadr İbni Sü-meyl ve Ebu Zeyd el-Ensârî ve Kûfe'den İb-nü'1-Sikkît bitkiler hakkında bilgiler toplamışlardır. Ebu Saîd el-Esmâî'nin Kitâb en-Nebât ve'ş-Şecer (Bitkiler ve Ağaçlar Hakkında Kitap) adlı bir eser yazmıştır. Yine dokuzuncu yüzyılda bitkilere ve onların tıbbi faydalarına değinen Özel bölümlerin bulunduğu benzeri eserler yazılmıştır. Bu tarz bir eser, Ali İbni Rabban et-Taberî tarafından Firdevs el-Hikme (Hikmet Cenneti) adı ile yazılmıştır. Fakat eri Önemli eser Ebu Hanife ed-Dîneverî'nin Kitab' en-Nebât(Bitkiler Kitabı )dır.

Onuncu yüzyılda Müslüman ilim adamları bitkiler hakkında birkaç felsefi eser yazmışlardır. Dr. Seyyid Hüseyin Nasr'a göre, "İhvan-ı Sala, Risalelerinden birini bitkilerin morfolojisi, oluşumu ve büyüme tarzı yanında sembolik anlamları ve kâinat düzeni içindeki yerleriyle ilgili konulara ayırdı.

Yine buna benzer olarak, İbni Sînâ Ş ifâ'sındaki Tabîiyyât'(Tabiat Felsefesi) yedince bölümünde hem felsefî, hem ilmî (ferin) bakış açısıyla bitkileri ayrıntılı olarak yer vermiştir... İbni Sînâ ayrıca, Birûnî'nin Sayda-/a'sında yaptığı gibi bitkilerle farmakolojik açıdan da ilgilenmiştir.

Endülüs'te. İbni Bâcce bu konu ile ilgili iki eser yazmıştır. İlki nebatların tıbbi özellikleri ile ilgili Kitâb et-Tecribeteyn (İki Tecrübe Hakkında Kitap) ve ikincisi bitkilerin fizyolojisi İle ilgili Kitâb Fen-Nebâttır. İbni Rüşd bile botaniğe özel ilgi duymuş ve De Plantis'e bir şerh yazmıştı. Endülüs ve Mağrib'te, oniki ve onüçüncü yüzyıllar arasındaki dönemde botanik ilmini sistematize eden temel] eserler yazılmıştır. Bunların içinde ziraî açıdan İbn el-Avvâm'ınki gibi ya da eczacılık açısından Gâfikî ve İbn el-Baytar'ınki gibi eserler özellikle kayda değer kitaplardır. S. H. Nasr'a göre. Abdüllatîf el-Bağdâdî'nin Kitâb el-î'tibâr (The Eastern Key) adlı eseri Özellikle Mısır bitki örtüsünün tasvirinde zengin bir görünüm arzeder... Ondördüncü yüzyılda botanik dahil bütün fen dallarında ansiklopedik eserlere şahit olundu. Kazvîn. Şemseddîn en-Nüveyrî, Hamdullah Mustavfî'nin ansiklopedilerinde, el-Cuzûlî'nin Tuhfet el-Acâib'(ilginç Şeyler Hakkında Hediye), Ömer İbn el-Verdî'nin ve daha nicelerinin eserlerinde bitkiler ilmine özel bölümler ayrılmıştır. Bu eserlerin pek çoğu Latince'ye ve diğer Avrupa dillerine tercüme edilerek onların çalışmalarını değişik şekillerde etkilemiştir (Islamic Science, sh. 59). (Ayrıca bkz. bu ciltteki "Tıp" maddesi, özellikle, bitkiler arasındaki cins farklılıkları ve acılama ile ilgili bölümler).

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın