Zekât Sorumlusu

21. Zekât Sorumlusu:

Kendisi gerçek mükellef olmamakla beraber, gerçek mükelleflerle olan ilişkileri dolayısıyla, vergi kanunlarının gösterdiği hallerde, verginin hesaplanarak kesilmesi ve vergi dairesine ödenmesi veya diğer bazı işlerin yapılması (defter tutma, beyanname verme vb.) mecburiyeti olan üçüncü kişiye Vergi Sorumlusu denir.

Tanımdan anlaşılacağı üzere, sorumlular, mükellefin yerine bazı hallerde verginin hesaplama ve ödeme işini kanunun yüklediği üçüncü kişilerdir. Bunlar, mükelleflerin kendi vergilerini ödemek için bizzat yapmak mecburiyetinde oldukları işleri yapan kimselerdir. Görevleri, vergiyi kaynakta kesmek ve vergi dairesine yatırmaktır. Vergi sorumluları, devletin memurları değildir; bunlar çalıştırdıkları kimselere verdikleri ücretlerden kanunun gösterdiği şekilde vergi kesmek ve bunu yatırmak mecburiyetinde olan işveren gerçek veya tüzel kişiler veya yaptıkları hizmetler dolayısıyla aldıkları hizmet bedeli tüzel kişiler veya yaptıkları hizmetler dolayısıyla aldıkları hizmet bedeli üzerinden, yine kanunun gösterdiği şekilde vergiyi hesaplayarak almak ve yatırmak mecburiyetinde olan gerçek veya tüzel kişilerdir.

Bu açıklamadan anlaşılacağı üzere, vergi sorumlusu, mükelleften ayrı bir kimsedir; vergi sorumlusu, bir ödemede bulunmak mecburiyetinde olmakla beraber, ödediği vergi borcu, kendi borcu değildir. Burada, bir nevi vekalet şekli vardır. Vergi sorumlusu, mükellef yerine ve adına bir ödemede bulunmaktadır. Bu bakımdan, ödediği vergi borcunu, daha önce mükelleften kesmemişse, ona her zaman rücu edebilir.

Bunun aksine, sorumlunun, kestiği vergiyi ödememesi halinde, mükellefin bizzat bu vergiyi ödemesi, asıl mükellefin sorumluya rücu hakkını doğurabilir.

Vergi cezalarında sorumluluk, yalnız vergi sorumlusuna düşer, mükellefe rücu hakkı yoktur. [341]

Zekât hukukunda da, vergi sorumlusu ile ilgili bu genel esaslar çerçevesinde hareket edilerek meselâ ücretlerden alınacak zekât için tevkifat (stopaj) usulüyle tahsil yoluna gidilebilir. Nitekim râşid halifeler Hz. Ebu Bekr, Hz. Ömer, Hz. Osman ile İbn Mes'ud ve Ömer b. Abdilaziz, bu tür bir uygulamada bulunmuş ve maaşlardan zekât tahsil etmişlerdir. [342]

Yine, Emevîler devrinde, I. Muaviye zamanında, devlet memurlarının aldığı maaşlardan da tahsilatta bulunulduğu bir vakıadır. [343] Selman el-Farisî dahi atâ (maaş) olarak aldığı parayı, sadaka şeklinde dağıtırdı. Diğer sahâbîler arasında da bu tip tasadduklarda bulunanlar olup olmadığını bilmemekte ve hususî bir hadise de vakıf bulunmamaktayız. Fakat tatavvu' saikiyle, umumî hükümler muvacehesinde bazı kimselerin bu tarz hareket ettiklerini düşünebiliriz. [344]

Zekâtın devlet eliyle tahsil edildiği bir sistemde, mükellef malını yönetemez durumda olduğu veya ülke sınırları içinde ikamet etmediği takdirde, hak ve borçlar için onun adına mallarını idare edenler sorumlu olur. [345] Böyle bir durumda, idareye beyanname vermek gibi şeklî ödevler ve zekât ödemek gibi işlemler de aynı kişi tarafından yerine getirilir. [346]

[341] Erginay, age, s. 67-68.

[342] İbn Ebi Şeybe, Musannef, c. IV, s. 44; Şafii, Umm, c. II, s. 14; Hamidullah, İslâm Peygamberi, c. II, s. 218; Hamidullah. Modern İktisat ve İslâm, s. 49-50; Kardavî, FZ, c. I, s. 502-503, 508-509, c. II, s. 768-769.

[343] Malik: Zekât, 7; Tuğ, age, s. 66.

[344] Tuğ, age, s. 66.

[345] LZK, m. 33.

[346] LZK Uygulama Talimatnamesi, m. 4. Bkz. yukarıda 17.2.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın