Yeminin, Kendileriyle Gerçekleştiği Sigalar

Yemin, Allah adıyla gerçekleşir. "Vallahi, billahi, tallahi" demek gibi. Allah´ın sıfatlarından biriyle de gerçekleşir. Mezheblerin buna ilişkin detaylı görüşleri aşağıda açıklanmıştıK104).

(104) Haneffler dediler ki: Yemin iki nevide gerçekleşir:

Birincisi: "Vallahi" ve "billahi" gibi Yüce Allah´ın isimlerinden birini söyleyerek yemin etmektir. Bu iki kısma ayrılır: a) Allah´a has olan ve Allah´tan başkasına verilemeyen "Allah", "Rahman" gibi isimler. Bu isimlerle yemin etmek; niyete gerek duyulmaksızın ve örfe bakmaksızın mutlak olarak gerçekleşir, b) Sâdece Allah´a özgü olmayan, icâbında başkalarına da verilebilen Alîm, Halîm, Mâlik ve benzeri isimler gibi isimler.

Bu isimlerle yapılan yeminlerin hükmüne gelince: Yemin eden kişi bu isimleri ya yemin amacıyla, ya yemin dışında bir Şeyi kasdederek veyahut da hiçbir şeyi kasdetmeden kullanır. Eğer bununla yemini kasdetmişse, ihtilafsız olarak yemini gerçekleşir. Yeminden başka bir Şeyi kasdetmişse, yemin gerçekleşmez. Çünkü bu ismi anan, sırf konuşma niyetini gütmüş olabilir. Eğer böyle bir iddiada bulunursa sözüne itibar edir. Ancak bu işte talâk ve ilâ gibi başkasının hukukunu ilgilendiren bir durum sözkonusu olursa hüküm ne olacaktır? Meselâ bir kişi, "eğer yemin edersem karım benden boş olsun" veya "...dört aydan fazla bir süre karıma yanaşmayacağım*´ der de sonra bu isimlerden biriyle yemin eder ve fakat ben bununla yemini kasdetmedim" diyecek olursa bu sözü, yargı mercii önünde muteber sayılmaz. Ama kendisiyle Allah arasında muteber olur.

Bu isimlerden biriyle yemin eden kişi, eğer hiç bir şeyi kasdetmemişse, kuvvetli görüşe göre yemini gerçekleşir. Çünkü kasem, yemini tâyine delâlet eder. Bir kişi "Bismillahi kalkmam" veya "Vesmillahi sana bir dirhem vereceğim" derse nitekim bazı hristiyanlar da bu şekilde yemin ederler bazıları bunun yemin sayılmayacağını söylemişlerdir. Çünkü örfe göre böyle bir yemin kalıbı yoktur. Bazı âlimler bunun yemin olmadığı hükmünü benimsemiş, bazı âlimler de bunun yemin olduğunu söylemişlerdir. Çünkü isim ve müsemmâ (isim sahibi) aynıdır.

İkincisi: Allah´ın sıfatlarından, yani kudret, izzet ve azamet gibi salt sıfatlarından biriyle yemin etmektir. Alîm gibi, hem zât, hem de sıfata delâlet eden kelimelerle yapılan yeminlere ilişkin hüküm, birinci nevide anlatılmıştır. Sıfatın, zât veya fiil sıfatı olması arasında bir fark yoktur. Yalnız sıfatla edilen yeminin gerçekleşmesi için, insanların onunla yemin edilmesine âşinâ olmaları şarttır. Çünkü yeminlerin gerçekleşmesi, örf kurallarına dayalıdır. Doğru olan görüş de budur.

Kur´ân-ı Kerîm ve Allah kelâmı ile yapılan yemin, gerçekleşir. Çünkü bu da İzzet ve Celâl gibi ilâhi sıfatlardan biridir. Nefsî veya lafzî kelâm oluşu bir yana, Allah kelâmı ile yemin edilişine insanlar âşinâdırlar. Halk arasından bazı kimselerin yaptığı gibi, bir kişi, "Bu mushaf hakkı için" diye yemin ederse, yemini gerçekleşmez. Ama "bu Mushaf´ın içindekiler üzerine yemin ederim" derse, yemini gerçekleşir. Allah´ın rahmeti, ilmi, rızâsı, ğa-zâbı, öfkesi, azabı, nefsi, şerîati, dîni, hududu, sıfatı ile "sübhânallah" gibi kendisiyle yemin edilmesine alışılmamış kelimelerden biriyle yapılan yeminler yemin olarak gerçekleşmez.

ŞAFIILER: Kendisiyle yeminin gerçekleşeceği kelime ve kalıpların dört nevi olduğunu söylemişlerdir.

Birinci nevi: Başkasına ad veya sıfat olarak takılması caiz olmayıp sırf Allah´a mahsus ad veya sıfatlarla yemin etmek. Bu ad veya sıfatlar, "Rabbi´l-Alemin" gibi türemiş olabileceği gibi "Allah" lâfza-i Celâli gibi türememİş de olabilirler. "Rahman" ve "Rahîm" gibi Allah´ın "esmâ-i hüsnâ"smdan olabilir. "Halkın halikı (yaratıcısı)" veya "nefsim kudret elinde olan" gibi başka kalıplar da olabilir.

ikinci nevi: Hem Allah´a, hem yaratıklara isim ve sıfat olarak takılabilen ama çoğunlukla Allah için kullanılan kelimelerle yemin etmektir. Örneğin, "Rahîm", "Rezzâk", "Rab" ve "Halik" gibi. Bunlar Allah için söylendiklerinde "yaratıklar" kelimesiyle tamlama yapmaksızın yalın olarak, ama insanlar için kullanıldıklarında kayıtlı olarak söylenirler. Örneğin: Yalanın yaratıcısı (Halikı), kalbi merhametli (rahîm), ordunun erzakçısı (rezzâkı), evin sahibi (rabbi) gibi.

Üçüncü nevi: Mevcûd, Alîm, Hayy (diri) gibi, hem Allah hem de başkalan için kullanılan ve Allah´tan başkaları için kullanılırken de hiç bir kayda tâbi olmayan kelimelerle yemin etmektir.

Kişi, bu üç neviden kelimelerle yemin ederken, yemini kasdederse yemini gerçekleşir. Ama yemini kasdetmezse yemini gerçekleşmez. Burada üç durum sözkonusu olur: Yemin kelimesini telâffuz eden kişi, ya yemini veya yemin etmemeyi kasteder veyahut da hiç bir niyeti olmaksızın gelişi güzel yemin eder. Eğer yemini kastederse veya gelişigüzel yemin ederse, her üç nevide de yemini gerçekleşir. Ama yemin etmemeyi kasdetmişse, her üç nevide de yemini gerçekleşmez ve yemini kasdetmediğine ilişkin beyânı da kabul edilir. Meselâ bir kişi, "O, Allah´tır" demeyi kasdettiği halde, "Vallahi böyle yapmadım" diyecek olursa yemini gerçekleşmez ve bu husustaki beyânı da doğru kabul edilir. Ancak bu yemini; boşama, azâd etme ve ilâ ile ilgili olursa, beyânı kabul edilmez. Meselâ bir kişi hanımına hitaben: "Eğer Allah´a yemin edersem sen benden boşsun" veya "Allah´a yemin edersem dört aydan fazla süreyle hanımıma yanaşmayacağım" der de sonra Allah´a yemin ederse ve "ben bununla yemini kasdetmedim" diyecek olursa, her ne kadar manen günahkâr olmasa bile, bu beyânına yargı merciince itibar edilmez. Bununla ilgili olarak üç ayrı durum daha sözkonusu olur: Yemin eden kişi yemin kelimesiyle ya Allah´ı veya başka bir varlığı kasdetmiş olur, veyahut da hiç bir şeyi kasdetmiş olmaz. Eğer yemin kelimesiyle Allah´ı kasdetmişse her üç nevide de yemini gerçekleşir. Eğer Allah´tan başkasını kasdetmişse sâdece birinci nevide yemini gerçekleşmiş olur. Diğer iki nevide gerçekleşmez. Çünkü başkası kasdedilmiş olsa bile, Allah´a özgü isim ve sıfatlar yine O´na döner. Allahla başka varlıklar için müştereken kullanılan kelimelerse böyle değildirler. Müşterek kelimelerle yemin edilirken Allah kastedilmezse yemin gerçekleşmez. Ama hiç bir şey kasdedilmezse ilk iki nevide, yani sâdece Allah İçin kullanılan isim ve sıfatlarla veya hem, Allah hem de yaratıklar için kullanılan, fakat çoğunlukla Allah için kullanılan isim ve sıfatlarla yemin ederse yemini gerçekleşir. Üçüncü türe gelince ki bunlar da eşit olarak hem Allah hem de yaratıklar için kullanılan isim ve sıfatlardır, bunlarla yemin ederken yalnızca Allah´ı kasdetmezse yemini gerçekleşmez. Çünkü bunlar eşit olarak her ikisi için kullanıldıklarından, kinayeye çok benzerler. Bunlar, niyet olmaksızın yemin olarak gerçekleşmezler.

Dördüncü nevi: Kişinin; Allah´ın İlim, Kudret, İzzet, Kelâm, Dileme, Azamet ve Hakk gibi zatî sıfatlarından biriyle yemin etmesidir. Yaratma, rızık verme gibi fiilî sıfatlarından biriyle yemin etmek, yemin olarak gerçekleşmez. Allah´ın selbî sıfatlarından[8] biriyle yemin etme hâlinde, bunun yemin olarak gerçekleşip gerçekleşmeyeceği hususunda görüş ayrılığı yardır. Sıfatlardan biriyle yemin eden kişi, bu sıfatın lâfzının içerdiği başka bir mânâyı kasdetmiş olursa yemini gerçekleşmez. Meselâ, İlim sıfatıyla yemin ederken, ilmi değil de malûmu; Kudret sıfatıyla yemin ederken kudreti değil de makduru (güç yetirilen şeyi); Bakî sıfatıyla yemin ederken bakiyi değil de O´nun eserlerinin zuhurunu; Azamet ve Kibriya sıfatlarıyla yemin ederken bu sıfatlan değil de, bunların zorbaları helak etmek gibi eserlerini kastederse; izzet sıfatıyla yemin ederken bu sıfatı değil de bunun eseri olan Yüce Allah´a zarar verememeyi; kelâm sıfatıyla yemin ederken kelâmı değil de bu sıfatın eseri olan harf, ses ve benzeri şeyleri kasdederse yemini gerçekleşmez. Allah´ın Kitabı´na, Allah´ın Yemini´ne, Kur´ân-ı Kerim´e, Mushaf´a, Tevrat´a ve İncil´e yemin etme hâlinde, yemin gerçekleşir. Ancak Kur´ân´-dan hutbe ve namaz kastedilirse, yemin gerçekleşmez. Çünkü Kur´ân, namaz ve hutbe anlamlarına da gelmektedir. Örneğin

"Kur´an okunduğu zaman, derhal onu dinleyin ve susun ki (Allah´ın rahmetiyle) esirgenmiş olasınız"[9] âyet-i kerimesindeki "Kur´ân" kelimesiyle hutbe kastedilmiştir.

"Güneşin (ufukta aşağı) kaymasından gecenin kararmasına kadar güzelce namaz kıl ve sabah´ın Kur´ân´im (namazını) da (unutma).[10] âyetinde de, "sabahın Kur*anı"yla, sabah namazı kasdedilmiştir. İşte buradaki "Kur´an" kelimesiyle yemin edilirse, yemin gerçekleşmez. Mushaf üzerine yemin ederken de Mushaf´ın kağıdı ve cildi kasdedilirse, yemin gerçekleşmez. Aynı şekilde Allah Kelâmı´yla yemin ederken "kelâm" ile, ses ve harfleri kasteden veya "Kur´ân" ile lâfız ve nakışları kasteden kişinin yemini gerçekleşmez.

"Uksimü billahi" (Allah adına kasem ederim ki...) veya "ahlifü billahi" (Allah adına yemin ederim ki) veya "aksemtü billahi" (Allah adına kasem ettim ki...) veyahut da "haleftü billahi" (Allah adına yemin ettim ki...) diyen kişinin yemini gerçekleşir. Ancak bu sözüyle, geçmişte yapmış olduğu veya gelecekte yapacağı bir işi haber vermeyi kastederse, kuvvetli görüşe göre yemini gerçekleşmez. Bazı kimseler, "ahlifü" veya "uksimu" kelimeleriyle sarahat vermeyi kasdeden kişinin, bu sözünün yemin olmayacağı görüşündedirler.

Malikîler dediler ki: Gerçekleşen yemin cümlesi, Allah´ın Esmâ-i Hüsnâ´sından olan isimlerinden biri ile kurulmalıdır. Bu isim ister "Allah" adı gibi sırf zâta mahsus olsun; ister "Rahmânü´r-Rahîm" gibi hem zâtına hem sıfatlarından birine mahsûs olsun, durum değişmez. Aynı şekilde Allah´ın sıfatlarından herhangi biriyle edilen yemin de gerçekl...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın