Mukaddimeler

BÎRÎNCİ BÖLÜM

MUKADDİMELER

1- İslâm'ın Anlaşılmasında Siyret-İ Nebeviyye'nin Önemi

Siyret-i Nebeviyye'yi ve onunla ilgili fıkhî hükümleri incelemekteki asıl gaye, yalnızca tarihi olayları öğrenmek değildir. Olay ve hikâyelerin tümünü ya da bir bölümünü anlatmak da değildir. Bunun için Siyret-i Nebeviyye ile ilgili fıkhi hükümleri incelemeyi, tarihî incelemelerden saymamız hatalı olur. Çünkü bu tür bir inceleme, geçmiş tarihî dönemlerden bir bölümü veya halifelerden birinin hayatını öğrenmek gibi bir şeydir.

Halbuki; Siyret-i Nebeviyye ile ilgili fıkhî hükümleri incelemekteki asıl gaye, bir müslümanın Resûlullah'ın hayatına; birtakım prensipler, kaideler ve hükümler olarak iyice kavradıktan sonra, islâm gerçeğini O'nun mukaddes hayatında şekillenmiş ve heykelleşmiç olduğunu düşünebilmesidir.

Yâni; Siyret-i Nebeviyye incelemesi, İslâm Hakikatinin Hz. Mu-hammed (s.a.v.)'in örnek hayatında eksiksiz olarak şekillendirme gayesini güden pratik bir çalışmadan başka değildir.

îmdi bu maksada ulaşabilmek için bir plânlama ve tasnife girişecek olursak, bunu aşağıda açıklanan hedeflerde çerçeveleştirmek mümkündür.

1- Hz. Muhammed (s.a.v.)'in yalnız şahsî dehasıyla kavminin arasında tanınmış yalnızca bir dahî olmadığını; fakat onun bundan da önce, Allah katından bir vahiy ve tevfikle desteklenen peygamber olduğunu sezdirebilmek için yaşadığı çevreden ve hayatının, bütün dönemlerinden «peygamberlik şahsiyetini» kavramak.

2- insanın, karşısında erdemli bir hayat için en ideal bir örneği bulması... Çünkü O, bu örnekten kendisine tutunacak ve takib edecek bir düstur edinecektir. Halbuki bu insanın, en ideal örneği, hayatın neresinde ararsa arasın; yine en mükemmel ve açık şekliyle bu örneği Hz. Muhammed (s.a.v.) 'in hayatında bulacağında şüb-he yoktur. Çünkü Allah onu, bütün insanlığa rehber kıldı. Nitekim Cenâb-ı Hak: «Sizin için Allah'ın Resûlü'nde (takib edeceğiniz) pek güzel bir örnek vardır» buyurmuştur.

Ahzâb sûresi, âyet: 21.

3- insanın, Kitabullah'ı anlamada, onun maksadlanrı ve ruhunu tatmada, kendisine yardımcı olacak şeyi de Resul uUah'ın siy-retini incelemekte bulması... Çünkü Kur'ân-ı Kerim ayetlerinin çoğunu ancak, Resûlullah'm başından geçen ve onun bulunduğu yerde cereyan eden hâdiseler aydınlatıyor ve tefsir ediyor.

4- Bir müslümanın, Resûlullah'm siyretini araştırma esnasında, tslâmî bilgi ve kültürün daha büyük miktarda onun yanında birikmiş olması... O bilgi ve kültürün akâid, ahlâk ve ahkâm ile ilgili olması aynıdır. Zira; Hz. Peygamber'in hayatı, İslâm prensip ve ahkâmının tümünü sergileyen yegâne canlı tablodur.

5- îslâm da'vetçisine ve muallimine, eğitim ve öğretim yönünden canlı örnek olması... Hakikaten Hz. Muhammed (s.a.v.)' öğüt verici bir muallim, faziletli bir eğitimci idi. O, da'vetinin çeşitli dönemlerinde eğitim ve öğretim metodlarımn en uygun olanını arayıp bulr mada hiçbir zaman gayreti elden bırakmadı.

Hesûlullah'ın hayatını şu yukarıda saydığımız maksadlan gerçekleştirmede yeterli kılan en önemli şey, onun hayatının, insandaki sosyallik ve beşerilik yönlerini kapsamış olmasıdır. Çünkü insan bizatihi bağımsız bir fert veya toplumun faal bir uzvudur.

Resûlullah (s.a.v.)'in siyreti, onun yolunda yürüyen" dürüst ve çevresine güven kazanmak isteyen bir genç için de, Allah'a da'veti kendine yol olarak seçen, hikmet ve güzel öğütle onun risâletini tebliğ etmek için bütün gücünü sarfeden insan için de, devletini ustalıkla idare edecek olan bir devlet başkanı için de, güzel muamelede örnek bir koca için de: Çocukları ve eşi arasında hak ve ödevleri tevzi ederken âdil davranmakla beraber şefkat ve merhameti elden bırakmayan bir baba olacak için de, yetenekli, sevk ve idareyi bilen usta bir komutan için de; hâsılı Allah'a karşı ibadetiyle, çevresine karşı münâsebetlerini çok iyi dengeleyen, şaka ile ciddiyi uyumlayabilen - her müslüman için de en güzel ve şaşmaz örnekler, Ölçüler sergilemektedir.

Şüphesiz ki bu duruma göre, Resûlullah'm siyretini araştırmak demek, insanlığa «yaşamaya değer hayat» için en üstün ve en güzel yönetim biçimini canlı tablolar halinde sunmak demektir. [1]

2- Siyret-i Nebeviyye'nin Kaynakları

Siyret-i Nebeviyye'nin kaynaklarını aşağıda şöyle sıralayabiliriz:

Birincisi: Allah'ın kitabı Kur'ân-ı Kerim.

Resûlullah'ın hayatına âit genel belirtileri anlamakta, mukaddes hayatın kısa dönemlerini kavramakta ilk dayanak Kur'an'dır. Bu yüce kitab, Resûlullah'ın hayatını iki yolla anlatır:

Birinci yol: Hayatının bazı sahnelerini anlatmak... Bedir, Uhud, Hendek ve Huneyn savaşları hakkında inen âyetlerle, Resûlullah'ın hanımı Zeyneb b. Cahş'la evlenmesini anlatan âyetler gibi...

İkinci yol: Hâdiselere ve olaylara açıklama getirmesidir. Bu da, bazan durumunda karışıklık bulunan konulara cevab vermek için veya bir kısmı gizli ve örtülü şeyleri açığa çıkarmak için, ya da müslümanların bakışını ibret ve öğüt yönüne çevirmek içindir. Bunların tümü, yalnızca, Resûlullah'ın herhangi bir uygulamasıyla ve-,ya onun siyretinin bir yönüyle ilgili olabilir. Bu haliyle de onun hayatının muhtelif dönemlerinde, birçok iş ve uygulamalarını bize açıklar.

Ancak, Kur'ân-ı Kerîm'in, bütün bunlardan bahsetmesi, teferruatına dalmadan, kısa temas şeklinde olur. Resûlullah'ın siyretin-den herhangi bir yönünü açıklamada Kur'ân-ı Kerîm'in üslûbu, her ne kadar Kur'an'ın, Siyret-i Nebeviyye'nin bazı yönlerini açıklamadaki üslûbu çeşitlilik arzederse etsin, hâdise ve olayları kısa bir şekilde anlatmaktan ve genel çizgilerini belirtmekten öteye geçmez. Kur'ân-ı Kerim'in, eski milletlerin ve geçmiş peygamberlerin kıssalarını anlattığı her konuda durum böyledir.

İkincisi: Hz. Peygamber'in sahih hadîsleri.

Bu ikinci kaynak, sıdk (doğruluk ve emanet, güvenilirlik) leri ile tanınmış, hadis imamlarının derledikleri, Kütüb-i Sitte (altı kitab: Buharı ve Müslim'in sahihleri ile îbn-i Mâce, Tirmizî, Ebû Dâ-vud ve Nesaî'nin sünenleri) ile tmam Mâlik'in Muvatta'sı ve imamAhmed'in Müsned'i gibi hadis kitablarımn ihtiva ettiği hadîslerdir.. Bu ikinci kaynak, şümul ve tafsilât bakımından birinci kaynak (Kur'an)'dan daha geniştir. Ne var ki, zihnimizde, Hz. Peygamber'-in doğumundan vefatına kadarki hayatını, tam bir şekilde, bu hadîslerle canlandır amayız. Buna engel olan iki sebeb vardır:

Birinci sebeb: Bu kitablardaki hadîslerin çoğu bildiğimiz fıkhi bâblara veya İslâm şeriatıyla ilgili konulara göre düzenlenmiştir. Bunun için, Hz. Peygamber'in hayatıyla ilgili ve onun hayatının bir yönünü açıklayan hadîsler, çeşitli bâblar (bölümler) arasında, dağınık ve serpilmiş olarak bulunmaktadır.

İkinci sebeb : Hadîs İmamları, özellikle kütüb-i sitte sahihleri, Re-sûlullah'ın hadislerini ve sahih sünnetlerini toplarken, yalnızca onun siyretini nakletmeyi düşünmediler ki, hadîslerle delâletleri arasında bir bağlantı kursunlar. Onlar, sadece hadîslerden genel şer'î delâletleri yönünden yararlanabilmeyi düşündüler.

Bu ikinci kaynağın şu özelliği vardır: Resülullah'tan vârid olan bu haberlerin büyük bir kısmı, ya Resûlullah'a veya haberin ilk kaynağı olan sahabîye kadar uiaşan sağlam senetlerle nakledilmiştir. Buna rağmen yine de onların arasında ihticac derecesine ulaşamamış zayıf haberlere de rastlamak mümkündür.

Üçüncü Kaynak: Siyret Kitabları.

Siyret konuları sahabe devrinde rivayet tarikıyla naklediliyordu. Yâni sahâbe-i kiram (r.a.) siyret konularını kendilerinden sonra gelenlere, sözlü olarak naklediyorlardı. Her ne kadar onların arasında Resûlullah'ın siyretine ve siyretin incelikleriyle, tafsilâtına özel bir dikkatle ilgi gösterenler var idiyse de; hiçbiri siyretle ilgili rivayetleri bir kitapta toplamayı veya onları biraraya getirmeyi düşünmemişti.

Sonra Resûlullah'ın siyretini, tam bir dikkatle tabiiler, rivayet etmeyi üstlendiler. Çünkü onların çoğu, kendilerinde bulunan siyret haberlerini tedvin etmeye ve bunları sahifeler ve varaklar halinde toplamaya başladılar. Bunlardan Urve bin ez-Zübeyr (öl: 92 H.), Eban bin Osman (öl. 105. H.)( Vehb bin Münebbih (öl. 110. H), Şürahbil bin Sa'd (öl. 123. H.) ve îbn-i Şihab ez-Zührî (öl. 124. HJ'yi sayabiliriz. Ancak bu kişilerin yazdığı eserlerin tümü ,yok olup gitmiştir. Geri kalanlar ise dağınık bir şekildedir. Ki onların bir kısmını Taberî rivayet etmiştir. Diğer kısımların da - Vehb bin Münebbih'in yazdıklarından bir bölümdür- Almanya'nın Heidelberg şehrinde mahfuz olduğu söylenmektedir.

Daha sonra, siyret konusunda kitab yazan müellifler ortaya çıktı. Onlardan Muhammed bin îshâk (öl. 152. H.) önde gelmektedir. Bunlardan sonra, başlarında Vâkıdî (öl. 207. H.) ve Tabakatü'1-Küb-r& adlı kitabın yazarı Muhammed bin Sa'd (öl. 130. H.)'ın bulunduğu diğer bir nesil ortaya çıktı.

Araştırmacılar, Muhammed bin Ishâk'ın yazdığı kitabın, o döneme kadar siyret konusunda yazılanların en güvenilirlerinden sayıldığı üzerinde ittifak etmişlerdir[2]. Ne var ki; İbn-i tshâk'm «el-Meğâzi»'si o dönemde yazılmış, sonradan kaybolmuş kıymetli kitab-lar listesinde yer almaktadır.

îbn îshâk'tan sonra, îbn His.âm diye bilinen Ebû Muhammed Abdülmelik geldi. îbn Ishâk'ın te'lifinin üzerinden yarım asra yakın bir zaman geçtikten sonra, îbn H:şâm, onun «Siyret»'ini ye...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın