Darb By: sidretül münteha Date: 07 Ekim 2011, 14:22:00
Darb:
Ýkinci babdan tasrif edilen “darabe” kök fiilinin mastarýdýr. Asýl itibariyle vurmak, bir nesneyi diðerine çarpmak, döðmek manasýna gelir. Bu asýl manasýnýn yanýnda ikinci derecede veya mecaz yollu manalarý da vardýr.172
Hadis tabiri olarak darb, hakk veya þakk ve mahv denilen ve hadislerin yazýlýþý sýrasýnda yanlýþ veya fazladan yazýlan kelime yahut ibareleri ibtal etme usullerindendir.
Hadis metinlerinin yazýyla zabtedilip kitaba geçirilmesi sýrasýnda yanlýþ veya fazladan yazýlan bir kelime ya bir býçak ucuyla kazýnýr -ki buna hakk yahut sakk denir- ya da parmak ucuyla; yahutta bir bezle silinir. Buna da mahv adý verilir. Darba gelince bu fazladan yazýlan harf, kelime veya kelimelerin üstüne bir çizgi çekmek yahut kimi hadiscilere göre bazý iþaretler koymaktan ibarettir.
er-Râmehurmuzî, kendi zamanýnda hadiscilerin hakki töhmet addettiklerini söyler. Ona göre darb, iþleme tâbi tutulan yerin silinmeyip ibtal ettiðini belli eden belirli ve düzgün bir çizginin çekilmesidir. En iyi darb þekli budur. 173Ýbnu's-Salâh'a göre ise darb, hadislerin yazýlýþý sýrasýnda tatbik edilen usullerden olup fazladan yazýlan ve metnin aslýnda olmayan harf, kelime ya da kelimelerin metinden çýkarýlmasýdýr. 174
Görülüyor ki darb, hadis yazýlýrken yazýlmamasý gereken bir harf veya kelimenin, yahutta bir kaç kelimenin yanlýþlýkla yazýlmasý halinde, yanlýþlýkla yazýldýðýný belli edecek þekilde iþaretlenerek ibtal edilmesidir. Yapýlýþ þekli az da olsa deðiþiklikler gösterir. Yukarýda iþaret edilen er-Ramehurmuzî'nin kaydettiði darb þekli olan ibtal edilen kelimenin silinmeden belirli olacak þekilde üzerine düz bir çizgi çizmekten ibaret darb þekli en yaygýn olanýdýr. Bu usulle darbta yanlýþ yazýlan kelime ya da kelimeler silinmez. Çizgi altýnda kalýr. Ýbtal edildiði böylece belli olur. Bu darb þeklinin en güzel þekil oluþu önce kazýmak veya silmekten iyi oluþundandýr; zira bilindiði gibi, kazýmakla kaðýt yýpranýr. Silmek ise yanlýþý göstermez. Kaldý ki bazý hallerde fazladan silinme de söz konusu olur. Böylece düzeltmek istenen metinde istemeden hata yapýlýr. Yazma eserlerde çokça görülen hatalarda bunun da payý olduðu þüphesizdir.
er-Râmehurmuzî zamanýnda muhaddislerin hakki töhmet olarak nitelendirdiklerini yukarýda söylemiþtik. Her halde hakkin töhmet sayýlýsý, acaba hakkedilen kelime doðru olarak hakkedilmiþ midir?
Bunun bilinmeyiþinden olsa gerektir. Darbda yanlýþ yazýlan yerlerin üzerine çizgi çekmekle böyle bir ihtimal ortadan kalkar. O yüzden ibtal edilecek kýsmýn üzerini çizmek en güzel darb þekli sayýlmýþtýr.
Bazýlarýna göre darb suretiyle ibtal edilecek ibareler üzerine ortadan bir çizgi çekilir. Maðrib alimlerinin þakk tabir ettikleri aslýnda budur. Bu çeþit darbta ibtal edilen kelime ya da kelimeler üzerine çizilen çizginin yazýyý karalayacak ve okunmasýna imkan vermeyecek þekilde olmamasý gerekir. 175Diðer bazýlarýna göre darb, ibtal edilecek ibare üzerine kelimelere deðmeyecek þekilde iki saür arasýna iki ucu aþaðýya eðik bir çizgi çizilerek yapýlýr. Mesela Ömer yerine Amr yazýldýðýnda bu usule göre þöyle darbedilir:
Bazýlarý da darbýn tahvîk þeklinde ve fazladan yazýlan kelime ya da kelimelerin baþýna ve sonuna birer yarým daire þeklinde çizgi çekmek suretiyle yapýlacaðý görüþündedirler. (Bk. Tahvîk) ibaresinde yanlýþ yazýlan sonucu Muhammed kelimesinin paranteze benzer iki yarým daire içine alýnarak darbediliþi gibi. Darbedilecek fazladan yazýlmýþ kýsmýn baþýna “lâ” sonuna ise “ilâ” yazýlmasý gerektiði görüþünde olanlar da vardýr. Bazýlarýna göre ise darb yanlýþlýkla fazladan yazýlan kýsmýn derece iþareti gibi küçük bir sýfýrla iþaret edilmesi gerektiði görüþündedir. 176
Demek oluyor ki hadis âlimleri darb usulünü iyi bir düzeltme yöntemi olarak kabul etmiþlerdir. Ancak yapýlýþ þekli âlimlere göre deðiþiktir. Ne kadar deðiþik olursa olsun darb tatbikatýnýn hadislerin saðlam bir þekilde yazýlmasýný, þayet hata sonucu yanlýþ yazýlmýþsa iþaret edilmekle tanýnmasýný saðladýðý þüphesizdir. Önemine binaen tekrar yazýlan harflerin darbý üzerinde bile durulmuþtur. Gerçekten bazý hadiscilere göre mükerrer yazýlmýþ iki harften ilki býrakýlýr, ikincisi darbedilerek ibtal edilir. Böyle bir darb doðru olur; çünkü birincisi doðru, ikincisi yanlýþ yazýlmýþtýr. Uygun olan, yanlýþ yazýlarýn ibtal edilmesidir.
Bazýlarýna göre ise yazý, okunan þeyin alâmetidir. Öyleyse biri doðru biri yanlýþ yazýlan iki harften manaya daha fazla delâlet eden, daha okunaklý yazýlmýþ olan kalýr. Diðeri ibtal edilir. 177
Diðer taraftan tekrar yazýlan harfin satýr baþýnda veya sonunda oluþunda yapýlacak darb iþlemi de adeta kaide haline getirilmiþtir. Buna göre tekrar edilen ibare satýr baþýnda yazýlmýþsa, satýr baþýný bozmamak ve kirletmemek için ikincisinin ibtal edilmesi uygun görülmüþtür. Þayet ayný durum satýr sonlarýnda olmuþsa satýr sonunu kirletmemek için öncekinin ibtali uygun olur. Bununla beraber mükerrer yazýlan ibarelerden birisi üst satýrýn sonunda, diðeri ise ondan sonraki satýrýn baþýnda olursa, satýr baþýný açýk tutma bakýmýndan sonundakinin darbedilmesi uygun düþer. Eðer yanlýþlýkla tekrar yazýlma muzâf-muzâfun ileyh, sýfat-mevsûf gibi terkiplerde olursa satýrýn baþýnda veya sonunda oluþuna bakýlmaz. Terkipdeki bütünlüðe riayet edilir ve darb, bu bütünlüðü bozmayacak þekilde yapýlýr.178
Bazen yanlýþ yazma önce yazýlacak kýsmýn sonra, yazýlacak olanýn ise önce yazýlmasýyla olur. Hadis yazýlýrken ibareler arasýnda böyle takdim-tehir olmuþsa önce yazýlan ibarenin baþýna “yu'ahharu”; daha sonra yazýlanýn baþýna da “yukaddemu” kelimeleri yazýlýr. Böylece ilk ibarenin sona, son ibarenin de baþa alýnacaðýna iþaret edilmiþ olur. Eðer bu kelimeleri yazacak yer yoksa bunlarýn haþiyede yazýlmasý yahut remiz olarak birer “mim” harfinin konulmasý uygun görülmüþtür.
Dârimî:
Bk. Sünen-i Dârimî.
Darîr:
Bk. Rivâyetu'd-Darîr.