Fitne ile İlgili Kavramlar

FİTNE, BOZGUNCULUK VE SAPKINLIKLA İLGİLİ KAVRAMLAR

FİTNE

Fitne ve fesad sözcükleri, denge ve düzenin bozulmasını, karışıklık doğmasını, şiddet, baskı ve zulümün başlamasını anlatan, âdeta ikiz kavramlardır.

Sözcüğün asıl anlamı f-t-n (fetene) kökünden türeyen fitne (ç. fiten) halisinin sahtesinden, iyisinin kötüsünden ayırdedilmesi için altının ateşe sokulmasıdır. Fitne sözcüğü, insanın karşılaştığı sıkıntı (şiddet) ve rahatlık (rehâ) durumları için kullanılışında, belâ sözcüğü gibi düşünülmüştür. Bu iki sözcük, sıkıntı anlamında daha açıktır, daha çok kullanışlıdır.[215] Bu anlam özelliğinden yola çıkarak fitne sözcüğü, halisini sahtesinden ayırmak için altını potaya atıp eritmek, madeni ateşte eritmek, yanmak, yakmak, bir kimseye dininden ve görüşünden dönmesi için işkence etmek, denemek sınamak için güç, zor ve sıkıntılı işlere maruz bırakmak, aklını çelmek, gönlünü çalmak, deneme, sınav, imtihan, bela, kötülük yönünde ayartma, mihnet, azap, iğva, kışkırtma, azdırma, baştan çıkarma, zulüm, baskı, ayrılık, nifak, karışıklık, kargaşa, iç savaş, kanlı çarpışma, ihtilaf, çekişme, birbirine düşme, kardeş kavgası gibi anlamlar kazanmıştır.

Görüldüğü gibi fitne sözcüğü, geniş bir anlamlar/çağrışımlar alanına sahiptir. Kısaca, insan kaynaklı fitne şöyle tanımlanabilir: Kişilerin aklını karıştırıp onların ahlâkını bozan ve insanları birbirine düşüren söz ve hareketler fitnedir. Saf altın elde etmek için madeni yakana fettan dendiği gibi, buradan yola çıkarak mecazi bir anlam kazandığından, insanın kalbini sevda ateşiyle yakıp tutuşturan güzel kadına da fettan ya da fitne-i âlem denir; gözleri fettan güzel deyimi de buradan çıkmıştır. Meftun sözcüğü de aslında deli, aklından zoru olmak anlamından[216] deli gibi vurulmak, tutulmak, aşık olmak, çok beğenmek anlamlarına doğru gelişmiştir.[217]

Fitnenin Kökeni:

Daha çok olumsuz çağrışımlar uyandıran fitne, hem Allah'tan, hem de beşerden kaynaklanan sınama, sıkıntı, musibet, cinayet, işkence vb. insan tabiatının hoşlanmadığı fiillerdendir.[218] Ayrıca şeytandan kaynaklanan fitne de vardır.[219]

İlâhi Fitne: Allah'ın Sınaması

Kökeni Allah olan fitne, bir hikmete dayalıdır.[220] Kur'an, fitneyi bir tekâmül aracı olarak göstermekte ve insanlığın fitne ile sürekli denemeye maruz olduğunu belirtmektedir. Fitne, insanın tekâmülünde karma bir imtihan ve ıztırap yoludur, hem nimetten zuhur eder, hem de perişanlık ve zahmetten.[221]

A) Peygamberlerin Sınanması:

İlâhi fitne, kendisini ilk önce, peygamberlerin sınanmasında gösterir. Bazı peygamberler, böyle bir sınamadan geçmiştir.

Hz. Davud, kendisine davacı olarak gelen koyun sahibi iki kişinin davasını çözüme bağlamıştı. Bu olayla, Allah'ın kendisini sınadığını sanmıştı, Rabbinden bağışlanma dileyerek eğilip secdeye kapanmış, tevbe edip Allah'a yönelmişti. Böylece Allah, onu bağışlamıştı. Allah katında onun yakınlığı ve güzel bir geleceği vardır.[222]

Hz. Süleyman, hükümranlığı zayıf düşürülerek sınamıştı. Hükümranlığı eski haline dönünce, şöyle dua etti: "Rabbim! Beni bağışla, Bana, benden sonra kimsenin ulaşamayacağı bir mülk (hükümranlık) ver. Çünkü sen çok lütuf sahibisin."

Bunun üzerine Allah ona pek çok nimet verdi.[223]

Bu âyetler öbeğinin ilk bölümünde, "ve elkaynâ alâ kürsiyyihi ceseden" ibaresi, lafzi olarak "tahtının üzerine bir cesed koyduk" anlamındadır. Bazı müfessirler, bu ayeti açıklarken tamamıyle Talmud kaynaklarına dayanan hayali hikâyeler anlatırlar. Fahruddin Râzi, bunların hepsini reddeder ve hiçbirinin ciddiye alınamayacağını söyler. Bunun yerine Hz. Süleyman'ın tahtı üzerine konan "ce-sed"in, bizzat kendi bedenine ve -mecazi olarak- krallık otoritesine işaret ettiğini ileri sürer. Çünkü bu otorite, Allah'ın koyduğu ahlâki değerlerden beslenmediği sürece, cansız kalmaya mahkûmdur. Ayrıca klasik Arapça'da, hastalığın, endişenin, korkunun veya manevî/ahlâki değerlerden yoksunluğun zaafa uğrattığı kişi, "cansız bir beden/ceset" şeklinde tanımlanır. Başka bir deyişle, Hz. Süleyman'ın ilk imtihanı, yalnızca bir krallık postunu tevarüs etmesiyle gerçekleşmiş ve ona bu postu manevi/ruhî bir muhteva ve anlam ile donatması görevi tevdi edilmişti.[224]

Hz. İbrahim, bir takım emirlerle denenmiş, o da onları yerine getirmişti. Bu yüzden, insanlığa önder olmuştur.[225]

Hz. Musa da ilâhi sınamaya muhatap olan peygamberlerden biridir:

"(..) Sen bir cana kıymıştın, seni üzüntüden kurtarmış ve seni (birçok musibetlerle) denemiştik. Bunun için, Medyen halkı arasında yıllarca kalmıştın.(..)"[226]

Allah'ın sınadığı peygamberler, bu sınavlardan başarıyla çıkmışlar ve görevlerini sürdürmüşlerdir.[227]

B) Peygamber Gönderilmesi/Kavimlerin Sınanması:

Bazı ümmetlere/milletlere,peygamber gönderilmesi, onlar için ilâhi bir sınama aracı olmuştur.

Semud milletine peygamber olarak gönderilen Hz. Salih, onları Allah'a kulluk etmeye çağırdı. Ama hemen birbiriyle çekişen iki zümreye ayrıldılar. Hz. Salih onlara şöyle dedi:

"Ey milletim! Niye iyilikten önce, acele kötülük istiyorsunuz? Merhamet olunasınız diye Allah'tan bağışlanma dileseniz olmaz mı?" Semud halkı şu cevabı verdi: "Sen ve beraberindekiler yüzünden uğursuzluğa uğradık." Hz. Salih, onlara şu cevabı verdi: "Uğursuzluğunuz Allah katındandır. Belki imtihana çekilen bir milletsiniz."

O şehirde (el-Hicr) bozgunculuk çıkaran, düzeltmeye uğraşmayan dokuz kişi (kabile/grup) vardı.[228] Ayrıca Semud halkı, Allah'ın kendilerini denemek için gönderdiği dişi deveyi de kesmişti.[229]

Yüce Allah, Firavun milletini denediğini, onlara değerli bir peygamber gönderildiğini belirtir. Bu peygamber, Hz. Musa idi. Onları tek Allah'a imana çağırmıştı, bunun için mucizeler göstermişti. Ama bütün çağrılarını büyüklenerek reddetmişler, denizde boğulma akıbetine uğramışlardı.[230]

Hz Musa'nın kavmi olan İsrailoğullan, Samiri'nin yaptığı altın buzağı heykeliyle smanmıştı. Bu heykeli tanrı yapmışlardı. Hz. Harun, onları şu sözleriyle uyardı:

"Ey milletim! Siz bu buzağıyla sınanıyorsunuz (ayartılıyorsunuz). Sizin gerçek rabbiniz rahman olan Allah'tır. Bana uyun, emrime itaat edin." Ama onlar, "Musa dönene kadar buna sarılmaktan vazgeçmeyeceğiz"

cevabını verdiler. Hz. Musa, hem kardeşi Harun'a öfkelendi, hem de Samiri'yi kovdu ve heykelin yakılıp denize döküleceğini belirtti. Gerçek tanrının, ilmi herşeyi kuşatan tek Allah olduğunu hatırlattı.[231]

Allah, İsrailoğullarından söz almış ve onlara peygamberler göndermişti. Nefislerinin hoşlanmadığı birşeyle onlara her peygamber gelişte, bir kısmım yalanlar, bir kısmını da öldürürlerdi. Bir fitne kopmayacağım (zarar gelmeyeceğini) sandılar. Körleştiler, sağırlaştılar. Sonra Allah tevbelerini kabul etti. Yine de çoğu körleştiler ve sağırlaştılar. Allah, onlann işlediklerini görüp gözetir.[232]

Hz. Peygamber, hesap (musibet) günündeki gecikme konusunda şöyle dedi:

"Bilemem, belki bu gecikme sizi denemek ve bir süreye kadar geçindirmek (size bir fırsat vermek) içindir."Şu duayı yaptı: "Rabbim! Aramızda hakça hükmet. Anlattıklarınıza karşı, ancak rahman olan rabbimizden yardım istenir."[233]

C) İman Sınav/Mü'minlerin Sınanması:

Sınanmamış iman, yeterli kıvama ermemiş demektir:

"Andolsun ki, biz kendilerinden öncekileri de denemişken (fitneye uğratılmışken), insanlar inandık deyince, denenmeden bırakılacaklarını mı sanırlar? Allah, elbette doğruları ortaya koyacak ve elbette yalancıları da ortaya çıkaracaktır. Yoksa kötülük yapanlar bizden kaçabileceklerini mi sanırlar? Ne kötü (tuhaf) hüküm veriyorlar! Allah'la karşılaşmayı uman bilsin ki, Allah'ın bunun için belirttiği vakit gelecektir. O, işitir ve bilir. Hak uğrunda cihad eden, ancak kendisi için cihad etmiş olur. Doğrusu Allah, âlemlerden müstağnidir, İnanıp yararlı iş yapanların kötülüklerini andolsun ki örteriz. Onları, yaptıklarından daha güzeliyle ödüllendiririz."[234]

Hz. Musa, altın buzağıya tapma olayından sonra, Allah'ın tayin ettiği müddet içinde milletinden, bağışlanmak için dua etmek üzere yetmiş kişiyi seçti. Onları (psikolojik) sarsıntı tutunca şöyle dua etti:

"Rabbim! Dileseydin, daha önce beni ve onları yokederdin. Aramızdaki beyinsizlerin yaptıklarından ötürü bizi de yok eden misin? Bu, senin sınamandan başka birşey değildir. Bununla dilediğini saptırır, dilediğini doğru yola (hidayete) iletirsin. Bizim dostumuz sensin. Bizi bağışla. Bize merhamet et. Sen bağışlayanların en iyisisin. Bu dünyada da, âhirette de bizim için güzel olanı yaz (nasip et). Biz sana yöneldik."[235]

Kur'an'da iman sınavının iki sembolü olarak, miraç olayı ile lanetlenmiş ağaç temsili şöylece belirtilir:

"Sana 'Rabbin şüphesiz insanları kuşatmıştır' demiştik. Sana gösterdiğimiz rüya (miraç) ile ve Kur'an'da lanetlenmiş ağaç ile, insanları sadece denedik. Biz, onları korkutuyoruz. Fakat bu, onlara büyük taşkınlık vermekten başka bir işe yaramıyor."[236]

Miraç olayı, mahiyeti itibariyle birbiriyle çatışan farklı yorumlara açık olduğu ve dolayısıyla nesnel realitesi bakımından bir takım şüphelere yol açma istidadında bulunduğu için, "insanlar için bir sınama" vesilesi oluşturmaktadır. Şöyle ki: Bu olayla yüzyüze geldiklerinde imanı zayıf olanlarla sığ düşüncelilerin Hz. Muhammed'in dürüstlüğünden ve dolayısıyla peygamberliğinden yana duydukları inanç sarsılırken, Allah'a.sarsılmaz bir imanla bağlı olanlar, bu olayda Allah'ın seçtiği kimselere bahşettiği ruha...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın