Emeğin Hakları

Emeğin Hakları

Servetin emek ve sermaye tarafından ortaklaşa üretildiği gerçeği İslâm tarafından bütünüyle kabul edilmektedir. İslâm her ikisine de Allah ve yarattıklarına karşı görevlerini hatırlatmakta ve kendilerinin ki gibi diğerlerinin menfaatlerini gözetmelerini emretmektedir.

Fakat nisbeten daha zayıf ve sermaye tarafından kazancı tehlikeye düşürülebildiğinden İslâm emeğin haklarının korunmasına özel bir önem vermektedir. Peygamber hizmetçilerine ailesinin üyeleri gibi davranmış ve ashabına onlara iyi davranmalarını tavsiye etmiştir. Şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: "Esirlere ve hizmetçilere örfe göre yiyecek ve giyecek verilmeli, taşıyamayacağı yük yüklenmemelidir." (Muvatta).

Emekle ilgili anlaşmazlıklar gerek ücretler ve gerekse işin tabiatından doğar;. Peygamber yukarıdaki hadislerinde her iki hâl üzerinde önemle durmuştur.

Uzun süre Rasûlullah'e hizmet eden Enes, O'nun asla kimseye düşük ücret vermediğini özellikle belirtmektedir (Buhari). Yine Enes, Rasûlullah'ın; "Bir işçinin ücreti (alnının) teri kurumadan verilmelidir" talimatını verdiğini haber vermektedir. (İbni Mace ve Beyha-ki).

Ebu Hureyre, Rasûlullah'ın; "Allah kıyamet gününde üç kişinin düşmanı olacaktır. Bu üç kişiden biri bir işçi çalıştırdığı ve onun emeğinden faydalandığı halde ona ücretini ödemeyendir" diye buyurduğunu rivayet etmektedir (Buhari). Rasûlullah, herhangi bir işçinin önceden ücretini belirlemeksizin çalıştırılmasını yasaklamıştır (Beyhaki).

O, hizmetçilerine karşı çok müşfikti ve onlardan biri hastalandığında evlerini ziyaret eder ve hastalığı hakkında bilgi alırdı. İkinci Halife Hz. Ömer esirlere (ve hizmetçilere ) bakmayı ve hastalıklarında onları ziyaret etmeyi devlet memurlarının görevlerinden biri yaptı.

Böylece İslâm manevî eğitim yoluyla işverenlere, işçilere makul ücretler ödemeyi ve işlerinde diğer imkanları sağlamayı dikte' etmekte, bu emirlere uymadıkları takdirde İslâm Devleti bu meselelerde ve işçilerin haklarını garanti altına almada müdahale hakkına sahiptir. Eğer bir sermayedar işçilere gereğinden daha düşük ücret öderse veya ağır iş verirse veya makul bir Ücret vermeksizin uzun saatler çalıştınrsa veya onları sağlığa zararlı veya sağlıksız şartlarda çalıştırırsa vb. İslâm devleti emeğin haklarını korumak için kanunen müdahale etme hakkına sahiptir.

Ebu Mes'ud Ensarî rivayet etmektedir ki, bir-gün kölesini döverken arkasından bir ses işitir: "Ey Ebu Mes'ud! Allah'ın senin üzerinde daha büyük bir güce sahip olduğunu bilmiyor musun?" geriye döndüğünde Peygamber'i gördü ve şöyle dedi: "Ey Allah'ın rasulü bu köleyi Allah'ın rızasını kazanmak için azad ettim." Peygamber şöyle buyurdu: "Eğer bunu yapmasaydın cehennem ateşi seni yakacaktı." (Muvatta). Hz. Ömer Medine'nin kenar mahallelerine giderdi ve ağır iş yapan birisini gördüğünde onun yükünü hafifletmeye yardım ederdi (Muvatta). Hz. Ömer emeğin haklarının korunmasında müsamahasız idi. Kendisi çok katı bir şekilde emekle ilgili tüm kaidelere dikkat eder ve başkalarını bunlara uymaya zorlardı. O, Kudüs'e Hristiyanlar ile bir barış anlaşması imzalamaya giderken kendisi ve hizmetçisi bir deveye nöbetleşe bindiler. Şehrin kapılarına geldiklerinde deveye binme sırası hizmetçinindi ve Hz. Ömer yürüyordu. Bir ara Hz. Ömer yolda dilenen bir adam gördü, sorular sorduktan sonra fakir adama belirli bir tahsisat bağladı ve bu gibi insanlara hazineden yardım yapılması için talimat verdi.

Bu müzakerenin ışığı altında işçinin hakları şu şekilde Özetlenebilir:

1- Emeğe; ona uygun bir hayat standardı sağlayacak bir ücret ödenmelidir.

2- İşveren, işçiye fizikî gücünün üstünde hiçbir iş vermemeli ve bazen bu tür zor bir iş verirse işgücü veya sermaye veya her ikisinden daha fazla vermek suretiyle yardım etmelidir.

3- İşçi hastalandığında işveren uygun tıbbi yardım sağlamalı, hastalığı süresince yeterli ödeme yapmalıdır. Hastalık ödemesine emek ve sermayenin katkısına devletin yardımının (muhtemel olarak zekat fonundan) da eklenmesi, çok arzulanan bir durumdur.

4- İşgücüne emeklilik aylığı ödenmesi mâkul bir tedbirdir. İşveren ve işçiler bu fona belli bir miktar katkı yapmak isteyebilir, fakat İslâm devletinde temelde zekattan katkı sağlanacaktır. İşverenler tüm sadakalarını (gönüllü yardım) işçileri ve onların çocuklarına vermeye teşvik edilecektir. İşçilere İşsizlik süresince zekat fonundan işsizlik sigortası ödemesi yapılacaktır. İşsizlik sigortası işçilerin satın alma gücünü kuvvetlendirecek ve ülkedeki ücret oranının belli bir seviyede dengelenmesine yardım edecektir.

7- İş kazaları için yeterli tazminat ödenmelidir.

8- Fabrikada üretilen mallar çalışanlara ücretsiz veya daha düşük fiyatlarla verilmelidir.

9- İşçilere anlayışlı ve yumuşak davraml-mah ve İş sırasında yaptıkları herhangi bir hata affedilmelidir.

10- Sağlıkları ve verimlilikleri olumsuz yönde etkilenmemesi İçin uygun barınma imkanı sağlanmalıdır.

Cezalar: islâm İşverenin, işçisine iş sırasında mallara ve tesisata zarar vermesinden dolayı para cezası vermesini yasaklamıştır. İmam İbn Hazm, belirli şartlar bulunmadıkça işçiye işverenin ceza veremeyeceğini şu şekilde açıklamıştır. "Ortak olsun veya işçi olsun çalışan bir kişi, kasten yaptığı ispat edilmedikçe ve delil (şahit) bulunmadıkça çalışma esnasında mallara zarar verdiğinde ceza sözkonu-su olmaz. Aksi taktirde işçinin kendisini savunmak için yeminli ifadesi (doğru) kabul edilecektir."

İmamı Azam Ebu Hanife ve İmam Mâlik dahil bütün müslüman hukukçular, belli bir ücretle belli bir zaman periyodunda istihdam edilen bir hizmetçi (işçî)nin mallar (veya araçlar)a kasten ve bile bile zarar verdiği ispat edilmedikçe hukuken para cezası verilemeyeceği hususunda ittifak etmişlerdir.

Kâra Katılma Şekilleri: Kâra katılma şekilleri emek ve sermayenin birlikte korunmasında ve ikisi arasındaki ilişkilerin geliştirilmesinde etkin araçlardan birisidir. İşçiye işletme kârlarından bir pay verilmesi halinde emeğin verimliliğinde Önemli bir artış olacağı ileri sürülmektedir. İşçi, kârdan bir pay alacağını bilirse daha çok çalışacak ve üretimi artırmak için elinden geleni yapacaktır. İşçi, makineleri büyük bir itina ile kullanacak ve üretimi arttırmak İçin hammadde ve yarı mamul maddeleri kullanırken ekonomik davranacaktır. İslâm, bu sistemin faydahhk ve etkinliğine büyük Önem vermiştir ve müslüman işverenlere üretime yaptığı katkrdoğrultusunda işçiye pay verilmesini öğütlemiştir. "İnsana çalışmasından başka bir şey yoktur." (Necm 39). Bİr işçiye üretime yaptığı katkının bedelini ödemede en iyi yol ona kârdan bir pay vermektir. Bu, işçinin işe ilgisini ve dolayısıyla verimliliğini mutlaka arttıracaktır. Peygamber işçiye üretimden bir pay verme konusunda çok istekli idi. (Bir defasında şu şekilde öğütte bulundu: "Çalışana çalışmasından bir pay verin, çünkü Allah hiçbir çalışanı mükâfatsiz çevirmez" (Muvatta). Ebu Hureyre'nin rivayetine göre Peygamber şöyle buyurdu. "Sizden birinizin hizmetçisi yemeğinizi hazırlar ve size getirirse, onu sofra (yemek masası)nıza oturtun; bunu yapamazsanız ona Çalışmasının karşılığı olarak yiyecek ve sıcak yemek (gıda) verin." (Buhari, Ebu Davud ve Tirmizi).

Burada "O'nu sofranıza oturtun" ifadesinin kullanılması çok önemlidir; Peygamber, işçilerin güzel bir şekilde mükafatlandırıldığını görmeyi çok isterdi. Gerçekten O, işçilerin en azından temel ihtiyaçlarını karşılayabilmesi ve işverenin (hayat) düzeyine çıkabilmesi için cömertçe mükafatlandırılmasın i istemiştir. Bu, hizmetçilerini kendi sofralarına oturtmalarını işverenlere Peygamber'ın emretmesindeki asıl maksadı göstermektedir. Fakat birtakım zarurî şartlardan dolayı sofralarındaki yemeği onlarla paylaşamazlarsa hoşnut ve memnun ayrılmaları için yemeğin bir kısmını onlara verirler.

Hadisin son kısmı ikinci bir seçim ve istisna olarak görünmektedir. Peygamber'ın gerçek maksadı, temel ihtiyaçlarım işverenlerden istemesinler diye, işçilerin kârdan daha büyük bir pay almasını sağlamaktı. Eğer kesin kaçınılmaz şartlar varsa bu uygulanamazdı. Bundan dolayı Peygamber işçilere üretimden bir pay vermelerini işverenlere emretti.

Peygamber işçiye verimliliği ölçüsünde kâr payı dağıtılması konusunda ısrarlı olduğu kadar başka bir şeyi vurgulamamıştır. Bİr işçiye kârdan pay verilirse verimliliğinin kat kat artacağı endüstriyel tecrübenin inkar edilmez bir gerçeğidir. Prof. Taussig: "Kâr paylaştırma sistemi belirli bir işletmede işveren ve işçiyi birlikte çalıştırmada bir araçtır. Sürekli ve önemli nakdi kaynaklardan biri endüstriyel işçinin bir kısmının verimliliğini arttırmaktır. İşçinin kârdan pay alacağım bilmesi ile, onun daha bilinçli ve dikkatli çalışması, materyalleri tasarruflu kullanması, aletleri koruması beklenebilecektir. Böylece işçi, elde ettiği kâr payı kadar üretime katkıda bulunacaktır. Bu katkı kârdan daha az değil, belki de daha çok olacak; böylece işverene kâr payını ödedikten sonra hasıla kalacak, şüphesiz kân artacaktır. Alışılmış ücret sisteminde maddi olduğu kadar manevî kaybın bulunduğu daima belirtilmiştir." (Tausing, Principîes of Economİcs, c. II, bölüm 59, sh. 335-340).

Kârdan kendisine bir pay verilen bir İşçinin genellikle işine daha büyük ilgi duyacağı bilinen bir gerçektir. Bununla birlikte, dürüst ve gayretli bir şekilde çalışan bir işçi, artan kârdan daha büyük pay ümit ettiği zamanki kadar hızlı çalışmayabilir. Bu durum, İslâm işçiye kârdan bir pay verilmesini teklif ettiğinden, bu sistemin gerçek sebebini ve maddi üstünlüğünü göstermektedir.

Emeğin Haklarının Korunması: Her ne kadar emek ve sermaye endüstriyel problem...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın