Medaini By: reyyan Date: 11 Temmuz 2012, 11:14:48
MEDAÝNÝ
(ö. 228/843)
Tarihçi ve ensab alimi.
Ebu'l-Hasen Ali b. Muhammed b. Abdullah el-Medaini el-Basri el-Kureþi. Kendisine dayanan bir rivayete göre (752-53) Basra'da doðdu (Ýbn'ü-Nedim s.453) ve burada yetiþti. Kureyþli Abdurrahman b. Semüre'nin mevlasý olduðundan Kureþi nisbesiyle anýldý. Muhtemelen 153 (770) yýlýndan sonra Medain’e giderek bir müddet orada yaþadýðý için Medainin nisbesiyle de tanýndý. Ardýndan Baðdat'a geçerek Ýshak el-Mevsýli'nin öðrencisi oldu; ayrýca Ebu Mihnef, Mufaddal ed-Dabi, Kurre b. Halid, Avane b. Hakem, Ýbn Ebi Zi'b, Hammad b. Seleme gibi þahsiyetlerden ders aldý veya rivayette bulundu. Ýbn Ýshak, Vakýdi gibi seleflerinin eserlerinden faydalandý. Mu'tezile kelamcýsý Muammer b. Abbad esSülemi'nin ders halkasýna katýldý. Ýsmi Kufe Kaderileri arasýnda sayýlmaktadýr (Kadý Abdülcebbar, s. 344; ibnü'l-Murtaza, s. 54, 140). Vasýl b. Ata'nýn hutbelerini derleyen Kitabü Hutbeti (Hutabi) Vasýl adlý bir eser hazýrlamýþ olmasý bu görüþü desteklemektedir. Medaini den Zübeyr b. Bekkar, Ýbn Sa'd, Ýbn Ebu Hayseme, Ýbnü'n-Nettah, Haris b. Ebu Üsame, Halife b. Hayat, Ýbn Þebbe gibi þahýslar ilim almýþtýr. Medaini’yi Yahya b. Main "sika", Ebu Hayseme Züheyr b. Harb "saduk sika", Hatib el-Baðdadi "saduk" olarak nitelemiþtir. ÖzellTarihçi ve ensab alimi.ikle Arap tarihi, ensab ve þiir rivayeti konularýnda saduk kabul edilmiþtir. Ancak sika olmayan ravilerden nakillerde bulunmakla da suçlanmýþ, muhtemelen ayný sebeple Ýbn Adî onun hadiste "kavi" olmadýðýný söylemiþtir. Cahiz ise Medaini'yi Þiilik'le (Kitabü'l-Bigal, II, 226) ve çeliþkili haberler arasýnda ayýrým gözetmemekle (el-Beyan ve't-tebyin, III, 366) itham etmektedir. Buna karþýlýk Þii tarihçisi Ebu Ca'fer et-Tusi (el-Fihrist, s. 125) ve Hasan b. Ali b. Davud el-Hilli (er-Rical, s. 262) Medaini’nin güzel eseri bulunan bir Sünni olduðu kanaatindedir. Medaini kaynaklarýn çoðuna göre 225 (840) yýlýnda vefat etti. Ýbnü'n-Nedim ise ölüm tarihini 215 (830). Rabai ve Yafiî Zilkade 224 (Eylül 839), Taberi 228 (843). Ýbn Taðrîberdî 231 (845-46) olarak vermektedir. Yakut el-Hamevi’nin Kays adlý beldenin 226 yýlý vergi gelirlerine iliþkin olarak Medaini’den yaptýðý alýntý (Mu'cemü'l-büldan, IV, 422) doðru ise Taberi’nin verdiði 228 yýlý tercihe þayan görünmektedir. Medaini’nin Ahbaru’l-Hulefai’l Kebir adlý eserinin Hz. Ebu Bekir'den Mu'tasým-Billah'a (833-842) kadarki dönemi kapsamasý da bu ihtimali kuvvetlendirmektedir.
Medaini, Cahiliye döneminden III. (IX.) yüzyýla kadarki Arap tarihinin siyasý, edebi, içtimai ve kültürel yönlerini kucaklayan geniþ kapsamlý ve uzun dönemli bazý çalýþmalarýyla Ebu Mihnef, Avane b. Hakem, Seyf b. Ömer gibi þahsiyetlerin oluþturduðu ahbariler çizgisinin en büyük halkasýný teþkil etmiþtir. Diðer ahbarilerin hadis ilmindeki tenkitçi geliþmelerden kýsmen yararlanmalarýna raðmen bazý savaþlarla ilgili nakillerinde Cahiliye döneminin eyyamü'l-Arab rivayet geleneðinin yansýmalarýný hala taþýmalarýna karþýlýk Medaini, Irak mektebine mensup olmakla birlikte Medine ekolünün tenkit usulünü kullanarak büyük güven kazanmýþ, Sa'leb tarafýndan devrinin en gözde tarihçisi olarak nitelenmiþtir. Ayný habere iliþkin farklý ve ihtilaflý rivayetleri aktararak daha titiz ve tarafsýz bir tarihçilik geleneðinin geliþmesine katkýda bulunmuþtur. Onun bir baþka özelliði de olaylarý titizlikle tarihlemesidir. Ancak 202 (817-18) yýlýnda Hasan b. Sehl'in Vasýt yakýnlarýndaki Femüssýlh'ta mevzilenen ordugahýnda bulunduðuna dair rivayet dýþýnda (Ebü'þ-Þeyh, I, 299) Basra'dan ayrýldýktan sonra Medain ve Baðdat'tan baþka yerlere gittiði ne dair bir bilgiye rastlanmamasý, Medaini’nin hadisçilerin baþlattýðý rihle geleneðine henüz uyamadýðý izlenimini vermektedir. Bir davet üzerine Halife Me'mun'la görüþmesi dýþýnda iktidar sahiplerine yakýnlýk göstermeyen ve Ýshak el-Mevsýli’nin maddi desteðine muhtaç bir halde yaþayan Medaini’nin dünyalýk peþinde koþmamýþ olmasýnýn da kendisine duyulan güveni arttýrdýðý düþünülebilir.
Ýslam'ýn ilk devirlerindeki velûd ve çok yönlü müelliflerin baþýnda gelen Medaini tarihi vak'alar üzerine kýsa monografiler yazma geleneðinin öncüsüdür (Rosenthal, s. 69). Sayýlarý 240'ý aþan eserlerinden en önemlisi ve en kapsamlýsý Ahbaru’l-hulefa’i’l-Kebir'dir. Medaini, ilk dönem Ýslam tarihiyle ilgili araþtýrmalar yapan sonraki tarihçiler için birinci elden baþvuru kaynaðý olan eserlerinde tarihi ve edebi çalýþmalarýn bir sentezini yapmaya çalýþmýþtýr. Buna raðmen bir nesil sonraki tarihçilerin çok daha sistematik ve kapsamlý kitaplarý onun çoðu derleme mahiyetindeki çalýþmalarýný gölgede býrakmýþtýr. Ayrýca Medaini'nin derlediði malzemenin hemen hemen tamamýnýn haleflerinin kitaplarýna aktarýlmasý onun eserlerinin ihmal edilmesine yol açmýþtýr. Halife b. Hayat, Cahiz, Belazüri, Müberred, Ya'kübi, Vekî’, Muhammed b. Cerir etTaberi, Ali b. Hüseyin el-Mes'udi Ebü'lFerec el-Ýsfahani, Hatlb el-Baðdadi, Yaküt el-Hamevi, Ýbn Abdürabbih, Ýbn Hacer el-Askalani Abdülkadir el-Baðdadi gibi birçok tarihçi Medaini’nin rivayetlerini nakletmiþ, eserlerinden faydalanmýþ, kaynak göstererek ya da göstermeden iktibasta bulunmuþtur.
Medaini’nin çoðu monografi özelliðindeki yazýlarýnýn konularý þu ana baþlýklar altýnda toplanabilir: Hz. Peygamber'in þemaili dahil sireti, medeniyet tarihi (Basra ve Medine kadýlarý, Medine ve Mekke katipleri, sikke darbý ve mübadelesi, vergi bölgeleri, vergi tahsili vb.), eyyamü'lArab (kabile savaþlarý, atlar, yarýþlar, Kabe'nin inþasý vb.). bazý halifelerin siyasý tarihi, Ýslami dönemdeki çeþitli olaylar (Harici ayaklanmalarý, ridde savaþlarý, Cemel, Sýffin ve Nehrevan vak'alarý vb.). fetihler, çeþitli þahsiyetlerin biyografileri, Kureyþ'in nesebine iliþkin risaleler, kültür tarihi, soylularýn evlilik hikayeleri ve kadýnlar, meþhur veya garip evlilikler, þiir ve tarihi.
Medaini'nin günümüze ulaþtýðý tesbit edilebilen eserleri þunlardýr:
1. et-Te'azi. Ýbtisam Merhun es-Saffar ve Bedri Muhammed Fehd tarafýndan neþredilmiþtir (Necef 1971).
2. el-Mürdifat min Kureyþ. Birden fazla evlilik yapan Kureyþli kadýnlarýn evlilik ve boþanma hikayelerini anlatan eseri Abdüsselam Muhammed Harun yayýmlamýþtýr (Nevadirü'l-mahtutat, I, 57-80 içinde, Kahire 13711195 I, 1392/ 1972).
M. Ýsa Salihiyye (el-Mu'cemü'þ-þamil, V, 61) tarafýndan Medaini’ye Ýlmü'l-Havas adlý bir eser nisbet edilmekteyse de içinde Ebu Bekir Muhammed b. Zekeriyya er-Razi'ye (ö. 313/925) atýfta bulunulmuþ olmasý (s. 308, 312, 32 I, 322) kitabýn ona aidiyetini imkânsýz kýlmaktadýr. Bu eserin müellifi yazma nüshasýnda Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Þuayb el-Medaini olarak kaydedilmektedir.
(T.D.V. 28/291-292)