Haber i Ahâd Karşısında Kıyas

Haber-i Ahâd karşısında kıyas:

İmam Mâlik'e göre haber-i âhâd, başka bir hadîs ile desteklenmişse kıyas üzerine takdim edilir. Eğer haber-i âhâd, sabit bir kaide veya kıyas'a aykırı düşüyorsa, kıyas ona tercih edilir. Hanefîler de, sıhhati sabit ve râvîsi fakîh olan haber-i âhâd'ı, Şafiî'nin deyişiyle: haber-i îâzim'i, kıyas'a takdim ederler.[513] Böyle olmayan haber-i, kıyas'a tercih etmezler ve hattâ bu gibi haber'in doğru olup olmadığını tesbit için kıyas'ı ölçü olarak kullanırlar. Ahmed b. Hanbel, haber'i kıyas'a tercih eder. Şâfiîler de, kıyasın illetine bakarlar. Eğer bu illet, eldeki haber'den üstün bir nass'la sabit olmuşsa, kıyas takdim edilir; değilse haber tercih olunur. [514]

Hanefîlere göre, eğer sahâbîler tarafından muhalefetle karşılanmamışsa, bir sahâbînin fetva ve sözü dahi kıyas üzerine takdim edilir; çünkü bu fetva veya sözü, onun, bizzat Hz. Peygamber'den işitmiş olma ihtimali vardır. Ebû Yûsuf'un bir çok meselede “kıyas böyledir, ama (eser) olduğu için onu terk ettim.” dediğini rivayet ettikten sonra, bu görüşü hoşlanmadığını söyleyen Ebu'l-Hasen el-Kerhî (Ö. 340 H.)'ye göre hakkında Kitab, Sünnet ve İcraâ' bulunmayan konularda re'yden başka istidlal vâsıtası yoktur. Dolayısıyla bir sahâbînin sözü re'y üzerine takdîm edilemez. Nitekim sahâbîler kendileri de birbirlerine muhalefet etmişlerdir. Onların, üzerinde icmâ' etmedikleri münferit görüşleri bizim için hüccet olamaz. Buna karşılık Ebû Saîd el-Berda'î [515] nasıl haber-i vâhid kıyas üzerine takdim ediliyorsa, bizzat Hz. Peygamberd'en işitmiş olma ihtimali bulunduğundan, bir sahâbi görüşünün de re'y üzerine takdim edileceğini savunmuştur. Öte yandan bütün Hanefî hukukçuları, re'y ile bilinmesi imkânsız olan konularda bir sahâbî sözünün kıyas'a tercih edileceğini ittifakla kabul ederler. [516]

[513] Şafiî, İhtilâfu'l-Hadîs, el-Umm, c. VlI'nin kenarında, s. 117.

[514] J. Schacht, The Origins s. 110; seyyid Nesib, a.g.e,, s. 17; ME. Zehra, a,g.e., s. 345 vd.; İbn-i Kayyim, nüm, Delhi tabı, c.I, s. 11.

[515] Kadı Ahmed b. el-Hüseyn (ö. 317 h.)

[516] Serahsî, Usûl, c. U, s. 105-110.

Dr. Abdulkadir Şener, İslam Hukukunun Kaynaklarından Kıyas, Istıhsan Ve Istıslah, Diyanet İsleri Başkanliği Yayınları: 111.

[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın