Bahaaddin Amili By: reyyan Date: 27 Haziran 2012, 02:42:47
BAHAADDÝN AMÝLÝ (1547 - 1622)
On altýncý yüzyýlda Ýslam aleminde yetiþmiþ astronomi ve matematik bilgini. Ýsmi, Bahaeddin Muhammed bin Hüseyin bin Abdüssamed'dir. Aslen Hemedanlýdýr. 1547 (H. 953) senesinde Lübnan'da bulunan Baalbek'te doðdu. Baalbek'teki Amil Daðýna nispetle Amili lakabýyla meþhur oldu. 1622 (H.1031) senesinde Ýsfahan'da vefat etti.
Küçük yaþtan itibaren ilim tahsiline baþlayan Bahaeddin Amili; on üç yaþýna geldiði sýrada çok güzel Arapça ve Farsça konuþup, eser inceler bale geldi. Hac için Hicaz'a gidip orada kaldýðý müddet içinde din ilimlerini öðrendi. Ýslam âleminin meþhur ilim merkezlerini gezerek devrin büyük âlimlerinden ilim öðrendi. Ýsfahan'a gittiði zaman, Þah Abbas Safevi ona bazý devlet vazifelerini teklif ettiyse de, ilimle meþgul olmayý tercih ederek kabul etmedi. Daha sonra âlimlerin reisliði makamýna getirildi. Arap dili grameri ve edebiyatýný okuyup hikmet ve tarih alanýnda incelemeler yaptý. Daha ziyade fen, matematik, astronomi, cebir ve mantýk ilimleriyle meþgul oldu. Devrinin âlimleri arasýnda keskin zekâsý ile þöhret kazandý. Asrýnýn bilim adamlarýný güç durumda býrakan birçok matematik problemlerini çözdü. Hocasý olarak kabul ettiði Kerhi'nin matematik ve cebirle ilgili eserlerini açýklayýp, yorumladý. Birçok konularda Kerhi'ye uymuþsa da bununla yetinmeyip kendi orijinal buluþlarýný da ortaya koydu. Doðal tek tam sayýlar ve doðal çift tam sayýlar dizisinin toplamýný veren ifadeyi formülleþtirdi. Cebirsel denklemin yaklaþýk gerçek kökünü bulma metoduna dair yeni bir usul ortaya koydu ve buna "tarikat-ül'-Keffeteyn" (iki kefe usulü) veya "tarikat-ül-mizani'r-Riyazi" (matematik terazisi usulü) adýný verdi..
Bu metotla çok hassas ve dakik çözümler ortaya koydu. Amili'nin bulduðu bu metot günümüzde, deneme yanýlma yoluyla kök bulma ve çok dereceli denklemlerin çözümünde kullanýlmaktadýr. Ayrýca bu metot Avrupa ilim çevrelerince de kullanýldý. Ünlü Ýngiliz ilim adamý Ýsaac Newton, Amili'nin kitaplarýný inceleyerek bu metodu öðrendi ve bundan istifade ederek yaklaþýk hakiki kök bulma meselesinde; "Newton-Raphson Metodu" denilen yeni bir metot geliþtirdi. Diferansiyel ve integral hesaplamalardaki dakik, hassas ve saðlam sonuçlara götüren bu met od günümüzde bilgisayarlarda nümerik analizde çok kullanýlmaktadýr. Ömrünü din ve fen ilimleri üzerinde araþtýrma yapmakla geçiren Bahaeddin Amili, 1622 (H. 1031) senesinde Ýsfahan'da vefat etti. Tus'ta defnedildi.
Eserleri:
Bütün vaktini okuma, inceleme, araþtýrma, deneme ve eser yazmaya ayýran Bahaeddin Amili, hemen hemen her ilim dalý ile ilgilendi. Yazdýðý eserleri bütün kütüphanelerde vardýr. Eserlerinin baþlýca özelliði, zor ve güç anlaþýlan problemleri gayet akýcý ve açýk bir ilmi metotla ele alýp, incelemesiydi. Otuzu aþan eserlerinden bazýlarý þunlardýr:
1)-Kitabu Hülasat-il-Hisab: Amili'nin en önemli eseri olan ve on bölümden meydana gelen bu eserin birinci bölümü temel hesaplama usulleri; ikinci bölümde kesirler; üçüncü bölümde bilinmeyenlerin hesaplanmasý; dördüncü bölümde çift hata metodu;beþinci bölümde açma ve çevirme yollarý; altýncý bölümde yüz, ölçümleri; yedinci bölümde aðýrlýklarýn hesaplanmasý:sekizinci bölümde cebir yoluyla bilinmeyenlerin hesaplanmasý; dokuzuncu bölümde orijinal hesap metotlarý; onuncu bölümde bazý temel hesap misalleri anlatýlmaktadýr.
2)-Kitabu Mürahhas_ül- Hisab vel-Cebr vel A'mal-il-Mesaha
3)-Kita-ü'l-_Keþkül
4)-Bah-ü'l-Hisab
5)-Risaletün fi Tahkiki Ciheti'l-Kýble
6)-El-Mülahhas fil_Hey'e
7)-Kitabün ani'l-Hayat
8)-Tefsirü'l-Müsemma bil-Hab'l il Metin,
9)-Haþiye ala Envari't- Tenzil,
10)- Miftahu'l-Felah
11)- Esrarü'l-Belaða
12)-Tehzibü'n-Nahv
13)-Tehzibü'l-Beyan.
(Yeni Rehber Ansiklopedisi; 3 / Sayfa:311-312 )