Beynimizin Beyni By: ehlidunya Date: 13 Ekim 2011, 21:03:27
Beynimizin Beyni
Türkiye'nin idarî merkezi Ankara'dýr. Fakat Ankara'nýn her yeri ayný derecede önem arz etmez. Ankara'nýn da merkezi baþbakanlýktýr. Benzer þekilde birçok sistemde bir merkez, bir de merkezin merkezi vardýr. Vücudumuzun iþleyiþinde en önemli merkez, bütün sinir sisteminin yoðun bir þekilde yerleþtirildiði beyindir. Yukarýdaki örnekte olduðu gibi beynimizin de taban kýsmýna yerleþtirilmiþ olan hipotalamus, bir mânâda beynimizin beynidir.
Hipotalamus, beynin öteki bölgeleriyle ve bütün iç organlarla sinir baðlarý kuracak ve bütün bu bölgelerle sinir lifleri vasýtasýyla iletiþimde olacak þekilde çok mühim bir konuma yerleþtirilmiþtir. Bu stratejik konumuyla hem beynimizin hem de vücudumuzun týpký bir orkestra gibi idare edilmesinde rol alan sebepler perdesinin baþýnda gelir. Buradan salgýlanan bazý hormonlar vasýtasýyla vücuttaki hemen hemen bütün iç salgý bezlerinin çalýþmalarý denetlenir. Bu hususiyeti ile hipotalamus, insan organizmasýndaki haberleþme ve denetim sistemlerinin en mühim merkezidir.
Hipotalamus, iki taraflý çalýþan bir sinyal dönüþtürücü þeklinde yaratýlmýþtýr. Kendisine gelen elektrik uyarýlarýný, kimyevî uyarýlara çevirebileceði gibi, kimyevî sinyalleri de elektrik sinyallerine dönüþtürebilen nadir beyin yapýlarýndan biridir. Baþka bir deyiþle hipotalamusa, insan organizmasýnýn sinir sistemiyle hormon sistemini birbirine baðlayan bir köprü vazifesi verilmiþtir. Böylece yalnýzca hormonal sistemin deðil, sinir sisteminin de ayný ustalýkla idaresinde söz sahibi kýlýnmýþtýr. Tesadüfî mutasyonlarýn ve akýlsýz atomlarýn hücre seviyesinde bu kadar mükemmel bir organý kendi kendine geliþtirmesi asla mümkün deðildir.
Vücuda içten dýþtan ulaþtýrýlan her türlü sinyalin çok önemli bir kýsmý deðerlendirilmek üzere hipotalamusa gelir. Kendisine ulaþan bilgileri yorumlama, alýnmasý gereken tedbirleri alma ve vücutta yapýlmasý gereken deðiþiklikleri hesaplama, karar verme ve bu kararlarý ilgili vücut hücrelerine uygulattýrma gibi çok kompleks süreçlere ait bilgileri bu küçük doku parçasýnýn kendi ilmine ve kudretine verebilir miyiz? Bütün bu hikmetli ve aklýmýzýn idrak etmekte zorlandýðý vazifeleri hipotalamus saniyeler içerisinde aksatmadan yerine getirir.
Dört gram aðýrlýðýnda olan hipotalamus, 1.400 gramlýk beynin binde üçünü, 70 kilogramlýk vücut aðýrlýðýnýn ise, sadece yüz binde altýsýný teþkil eder. Ancak minicik cirmine raðmen, göz sinirinin üzerine uzanan ön parçasýyla da kan basýncýný, vücut sýcaklýðýný ve pek çok hormonun salgýlanma hýzýný kontrol etmekle vazifelidir.
Hipotalamusa, beyindeki hipofiz bezini uyaran hormonlarýn üretilmesi rolü verilmiþtir; bunlar da ön hipofizde çeþitli hormonlarýn yapýmýný ve kana salgýlanmasýný düzenlemede vazifelidir. Hipofizden salgýlanan büyüme, cinsiyet, süt üretimi, metabolizma hýzý vs. gibi her türlü hormonun sentezi, salýnmasý veya durdurulmasý faaliyetlerinin sinyalleri hipotalamustan üretilir. Bütün bu faaliyetler, onun kýsmen beyinden baðýmsýz bir organ olduðunu düþündürse de, aslýnda onlar karþýlýklý bir diyalog ve münasebet içinde birbirlerine tesir ederler. Vazifelerinden bazýlarý þunlardýr:
Vücut sýcaklýðýnýn ayarlanmasý: Ön hipotalamusta vücudu sýcaklýk artýþýndan, arka hipotalamusta ise sýcaklýk düþmesinden koruyan birer merkez bulunmaktadýr.
Beslenmenin düzenlenmesi: Yapýsýnda bulunan açlýk merkezi besin alma, tokluk merkezi ise besin alýmýný durdurma ile vazifelendirilmiþtir.
Kalb-damar sisteminin düzenlenmesi: Arka ve yan hipotalamusun uyarýlmasý kan basýncý ve kalb hýzýný artýrýrken, preoptik (görme merkezinin ön kýsmý) alanýn uyarýlmasý sýklýkla zýt tesir yapmaktadýr.
Su alýmýnýn düzenlenmesi: Bu fonksiyon iki yolla icra edilmektedir:
Susama hissini uyandýrarak su içilmesine vesile olur Ýdrarla su atýlýmýný denetler.
Rahim kasýlmalarýnýn ve süt boþalmasýnýn düzenlenmesi: Salgýladýðý oksitosin hormonu rahim kasýnýn kasýlabilirliðini artýrdýðý gibi, meme keseciklerini çevreleyen hücrelerin kasýlmasýný da saðlar. Bu hormon, rahmin kasýlmasýný temin edip doðum sancýlarýný kuvvetlendirerek bebeðin doðum kanalýndan çýkýþýný kolaylaþtýrmakla birlikte, doðumdan sonra sütün meme baþýndan çýkýþýný saðlayan mekanizmayý da harekete geçirir.
Savunma-saldýrý cevaplarýnýn düzenlenmesi: Tehlike ânýnda vücutta refleks þeklinde geliþen savunma ve sonrasýnda tehlikenin üzerine saldýrma gibi tepkilerin düzenlenmesi ile de vazifelidir.
Hipofizle yardýmlaþma
Hipotalamusun vücut üzerindeki hâkimiyetine katkýda bulunan çok mühim bir yardýmcýsý vardýr. Aldýðý kararlarý gerekli yerlere bu yardýmcýsý vasýtasýyla bildirir. Meselâ vücutta kan basýncý düþtüðünde ilk olarak istihbarat birimleri harekete geçer ve bu basýnç deðiþikliðini hipotalamusa bildirirler. Hipotalamus da basýncýn yükselmesi için ne gibi bir tedbir alýnmasý gerektiðine karar verilir. Bu karar yardýmcýsýna bildirilir. Kendisinin yardýmcýsý olan ve hormonal sistem üzerinde çok büyük bir tesiri olan "hipofiz" bezi ile hipotalamus, iki küçük et parçasý gibi görülmelerine raðmen, iki þuurlu insan gibi haberleþir. Hipotalamus, yaratýlýþý itibarýyla hipofiz bezi üzerinde tam bir kontrol saðlar. Hipofizin hayatî ehemmiyeti haiz birçok hormonu, hipotalamusun denetiminde salgýlanýr.
Vücudun sadece yüz binde altýsý aðýrlýðýndaki bir dokunun ve bu dokuyu oluþturan hücrelerin plân yapmasý, bu plâna uygun hareket etmesi, bir kýsým emirler verip, diðerlerinin bu emirlere uymasý, verilen emirleri anlayabilmesi ve eksiksizce uygulayabilmesi harikulâde hâdiselerdir. Üstelik bugüne kadar yaþamýþ olan ve hâlen yaþayan milyarlarca insanýn her birinin beyninde bunlarýn istisnasýz gerçekleþmesi, ayný uyumun kusursuz bir þekilde her insanda iþlemesi, durumu daha da harikulâdeleþtirmektedir. Vücudumuzu oluþturan gözle görülmeyecek kadar küçük hücrelere ve bu hücrelerin ürettikleri hormonlara, enzimlere ve diðer yüz binlerce protein molekülüne, sonsuz bir ilim, akýl ve þuur gerektiren bütün bu hususiyetleri kazandýranýn, akýlsýz tabiat kuvvetleri ve baþýboþ tesadüfler olamayacaðý açýktýr. Ýnsan bedeninde kusursuz þekilde çalýþan bütün sistemleri teþkil eden organ, doku ve hücrelerin iþleyiþinin her safha ve parçasýnýn, insanýn kavrama sýnýrlarýnýn ötesinde ve eþi benzeri olmayan sonsuz bir ilim ve kudretin gücü ile hareket ettikleri çok açýktýr.
Kaynaklar
- Saper, C.B. (2003) The hypothalamus. In: The Human Nervous System, G. Paxinos, ed. Academic Press, San Diego, pp. 513-550.
- Delcomyn, Fred. Foundations of Neurobiology. New York: W. H. Freeman and Company, 1998
- Low MJ. Neuroendocrinology. In: Kronenberg HM, Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR. Williams Textbook of Endocrinology. 11th ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2008:chap 7.
sýzýntý
radyobeyan