İslam Alimlerinin Faiz Hakkında Görüşleri

İSLÂM ÂLİMLERİNİN FAİZ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ

Ebu'l-A'la Mevdûdî ve Faiz Teorileri

Mevdûdî, faiz müessesesinin müsbet ve menfi yönlerini ayrıntılarıyla müzakere etmiş ve faizin asli kötülüklerini izah etmiştir. Burada onun görüşlerini özetlemekle yetineceğiz:

Faizin Menfi Yönü: Öncelikle karar vermek mecburiyetinde olduğumuz şey şudur: Faiz, mantıklı bir ödeme midir? Alacaklı, verdiği borcu için faiz istemekte haklı mıdır? Adalet, borçlunun muhakkak surette alacaklıya ana paradan fazla ödemesini gerektiriyor mu? Bu sorulara verilecek cevap meselenin önemli bir kısmını çözecektir. Şayet faizin ne adalet ve ne de mantıken tasdik edildiği gösterilemezse, o zaman neden böyle mantık dışı bir müessesenin toplumda muhafaza edildiği sorulabilir.

Faiz teorilerinin taraftarları arasında daha faizin ne için ödendiğine dair büyük görüş farklılıkları vardır. Bazıları faizin bir fiyat olduğu iddiasındadırlar. Fakat neyin fiyatı? Alacaklı tarafından ödenen kıymetli şey nedir ki, aydan aya veya seneden seneye maddi bir karşı-lık talep etmektedir? Faiz müessesesinin taraftarları herhangi bir tarif üzerinde anlaşmakta güçlük çekmektedirler.

1- Alacaklının Riske Girdiği Düşüncesi: Bu görüş sahipleri alacaklının parasını vermekle riske girdiğini iddia etmektedirler. Borç veren ihtiyaçlarını, karşılamak için kendi isteklerini kısıtlamaktadır. Bazı kârlı teşebbüslere yatıracağı sermayeyi ödünç verir. Şayet borçlu, parayı şahsi ihtiyaçlarını karşılamakta kullanıyorsa, aynen bir evin kirası, mobilya veya vasıta kirasını ödediği gibi bu sermayenin de kirasını ödemek zorundadır. Bu kira, alacaklı-

nın parası için bir karşılık olacağı gibi aynı zamanda alacaklının borçluya borç vermekle yüklendiği riskin bir tazminatı olacaktır. Eğer alacaklı bu parayı kârlı teşebbüslere yatırırsa, o zaman alacaklı bu kârın bir bölümünü istemekte haklıdır.

Risk tartışmasını inceleyelim. Alacaklının riske girdiği ve borçluya parasını vermekle bazı imkanlardan fedakarlık ettiği doğrudur. Fakat bu hiç bir şekilde ona risk veya fedakârlık için yılda % 5 veya %10 gibi bir yüzde isteme hakkını vermez. Alacaklının, risk için borçlunun herhangi bir şeyini ipotek etmeye, teminat veya kefil istemeye haklı sebebi vardır. Eğer borçlu bunlardan hiçbirini yapmaya istekli değilse, alacaklı bir riske girmek istemeyebilir ve borç vermeyi reddedebilir. Fakat risk haddi zatında ne fiyatı olabilecek bir ticari maldır, ne de kiraya değer bir ev, eşya veya nakil vasıtasıdır. Fedakarlığa gelince şu şekilde telakki edilebilir; iş olarak kabul edilmediği müddetçe -çünkü o hem bir iş, hem de fedakarlık olamaz- eğer birisi ahlâki bir davranış olarak fedakarlıkta bulunuyorsa, onun ahlâki sonuçlan vardır; doğru ve faziletli bir davranış sergilemiştir; ahlâki kazançlarıyla tatmin edilmelidir, şayet karşılıktan bahsediyorsa, o zaman fedakârlıktan bahsetmemelidir. Doğrudan doğruya iş yapmalıdır. Ve şayet alacaklı, borç para için aylık veya yıllık bir karşılık talep ediyorsa, böyle yapmasının sebeplerini söylemeli ve niçin buna hakkı olduğunu izah etmelidir.

Şimdi faizin ikinci yönünü tetkik edelim; ertelemek için bir karşılık veya kira talebi. Faiz, kendi ihtiyaçlarını ertelemek için bir karşılık mıdır? Aslında, alacaklı ihtiyaç fazlası olan ve kullanmadığı miktarı borç olarak verir. Böyle olunca bir karşılık talep edebileceği herhangi bir şeyden çekinmediği için o bir karşılık olamaz. O bir kira ücreti midir? Kira, kullanımı sırasında aşınan, kırılan ve değerinden bir şey kaybeden ev, mobilya veya nakil vasıtası gibi şeylerden alınır. Kira, bunların eskime, yıpranma ve bakımı için mantiki bir taleptir. Fakat, yiyecek maddeleri veya altın, gümüş ve para gibi mallar bu katagoride düşünülemez ve bunlar için kira anlamsızdır.

Alacaklının söyleyebileceği en fazla şey şudur: Alacaklı, borçluya kendi parasıyla kâr etme fırsatı tanımaktadır ve böylece alacaklıya kârdan bir hisse verilmelidir. Fakat, tüketim için verilen borçlarda ise bu iddia geçerli değildir. Çünkü genellikle borçlular zor zamanlanın atlatmak için borç alan fakir halktır ve paylaşacak kârları yoktur. Üretim borçlarında ise, hem kâr, hem de zarar ihtimali vardır. Şayet borçlu işinde zarar ediyorsa, nasıl ve ne gibi haklı sebeplere dayanır, aylık veya yıllık olarak belirli bir gelir istemeye hakkı olur? Ve şayet kâr aylık ve yıllık faiz miktarına eşit veya daha az ise, borçlu çok çalışmasına, zamanını, emeğini, şahsi parasını sarfetmesine rağmen hiçbir şey elde edemezken, alacaklı nasıl oluyor da hiçbir gayret sarfetmeden kendi hissesini istemekte haklı olmaktadır?

Hatta borçlunun kârı faiz miktarından fazla bile olsa, ne mantık, ne adalet hissi ve ne de ticaret ve iktisat ilkeleri sermayedarların belirli ve sabit faizi varken; zamanını, emeğini, kabiliyet ve diğer meziyetlerini halkın ihtiyaçlarını üretmek ve temin etmek için harcayan tüccar, sanayici, çiftçi ve diğer üretim faktörlerinin ne miktarı belli, ne de sabit olan bir kâr elde etmesini haklı çıkarmaz. Bütün diğer üretim faktörleri riski göze alırken sermayedarın belirli bir faiz garantisi vardır. Diğer unsurların kâr oranı fiyatlardaki değişme ile düşer veya yükselir, fakat sermayedarın faizi önceden belirlidir ve aylık veya yıllık olarak aynı sabit oranda ödenir.

Şayet bir alacaklı sermayesini birşeyler kazanabileceği kârlı teşebbüslere yatırım yapmak istiyorsa, onun için yegane mantıklı ve tatbiki yol parayı faiz karşılığı borç vermek yerine bazı iş sahipleriyle ortaklığa girmektir.

2- Borçlunun Kâr Ettiği Düşüncesi:Bu düşünce ekolünün taraftarları, alacaklının "bekleyerek" veya bir süre için "erteleyerek" ve kendi parasını bizzat ihtiyaçlarının karşılanması için tüketmeyerek, borçluya kendi parasıyla kâr etmesi için "zaman" verdiğini iddia ediyorlar. Bu "zaman", sürenin artışıyla birlikte artan bir fiyata sahiptir. Eğer borçluya, borç paranın kârlı yatırımlarda kullanılması için zaman tanınmazsa, hiç kâr edemez ve bütün işi de sermaye yokluğundan bozulabilir. Borçlu, borç parayı yatırımda kullanırken kendisi için kesin surette bir "fiyatı" vardır ve ondan kârlı şekilde faydalanmaktadır. Alacaklının kâra iştirak etmemesi için hiç bir sebep yoktur. Hatta zamandaki artma ve azalma neticesinde kâr imkanlarının yükseldiğini ve düştüğünü ve alacaklının, zamanın uzunluğuna göre fiyatı talep etmemesi için hiç bir sebep olmadığım ileri sürüyorlar.

Fakat yine de alacaklının nasıl ve hangi kaynaktan borçlunun kesin surette yatırımdan kâr edip zarar etmeyeceğine dair bilgiyi elde ettiği hakkındaki soru akla gelmektedir. Alacaklı, borçlunun belirli bir büyüklükte edeceği kârı nasıl biliyor ve buna uygun olarak, kendi hissesini tesbit edebiliyor? Borçlunun borç parayı kullanırken belirli bîr miktarda kâr elde edeceğini ve böylece sermaye için aylık ve yıllık olarak sabit bir fiyat ödeyebileceğini nasıl hesaplamıştır?

Bu faiz teorisinin savunucuları bu ve benzeri sorulara makul cevap verememektedirler.

3- Sermayenin Verimlilik Teorisi: Bu görüş sahipleri de "sermayenin verimliliğini", borçludan onun kullanımı için faiz şeklinde bir karşılık talep etme hakkı veren ve sermayenin tabiatından gelen bir özellik olarak belirtmektedirler. Üretimde sermayenin bu fonksiyonel yönünü vurgulayan bir çok ekonomistler vardır. Bu görüşe uygun olarak, sermaye "verimli" diye isimlendirilir. Bu açıkça bizzat sermayenin müşahhas formları için olduğu gibi makinalann ve sermayenin diğer verimli hizmetleri için de bir piyasanın var olduğu anlamına gelir. Sermayenin verimli olduğu görüşü, sermayenin, sermaye olmadan üretilebilecek miktardan daha fazla malı üretme gücüne sahip olduğu veya sermayesiz üretilebilecek malların kıymetinden daha fazla değerde üretim gücüne sahip olduğu, ya da sermayenin kendi kıymetinden daha fazla değer üretme gücüne sahip olduğu şeklinde ele alınabilir. Faiz, üretim sürecinde sermayenin borçluya sağladığı verimli hizmetler için bir karşılıktır.

Fakat, verimliliğin sermayenin tabiatından gelen bir Özellik olduğunu ileri süren iddianın aslı yoktur. Zira sermaye, birileri tarafından kârlı işlerde kullanıldığında verimli hale gelir. Eğer tüketim gayesiyle kullanılırsa, böyle bir özelliği olamaz. Hatta, sermaye kârlı yatırımlarda kullanılsa dahi verimliliğin sermayenin aslından gelen bir özellik olduğunu ileri sürebilecek kadar fazla kıymet üreteceği kesin değildir. Özelikle islerin durgun olduğu zamanlarda daha fazla sermayenin kullanımı sadece kârları azaltmayıp gerçekte kârları zarar haline getirdiği tecrübe edilmiştir.

Hatta, şayet kapitalin bu verimlilik özelliğine sahip olduğu varsayılsa dahi, aynı zamanda o diğer faktörlere de bağlıdır. Onun kârlı yatırımlarda kullanılması emek, kabiliyet, uzak görüşlülük ve onu kullananların tecrübeleri kadar ülkenin müsait sosyal, ekonomik ve siyasi şartlarına da bağlıdır. Bunlar ve bunlara benzer daha bir çok unsur sermayenin kârlı sahalarda kullanımı için Önemli olan ön şartlardandır. Şayet bu şartlardan biri yoksa, çoğu zaman sermayenin verimliliği şüpheli hale gelebilir, hatta zarara dönüşebilir.

Şayet verimlilik, sermayenin aslından gelen ve sahibini kârdan hisse almaya yetkili kılan bir özellik olduğu kabul edilse dahî, ödenecek olan yılhk veya aylık faiz oranı tesbit etmek için muhtemel kânn tam miktarını kesin ve hatasız olarak Önceden hesaplamanın bir yolu yoktur. Bununla birlikte on yıl-yirmi yıl sonrasının kapitalinin verimliliğini hesaplamanın veya tahmin etmenin ve böylece uzun vadeli faiz oranını tesbit etmenin bir usulü yoktur.

Bu sebepten dolayı, gelecekteki gerçek kâr oranı bilinmeyen on v...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın