Asr-ı saadette siyasî olaylar

ASRI SAADETTE SİYASÎ OLAYLARIN PANORAMASI

Ali Bulaç

Demokrasi Eleştirisi, Kitap Dergisi, Temmuz-Ağustos-91 sayıları, sayı,53-54. Bedruddin el-Ayni, Umdetu'l-Kari li şerhi'l-Buhari, Matbaatu'l- Amire baskısı

Buhari, Sahih, Kitabu ahbari'l-ahadi, bâb, 17. İbnHişam, es'Siretun'Nebeviyye, Mısır,1955 Ibn İshak, Siret, Muhammed Hamidullah neşri, Rabat,1976 Muhammed Hamidullah, İslâm Müesseselerine Giriş, Tercüme,

I.S.Sırma, Istanbul,1980, s.95-96.

Muhammed Hamidullah, Le Prophete de l'Islam, 4. baskı, 1,343. Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamberin Altı Orijinal

Mektubu, Beyan Yayınları, İstanbul,! 990.

ALİ BULAÇ 1951 Yılında Mardin'de doğdu. İlk ve Orta öğrenimini Mardin'de, yüksek öğrenimini istanbul Yüksek İslâm Enstitüsü (1975) ve l.Ü. Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü'nde (1980) yaptı. 1976'da Düşünce Dergisi ve Düşünce Yayınlan'nı, İ984'te İnsan Yaymîan'm kurdu. 1987 yılında Zaman Gazetesi'nin kurucuları arasında yer aldı ve bir yıl Gazete!nin İstanbul Büro Şefliği görevini yürüttü. 1985-1992 yılları arasında Kitap Dergi-si'ni, üç aylık araştırma dergisi Bilgi ve Hikmeti yönetti. Çeşitli dergilerde, Milli Gazete, Yeni Devir ve Zaman Gazetesinde çok sayıda yazı ve araştırmaları yayınlandı. 1988'de Türkiye Yazarlar Birliği "Fikir Ödülünü aldı. Evli ve dört çocuk babasıdır.

Bugüne kadar yayınlanan eserleri: Kur'an-ı Kerim ve Türkçe Anlamı (8. Bsm. 1993); Kur'an ve Sünnet Üzerine (3, Bsm. 1985); îslâm Dünyasında Düşünce Sorunları (4. Bsm. 1Ö93); Çağdaş Kavramlar ve Düzenler (13. Bsm. 1993); Gündemdeki Konular (3 Bsm. 1992); Ortadoğu Gerçeği (1988,); İslam Dünyasında Toplumsal Değişme (3. Bsm. 1993); Bir Aydın Sapması (3. Bsm. 1993J; İnsanın Özgürlük Arayışı (3. Bsm. 1992); Din ve Modernizm (3. Bsm. 1992); Nuh'un Gemisine Binmek (1992); İslam ve Fanatizm (1993); İslam ve Demokrasi -Teokrasi, Totalitarizm- (1993). [1]

Birinci Bölüm

ASR-I SAADETİN SİYASİ OLAYLARI

I. Peygamber'in Medine'ye Hicreti Ve Sonuçları

Miladi 622 yılında Mekke'den Medine'ye gerçekleştirilen ünlü Hicret olayı ile insanoğlunun acı ve mücadelelerle geçen uzun tarihinde yepyeni bir sahifenin açıldığını, müslümanlarla birlikte başka dinlere mensup araştırıcı ve tarihçiler de genellikle kabul eder. Tarihin bu yeni sahifesine kaydedilen en önemli olay, ilk insan toplumundan başlayarak o güne gelinceye kadar aralıksız süren siyasî ve toplumsal mücadelenin belki de ilk defa halkın desteğine sahip geniş kapsamlı bir devrimle başarıya ulaşması ve yepyeni bir siyasî örgütlenme modelini ortaya çıkarmasıdır. Eğer "devlet" terimini kullanmamız "modern" anlamda bir çağrışıma yol açmdyacaksa, "islâm devleti", kelimenin gerçek anlamında bir devrimin tanımına giren bütün esaslarıihtiva ederek kurulmuştu. Çünkü bir yandan siyasal, ekonomik, sosyal, ahlaki ve kültürel her alanda köklü değişiklikler iddiasmdaydı. Öte yandan o güne kadar ve hemen hemen dünya coğrafyasının her yanında siyasal baskılar ve ekonomik mahrumiyetler içinde yaşayan bütün sosyal, etnik ve ekonomik zayıf katmanların tam desteğim kazanmıştı. Her türlü hukuki ve ekonomik ayrıcalığı elinde bulunduran Mekke hakim güçleri, aşağıdan gelen bu devrimci dalgaya karşı koymak üzere çeşitli tedbirler almakta gecikmediler; ancak Medine'den sağlanan destek sayesinde islâmiyet kısa zamanda yayıldı, Arap yarımadasının geleneksel sosyal ve siyasî hayatını köklü değişikliklere uğrattı.

O günün Medine'sinde yaklaşık 10 bin kişinin yaşadığı tahttım ediliyor. Mekkeli müslümanları kabul etmekle Hicret yurdu (darü'l-hicre) unvanını alan Medine homojen bir toplum arzetmi-d. En başta uzun zaman önce Yemen'de yaşanan büyük sel felaketinden kaçıp buraya gelmiş ve yerleşmiş yahudiler vardı. Beni Kaymıka, Beni Kurayza ve Beni Nadir adı altında üç kabileye ayrılan yahudiler site ve çevresinin hemen hemen bütün ekonomik ve ticarî hayatını kontrol ediyorlardı. Evs ve Hazreç gibi arap kökenli kabilelerin Mekke'den hicret eden Hz. Muhammed (s.a.) ve arkadaşlarıyla birleşip her türlü ayrıcalık fikrini dışarıda bırakan yepyeni bir siyasî ve toplumsal yapılanma ile devlet kurmaları, onların çıkarlarını zedeleyen bir gelişmeydi. Nitekim çok geçmeden huzursuzluklar, hoşnutsuzluklar kendini göstermekte gecikmeyecekti. Ne var ki bu yeni devletin kurucusu ve aynı zamanda yeni dinî hareketin önderi Hz. Muhammed (s.a.) onların siyasal ve ekonomik haklarım karşılıklı mükellefiyetler ve taahhüdler bağlamında hukukî bir çerçeveye oturttu ve bütün etnik, sosyal ve dinî unsui'ları kapsayan bir belgeyi (Medine Vesikası) Medine halkının onayına sundu.

Belki de tarihin tanık olduğu bu ilk "anayasa", görünürde adi] bir uzlaşmaydı. Ancak maddî ve ekonomik çıkarları giderek sarsılacak olan yahudiler, adil bir uzlaşma yerine eskiden olduğu gibi ayrıcalıklara dayalı geleneksel düzenden yana idiler. Yahudileri bu düşüncelerinde destekleyen başka Medine'li arap unsurlar da vardı. Abdullah İbn Ubey'in başım çektiği ve Kur'an'da, "münafıklar (münafikûn)" olarak tanımlanan gruplar. Kuşkusuz bunlar da yeni islâm devletine ve onun siyasal, bölüşüm ve toplumsal düzenine karşı idiler.

Önce altına imza attıkları sözleşme hükümlerine aykırı hareket edolayısıyla üç yahudi kabilesinin Medine'den sürülmesi, ardından Hayber'in fethi ve Arap yarımadasının kalbi durumunda olan Mekke'nin ele geçirilmesiyle bütün bu pürüzler ortadan kaldırıldı, sonunda evrensel ideolojik ve toplumsal temele dayalı yepyeni ve güçlü bir devlet ortaya çıktı. Bu devletin sınırları (Daru'l-Islâm) içinde yer alan insanlar kökenleri itibariyle ilginç bir mozaik teşkil ediyorlardı. Arap, yahudi, hristiyan, Habeşü, İranlı, Kum vb. her türlü dinden ve ırktan insanlar, aşiretler... Kabile savaşları, çapulculuk, ahlakî çöküntü, ırkçılık, sınıfsal zorbalık, dinî hurafe ve sapmalar, aşiret anlaşmazlığı, utanç verici kölelik, sosyal ve iktisadî ayrıcalık fikri, zihnî gtrilik ve genelde bedevî-göçebe hayatın tezahürü olan iptidaîlikler sanki bir anda yokolup gitmiş, bütün bunların yerine kardeşlik, arlalet, ahlakî olgunlaşma, eşitlik, siyasal katılım, tevhid fikrine dayalı sahih inanç {iman), toplumsal dayanışma, özgür insan ideali, hukukun üstünlüğü, entellektüel cesaret ve yerleşik şehir hayatına yatkınlık türünden erdemlerle donanmış yepyeni bir toplum teşekkül etmişti. Efendi ve kölenin, zengin ve yoksulun, kadın ve erkeğin, beyaz ve siyahın, yerli ve yabancının, bilgin ile ortalama insanın, şehirli ile taşralının bir arada ve karşılıklı anlayış, saygı, dayanışma ve kardeşlik ruhunu önplana çıkararak yaşaması ve ortak bir toplumun organizasyonunda rol alması şaşırtıcıydı.

Toplumsal kökenleri birbirinden bu kadar farklı unsurları bir araya getirip yepyeni bir yapılanmayı gerçekleştiren temel faktör kuşkusuz Hz. Muhammed (s.a.)'in kişiliğiydi. O son peygamber olarak son ilahi mesajı tebliğ etmişti. Manevî etkinliği ile insanların kabulüne sunduğu sosyal, ekonomik ve ahlakî sistem çok kısa zaman içinde yankı bulmuş, Arap yarımadasının her yanma sıçramıştı. Belki hâlâ sosyoloji, böylesine hızlı bir toplumsal değişmenin nasıl olur da bu kadarcık kısa zamanda gerçekleştiğini tam olarak açıklayabilmiş değildir. [2]

II. İnsan Ufkunda Yeni İdealler

632 yılında Hz. Peygamber (s.a.) bu dünyadan irtihal ettiğinde arkasında sosyal ve politik temeli sağlam bir devlet bırakmıştı. Nitekim bu sağlamlığın kendisinden sonraki dört r&şit halifenin de işini kolaylaştırdığım görüyoruz. Elbette bu arada gerek dahili (iç), gerekse harici (dış) önemli olaylar vukubulmuştu. Peygamberin vefatından sonra yönetimin başına kimin geçeceği konusu ile yalancı peygamberlerin ve bir merkezi otoriteye bağlı yaşamaya alışık olamayan kabilelerin körüklediği iç isyanlar, henüz müslü-nıan olmamış kabileler ile zamanın iki süper gücü Iran (Sasani) ve Bizans (Doğu Roma) ya karşı girişilen savaşlar yeni islâm devletinin önüne ciddi sorunlar çıkarmıştı. Ancak iç isyanların kolayca bastırıldığı, Hz. Ali'nin hilafete seçilmesi dönemine kadar iç siyasal ihtilafların uzlaşma yoluyla çözüldüğü bilinmektedir. Bizans'a karşı girişilen savaşlarda büyük neticeler alınmadıysa da, iran'a karşı Kadiseye'de girişilen savaş müslümanların galibiyetiyle sonuçlandı, Nihavent savaşından (642) sonra da koca Sasani devleti »knıüş oldu. Aynı yıl Mısır fethedildi ve iskenderiye islâm topraklarına katıldı.

Sasani devletinin tamamen çöküp tarihe intikali 651'de son İran hükümdarının ölümü ile tamamlanacaktı. Bu arada müslü-manlar dünyanın kadim merkezlerinden olan Kudüs ve Şam 636'da, Halep ve Antakya 638'de, Urfa ve Musul 641'de, Trablus 643'te ele geçirildi. Islanıi yayılm«a büyük bir hızla doğuda Iran üzerinden Türkistan'a, kuzeyden Eskişehir'e kadar uzandı. 649 da Kıbrıs ve 654'te Rodos'un da müslümanlarm eline geçmesiyle Akdeniz üzerinde kesin hakimiyet sağlanmış oldu.

Hz. Ali (r.a.) 661'de şehid edildiğinde İslamiyet doğudan batıya oldukça geniş bir coğrafyayı içine almaya başlamıştı. Nitekim üç sene içinde bugünkü Afganistan'ın başkenti Kabil fethedilmiş, Hindistan'a akın düzenlenmiş, Anadolu üzerinden ise Trakya'ya...
[Bu mesajın devamını görebilmek için kayıt olun ya da giriş yapın