Çocuklukta din

A- ÇOCUKLUKTA DİN

1- Çocukta Dini Kabiliyet ve Hazırlık

Çocuk dindar olarak dünyaya gelmez, fakat o dinî bakımdan tamamen boş da değildir. Çocukta tabii bir dinî kabiliyet ve eğilimin varlığı, bilimsel araştırmaların [426] ulaştığı ortak bir sonuç olarak açıkça anlaşılmaktadır. Her türlü dış müdaheleden, taklit, telkin ve öğrenmeden bağımsız olan, içten gelen tabii, içgüdüsel ve duygusal bir tarzda beliren dinî kabiliyet ve eğilim, çevredeki uyarıcılarla etkileşim içerisinde, yaşın ilerlemesine bağlı olarak kendisini açığa vurmaktadır. Küçük çocuk güçsüz ve muhtaç durumdadır; kendine yetecek ve kendisini yönlendirecek güç ve imkânlardan yoksundur. Bu da onu yetişkinlere bağımlı kılmaktadır. Yetişkinler karşısında genel olarak çocuğun geliştirdiği itaat, başeğme, hürmet, uyum., gibi davranış özellikleri onun dinî verasete katılımını kolaylaştırır. Şüphesiz çocukta tepki gösterme, karşı koyma, tenkit etme ve bağımsız davranma tavırları da aynı şekilde gelişmektedir; fakat belli bir yaşa kadar çocuğun bağımsız kararlar alması ve bunları uygulamaya koyması mümkün görünmemektedir. Bu bakımdan onun biyolojik, psikolojik ve sosyal gelişmeleri, dindar bir kişilik sahibi olmasına elverişlidir. Geliştirmiş olduğu tepkilerin çeşitleri onu sosyal çevreye karşı geniş ölçüde sorumlu yapmaktadır. Bu ise onun kişiliğini dine doğru yöneltmektedir. Her şeye rağmen, Allah fikri çocuğun düşüncesinde kendi kendine filizlenmez; ancak bazı psikolojik özellikler onun dinî verasete girişini kolaylaştırabilir. Din çocuğun bütün ruhî fonksiyonlarıyla içice girmiş durumda olmasına rağmen, gelişimini onlardan ayrı olarak gerçekleştirir.

Çocuktaki dinî hazırlık ve eğilimin açığa çıkmasında ve dinî inancın gelişmesinde bir başlangıç noktası olarak, “himaye altında bulunma” şuurunun gelişmesi kabul edilebilir [427]. Çocuğun yeni yeni gelişmeye başlayan organizması ile birlikte henüz çok ileri fakat çok gerçek olan bir “himaye altında bulunma” ihtiyacı da kendisini göstermeye başlar. Bu duygu, az ya da çok insanın bütün hayatı boyunca devam eder. Himaye altında bulunma, başkalarından sevgi, şefkat, yardım ve ilgi görme, kendini rahat ve güvenlik içinde hissetme ihtiyacı insanın temel güdülerindendir. Ana-babanın varlığı, bu anlamda çocukta bir “güven duygusu” yaratır. Bu durum, dinî yaşayışın esas çekirdeğini teşkil eden, “Allah'ın yardımına sığınma ve O'na bağlanma” duygusuna çok benzer. Çocuğun kendine ve içinde yaşadığı dünyaya karşı güven duygusu geliştirmesi, çerçevesinde olup biten şeylere karşı sağlıklı tepkiler göstermesi, çevresini tanıma ve yeni tecrübeler elde etme faaliyetine aktif olarak katılması, kendine sağlam bir dayanak noktası bulmasına bağlıdır. Böylece, başlangıçta ana-babanın varlığı tarafından sağlanan temel güven duygusu, çocukta Allah'la ilgili bilgi ve inancın gelişmesine bağlı olarak güç ve süreklilik kazanır. Kendisini korunma ve güvenlik altında hisseden, sevgi, şefkat ve ilgi ile beslenen çocuk “ruhî tatmin”e ulaşır; bu da onda bir “kimlik duygusu”nun temelini oluşturur. Onun için, çocuğun bu duygu ve ihtiyacının tatmini, hemen hemen alacağı gıdalar kadar önem taşır.

Öte yandan, güçsüz ve başkalarının ilgi ve yardımına muhtaç durumdaki küçük çocukta bitmez tükenmez bir “anlama isteği” ve “merak duygusu” vardır. Nesneleri, olayları, bütün bir yaşadığı dış çevreyi anlamak, mâhiyetlerini kavramak, ilk ve asıl sebebe nüfuz etmek için gösterilen çabalar ve şuurdışı arayışlar, çocuğun sonsuzluğa yönelik boyutunu ortaya koyar. Sonsuzluğa karşı duyulan bu özlem, çocuktaki dinî inancın ve Allah'ı arayışının bir başka hareket noktası olarak görünmektedir. Böylece sevgi ve şefkat, korunma ve güvenlik, merak ve arayış ve benzerî daha birçok duygu ve tecrübeler, esasen gelişmeye hazır olan dinî duygu ve inancın uyanmasında, dinî şuurun oluşmasında ayrı ayrı rol oynarlar. [428]

2- Çocukta Dinî İnancın Oluşması

Çocukta dinî inancın oluşması uzun bir gelişim dönemi içerisinde ve aşağıda belirtilen faktörlerin karşılıklı etkileşimi içerisinde gerçekleşir. [429]

a) Çocuk Ruhunun Tabiî Gelişimi :

İnanmak, çocuk için tabiî bir iştir; o “kolay inanırlılık” özelliğine sahiptir. İlk çocukluk veya okul öncesi (2-6 yaş) devresinde çocuk, inancının sebebini araştırmaya güç yetiremez. Çünkü onun zihni henüz soyut şeyleri kavrayabilecek derecede gelişmemiştir. Bu bakımdan dinî inançlar çocuk için çoğu zaman anlaşılmaz ve sırla kaplıdır. Bununla birlikte çocuk, düşünmeden, şüphelenmeden ve itiraz etmeden inanmaya hazır olduğundan söylenenlere içtenlikle inanır. Onun inancı bu dönemde duygusal yönden ağırlık kazanır. Çocuğun duyguları düşüncelerine oranla daha yaygın ve belirgindir; bu bakımdan o akıl yürütmeden kabul eder.

İlk yaşlarda çocukta henüz dinî mahiyette bir duyguya rastlanmaz. Çocuk ancak 3 yaşından sonra dinî mahiyette bir söz, bir korku ya da bir davranışla ilgilenir. Allah'a mahsus dinî saygının anlamı, O'nun yüceliği karşısındaki saygı ve korku, yani kutsallık duygusu yaşla birlikte daha iyi hissedilmektedir. Çocuğun Allah inancı ile karşılaşması böylece erken yaşlarda olmakta ve bu da kendisine duygusal bir zenginlik kazandırmaktadır.

Çocukta dil gelişmesine bağlı olarak, yetişkinlerin kullandıkları dinî kelime, deyim ve ifadeler onda yer etmeye başlar. Fakat şüphesiz çocuğun öğrendiği bu kavramlar henüz din sayılmaz. Onun bu dinî kavramların ifade ettiği anlama nüfuz etme gücü yoktur; bunları daha çok ana-babanın tasvibini kazanmak için kullanır. Bununla birlikte çocuk, yetişkinlerin dinî dünyasına bu dinî kavram ve deyimlerle girer ve kendine has dinî şuuru bu yolla şekillenmeye başlar. Daha sonraları şuurlu olarak hissetmeye başlıyacağı dinî duygu ve yaşantılarını, bu kavramların içerisine yerleştirerek kendisi için anlamlı hâle sokacaktır.

Küçük yaşlardan itibaren çocukta dine karşı ilgi ve istek vardır. Başlangıçta dinî kavramların muhtevasını anlayamasa da, onun dualara ve ibadetlere karşı ilgisi oldukça yüksektir. Evde büyüklerin namaz kıldığını gören çocuk, onlar gibi yatıp kalkar, dudaklanı dua okuyormuş gibi kıpırdatır. Sofraya “besmele” ile oturup, “hamd” ile kalkar. Böylece o, dindar yetişkinin davranışlarını dıştan taklit eder. Yetişkinlerin dinî söz, tavır ve davranışlarını kendine model olarak alır. Çocuk bunları tekrarladıkça daha çok öğrenir ve alışkanlık kazanır. Böylece taklit ve özdeşleşme yoluyla başlayan dinî yaşayış, çevrenin dinî havasına ve çocuğun ferdi kabiliyetine göre yavaş yavaş gelişip derinleşerek kişiliğe malolur.

Çocukta gittikçe gelişen ve tükenmek bilmeyen öğrenme ve anlama merakı ve özlemi dinî alanda da kendisini gösterir. 5-6 yaşlarına doğru hayal gücünün gelişmeye başlamasıyla birlikte, düşünce imkânları da genişlemeye başlar. Bu yaşlarda çocuk yaratıcı gücün mahiyetini anlama denemelerine girişir. Allah'ın varlığı ile ilgili sorular her geçen gün çocuğun zihninde ve dilinde daha da çoğalır; bunlara tatmin edici cevaplar bekler. Bu döneme dinî inançların “peri masalı devresi” diyenler olmuştu [430]. Çünkü çocuk, bu dönemde dinî hikâye ve menkîbeleri çok sever, bunlar onun son derece ilgisini çeker. Cennet, cehennem, melek, şeytan, cin, doğum, ölüm.. gibi konulara karşı büyük bir merak duyar.

6-7 yaşlarından sonra, zekanın gelişmesine bağlı olarak, olayların ve görünüşlerin arkasında yer alan gerçeği araştırma eğiliminin kendini göstermeye başlamasıyla, “ruhî bunalım” denebilecek sıkıntılı bir dönem başlar. Bu yaşlardaki bütün çocuklarda çok karakteristik olan ve kendiliğinden uyanan bir fızikötesi ilgi ve merak başlar. Herşeyin kaynağını, ilk insanı ve yeryüzünün yaratılışını, hatta Allah'ın nasıl varolduğunu bilmek, anlamak isterler. 12 yaşındaki çocuklarda bile bu ilginin canlı bir şekilde varlığını koruduğu görülmektedir [431]. Bunlara, bu yaştaki çocuklarda pek belirgin olan, insan hayatının başlangıcı, doğum, cinsiyet farkları gibi konulardaki ilgilerini de katabiliriz. Çocuğun birdenbire nesnelerin herbirinin ayrı ayrı ve hepsinin birden kaynağını öğrenmeye merak etmesi, o âna kadar bu nesneler hakkında tamamen hazır, kendiliğinden ve içgüdüsel bir cevaba sahip olduğunu ve bu cevabın artık yetersiz kaldığını anlamaya başladığını gösterir [432]. Bundan böyle çocuk artık dini sadece çevresinden aldığı dış telkinler çerçevesinde yaşamakla yetinmez; bunları içselleştirmeye, kendi içinde işlemeye ve kendine maletmeye başlar. Bu bakımdan çocuk ruhunda dinî inancın uyanma ve gelişmeye başlaması 7-9 yaşlarında ilk denemelerini yapmakla birlikte, bu durum 10-12 yaşlarında daha belirgin ve daha kapasiteli bir hâl alır [433].

b) Çocuğun Dinî Gelişiminde Ana-Babanın Önemi :

Bütün araştırma ve gözlemler dinî inanç ve tutumların teşekkülünde ilk çocukluk dönemindeki aile ilişkilerinin en etkili faktör olduğu hususunda birleşmektedirler [434]. Çocukta dinî uyanış, yetişkinlerin ilgi, teşvik, destek ve örnek olmalarına büyük ölçüde bağlı bulunmaktadır. Eğer çocuk öncelikle ailede huzurlu bir manevî ortam içerisinde yaşama imkânı bulabilirse, onda güçlü bir dinî uyanış görülebilir. Ancak, aile içinde çocuğun teneffüs ettiği dinî hayatın mahiyeti ve içeriği ile, aile yapısı, aile üyelerinin dine ilgi dereceleri ve ayrıca dinî eğitimde izlenen yöntem ve alışkanlıklara bağlı olarak, farklı sonuçlar ortaya çıkabilir. Çocuk ailede dini ya annesinden ya babasından veya bunların her ikisinden ya da eğer varsa nine ve dedesinden görüp öğrenecektir. Çocuk bunların dinî söz, tavır ve davranışlarından algıladıklarını kendi tecrübeleri, kabiliyetleri ve ...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın