Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu By: sumeyye Date: 14 Eylül 2011, 12:51:23
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu
Hanefi mezhebinin hadis metodu derken, hanefý usul kitaplarýnda yeralan ve en erken 4. hicrî asýrdan itibaren derlenmeye baþlanan, hadis usulüyle ilgili teknik malûmatý kasdediyoruz. Bildiðimiz kadarýyla, Ebu Hanife ve talebelerinin hadis usulüne dair müstakil eserleri yoktur. Ancak ilk fýkýh kitaplarý içinde hadis usulü ile ilgili bazý bilgiler yer almaktadýr. Bunlar, fýkhî hükümlere esas alýnan hadislerin tercihi sadedinde ve genellikle diðer imamlarla görüþ ayrýlýðý bulunan meselelerde zikredilen unsurlardýr. Yani bir müçtehit, hükme esas aldýðý hadisi, ya isnad yönünden, ya ravinin durumu yönünen veya hadisin maruf olup olmamasý yönünden tercih veya terk etmekte, böylece karþý tarafýn dayandýðý hadisi daha az kuvvetli veya zayýf bulmaktadýr. Bu þeklî unsurlarýn dýþýnda, fukahanýn ve bilhassa Ebu Hanife ve talebelerinin hadis tercihinde aðýrlýklý olarak dayandýklarý unsurlar, hadislerin muhtevasý ve insanlarýn maslahatýyla ilgili hususlardýr ki, bunlarý önceki bölümde incelemiþtik.
Muhaddislerin anladýðý manada ilk hadis usulü kitabýnýn, Râmehurmuzî'nin "el-Muhaddisu'l-Fâsýl"ý [662] olduðu belirtilir. Gerçekten de, hadis rivayetiyle ilgili teknik unsurlarý sistematik bir þekilde ele alan ilk kitap budur.[663] Daha sonra, fukaha da bu geleneðe tabi olarak 4.hicrî asýrdan itibaren telif ettikleri fýkýh usulleri içinde, mezheplerinin hadis usûlüne de temas etmiþlerdir. Nitekim Hanefi mezhebinde ilk olarak Ebu'l-Hasen el-Kerhî (ö.340) çok muhtasar olarak konu ile ilgili prensipleri sýralamýþ [664] daha sonra Cassas (ö.370), Serahsî (ö.490) ve Pezdevî (ö.483) usullerinde Hanefi mezhebinin hadis usulüne daha geniþ yer ayýrmýþlardýr. Diðer mezhep fukahasýnýn takip ettikleri yol da aynýdýr.
Hanefi fýkhýna ait bu müstakil usul kitaplarýnýn, en erken 4.hicrî asrýn ortalarýndan itibaren ortaya çýkmaya baþladýðý düþünülürse, ikinci asrýn 2.yarýsýndan itibaren oluþmaya baþlayan Hanefi mezhebinin, hadis usulü konusunda benimsediði prensiplerin, bu fýkýh usulü kitaplarýnda yer alanlara ne derece uyduðu hususu, üzerinde durulmasý gereken bir konudur. Bu noktaya iþaret eden Dehlevî þöyle demektedir:
"Bilmiþ ol ki birçok kimseler Ebu Hanife ve Þafiî arasýndaki ihtilafýn esasýnýn, Pezdevî ve benzeri alimlerin kitaplarýnda zikredilen metodlar üzerine bina edildiðini sanýr. Hakikat odur ki, bu metodlarm çoðu onlarýn görüþlerinden çýkarýlmýþtýr. Bana göre, "has açýktýr, beyana ihtiyaç göstermez", "ziyade, neshtir", "âm, hâs gibi katidir", "ravilerin çokluðu, tercih sebebi deðildir", "rey kapýsý kapanýnca fakih olmayan kimsenin hadisi ile amel vacip olmaz", "mefhum-u þart ve mef-hum-u vasfa asla itibar yoktur", "emir mutlaka vücup ifade eder" gibi kaideler, imamlarýn görüþlerinden çýkarýlmýþtýr. Bunlarýn bizzat Ebu Hanife ve iki arkadaþýndan rivayet edilmesi doðru deðildir".[665]
"...Gördüm ki bazýlarý, þu uzun þerhlerde ve büyük hacimli fetva kitaplarýnda bulunan bütün görüþlerin, Ebu Hanife ve iki talebesine ait olduðunu zannetmektedir. Gerçek içtihatla, tahriç edilmiþ içtihat arasýndaki farký ayýrdedemiyorlar. Böyle olunca da "Kerhî'nin tahricine göre böyle", "Tahavî'nin tahricine göre þöyle" demelerinin bir anlamý kalmýyor. Yine bu kimseler "Ebu Hanife þöyle dedi" demekle, "meselenin cevabý Ebu Hanife kavline ve Ebu Hanife'nin aslýna göre þöyle" demek arasýndaki farký bilemiyorlar".[666]
Dehlevî, bu görüþleriyle önemli bir noktaya deðinmiþ, böylece, sonraki fukahanýn mezhep imamlarýna isnad ettikleri her yorum ve deðerlendirmenin, gerçekten onlarýn maksadýný ifade etmemiþ olabileceðini belirtmiþ olmaktadýr. Nitekim ilk Hanefi usulcülerinden Kerhî,
"Ebu Hanife ve ashabýndan rivayet edilenlere muhalif düþen her nass (ayet ve hadis) ya mensuhtur veya tevil olunur" [667] derken, imamlarýna olan aþýrý baðlýlýðý yüzünden onlarýn görüþlerini neredeyse nassýn üzerine çýkartmýþ ve onlarýn da hatalý deðerlendirmede bulunabilecekleri ihtimalini gözardý etmiþtir. Diðer bazýlarý da, imamlardan gelen görüþleri, her ne pahasýna olursa olsun haklý çýkartmak için zorlama tevillere giderek talebelerinin zaman zaman Ebu Hanife'ye yönelttikleri itiraz ve tenkitlerin taþýdýðý fikir esnekliðini gösterememiþlerdir.[668]
Fýkýh usulünün, hadis usulünden önce tedvin edilmiþ olmasý, ilk iki asýr içerisinde, fakihler ve hadisçiler þeklinde belirgin bir ayýrýmýn bulunmamasýna baðlanabilir. Nitekim bu asýrlarda, hadisleri toplama gayretinde olanlarýn çoðunun, aym zamanda bunlarý fýkýh alanýnda deðerlendirme gayretini ve endiþesini taþýdýklarý görülmektedir. Ýlk tedvin edilen hadis mecmualarýný, fýkýh baplarý esasýna göre düzenlenen "Musannaf'larýn oluþturmasý, bunun en açýk delilidir. Dolayýsýyla bu dönemde hadis usulüyle ilgili müstakil eserlerin yazýlmamýþ olmasý ve fýkýh usulünün hadis usulünden daha önce derlenmiþ olmasý, tarihi geliþmelere uygundur. Kaldý ki fýkýh usulü de sonradan tedvin edilmiþ bir ilimdir. Ýbn Haldun bu konuda þöyle demiþtir:
"Bilmiþ ol ki bu fen (fýkýh usulü), bu dinde sonradan ihdas edilmiþ bir ilimdir. Selefin buna ihtiyacý yoktu. Lafýzlarýn manalarýný anlamada, kendilerinde bulunan lisan melekesinden daha fazlasýna muhtaç deðildiler. Hüküm çýkarmada muhtaç olduklarý kanunlara gelince, bir kýsmý bunlarýn çoðunu kullandýlar. îsnadlara gelince, Peygamber asrýna yakýn olmalarý nakil konusundaki araþtýrma ve maharetleri, isnada bakmalarýna hacet býrakmadý. Selef inkýraz bulup, birinci asýr sona erince, bütün ilimler bir sanat haline geldi. Fakih ve müçtehitler, delillerden hüküm istinbatýnda bu kanun ve kaidelerin tahsiline ihtiyaç hissettiler ve bunlarý yazarak usulü'1-fýkh adýný verdiler".[669]
Fýkýh usulü kitaplarý, Ýslâm Hukukunun kaynaklarýný incelerken, Kur'an'dan sonra ikinci teþriî kaynaðý oluþturan sünnet üzerinde etraflýca durmuþlar ve kendi mezhep imamlarýnýn anlayýþlarý doðrultusunda, sünnetin delil olma deðeri, kýsýmlarý, ravilerin halleri gibi konularda mezhep mensuplarýna hitabeden bir hadis usulü geliþtirmiþlerdir. Bu bölümde, belli baþlý Hanefi usul kitaplarýnýn temas ettikleri hadis usulüyle ilgili konularý fazla derinliðine inmeden ele almaya çalýþacaðýz.[670][662] Râmehumýuzî, el-Muhaddisu'1-Fâsýl Beyne'r-Ravî ve'l-Vâî. Beyrut, 1984.
[663] Þafiî'nin Risâlesi'nin de ihtiva ettiði konular itibariyle ilk hadis usulü kitabý sayýlmasý gerektiðini söyleyenler vardýr. (Bkz. Þafiî, er-Risâle, A.M.Þakir'in mukaddimesi,13)Bu, bir bakýma doðru olmakla beraber, Þafiî'den önceki fukahanýn da ayný konularý zaman zaman kitaplarýnda tartýþtýklarý (mesela Ebu Yusuf ve Ýmam Muhammed'in eserleri) gözönüne alýnýr ve ilk fatihlerin bunu hadis konusunda bir usul tesis etmek amacýyla deðil, kendi delillerini kuvvetlendirmek maksadýyla yaptýklarý düþünülürse, er-Risâle'yi bütünüyle bir hadis usulü kitabý saymak yanlýþ olur. Çünkü daha önce de belirttiðimiz gibi, hadisçilerle fakilýlerin meselelere bakýþ (arzlarý farklýdýr ve ilgilendikleri saha itibariyle hadisçiler için amaç olan rivayet, fakihler için araç durumundadýr. Dolayýsýyla her þeyden önce bir fakýh olan Þafiî'nin diðer fukalýaya karþý hadis konusunda serdettiði mülâhazalar ve görüþler, daha sonralarý konuyu tamamen teknik açýdan ele alan hadisçilerin görüþlerinden ve eserlerinden farklý mütalâa edilmelidir.
[664] Bkz, Usulü'1-Kerhý (Te'sisü'n-Nazar içinde) 80-87.
[665] Dehlevî, el-Ýnsaf, (Türkçcsi) 108. Konu ile ilgili açýklayýcý Örnekler için bkz. Age., 109-110.
[666] Age.,110-111.
[667] Usulül-Kerhî (Te'si s ün-Nazar içinde) 84-85.
[668] Sonraki Hanefi alimlerinde sýkça görülen bu taklit olgusunun iki ayrý konuyla ilgili örnekleri ve tenkidi için bkz. M.S. Hatiboðlu, "Ýslam Mükellefiyet Anlayýþý ve Buna Aykýrý Bir Malýkî-Hanefî Kýyasý" AÜÎFD, XXI, 185-197; "Fakihlerimizin Irk Anlayýþý Üzerine Bir Tenkiti Denemesi", Ýslâmî Araþtýrmalar Dergisi, Sayý 8. 5-16.
[669] Ýbn Haldun, Mukaddime, 454-455.
[670] Dr. Ýsmail Hakký Ünal, Ýmam Ebu Hanife'nin Hadis Anlayýþý Ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý Yayýnlarý: 123-125
Ynt: Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu By: KübraBolat Date: 31 Mart 2016, 14:36:03
Hanifi mesebinin kurucusu imamý azamdýr.hanifilik meseplerin arasýnda en çok yaygý olanýdýr. Mesela heresebin kendine öz hususlarý vardýr.
Mesela hanifilikte elin kanayýnca abdesyin bozulur ama þafilerde bozulmaz vs.Allah razý olsun
Ynt: Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu By: damla6d Date: 31 Mart 2016, 16:05:49
#Esselamu aleykum..Paylaþým için teþekkürler..Rabbim razý olsun..:)#