Bir Ahlâk Sorunu Çevre Krizi

Bir Ahlâk Sorunu Çevre Krizi

Temmuz 2008 115.SAYI

Ruhan UMUT kaleme aldı, AYIN KONUSU bölümünde yayınlandı.

Çevre, içinde yaşadığımız doğal ortamın genel adı. Yani soluduğumuzhava, bastığımız toprak, suyumuz, denizler, nehirler, orman, kır vediğerleri.

Hayli zamandır çevre kavramı kötü bir şeylerinhabercisi başka kelimelerle iç içe girerek anılır oldu: “Çevre Krizi”,“Çevre Sorunu”, “Çevre Felaketi”.
Evet, çevremize bir şeyler oluyor.

Modernuygarlık çevreyi de tahrip ediyor. O kadar ki sanki insanoğlufelaketine koşuyor. Şimdi resmî sivil, ilgili bütün oluşumlar çözümarayışında.

Peki konu bizim açımızdan nedir? Bizim çevreye bakışımız, sorunlara çözüm önerilerimiz neler?

Çevreyi,canlı ve cansız bütün varlıkları ve insanı kuşatan; insanınistifadesine sunulmuş büyük bir nimet ve kendisine tevdi edilmiş emanetolarak tanımlayabiliriz.

İnsanla çevre arasındaki doğal vesamimi ilişki ve karşılıklı hakkaniyete dayalı denge bozulur da, kanaatve tasarruf, tüketim tahribatına dönüşürse “çevre sorunu” kaynaklı biryok oluş da kaçınılmaz olacaktır. İlmî veriler de gösteriyor ki, buakıbet artık muhayyel bir tehlike olmaktan çıkmış durumda.

Kur’anve Sünnet çevreye, sadece insana ait bir yer olarak bakmaz. Bizinsanların hayatının devamı, diğer canlıların da devamını gerektirdiğiiçin meseleye bütüncül bir yaklaşım getirir. Bu sebepledir ki, müslümanbirey için çevre sorumluluk ve bilincinin zafiyet göstermesi mümkündeğildir. Zira onun için doğal çevre mescit ve secdegâh hükmündedir,Allah’ın tecelligâhıdır.

İslâm, insanın tabiatla olan bütünilişkilerini tanımlama, insan-doğa arasındaki dengeli ve sağlıklıilişkiyi oluşturmada en önemli motivasyon kaynağı ve değişmez değerdir.Hz. Peygamber s.a.v. vahiyle birlikte maddi ve manevi bir çevre şuuruoluşturmuş, bu konuda da geniş bir çevre mirası ve “ekolojik sünnet”bırakmış olan ilk önderdir.

Çevre dediğimiz denizler, göller,nehirler, dağlar ve ormanlar, gökyüzü ve toprak, hayvanlar ve bitkilerile intizamlı ve kusursuz bir tabii ortamken neden ve ne zaman “sorun”olmuştur? Çevre sorununun temel nedeni olarak gösterilen insan,yaşamasını mümkün kılan ve korumakla mükellef olduğu tabiata nasıldokunmuştur? İslâm, çevre konusuna nasıl yaklaşır ve müslümanın çevredavranışı nasıl olmalıdır? Çevre meselesinin dinî ve kültürel temellerinelerdir ve vakıa bugün hangi noktaya gelmiştir?

Bütün busorulara cevap ararken, çevre ve çevreyi oluşturan unsurları Kur’an veSünnet bağlamında değerlendirip, “alternatifi olmayan” tabiikaynaklarımıza İslâm’daki tabiat ve ekoloji anlayışının getirdiğiprensiplerle bakalım.

Dinin Getirdiği Manevi Disiplin

Çevrekirliliğinin dayanılmaz boyutlara ulaştığı, insan sağlığını tehditettiği, bu kirliliğin coğrafi sınırlarının olmadığı ve “küresel”yaygınlıkla hissedildiği artık herkesçe biliniyor. Hava, su, toprakgibi çevresel faktörlerin kirliliği son 50 yılda 3 kat artmış, bukirliliği teknoloji, sanayi, tüketim ve üretim patlaması beslemiştir.Çevresel faktörlerin hızla kirlenmesiyle birlikte görülen hastalıklar,bu hastalıklara bağlı ölümler, yok olan hayvan ve bitki türleri,kuruyan ve kirlenen sular, solunamayan hava, bu defa dünyayı “küresel”bir temizlik arayışına sevk etmiştir.

Bugün dünya, içine düştüğükirlilik nedeniyle, insanlarla ve doğayla olan ilişkilerinde,temizliğin nitelendirdiği yeni bir ilişkiler ağını talep ediyor. Çünkütemizlik, çevre meselelerinde “tüketim”den de önce geliyor.

Dinimizdebirçok ibadete başlayabilmenin de ön şartı olan ve “imandandır”hükmüyle emredilen temizlik, sadece bedeni kapsamaz. Ev, mescit, yakınve doğal çevre de dinen temiz olmak, temiz tutulmak zorundadır. Bunoktada Hz. Peygamber s.a.v.’in “mescidin temizlenip güzel kokularlakokulanmasına ve avluların temiz tutulmasına” dair buyurduğu hadis-işerifler, çevre ahlâkının oluşmasına teşvikin bir göstergesi olarakkabul edilir. İnsanların gelip geçtiği yolları, oturup kalktıkları vedinlendikleri yerleri kirleterek başkalarının rahatsız edilmesi, İslâmahlâkı ile bağdaşmaz.

Hz. Peygamber s.a.v., “Yoldan taşı,dikeni ve kemiği kaldırmak, senin için bir sadakadır.” buyurarak çevretemizliğini, nafile namazdan önce zikretmiştir.

Hayatın Kaynağı Kuruyor

Su,alternatifsiz hayatî nimetlerden biri, hayatın kaynağı. Suyu sınırsızve tükenmez sanan insanın israf alışkanlığı, büyüyen sanayiye hizmeteden yüksek enerji, kimyasallar ve üretim-tüketim iştahı gibisıralanabilecek nedenlerden dolayı, bugün 1,1 milyar insan temiz içmeve kullanma suyundan yoksun. Her yıl yaklaşık 5 milyon insansusuzluktan ya da kirli sulardan doğan hastalıklardan hayatınıkaybediyor.

Yapılan bilimsel tahminlere göre 2040 yılındadünyanın büyük kısmı çöl haline gelecek. 2032 yılında dünya nüfusununyaklaşık %50’si susuz kalacak. 2015’e kadar 2,5 milyar bebek temiz subulamadığı için yakalandığı
hastalıklardan ölecek.

Türkiye’deise son 10 yılda 24 göl tamamen kurudu, 60’ının su seviyesi 1 metreninaltına indi, 4 nehir haritadan silindi. Türkiye’deki sulak alan, 40yılda yüzde 50 azaldı. Son yıllarda barajlar ihtiyacı karşılayacakseviyede dolmuyor. Yer altı suları kuruyor. Dünya kuraklaşıyor.

Hava ve Toprak Tehlikede

Topraktada durum farklı değil. Bitki örtüsünün beslendiği kaynakların anadeposu olan toprak, başlı başına bir ekosistemdir. Toprakta milyonlarcacanlı yaşıyor ve toprak, içindeki canlılarla birlikte milyarlarca canahayat veriyor.
Tarıma uygun arazilerin, çayır ve meraların, ticarikaygılar ve tüketim hırsıyla yok edilmesi, insan eliyle toprağa karışanve binlerce yıl yok olmayan plastik, metal, cam, kimyasal atıklar,bilinçsiz gübreleme, ilaçlama ve erozyon yüzünden ne yazık ki toprak daçölleşme tehlikesi altında. Ayrıca her yıl milyonlarca ton toprağımızyok oluyor. Dünya genelinde yılda 500 milyar adet plastik poşetüretilmekte ve her bir plastik poşet çöpe atıldıktan ancak 400 yılsonra doğaya karışabilmekte, bu zaman içinde toprağı, topraktanbeslenen canlıları ve insanı tehdit etmektedir.

Hava kirliliğiise insan sağlığını doğrudan etkiler. Hava kirliliğinin, son yıllardasık rastlanan ve özellikle çocuklarda görülen solunum yoluhastalıkları, nefes darlığı, kanser ve henüz adı bile konulmamış bazıhastalıklara yol açtığı bilinmektedir. Sanayiden sonra hava kirliliğiniartıran en büyük etken ise trafikte seyreden ve sayıları her gün hızlaartan motorlu araçlardır.

Ormanlar, kirli havayı temizlemek,oksijen üretmek ve toprağı tutmak gibi hizmetler veriyorken, onların dadurumları hiç iç açıcı değil. Nasıl olsun. Bir kişi, sadece bir yıldakullandığı kâğıt, karton ve benzeri ihtiyaçları için ortalama 7 ağaçtüketiyor. Orman yangınlarının % 94’ü insanlardan, sadece % 6’sı doğalafetlerden kaynaklanıyor. Dünyada dakikada 14 hektar ormanlık alan yokoluyor. Yok olan ormanların yerini yeni fidanlar değil, sanayi, ticaretve alışveriş merkezleri alıyor. Kirli havayı temizleyen, soluksuzkalmış ciğerlere oksijen üretecek olan ormanlar, önüne geçilemez birhızla yok oluyor.

Oysa ormanlar, sera gazlarının atmosfereverilmesi olarak tanımlanan “emisyon”un azaltılması konusunda dünyayıkurtarıcı bir rol üstlenir. Karbonu depolamak ya da ayrıştırmak ancakormanların varlığıyla mümkündür.
Hayvanların doğal yaşama alanı olanormanlar, sular ve toprak tahrip olunca hayvan nesli de azalıyor. Bugündünya üzerinde 500’den fazla hayvan türünün nesli tamamen tükenmişdurumda.

Oysa çevremizi oluşturan en önemli varlıklardan biride hayvanlardır. Onlar çevremize güzellik katar, insan yaşamında vetabiat düzeninin devamında sayısız faydalar sağlar ve bizlere Allah’ı,O’nun kudretini hatırlatırlar. Bu sebeple İslâm dini, müslümanlarabütün varlıklara merhamet etmeyi, haksız yere onların hayat hakkınailişmemeyi, onlardan faydalanırken dengeyi bozmamaya dikkat etmeyiöğütlemiştir.

‘Karada ve Denizde Fesat’

Okyanusve denizler, meteorolojik hava temizleyicileri ve küresel iklimikoruyan temel unsurlardır. Özellikle son 10 yılda, gezegenimizinısınmasına bağlı olarak görülmemiş bir hızla eriyen buzullar, deniz veokyanusların dengesini iyice bozmuştur.

Buzulların erimesiyleokyanuslardaki tuzluluk oranı değişirken, saf su deniz suyunakarışmakta, suyun kalitesi bozulmakta ve bu durum özellikle denizcanlılarını, dolaylı olarak da insanı tehdit etmektedir. Sadecekutuplardaki değil, dağlardaki buzulların da erimeye başlaması,okyanusların ısınmasına, adaların sular altında kalmasına, yer altısularının tuzlanmasına, bazı kıyı ülkelerinin deniz seviyesinin altınadüşmesine yol açmıştır.

Diğer taraftan sera gazlarının büyükkatkısı ve insanın yoğun gayretiyle yerküre hızla ısınırken, göller vedenizler de aşırı buharlaşmayla birlikte su seviyesi kaybına uğramış,deltalar ve tarım alanları dönüşümsüz zararlar görmüştür.
Küreselısınmanın en büyük sebebi olan “sera gazları”nın çoğu insan eliyleatmosfere salınır. Atmosferde aşırı birikimi sonucu güneşten gelenışınları emen ve atmosferin normalden daha fazla ısınmasına sebep olankarbon, dünyanın son 50 yılda 0,7 derece ısınmasına sebep olmuştur. 2derecelik bir ısınma ise yaşanılamaz bir dünya demek.

Küreselısınma tehlikesine küresel önlem ve çözümler bulmak noktasında atılanen önemli adımlardan biri olan ve 141 ülkenin imzaladığı KyotoProtokolü, ülkelerin atmosfere saldıkları karbon miktarını 1990yılındaki seviyelere düşürmelerini hedefliyor. Ülkesinde 5 milyonkişiyi işsiz bırakacağı, üretimini azaltacağı gibi gerekçelerle yakınzamana kadar Protokolü imzalamayan ABD, dünya nüfusu...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın