Mütercimin önsözü

MÜTERCİMİN ÖNSÖZÜ

Hatîb-i Bağdadi´nin, Bağdad Tarihi´nde, Ebu Hanife için ayırmış olduğu 80 sayfa tutan yazısında, onu övücü sözler yanında küçültücü sözlere de yer vermesi, beni üzmüştü. İlim ve fazlının, zekâvehad´sinin hayranı olduğum bu büyük İmamı din kardeşlerime gereği gibi tanıtmak için İmamı A´zam adlı bir eser yazmış ve neşretmiştim. Aynı yıl, Diyanet İşleri Başkanlığı, Ezher alimlerinden Muhammed Ebu Zehra´nın Ebu Hanife adlı eserini tercemeyi teklif edince, bunu sevinçle kabul ettim ve derhal işe başladım. Başkanlıkça bu eser 1962´de basıldı. Arkasından yine aynı yazarın İmam Şafiî unvanlı eserini terceme ettim, bu da 1969´da adı geçen Başkanlıkça basıldı.

Aynı yazarın Dört İmam serisini tamamlamak için İmam Mâlik ve Ahmed b. Hanbel adlı kitaplarımda terceme arzusuncjaydım, fakat başka meşguliyetler buna engel oldu ve aradan çeyrek asır geçti. Herşey vakt-ı merhununu bekler, derler. Nihayet bu arzu da gerçekleşiyor. Ahmed b. Hanbel basılıyor, inşaallah onu İmam Mâlik takib edecek, böylece Ehli Sünnetin Dört İmam serisi tamamlanmış olacak. Bu vesileyle şunu da belirteyim ki, Ebu Hanifenin I. baskısı Diyanet Başkanlığınca yapıldıktan sonra, Özel yayınevlerince müteaddit baskılan yapıldı, İmam Şafii Başkanlıkça I.baskıda kaldı,Yayın Müdürlüğü, kendi yayımlan arasında böyle bir eserin bulunduğunu unuttu, bu güzel eser bir köşede kaldı.

Kahirö, Üniversitesinde islâm Hukuku okutan yazar, Dört İmamın ve diğer İslam büyüklerinin hayatlarını yazarak, fıkıh tarihine ve İslâm Hukukuna ışık tutmuş ve mezhepleri anlatmıştır. İslam hukuku çok geniştir. Vaktiyle 15 kadar olan Ehli Sünnet mezheplerinden bugün yaşayan Dört mezhebi ve Dört İmamı tanıtan bu eserler çok faydalıdır. Onlar hakkında derli toplu bilgi vermektedir. Dilimizde böyle mükemmel eser yok gibidir. Dört mezhebin hepsinin güzel ve özel yanları vardır.

Hanefi mezhebi, kıyası ençok kullanan bir mezheptir. Kuvvetli bir hads, üstün bir zeka sahibi olan Ebu Hanifeye nisbet olunan bu mezhep çk rasyoneldir ve pek yaygındır. Ebu Hanife o kadar hürriyetçidir ki, bir insanı hacir altına almaktan utanırım, der. Şafii bir ilim şahikasıdır, Akademik bir tonu vardır. İmam Malik ananecidir, âdetlere bağlı bir tutum içindedir. Hayata uygun, tatbiki kolay görüşlere de sahiptir. Yazar, her imamı doğru tanıtmaya çalışıyor. Eski hataları düzeltiyor. Meselâ İmam Malik Rivaye fıkhı kurucusu olup Diraye fıkhına karşı gösterilir. Fakat yazar, onun kıyasta Ebu Hanifeden daha atılgan olduğuna söyler. Hadisi, kendi metoduna aykırı diye reddsdiyor, Ebu Hanifenin İse, kıyasa aykırı diye bir Hadisi reddettiği olmamıştır.

Ekinizde olan bu eser, size Ahmed b. Hanbeli anlatmaktadır. Selefiyyeci ve muhafazakâr olan Hanbeli´lik enaz yayılmıştır. Sebeble-rini içerde okuyacaksınız. İmam Ahmed, zühd ü takva sahibi bir zat olup siyasetten uzak kalmıştır. O da, İmam Mâlik gibi siyasete bulaşmadı, devlete mutlak itaat istedi. İsyan zulmü kaldırmaz, arttırır, der. O kendini ilme verdi. İnsanlar ilme, ekmek ve su kadar muhtaçdır, diyor. Ona göre hoşa giden yemek, çok yenince karnı şişirir, ilimse böyle şişkinlik yapmaz, ilim arttıkça ilme heves te artar. Kur´ân mahluk mu meselesinde, o fırtınalı sınav sırasında, kelleler uçar, kırbaç oynarken, o da sorgu için getirildi, Gözüne orada şâfiinin bir talebesi ilişti, Ona yaklaşıp; Mest üzerine mesh etme hakkında Şafii ne derdi? diye sordu, oradakiler buna şaşakaldılar. Çünkü orası can-pazarıydı, hepsi sorgu için getirilmişti. Fakat o can derdinde değil, ilim peşinde. Hatta bu işin başsorum-lusu olan Ebu Duâd bile hayretini tutamamış:

Adama bakın, adama, âlem can derdinde, o ise fıkıhla meşgul, demişti. O, böyleydi. 60.000 kadar meseleye cevap verdiği söylenir. Bunu ancak kendini ilme veren yapar. Onun parolası şöyle: Maal mihbere-ilel makbere: kalem elde, mezara dek!..

O, çağında kendinikabul ettirmişti. Çağdaşlarından biri şöyle der:

Horasandan tut ta Irak, Suriye, nerede sorarsan sor, heryerden aynı ses yükselirdi: Ahmed b. Hanbel Racül salih,´ıyi adamdır... Tarihin şehadeti bu, sesi bu!..

O zaman şaşılacak 3 şey var derlerdi: Arap, fakat arapça beceremez; Ebu Sevr, Arap değil, fakat bir kelimede bile yanılmaz: Hasan Za´ferânî, yaşı küçük, fakat söylediği zaman büyükler kulak kesilip onu dinlerler: Ahmed b. Hanbel.

Muamelâtta geniş ve müsamahalı olan Hanbeliler, İbadet hususunda titiz olduklarından, adları müteassıb çıkmıştır, bazı aşırı hareketleri de olmuştur. Fakat mezhepte öyle ilginç görüşler var ki, insan hayret eder. Bu mezhep geniş düşünceli âlimler yetiştirmiştir: Evinde müsait yeri olan kimse, muhtaç olanları evinde barındırmaya mecburdur, ücret mukabili mecburi iskan. İşçiye ihtiyaç olunca halk mecburi çalıştırılır, halkın ihtiyacı olan sanatları öğrenmek ve öğretmek farzı kifayedir. Hükümet fiyatları dondurur, narh koyar, ihtikarı, karaborsayı, vurgunculuğu önler. Anarşi, fitne zamanında silah satmak, düşmana satmak gibi haramdır. Bir kimse muhtaç durumda kalsa, birine başvurup yiyecek istese, o da vermese de adam acından ölse, vermeyene diyet lazım gelir. Çünkü ölüme sebeb olmuştur. Ticarette rakibine zarar vermek için fiyatla oynamak haramdır. Eşyada asıl olan mubah olmaktır, haram olmak için delil ister yoksa helaldir. Bu gibi halkın ihtiyacına uygun görüşleri çoktur. Mesalihi Mürseleyi delil olarak kullanır.

Onun en belirgin tarafı akidlerde ve şartlarda taraflara hürriyet vermesi, mukavele serbestisi tanımasıdır. Taraflar istedikleri şartı koşarlar. 4 mezhebin içinde onun kadar şartlarda serbestlik veren yoktur. Bu, ticaret hayatına canlılık katar. Başkalarının bağlayıcı hükümleri yanında onun bu serbestlik görüşleri, bugünki ticaret hayatına uygun düşer. Rahmetli Cevdet Paşa, Mecelle´nin mazbata-önsözünde bu konuya değinmiştir. Akidlerde ve şartlarda serbesti yanlış olduğundan, taraflar arasında uyumu sağlamak amacıyla, nikahta bir süre şart koşmayı caiz görür, muhayyerlik hakkı tanır, beğenmeyince nikah bozulur. Nikahta kadın, ikinci bir evlilik yaparak üzerine başka kadın almamayı şart koşabilir. Hülle nikahını caiz saymaz.

Ne gariptir ki, diğer mezhepler, özellikle Şafii ve Hanefiler, İctihad kapısını çoktan kapadıkları halde, Hanbelilerce kapı daima açıktır. Zamanın müctehidden hâli kalmasını caiz görmezler. Onun için dar görüşlü bilinen bu mezhepte yaman denebilecek alimler çıkmıştır, İbni Teymiye, İbni Kayyım bunlardandır. İbni Teymiyeyi kusurlu görenler var, O gerçekten atak bir alimdir. Bir yandan arapça söylemeye zorlarken diğer yandan çok geniş görüşler ortaya atar.. Ne diyelim: İsmet sıfatı, peygamberlerden başkasının vasfı değil... Fıkıh tarihinin iki renkli siması var: İbni Teymiye ve İbn. Hazm. İbni Hazm için eskiler şöyle demişler: Hâccacı Zalimin kılıcı, İbni Hazmın

kalemi... Bu ikisinden Ümmeti Muhammed ürkmüş ve haklı. İbni Hazmı Hükümet mecburi ve parasız öğretim yapmalı diyor, Yazarın bu ikisi hakkında da aynı seride eserleri var, bilmem onlara el sürebilecek miyiz?

İmam Ahmedin hayatında en ilginç olay, Kur´an mahluk mu sınavı olmuştur. Üç halife: Me´mun, Mu´tasım ve Vâsik devrinde ortaya atılan bu iddia eserde teferruatıyla anlatılır . Öylesine gereksiz yere koparılan bu sert fırtına, öylebir yük oldu ki ulemanın sırtına, kiminin kellesi uçtu, kimisi dayak yedi. Ulema kafilesi, elleri kelepçeli zincirler içinde, Bağdad´dan Tarsus´a doğru sorgu için yola çıkarıldılar, kimisi yol meşakkatına dayanamıyarak ruhunu Hakka verdi, öyle kurtuldu. Ahmed Tam 28 ay zindanda tutuldu ve dayak atıldı. Akılcı geçinen Mu´tezilenin başıaltından kopan bu sert fırtına delice esti, söz yerine dayak konuştu, delil yerine yumruk hakim oldu. Bu iş alay konusu bile yapıldı: Birisi, Me´muna: Her mahlûk gibi Kur´an´da ölürse, ne olur, teravih namazını neyle kıldıracaklar? diye alaylı alaylı sordu, diğer bir âlim: Bu işi Ebu Bekr ve Ömer bilirdi, neden siz gibi zorla davet etmediler? diye akıllıca sordu..Bunları eserde okuyacaksınız, hemde ibret ve hayretle...

İmam Ahmed; Kitab, Sünnet, Sahabe fetvaları, İcma´ ve Kıyası ana delil olarak alır. İstishâb, Mesâlihi Mürsele ve Şeddi Zerâyii de çok kullanır ve bunlar mezhebe genişlik katmıştır. Eserde görüleceği üzre, İmam Ahmed, siyasete asla bulaşmamış, zulme, anarşiye yol açar; durum kötü olur diye, o çağda Abbasilere karşı olan hareketlere katılmamış, devlete itaati savunmuştur.

Abduhun talebesi olan fâzıl üstadımız merhum Yusuf Zîyaud-din Ersal, Şumnu´da Nüvvab Mektebinin yüksek kısmında fıkıh ve usul derslerini çok iyi okutmuştu. Sonra Ezherde bu sağlam temel üzerine birçok şeyler ilave ettik. Rahmetli hocamız, Usuli Fıkıhta bilgisine güvendiği talebesi arasında bana da yervermişti. Bu Allah´ın bir lütfudur. Onun için bu dört İmamı terceme ederken pek zorluk çekmedim diyebilirim. Hazâ min fadli Rabbî. Bunlar yalnız İmamların biyorgra-fisi değil, Tefsir, Hadis, Fıkıh.Usul ve diğer İslami ilimlerle ilgili birçok konuları da içermektedir.

Eser bir Üniversite ders kitabı olduğundan, başlıklar yok, sadece rakamları konmuştu. İki bölümde: 126 + 288 = 416 bende var. Ben, Ebu Hanife ve Şafiide yaptığım gibi, eseri 25 fasla bÖldüm,her bendin başına

bir başlık koydum. Bunlar o bahsin bir özeti gibidir ve küçümsenmeyecek bir iştir. Böylece eser daha cazip bir hale geldi ve sevilerek okunacak bir şekil aldı. «Ben buna karşılık sizden ücret istemiyorum ve ben gösteriş için uydurmacık bir şey yapanlardan değilim.» (Sâd:8 )

Kaldı ki, ilim yüklü olan bu eser, İslâm ilimlerinden en mühimlerinden bahsetmektedir. Her ilimde olduğu gibi bunların da kendine özgü yerleşmiş terimleri var. Ben onları aynen bıraktım. Mütevâtir, tahric, isti...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın