Bahaaddin Amili

BAHAADDİN AMİLİ (1547 - 1622)

On altıncı yüzyılda İslam aleminde yetişmiş astronomi ve matematik bilgini. İsmi, Bahaeddin Muhammed bin Hüseyin bin Abdüssamed'dir. Aslen Hemedanlıdır. 1547 (H. 953) senesinde Lübnan'da bulunan Baalbek'te doğdu. Baalbek'teki Amil Dağına nispetle Amili lakabıyla meşhur oldu. 1622 (H.1031) senesinde İsfahan'da vefat etti.

Küçük yaştan itibaren ilim tahsiline başlayan Bahaeddin Amili; on üç yaşına geldiği sırada çok güzel Arapça ve Farsça konuşup, eser inceler bale geldi. Hac için Hicaz'a gidip orada kaldığı müddet içinde din ilimlerini öğrendi. İslam âleminin meşhur ilim merkezlerini gezerek devrin büyük âlimlerinden ilim öğrendi. İsfahan'a gittiği zaman, Şah Abbas Safevi ona bazı devlet vazifelerini teklif ettiyse de, ilimle meşgul olmayı tercih ederek kabul etmedi. Daha sonra âlimlerin reisliği makamına getirildi. Arap dili grameri ve edebiyatını okuyup hikmet ve tarih alanında incelemeler yaptı. Daha ziyade fen, matematik, astronomi, cebir ve mantık ilimleriyle meşgul oldu. Devrinin âlimleri arasında keskin zekâsı ile şöhret kazandı. Asrının bilim adamlarını güç durumda bırakan birçok matematik problemlerini çözdü. Hocası olarak kabul ettiği Kerhi'nin matematik ve cebirle ilgili eserlerini açıklayıp, yorumladı. Birçok konularda Kerhi'ye uymuşsa da bununla yetinmeyip kendi orijinal buluşlarını da ortaya koydu. Doğal tek tam sayılar ve doğal çift tam sayılar dizisinin toplamını veren ifadeyi formülleştirdi. Cebirsel denklemin yaklaşık gerçek kökünü bulma metoduna dair yeni bir usul ortaya koydu ve buna "tarikat-ül'-Keffeteyn" (iki kefe usulü) veya "tarikat-ül-mizani'r-Riyazi" (matematik terazisi usulü) adını verdi..
Bu metotla çok hassas ve dakik çözümler ortaya koydu. Amili'nin bulduğu bu metot günümüzde, deneme yanılma yoluyla kök bulma ve çok dereceli denklemlerin çözümünde kullanılmaktadır. Ayrıca bu metot Avrupa ilim çevrelerince de kullanıldı. Ünlü İngiliz ilim adamı İsaac Newton, Amili'nin kitaplarını inceleyerek bu metodu öğrendi ve bundan istifade ederek yaklaşık hakiki kök bulma meselesinde; "Newton-Raphson Metodu" denilen yeni bir metot geliştirdi. Diferansiyel ve integral hesaplamalardaki dakik, hassas ve sağlam sonuçlara götüren bu met od günümüzde bilgisayarlarda nümerik analizde çok kullanılmaktadır. Ömrünü din ve fen ilimleri üzerinde araştırma yapmakla geçiren Bahaeddin Amili, 1622 (H. 1031) senesinde İsfahan'da vefat etti. Tus'ta defnedildi.

Eserleri:

Bütün vaktini okuma, inceleme, araştırma, deneme ve eser yazmaya ayıran Bahaeddin Amili, hemen hemen her ilim dalı ile ilgilendi. Yazdığı eserleri bütün kütüphanelerde vardır. Eserlerinin başlıca özelliği, zor ve güç anlaşılan problemleri gayet akıcı ve açık bir ilmi metotla ele alıp, incelemesiydi. Otuzu aşan eserlerinden bazıları şunlardır:

1)-Kitabu Hülasat-il-Hisab: Amili'nin en önemli eseri olan ve on bölümden meydana gelen bu eserin birinci bölümü temel hesaplama usulleri; ikinci bölümde kesirler; üçüncü bölümde bilinmeyenlerin hesaplanması; dördüncü bölümde çift hata metodu;beşinci bölümde açma ve çevirme yolları; altıncı bölümde yüz, ölçümleri; yedinci bölümde ağırlıkların hesaplanması:sekizinci bölümde cebir yoluyla bilinmeyenlerin hesaplanması; dokuzuncu bölümde orijinal hesap metotları; onuncu bölümde bazı temel hesap misalleri anlatılmaktadır.
2)-Kitabu Mürahhas_ül- Hisab vel-Cebr vel A'mal-il-Mesaha
3)-Kita-ü'l-_Keşkül
4)-Bah-ü'l-Hisab
5)-Risaletün fi Tahkiki Ciheti'l-Kıble
6)-El-Mülahhas fil_Hey'e
7)-Kitabün ani'l-Hayat
8)-Tefsirü'l-Müsemma bil-Hab'l il Metin,
9)-Haşiye ala Envari't- Tenzil,
10)- Miftahu'l-Felah
11)- Esrarü'l-Belağa
12)-Tehzibü'n-Nahv
13)-Tehzibü'l-Beyan.

(Yeni Rehber Ansiklopedisi; 3 / Sayfa:311-312 )
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın