Kuran Edebiyatı

Kur´an Edebiyatı

Önsöz.
Giriş
I. Fesahat
II. Belagat
III. Üslûp

BELAGAT

KUR´AN EDEBİYATI

Önsöz

Rahman ve Rahîm olan Allah´ın adıyla

Hamd, o Allah´a mahsustur ki, edebiyatçıların ifâdesi âyetlerinin mânalarım kapsamaktan ve dilleri onun eşsiz edebî san´atlarmı açıklamaktan âciz kalmıştır.

Araplar içinde en fasîh konuşan, belâğat´m iki tarafı sayılan icaz (sözü kısaltma) ve itnâbı (sözü uzatma) bilen Peygamberimize, doğru yolu gösteren, hakikata, mecazı katan onun âlına ve ashabına salât ve selâm olsun.

Bu kitap, "Belagat İlmi"nin üç ayrı şubesi olan "Beyân", "Me´ânî" ve "BedV" hakkında yazılmış olup kolay ve rahatça anlaşılan, usandırıcı uzatmalardan ve mânayı bozan kısaltma gibi ayıplardan beridir. Bu kitabı te´lif ederken en kolay tertip şekli ile en açık üslûp takip edildi. Belagat ilminin kaidelerinin özeti ve bu ilmin ana konuları bu kitapta toplandı.

Genel olarak misaller "el-Belâğatü´l-vâzıha", "Delîlü´l-Belâğati´l-vâzıha", "el-Câmi"´,"´Ulûmü´l-belâğa", "Cevâhirü´l-belâğa"´, "Ilmü´l-Me´ânî", "II-mü´l-Beyân", "İlmü´l-Bedî"´´, "el-Belâğatü´l-´arabiyye", "Mu´cemü´l-belâ-ğati´l-´arabiyye" ve "Mu´cemü´l-mustalahati´l-belâğiyye" gibi modern belagat kitaplarından alındı. Ayrıca klasik belagat kitaplarından da en çok "Miftâhü´l-´ulûm"\ "el-İzâh", "el-Mutavel" ve "Muhtasar ü´l-me´anî" gibi eserlerden istifâde edildi. Şiirler, âyetler ve diğer misallerin tamamı harekeli olarak yazıldı. Her bölümün baştarafında, verilen misâllerdeki edebî san´atlar hakkında açıklamalar yapıldı. Her konunun sonunda, o konu ile ilgili birkaç âyet misâl olarak verildi. Bu âyetlerdeki edebî san´atlar hakkında; "el-Bürhân", "Mu´terekü´l-akrân", "el-îtkân´\ "Safvelü´t-tefâsîr" ve "et-Tefsîrü´l-münîr" gibi eserlerdeki ilgili yerlere işaret edildi. Bazı konularda; Hadislerden ve Darb-ı mesellerden de misaller verildi. Kitabın hacmi çok büyük olacağı endişesi ile az miktarda Türkçe misal verilmiş. Fakat Farsça misaller verilmemiştir.

Şiirler ve âyetler tercüme edilirken metne bağlı kalmaya azamî dikkat gösterildi. Dipnotlarda her konuda dipnot numarası müstakil olarak verildi.

Konuları fazla uzatmamak ve okuyucuların değerli vakitlerini boşa harcamalarını önlemek gayesiyle, onların fazla ihtiyaç duymadıkları birçok bilgi ve alt konular bu kitaba alınmamıştır.

Özellikle Kur´ân-ı Kerîm´deki ve diğer arapça metinlerdeki edebî sanatları öğrenmek gayesi ile bu kitapta okuyuculara bir nebze hizmet etmişsek kendimizi bahtiyar sayıyoruz.

Çalışmamızda; beşeri ve teknik za´aflardan dolayı bazı yerlerde muhtemel hatâ ve eksikliklerin okuyucu tarafından müsamaha ile karşılanacağını umuyoruz. Muhtemel hatâları tesbit eden okuyucuların, bu hatâları yazılı olarak tarafımıza bildirmelerini temenni ediyoruz. ;

Bu kitabın tashihinde maddî ve mâ´nevî yardımlarından istifâde ettiğim mesaî arkadaşım Dr. Rahmi Yaran, Yard. Doç. Dr. Nedim Yılmaz ve diğer zatlara, kitabın basımını üstlenen Rağbet Yayınları yetkililerine teşekkürlerimi sunuyorum. Bu kitabı, faydalı ve bereketli kılmasını Yüce Allah´tan temennî ediyorum.

Yard. Doç. Dr. Nusrettin BOLELLİ

M. Ü. İlahiyat Fakültesi Öğretim Üyesi[1]

Giriş

Bu bölümde, kelimenin fesahati, tenâfür-i hurûf, kıyasa aykırı olması, garabet, kulağı tahriş etmesi gibi fesahatin özellikleri; kelâmın fesahati, tenâfür-i kelimât, atıf yapılmadan fiillerin ardarda gelmesi, za´f-ı te´lîf, lafzı ve ma´nevî ta´kîd, tekrarın çokça yapılması, sıfat tamlamalarının peşpeşe gelmesi, zincirleme isim tamlaması; mütekellimin feshahatı; Belagat, kelâmın belagatı, müteke ilim inim belagatı; İlmî, edebî ve hitapta kullanılan üslûplar ele alınarak incelenecektir. [2]

I. Fesahat

Fesahat: sözlükte; açık olma ve ortaya koyma mânasını ifâde eder. Çocuk, açık, düzgün ve anlaşılır bir şekilde konuştuğunda; denilir.[3]

Yüce Allah, Hz. Musa´nın dilinden şöyle buyurmuştur: «Kardeşim Harun´un dili benimkinden daha düzgündür.[4]

Sabah, ortalık aydınlandığı zaman denilir.[5]

Istılahta ise; "Fesahat", sözün ses ve mâna kusurlarından arınmış olmasıdır. Fasih söz, mânası kolay anlaşılan, rahat telaffuz edilen, dizimi mükemmel olan sözdür.[6] Bundan dolayı fasîh bir konuşmada veya yazıda bulunan her kelimenin sarf kurallarına uygun olması, mânasının açık ve anlaşılır olması, tatlı ve akıcı olması gerekir.

Bir kelime, ancak meşhur yazarlar ve şairler tarafından kullanılması alışkanlık haline gelirse bu niteliklere sahip olur. Çünkü o kelime yukarıda geçen bütün mükemmellik vasıflarım ve iyi nitelikleri tamamlamakla güzelliğe sahip olduğu için onların dillerinde dolaşmış ve kalemleri ile yazılmıştır.

Şüphesiz ki düşüncelerin durumu; yiyecek, içecek, ilaçlar ve diğer istek ve ihtiyaçların durumuna benzer. Bunlardan bir kısmı tabiatı ile tatlıdır, bir kısmı, ekşidir, bir kısmı acıdır, bir kısmı pürüzsüz, bir kısmı katıdır, bir kısmı yumuşaktır, bir kısmı serttir ve bir kısmı da mide bulantısına sebep olup kusturucudur, bir kısmı da şehveti tahrik eden ve ağzı sulandırandır.[7]

Kelimelerin güzelliğini ve akıcılığını bilmede ve onda bulunan kabalık yönlerini ve tiksinilecek görüntüleri birbirinden ayırmada yegane dayanak zevk-i selimdir. Çünkü kelimeler seslerden oluşur. Bülbülün sesiyle coşan ve papağan ile karga sesinden nefret eden kimse, garip olan, kulağı tahriş eden ve dile ağır gelen harfleri kapsayan kelimeden nefret eder ve tiksinir.[8]

Fesahatin kapsamı: Fesahat, kelimede, kelâmda (sözde) ve müte-keliimde bulunan bir vasıftır.

1- Kelimenin fesahati: Bir kelimenin fasîh olması için, onun;" tenafür-i huruf´tan, "kıyas´a aykırı olmak"tan, "garabet" ten ve "kulağı tahriş etmek"ten salim olması, gramer kurallarına uygun olması, edebiyatçılar tarafından çok kullanılması, halk tarafından da fazla kulIanılmayan bir söz olması gerekir.[9] Şimdi bu ifâdeleri tek tek ele alalım:

a) Tenafür-i hurûf: Konuşanın diline ağır gelen; dinleyicinin kulağına hoş gelmeyen ve kelimenin telaffuzunu güçleştirmeye se-beb olan bazı harflerin bir kelimede toplanmasıdır.[10]

Mesela: Sert toprak için deve dikenine kurbağa sesine tatlı temiz suya demek gibi. Ve ayrıca;

«Arkayı süslemekte olan sevgilinin o kömür gibi siyah ve sık, hurma salkımı gibi gür olan saçlarının saçbağı kısmı, basın yukarılarına doğru toplanıp bağlanmış ve saçın (sık ve gür olmasından dolayı) bağlı olan bölükler bükülü ve sarkık olan diğer iki bölük saçların arasında kaybolarak gözükmemektedir.» beytinde "bükülmüş ipler" mânasına gelen; kelimesi gibi/[11]

Yağmurlu bulut için kullanılan; kelimeleri, kolay talaf-fuz edilip kulağa hoş gelirler. Fakat aynı mâna için kullanılan kelimesinin hem talaffuzu zordur, hem de kulağa ağır gelir/[12] Sesi gür olan adam/[13] Bunların benzerleri arapça kelimeler içinde çoktur. Onlar, sağlam zevk ile anlaşılabilirler.

b) Kıyas´a aykırı olması: Kelimenin, dil kaidelerine aykırı olmasıdır/[14]

Mesela: el-Mütenebbî´nin (Ahmed b. Hüseyin)(Öl.354/965),[15] aşağıdaki şiirinde bulunan kelimesi gibi:

«Eğer bazı insanlar, devlet için bir kılıç gibi iseler, insanlar içinde, borazan ve davul gibi ( yani içi boş olan hünersiz) kimseler de vardır.) »

Çünkü Arap Dilbilgisi kurallarına görekelimesinin kırık çoğulu değil, olmalıdır.[16]

Yine el-Mütenebbî´nin aşağıdaki şiirinde bulunan kelimesi de böyledir:

«Oğullarım, gerçekten alçak ve (benimle) ilgilenmeyen kimselerdir. Kalb-lerinde bana karsı hiç sevgi yoktur.» Kaideye göre; sözkonusu kelimenin idgam ile şeklinde gelmesi gerekir/[17]

Ayrıca Ebu´n-Necm el-Fazl b. Kudâme´nin (Öİ.13O/747),[18] aşağıdaki beytindeki kelimesinde de tenâfür vardır.

«Hamd, Yüce, Celîl, Vâhid, Ferd, Kadîm, Evvel olan Allah´a aittir.» Bu beyitteki kelimesinin de şeklinde idgamla gelmesi gerekir/[19]

c) Garabet: Mânası (herkes tarafından) bilinmeyen ve Arap edipleri tarafından nesir ve şiirlerinde kullanılması alışkanlık haline gelmeyen bir kelimenin kullanılmasıdır/[20]

Meselâ: Merkebinden düşen ve etrafında insanların toplandığını gören İsâ b. Ömer (öl.149/766),[21] onlara seslenerek şöyle demiş:

«Size ne olmuş cin çarpmış birisinin başına toplandığınız gibi başıma toplanmışsınız? Benden uzaklasınız.»

İsâ b. Ömer, bu sözlerinde; Toplanma mânasını ifade etmek için î£î<£ ; uzaklaşmak ve dağılmak için kelimelerini kullanmış tır.[22]

Ru´be b. Abdullah el-´Accâc (öl. 145/762),[23] bir medhiyede şöyle demiş: " ve kömür gibi siyah saçı ve inceliği ve düzgünlüğü ile"es-Süreycî"adındaki demircinin yaptığı kılıca benzeyen burnu.(Veya parıltısında ve saçtığı ışıkta lambaya benzeyen burnu.)»

Şâirin, Recez veznindeki bu şiirinde geçen? kelimesinde garabet vardır/[24]

d-Kulağı tahriş etmesi:

Yâni; kelime, kulağa hoş gelen, kaba olmayan ve kendisinden nefret edilmeyen bir şekilde olmalıdır/[25]

«O kibirlendi. Halbuki onlar, hiçbir zaman bu huylanyla iftihar etmezler. Onlarda, soyca asaletlerine delâ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın