Fâstd İstidlaller (1.Cilt 2.Bölüm)

1.Cilt 2.Bölüm
Fâstd İstidlaller :

Beyanın Nevileri :

Nesha Dair Malumat :

İstisnalara Dair Mâilümat :

Ta´ltklere Daîr Malûmat :

Maanî Harflertle Zarflara Dair Malûmat :

İKİNCİ KISIM...

Süneni Nebevtyyeye Dairdir

Sünnetlerin ballıca aksamı ve ahkâmı:

Kavilerde aranılan şartlar, vasıflar :

Sünnetlerdeki, rivayetlerdeki isnad, irsal, ittisal ve inkıta:

Mürsel hadislerin nevileri ve hükümleri :

Hadislerin râvîleri, metinleri ve senetleri i ti bari I e nevileri:

Haberlerin mahiyeti ve nevileri :

Haberlerin mahalleri, yâni: kendilerinden haber verilen hâdiseler:

Bazı rivayetler, haberler hakkındaki ta´n ve itiraz:

ÜÇÜNCÜ KISIM...

İcmaa Datkdtb.

İcmaın mahiyeti :

İcmaın ehli, şartı ve istinatgahı:

İcmaın tarikleri ve hükmü:

İcmaın haddi zâtında kabil ve vaki olup olmaması :

DÖRDÜNCÜ KISIM...

KIYASI FDKHIYE, EDİLLEİ ERBAADAJN BAŞKA HÜCCETLERE VE HİKEMİ TEŞRttYYEYE DAİRDİR..

Kıyasın mahiyeti ve rükünleri :

Kıyasın şartları:

Kıyasın hükmü ve kısımları:

Kıyası celî ile kıyası hafinin kısımları :

Kıyaslarda aranılan illetlerin nevileri:

Naslarda tâlilin bir asi olup olmadığı:

Kıyasın bir hüccet olması ve derecei kuvveti:

Kıyas aleyhindeki deliller ve cevaplan:

Bazı kıyasları red ve defe müteallik mübahese yollan :

Deliller arasında tearuz vukuu:

Maslahatların nevileri ve hükümleri :

Şer´î hükümlerin esbabı ve hikemi teşriiyyesi :

BEŞİNCİ KISIM...

HÜKÜMLERE, ÎCTÎHADA, KAVAJDt KÜLLİYYEYE AtDDİR.

Şer´î hükümlerin mahiyetleri ve rükünleri :

Rüknün, illetin, şartın, sebebin ve alâmetin mahiyetleri vefasından:.

Mahkûmun bİhin mahiyyeti ve nevileri :

Mahkûmun aleyhin ve ehliyet ile teklifin mahiyyetleri:

Ehliyete ait semavî ve mükteseb arızalar :

İçtihadın mahiyyeti ve şartları :

Fâstd İstidlaller :

346 - : Mefhumu muhalefet ile istidlal, Hanefiyece vücuhü fâside-den olduğu gibi nazımda mukarenetin hükümde müsavatı icap edeceğine kail olmak da Hanefîlerce vücuhü fasidedendir. Bu müsavata kail olan şafiîler diyorlar ki:

Meselâ: «Cae Zeydün ve Amr - Zeyd ve Amr geldi» denilse Amr, nazmen Zeyde mukarin bulunmuş olur. O hâlde Zeydin gelmesi hakkındaki hükme Amr da dahil bulunur.

Kezalik: âyeti kerimesindeki zekât, salât üzerine atfedilmiş, aralarında nazmen mukarenet bulunmuştur. Namaz ile baliğ ve baliğe olanlar mükellef oldukları gibi zekât ile de bunlar mükelleftirler. Çocuklar ise namaz ile mükellef olmadıklarından zekât ile de mükellef olmazlar. Çünkü matufun aleyhin hükmü, arasındaki muka-reneti kelâmiyeden dolayı mâtufda da carîdir.

Buna cevaben deniliyor ki: matuf, bir cümlei müstakille olmadığı takdirde kendisinden tam bir mânâ münfehim olabilmek için hükümde matufun aleyhe müsavi olmasına ihtiyaç vardır. Fakat matuf, müstakil bir cümle olursa bu müsavatı her hâlde müfit olmaz. Âyeti celîle ile muhatap olanlar, baliğ ve baliğe olanlardır. Çocukların zekât ile mükellef olmamaları ise bununla değil, başka delil ile sabittir. Bir hitabın muayyen bir zümreye tevcih edilmesi, o hitabın artık başka bir zümreye tevcih edilmeyeceğine delâlet etmez. Böyle bir şey haricî bir delilden anlaşılır.

347 - : Âmmi sebebine tahsis dahi Hanefîlerce vücuhi fasideden-dir. Bir lâfzı âmı sebebi nüzul veya vürudüne hasrederek maadasından hükmünü nefy etmek doğru değildir. Meselâ: sirkat hakkındaki âyeti kerime, Safvan adında bir zatın ridasının çalınması üzerine nazil olmuştur. Bunun hükmü, yalnız Safvanın ridasım çalmış olana mahsus değildir, belki bütün sarikler hakkında caridir.

Hâsılı: âm olan bir delil, has olan sebebine münhasır değildir, belki o sebepte müşterek olan bütün fertlere şâmildir.

348 - : Mâlikîler ile Şafiîler ise âmin sebebine tahsis edileceğine kail olmuşlardır. Bunlara göre eğer âm. sebebine tahsis edilmezse bu âmmin hükmünden bazı efradını içtihat ile tahsis caiz olduğu gibi o efrattan biri olan bu sebebi de içtihat ile tahsis caiz olmak lâzım gelir. Artık ânımın hükmü o sebepde cari olmaz. O hâlde bu sebebin beyanı zait olur, bunun bir kıymeti kalmaz.

Kezalik: Eğer âm sebebine muhtes bulunmayıp sair ferdlere de şâmil olsa cevap, suale mutabık olmamış olur. Halbuki cevabın suale mutabakatı lâzımdır.

Buna Hanefîlerce şöyle cevap verilmektedir: âmmin tahsis kabul etmeyen bazı efradı vardır. Sebebi nüzul veya vürudu da o kabilden olabilir. Tahsis ihtimali, herhalde tahsis vukuunu iktiza etmez. Sonra cevabın suale mutabakatı lüzumu, herhalde cevabın suale müsavî olmasını icap etmez, cevap bazı fâideler mülâhazasile sualden daha şümullü olabilir. Elverir ki, sailin istediğini yerine getirsin, ona istediği malûmatı versin. îşte bu hâlde sual ile cevap arasında mutabakat husule gelmiş olur. Nitekim: suali cehline Hazreti Musa´nın verdiği cevap, bu kabildendir. Hazreti Musa, Cenabıhakkın manevî huzurunda fazla mükâlemede bulunmak şerefine nailiyet için uzunca cevap vermeği İhtiyar etrtüştir.

349 - : Âmrai mütekelümin garazına tahsis dahi Hanefîlerce vücu-hü fâsidedendir. Şafiîler ise buna kaildirler. Onlara göre bir âmmin irad edilmesindeki garaz, mütekellimin sözünde musarrah gibidir. O hâlde su-reten âm görülen bir lâfız, manen elfazı ´hassadan"" olmuş olur, o garaza münhasır bulunur. Meselâ: (^ J jljVljl) âyeti kerimesindeki ibrar-dan muradı ilâhî, eshabı kiramdır. Binaenaleyh bu âyetteki cennetle mü-beşşeriyet hükmü, yalnız eshabı kirama mahsustur, sair ebrara şâmil değildir. Hanefîler buna cevaben diyorlar ki: âmmi mütekellimin garazına tahsis, âmmin muktezasım iptale müeddî olur. O hâlde mentukun hükmünü bırakıp meskûtün anhin hükmile amel etmeği iktiza eder ki bu, kavaidi lisaniycye muhaliftir. Binaenaleyh âyeti kerime, mutlaka eb-rar olanlarırrnaili naim olacaklarını mübeşşirdir, eshabı kiram da ebrar-dan olduklarından bu mübeşşeriyyet, onlara da, sair ebrara da şâmildir.

350 - : Mutlakı kıyasa muvafakat şartile olsun.olmasın mukayye-de hami dahi Hanefîlerce vücuhü fâsidedendir. Şafiîlerden bazılarına göre mutlak, herhalde mukayyede hami olunur. Zira kayıt, şart mecrasında carîdir. Kıyas bu hamli icap etsin etmesin müsavidir. Bazı zatlara göre de mutlak kıyasa muvafakat şartile mukayyede hami olunur. Yâni: mukayyetten maksat ne ise mutlaktan maksat da o olmuş olur.

Meselâ: Keffareti yemin ile keffareti ziharda,, alelıtlak, yâni: mümin olsun olmasın bir rakabe azat edilmesi Hanefiyece kâfidir. Çünkü bunların hakkında rakabe, mutlak olarak zikredilmiştir. Keffareti katilde ise rakabenin mümin olması lâzımdır. Zira bunun hakkındaki rakabe, mümin olmakla mukayyettir.

Binaenaleyh keffareti yemin ile keffareti zihar hakkındaki mutlak rakabeyi kefareti katildeki mukayyet rakabeye hami etmek Hanefîlerce icap etmez, Şafiîîerce icap eder.

Şafülere göre madem ki, hepsi keffarettir, artık katilde kifayet etmeyen gayri mümin>rakabe, keffareti yemin ve ziharda da kifayet etmez. Şafiîlerin bu tarzı istidâli ise Hanefîlerce saih değildir. Bir cürm için kâfi bir ceza olmayan bir şey, diğer bir cürm için kâfi bir ceza olabilir, îsimde iştirak, hükümde müsavatı müstelzim olmaz. Böyle bir hami, hükmü şer´îyi iptaldir ve nas mukabilinde kıyas tarikine gitmektir. Halbuki kıyasın şartı, nas´sm bulunmamasıdır. (Mutlak ve mukayyet mebhasine de müracaat.) [1]

Beyanın Nevileri :

351 -: Beyan, lügatte ilâm izhar, tebyin demektir. îlmi usulde: bir sözden veya filden maksat ne olduğunu o söze, o fi´le müteallik bir söz veya fî´l ile izhar ve i´lam etmekten ibarettir.- Beyan, bir nevi delildir, muradı müsbittir ve berveçhiâti beş nev´e münkasimdir:

(1) : Beyanı takrir: bir sözü mecaza veya hususa hami etmeği kat´ edecek bir şey ile te´kit demektir. Şöyle ki: bir sözün mecaza ihtimâli bir şey ile kesilip atılırsa o sözün bir hakikat olduğu tezahür eder. Ve bir sözün hususa ihtimâli bir şey ile kesilip bertaraf edilirse o sözün âm olduğu taayyün eyler.

Meselâ: -iki kanadile uçar bir kuş yoktur ki) kavli şerifindeki tairden murad, hakikaten kuştur. Çünkü «bicenahayhi» kelâmı, bir beyanı takrirdir, bu tair ile hakikaten uçan herhangi bir kuş murad edildiğini ilâm etmektedir.

KezaKk: inazmı şerifindeki elmelâike de bir lâfzı âmdır. Bu, umumî üzere caridir. Çünkü «küllühüm» kavli bunu göstermektedir. Artık elmelâiketü lâfzı âmminin tahsise ihtimâli kalmamıştır. «Ecmeun» kelimesi de bir tefsir mahiyetindedir, meleklerin birlikte secde ettiklerini belirtmektedir.

(2) : Beyanı tefsir; mücmel, müşterek, müşkil, hafî gibi kendisin-

den ne kasdedildiği kapalı bulunan bir sözü diğer bir söz veya iş ile izhar etmelçtir.

Meselâ: emri ilâhisindeki salât, bir mücmel lâfızdır. Acaba bununla muradı ilâhî nedir? İşte Resulüekrem, sallâllahü aleyhi vesel-lem efendimiz, bunu kendi fiülerile izah etmiş ve= benim nasıl namaz kıldığımı gördüğünüz gibi namaz kılınız) diye buyurmuştur. Binaenaleyh Resulüekrem´in bu fiilleri bir beyanı tefsir mahiyetinde bulunmuştur.

Kezalik: = hırsız erkek ile hırsız kadı-nm ellerini kesiniz.) âyeti kerimesi mücmeldir. Çalınan mal ne kadar olacaktır ve hırsızın eli neresinden kesilecektir?. Bunlar beyana muhtaçtır. Nebiyyi Efham Efendimiz ise «on dirhemden az miktardan dolayı el kesilmez» buyurmuş ve Safvan´ın ridasım çalanın elini tam bileğinden kesti...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın