Kuvveyi akliyenin tarifi By: ehlidunya Date: 19 Nisan 2012, 21:18:35
Kuvveyi akliye dalýnda enbiya mürselin, evliya ve sýddýkýn meyvelerini yetiþtirdiði, gibi kuvveyi dafia dalýnda adil hakimleri melek gibi melikler meyvesini ve kuvveyi cazibe dalýnda..." devamýyla izah eder misiniz?
Þehvet, öfke ve akýl kuvveleri insanýn nebati, hayvani ve insani yönünün temeli gibidir. Yani insanýn mahiyet ve fýtratý bu üç duygu üzerinde þekilleniyor. Allah bu üç duyguya fýtri bir sýnýr koymadýðý için, bu üç duygu bir terbiye ve ýslah görmez ise, önündeki her þeyi yýkýp yok etme kabiliyetindedir.
Dünyadaki bütün kavga ve zulümlerin temelinde bu üç duygunun ifrat ve tefrit mertebeleri vardýr. Bütün güzelliklerin ve adaletlerin temelinde de bu üç duygunun vasat þekilde iþlemesi vardýr. Bu vasat þekilde iþlemesi ya Ýslam terbiyesi ile ya da baþka kanun ve nizamlarýn baskýsý ile oluyor.
Kuvve-i Akliye Ýþaratü’l Ý’caz'da þu þekilde tarif ediliyor:
"Ve keza, kuvve-i akliyenin tefrit mertebesi gabâvettir ki, hiçbir þeyden haberi olmaz. Ýfrat mertebesi cerbezedir ki, hakký bâtýl, bâtýlý hak suretinde gösterecek kadar aldatýcý bir zekâya malik olur. Vasat mertebesi ise hikmettir ki, hakký hak bilir, imtisal eder; bâtýlý bâtýl bilir, içtinap eder."(1)
Aklýn üç mertebesinden ikisi batýl, birisi haktýr. Batýl olanlar aklýn ifrat ve tefrit makamlarý, hak olan ise vasat makamýdýr. Ýfrat makamý cerbeze, tefrit makamý gabavettir. Vasat makamý ise hikmettir. Aklýn bu hikmet kýsmýndan enbiya-mürselin, evliya ve sýddýkin meyveleri yetiþmiþtir.
Kuvve-i Gadabiye Ýþaratü’l Ý’caz'da þu þekilde tarif ediliyor:
"Ve keza, kuvve-i gadabiyenin tefrit mertebesi, cebanettir ki korkulmayan þeylerden bile korkar. Ýfrat mertebesi tehevvürdür ki, ne maddî ve ne mânevî hiçbir þeyden korkmaz. Bütün istibdadlar, tahakkümler, zulümler bu mertebenin mahsulüdür. Vasat mertebesi ise þecaattir ki, hukuk-u diniye ve dünyeviyesi için canýný feda eder, meþru olmayan þeylere karýþmaz."(2)
Öfkenin üç mertebesinden ikisi batýl, birisi haktýr. Batýl olanlar öfkenin ifrat ve tefrit makamlarý, hak olan ise vasat makamýdýr. Ýfrat makamý tehevvür, tefrit makamý cebanettir. Vasat makamý ise þecaattir. Þecaat makamýndan melek ahlaklý idareciler yetiþmiþtir. En güzel örneði Hazret-i Ömer (ra)’dýr.
Kuvve-i þeheviye Ýþaratü’l Ý’caz'da þu þekilde tarif ediliyor:
"Meselâ, kuvve-i þeheviyenin tefrit mertebesi humuddur ki, ne helâle ve ne de harama þehveti, iþtihasý yoktur. Ýfrat mertebesi fücurdur ki, namuslarý ve ýrzlarý pâyimal etmek iþtihasýnda olur. Vasat mertebesi ise iffettir ki, helâline þehveti var, harama yoktur."(3)
Þehvetin üç mertebesinden ikisi batýl, birisi haktýr. Batýl olanlar þehvetin ifrat ve tefrit makamlarý, hak olan ise vasat makamýdýr. Ýfrat makamý fücurdur, tefrit makamý humuddur. Vasat makamý ise iffettir. Ýffet makamýnda ise içi dýþý bir güzellikte, cömert ve kerim insanlar yetiþmiþtir.
Dipnotlar:
(1) bk. Ýþârâtü'l-Ý'câz, Fâtiha Sûresi Tefsiri.
(2) bk. a.g.e.
(3) bk. a.g.e.
radyobeyan