Ebu Hanife yi Cerhedenler By: sumeyye Date: 13 Eylül 2011, 13:03:49
II- Ebu Hanife’yi Cerhedenler
Ebu Hanife'yi hadis yönünden tenkid edenler genellikle iki nokta üzerinde çok dururlar:
1- Rey ve kýyasý fazlaca kullanmasý
2- Sahih sünnete muhalefet etmesi.
Ebu Hanife ve ashabýnýn, rey ehli olarak isimlendirilmelerinin menþei ve sebeplerini giriþ bölümünde incelemiþ, yerine göre Ebu Hanife'nin hadisçilerce zayýf kabul edilen bazý hadisleri bile kýyasa takdim ettiðini örnekleriyle görmüþtük. Hadis ve Sünnete karþý genel tutumundan bahsederken, Ebu Hanife'nin sahih hadise karþý kasdî bir muhalefetinin sözkonusu olamýyacaðýný da belirtmiþtik.
Ebu Hanife'nin hadise muhalefeti konusunda günümüze kadar süregelen iddialara verilen çeþitli cevaplar yanýsýra, son asýrda mezheplere ve mezhep taklitçiliðine hücum sadedinde ortaya çýkan bir gruba yöneltilen þu cevap, meseleye açýklýk getirmesi bakýmýndan önemlidir. Hintli müellif þöyle der:
"Asýrlarýn en kötüsünde (son asýr) imamlara söven, onlarý taklidi kötüleyen ve bunu terke davet eden sapýk bir grup peydahlandý. Halbuki bunlarýn bütün töhmetleri ve her türlü delilleri bu konuda kendilerinden önce gelenleri taklide dayanmaktadýr. Çünkü onlar þöyle diyorlardý:
"Ebu Hanife falan meselede sahih hadise muhalefet etti". Þayet, "onun sahih hadis olduðunu nerden bildin?" dersen, "Hafýz (Ýbn Hacer), el-Feth (u'l-Bârî) de, falan ve falanca da baþka yerlerde bunu tashih ettiler (sahih saydýlar)" derler. Bilmezler ki, eðer Ebu Hanife'yi taklid caiz deðilse, Ýbn Hacer gibi birini taklid nasýl caiz olur? Madem taklidi haram sayýyorsunuz, nasýl olur da Ebu Hanife'nin tashih ve taz'ifde (hadisleri sahih ve zayýf kabul etmede), Ýbn Hacer ve benzerlerini taklidini gerekli görüyorsunuz? Nasýl olur da Ebu Hanife'nin hadis tashihi anlayýþýnýn, Ýbn Hacer ve diðerlerinin hadis tashihi anlayýþlarýna uymasý beklenebilir? Gerçekte onlar, müçtehitlerden daha aþýrý taklitçidirler. Çünkü mukallidler, ancak müçtehit olmayanýn, müçtehit olam taklidini gerekli görürken, onlar bizzat müçtehitlerin, müçtehit olmayanlarý taklidini gerekli görüyorlar". [1352]
Hintli müellifin de iþaret ettiði gibi, Hz. Peygamber zamanýna yakýnlýk itibariyle, Ebu Hanife'den çok sonra yaþamýþ olanlarýn -bunlar hadisçi dahi olsalar- onu hadise muhalefetle suçlamýþ olmalarý, garip bir çeliþkiyi de bünyesinde barýndýrmaktadýr.[1353] Þöyle ki, Ebu Hanife ve ondan önceki dönemde sýhhati tespit edilememiþ bir hadisin sahih olduðuna daha sonra kim ve nasýl karar verecektir? Veya Ebu Hanife'nin tercih edip kullandýðý bir hadisin ondan asýrlar sonra zayýf olduðunun tespiti ne derece makuldür?
Ýþte bu yüzden ve daha önce de belirttiðimiz hadiste tashih ve taz'if iþleminin bir bakýma içtihadý bir iþ olmasý dolayýsýyla Ebu Hanife'ye yöneltilen, hadise muhalefet suçlamasý izafi bir mahiyet taþýmaktadýr. Bunu söylerken, Ebu Hanife'nin tercih ettiði her rivayetin doðruluðundan emin olduðumuzu belirtmek istemiyoruz. Çünkü bu, hiç kimseye nasip olmamýþ bir keyfiyettir. Zira Hz. Peygamber'in bütün söz ve fiillerinin tam ve hatasýz bir þekilde sonraki dönemlere aktarýldýðý söylenemiyeceði gibi, mezhep imamlarýnýn, sünnetin doðru olarak aktarýlan kýsmýyla bile, ihticacda yüzde yüz baþarýlý olduklarý da iddia edilemez. Ayrýca sahih olduðu bildirilen rivayetlerin hepsinin, tartýþmasýz Hz.Peygamber'in sözü olduðunu söyleyebilmek te kolay deðildir. Bu hususta, isnad kriterinin yanýsýra diðer bazý ölçülerin dikkate alýnmasý zaruridir. Onun için, Ebu Hanife'ye yöneltilen hadise muhalefet iddialarý karþýsýnda bu noktalarýn gözönünde bulundurulmasý gerektiði kanaatýndayýz.
Þimdi kendi döneminden baþlayarak, Ebu Hanife'yi bilhassa hadisçilði yönünden cerh ve tenkid eden belli baþlý ilmî þahsiyetlerin görüþlerine yer vereceðiz.[1354][1352] Habih Ahmed el-Keyrânevî, Kavaid fi Ulumý'l-Fýkh, 4.
[1353] Buna benzer bir tavýr da Buharý ve Müslim'in, sahihlerinde, Ebu Hanife'nin rivayetlerine yer vermemiþ olmalarýný onun hadisçiliði yönünden bir eksiklik kabul etme eðilimidir. Buharý ve Müslim ile Ebu Hanife arasýndaki zaman farký en az bir asýrdýr ve bu da hadislerin doðru teshili bakýmýndan son derece önemlidir. Ayrýca Buhari, Þafii'den de müsned hiçbir rivayet almadýðý gibi, Müslim de Sahihinde Buharý'den hiçbirþey nakletmemiþtir. (Bkz. Tehânevî, Ebu Hanife, 68). Bunun dýþýnda, Buhari ve Müslim'in sahihleri bütün sahih hadisleri kapsamadýðý gibi, kendileri de böyle bir iddiada bulunmamýþlardýr.
[1354] Dr. Ýsmail Hakký Ünal, Ýmam Ebu Hanife'nin Hadis Anlayýþý Ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý Yayýnlarý: 230-231