Terikelerin sureti taksimi

İKİNCİ BÖLÜM

TERİKELERİN SURETİ TAKSİMİNE VE BAZI KİMSELERİN VÂRİS OLUP OLAMAYACAĞINA MÜTEALLİKDİR.

İÇİNDEKİLER : Miras meselelerinde sehîmierin mahreçlerini tayin. Adetler arasındaki nisbefleri tayin. Miras meselelerinin tashihi. Reddiyye, âdile ve avliyye meseleleri. Teharüce aid meseleler. Terİkelerden mefkutlar namına hisse tevkifi. Esirlerin vâris ve müverrîs olup olamamaları. Hami için terikeden hisse ifrazı. Hünsai müşkilin tevarüsü. Ceddi sahihin tevarüsü hakkındaki mezhebler. Münaseha mes´eleleri. Terikeierin vârisler ve ga-rimler arasında taksimi. [26]

Miras Meselelernde Sehimlerin Mahreçlerini Tayin

203 - : Bir ölünün terikesi, vârisler arasında muayyen sehimîere (farzlara) göre taksim edilir, bu sehimler birer kesri âdidir, terike ise bir vahidi kıyasi sayılıp bu kesirlerin ilk mahrecini teşkil eder.

Meselâ : bir müteveffanın vârisleri zevcesiyle kızından, bir de liebe-veyn amcasından ibaret olsa zevcenin sehimi sümün 1/8 kızın senimi nısıf 1/2 amcanın sehimi bakiden ibaret olmuş olur.

Bu muamelei hisabiyyeyi göstermek için mesele unvanı ile ufkî bir hat yazılır, bu hattın altına vârislerin isimleri, üstüne de her vârisin sehimleri yazılıp bu hattın sol tarafına da (yeni yazıya nazaran sağ tarafına) sehim-lerin mecmuunu ihtiva eden mahreç tahrir edilir. Bir misal :

204 - : Füruzı mukaddere denilen sehimler. iki nevidir: Birinci nevi, nısıf 1/2, rubu´ 1/4, sümün 1/8 dir. ikinci nevi de sülüsan 2/3, sülüs 1/3 südüs 1/6 dır.

Bu sehimlarin bir kaçı bir meselede bazan içtima eder, bazan etmez, bu cihetle meselelerin mahreçleri tebeddül eder.

205 - : Bir meselede bu iki neviden her hangi bir farz = sehim, mün-ferid olarak bulunursa anın mahreci isminin gösterdiği adeddir. Meselâ rub´un mahreci 4, sümünün mahreci 8, sülüsün mahreci 3 dür. Nısıfın mahreci ise 2 dir.

Fakat bir meselede bir neviden iki veya üç farz bulunursa en az olan farzın mahreci kendisinden büyük olan farzın da mahreci olur.

Meselâ : birinci neviden nısıf ile rubu ve sümün içtima etse sümün hepsinden ekal olduğundan anın mahreci olan (8) nısfın da, rub´un mahreci olmuş olur.

Kezaîik ikinci neviden sülüsan ile sülüs´ ve südüs içtima etse südüsün mahreci olan (6) sülüsün de. sülüsanın da mahreci olur. îki misal :

206 - : Bir meselede iki nevi farzlardan bir kaçı toplanınca üç halden hali olamaz :

Birinci hal, birinci neviden nısıf ile ikinci neviden herhangi bir farz ih tilât eder, bu suretde meselenin mahreci [27]

Adedler Arasında Nisbetleri Tayin

208 - : Miras meselelerinde çok kere ölüye ayni .-h´-k-ijU T.nifsib ı:;i< teaddid vârisler bulunur :

Uç, dört zevce, üç dört evlâd, dört beş kardeş vesaire gibi. Bu halde meselenin mahrecinden müstahik oldukları sehimler, kendilerine bazan bilâ kesir kabili taksim olur, bazan olmaz. Bir misal:

Görülüyor ki. bu meselede (24) mahrecinden üç zevceye verilen sümün hisse, yani (3) senim, kendilerine kabili taksimdir, fakat üç kıza sülüsan olarak verilen (16) ile iki kardeşe baki olarak verilen (5) kendilerine bilâ kesir kabili taksim değildir.

işte sehimlerde böyle kesir vukuuna meydan vermemek veya ihtisar tarikini iltizam etmek için aşağıda beyan edileceği veçhile -bir ameliyyei hisabiyyeye lüzum görülür. Bu ameliyye ise adedler arasındaki nisbetleri bilmeğe mütevakkıftır. Bu nisbetler, -mukaddimede de beyan olunduğu üzere -tebayün, temasül, tedahül ve tevafuk namiyle dört kısma ayrılır. Şöyle ki :

(1) Birden başka üçüncü bir aded ile ifna edilemiyen, yani : taksimleri vahide müncer olup kasımı müşterekleri vâhidden başka bulunmayan herhangi iki aded arasında tebayün = mübayenet bulunmuş olur : 9 ile 10 ve 20 ile 3 adedleri gibi.

(2) Biribirine müsavi iki aded arasında da temasü! - mümaselet vardır ki, biribirinin ayni demekdir : 10 adedinin 10 adedine müsavatı gibi.

(3) Biribiriyie tamamen kabili taksim olan iki aded arasında da tedahül vardır. 15 adediyle 5 adedi gibi. Çünkü on beşde beş üç defa dahildir, on beş adedi, beş adediyle taksimi tamamen kabul eder :

(4) Biribiriyie tamamen kabili taksim olmayıp her ikisi üçüncü bir aded ile tamamen kabili taksim olan herhangi iki aded arasında da tevafuk = muvafakat vardır. Bu üçüncü aded, kasımı müşterek namını alır, bu ki adedden her birinin kasımı müştereki ile taksimi neticesinde vücude gelen harici kısmete de o adedin vafkı namı verilir ve (kıf) işaretiyle gösterilir.

Meselâ : (4) adediyle (10) adedi arasında tevafuk vardır. Çünkü her ikisi de (2) adediyle Kabili taksimdir. Şöyle ki : evvelâ on adedi dörde taksim olunur, harici kısmet iki eder. sonra dört de ikiye taksim edilir, harici kısmet yine iki eder. Binaenaleyh iki adedi, hem on adedinin, hem de dürt adedinin vafkı olmuş olur. Bu halde bunların arasında muvafakat binmsıl´ bulunmuş o!ur.

Kezalik (100) adediyle (40) adedi arasında tevafuk vardır. Çünkü kasımı müşterekleri (20) dir. Bu cihetle aralarında yirmi cüzde bir muvafakat vardır. (Muvafakat bicüzin min ışrîn) denir. Bu halde yüz adedinin vafkı beş, kırk adedinin vakfı da iki olmuş olur.

Hâsılı iki adedin kasımı müştereki meselâ : (3) ise aralarında «muvafakat bissülüs» (4) ise «muvafakat birrubu´» (5) ise «muvafakat bilhumus» (6) ise muvafakat bissudüs» (7) ise «muvafakat bissubu´» (8) ise «muvafakat bissümün» (9) ise «muvafakat bittüsu´» (10) ise «muvafakat biluşur» (11) ise «muvafakat bicüzin min ihda aşer» (12) ise «muvafakat bicüz´in min isna aşer» bulunmuş olur.

(TENBÎH) : Tedahül de tevafukun bir nev´i demekdir. Çünkü iki adedin asgari her ikisinin kasımıdır. Meselâ : (4) ile (12) adedlerindetı (4) adedi hem kendisinin hem de on ikinin kasımı bulunur, bu cihetle aralarında muvafakat birrubu´ bulunmuş olur. Binaenaleyh aralarında tedahül bulunan iki aded arasında çok kere tevafuk muamelesi cereyan eder. Dördün vafkı (11 on ikinin vafkı da (3) dür : [28]

Miras Meselelerinin Tashîhi

209 - : Vârislerin sehimleri kesir^bulunmaksızın asgarî bir mahrecden tayin edilir, her birinin hissesi, bir adedi sahih ile taayyün etmiş olur. Bu muameleye «tashihi mesele» namı verilir. * *"

Miras meselelerinin tashihinde yedi hal mutasavverdir. Bunlardan üçü (beynessihami verrüus = sehimler ile reisler arasında), dördü de (beyner-rüusi verrüus = re´sler ilere´sler arasında) muteberdir. Yani üçü vârislerin adedleriyle kendi sehimleri beyninde, dördü de müteaddid fariklere ayrılan vârislerin, biribirine nazaran adedleri beyninde carîdir, goyle ki:

(1) Birinci hal : vârislerden her ferikin sehimi kendilerine müstakim olup tamamiyle taksimi kabil olur. Bu halde herkesin hissesi taayyün etmiş olacağından başka muameleye lüzum kalmaz. Misal :

(2) ikinci hal : Vârislerden yalnız bir ferikin sehimleri münkesir olup bu vehimler ile rüus arasında muvafakat bulunur veya rüusün adedi ziyade olarak aralarında tedahül cereyan eder. Bu halde evvelâ haklarında kesir vaki olan ferikin adedi rüüsünün vakfı, asıl meseleye ve aile ise av-lüne zarp olunur, hâsılı zarp, meselenin mahrecini teşkil eder, sonra vârislerin asıl meseleden sehimleri her ne ise mezkûr vafk ile zarp edilir. Misal:

Görülüyor ki, bu mesele evvelâ (12) den tashih edilmiş, vârislerin mu ayyen sehimleri ziyade olduğundan (15) e avl eylemiştir. Sonra altı kız ue sehimleri olan sekiz arasında muvafakat binnısif bulunup sekizin kendilerine kesirsiz taksimi kabil olmadığından adedi rüüsleri olan altının vafkı, yani : üç alınarak on beş ile zarp edilmiş- meselenin mahreci (45) olmuş, tur. Daha sonra her vârisin sehimi mezkûr üç Üe zarp edilerek 45 den (9) hisse zevce, altışardan (12) hisse üm ile eb´e, (24) hisse de altı kıza isabet edib her kıza (4) hisse düşmüştür.

(3) Üçüncü hal : Vârislerden yalnız bir ferikin sehimi münkesir olup bu sehim ile adedi rüüsleri arasında mübayenet bulunur. Bu halde adedi rüüsleri asü meseleye ve mesele, reddiyye veya avliyye ise bunun red veya avlüne zarp edilir ve bu adedi rüüs ile vârislerin sehimleri de ayrıca* zarp olunur, iki misal :

(4) Dördüncü hal : Beynerruusi verrüus temasül bulunur. Yani : sehimleri kendilerine kesirsiz taksim olunamayan feriklerin sehimleri ile adedi rüüsleri mütebayin ise adedi rüüsleri arasında ve eğer mütevafık veya mütedahil ise adedi rüüslerinin vafklan beyninde mümaseîet. bulunur. Bu surette evvelâ bu feriklerden birinin adedi rüüsi veya vafkı asıl meseleye zaro olunur, sonra bu mazrub ile her ferikin sehimleri de zarp edilir. Misal:

Görülüyor ki, bu mesele, evvelâ (6- dan tashih edilmiş, bundan altı kıza isabet eden (4) sehim adedi rüüsleri arasında muvafakat binnisıf bulunduğundan (3) aded. kıf diye hıfz edilmiş, üç cedde ile üç amcanın se-himleriyle adedi rüüsleri arasında ise mübayenet olduğundan bunların ade di rüüsleri olan (3) ler de hıfz edilib biribirihe mümasil olduğundan bunlardan yalnız biri tashihi meseleye zarp edilmekle mahreci (18) olmuştur. Sonra bu üç ile her ferikin asıl meseleden almış olduğu sehimler de zarp edilerek altı kıza ikişerden (12), üç cedde ile üç amcaya da birerden (6) sehim isabet etmiştir.

Vârislerden yalnız iki taife arasında kesir bulunduğu takdirde de yine bu veçhile muamele yapılır. Bu meselede üç âm yerinde bir âm bulunması gibi.

(5) Besinci hal. beynerrüûsi verrüûs tedahül bulunur. Yani : sehim lerinde kesir vaki olan fariklerin adedi rüûslerile sehimleri mütebayin ise adedi rüûsleri arasında, ve eğer mütevafik veya mütedahihise adedi rüûs-lerinin vafkleri beyninde tedahül bulunur. Bu surette hangi ferikin aded...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın