Adalet By: sumeyye Date: 14 Eylül 2011, 12:08:38
C- Adalet:
Adalet, istikamet demektir. Âdil kiþi dendiði zaman, insafta ve adaletli hüküm vermede müstakim bir ahlaka sahip kimse kasdedilir.[1047] Adalet, açýk ve gizli olmak üzere iki çeþittir. Açýk (zahir) adalet, din ve isabetli akýlla sabit olur. Çünkü bu ikisi kiþiyi istikamete sevkeder. Gizli (batýn) adalet ise, ancak kiþinin muamelelerine bakýlarak anlaþýlýr. Ýnsanlarýn din ve akýl yönünden seviyeleri farklý olduðundan, adaletin nihâî sýnýrýna vukufiyet mümkün deðildir. Ancak haram olan büyük günahlardan kaçýnan kimse din sýnýrlarý içinde istikamet sahibi demektir.[1048]
Baþka bir deyiþle, adalet, kâmil ve noksan (kasýr) olarak ikiye ayrýlýr. Zahiren müslüman olan ve mutedil bir akla sahip bulunan herkes noksan adalet sahibi sayýlýr. Çünkü aslolan, istikamet halidir. Ancak bu asýl, o kimseyi saptýrýp doðru yoldan çýkartacak olan trhevâ"yý da içinde taþýr. Ýstikametin kemâlinin sonunu tayin edebilecek bir sýnýr yoktur. Çünkü bu, Allah'ýn takdir ve dilemesiyle kiþiden kiþiye deðiþir. Bundan kasýt, güçlüðe, meþakkate ve þeriatýn hududlarýný zorlamaya yol açmayan olgunluktur. Bu da din ve akýl yönünün, hevâ ve þehvet yönüne üstün gelmesidir.[1049]
Büyük günah iþleyenin adaletinin düþeceði ve yalancýlýkla itham edileceði söylenmiþtir. Küçük günahlarda ýsrar etmesi de ayný töhmete ve adaletinin cerhine sebep olur. Eðer büyük günahlarýn dýþýnda bir günaha bulaþýr, fakat bunda ýsrarlý olmazsa adaleti kâmil kabul edilir ve haberi þer'î yönden hüccet sayýlýr. Mutlak olarak adaletten anlaþýlan, onun her yönden en kâmil olanýna hamledilmesidir. Bu yüzden fâsýkýn ve mestur (hali gizli kalan)'un haberi hüccet sayýlmamýþtýr.[1050]
Ebu Yusuf tan naklolunduðuna göre, had gerektirecek kötülüklerden ve diðer büyük günahlardan salim olan, farzlarý edâ eden, iyiliði kötülüklerinden çok olan kimse âdil sayýlýr ve þehâdeti kabul edilir. Çünkü hiçbir kimse günahtan salim deðildir. Eðer kötülükleri iyiliklerinden çoksa, onun þehadeti kabul olunmaz.[1051]
Ebu Hanife ve Irak ehline göre ise adalet, kiþinin müslümanlýðýný izhar etmesi, açýk fýsktan salim olmasýdýr.[1052] Þayet bir kimse alýþveriþinde âdil deðilse, haberinde de yalan yönünün aðýr bastýðý kabul edilir. Çünkü haram olduðuna inandýðý halde, diðer yasaklarý irtikâp etmeyi önemsemeyen kimsenin, haram olduðunu bildiði yalaný da önemsemeyeceði açýktýr.[1053][1047] Serahsî, Usul, 1.350.
[1048] Age. 1.351.
[1049] Pezdevî, Usul, 11,399.
[1050] Age., II, 399-400.
[1051] Tahâvî, Îhtilâfu’l-Fukahâ, 227.
[1052] Baðdadî, el-Kifaye, 82.
[1053] Serahsî, Usûl. I. 346. Dr. Ýsmail Hakký Ünal, Ýmam Ebu Hanife'nin Hadis Anlayýþý Ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý Yayýnlarý: 182-183