Musannif Ve Eseri By: sumeyye Date: 11 Eylül 2011, 12:54:01
Musannif Ve Eseri
Tercümesini yabdýðýmiz «Miþkât-EI Mesâbîh» adh eserin yazan; Veliy-yüddin, Ebû Abdillâh Muhammed bin AbdilÝah El-Hatîbi Tehrizýdir. Hicretin sekizinci asrýnýn ulemâ ve Muhaddisindendir.
Kendisinin ha! tercümesi uzun-uzun beyan edilmediðinden bütün þu rihler bir kaç cümle ile taltif ve takdir etmiþler.
Meselâ : Miþkât sarihi allâme Hasan bin Muhammed Ettîbî þöyle taltif-lemistir : «Hatibi tebrizî, evliyanýn bakiyesi ve sâlihlerin kutbudur.»
Þârih Aliyyülkâri de. «Mirkâtül Mefâtih» adlý þerhinde þöyle demiþtir :
«Hatîb-i tebrizî efendimiz gayet bilgin, âlim, anlayýþ denizi, hakkikatla-rý izhâr edici ve dakik meseleleri izah edici müttekî ve pâk bir zattýr.»
Sarihlerin beyanlarýnda olduðu gibi, Müellifin te'lifleri ilminin gayet geniþ ve büyük fazilet sahibi olduðuna delâlet etmektedir.
Müellif Hatibi tebrizi'nin vefat târihi kesin olarak bilinmemektedir. Fakat «Miþkâtül mesâbîh» adlý bu tercümesini yabdýðýmýz eserini te'lif ettiði sene olan yedi yüz otuz yedi (737) tarihinde vefat ettiði zikredilmektedir.
Teliflerinden biriside : «El ikmâl Fî Esmâirricâ!» adlý matbu eseridir. Sarihlerin beyaný gibi cümleler, «keþfüzzünûn» adlý eserdede zikredilmiþtir.
Tebriz : Iranýn âzerbeycan semtinde bir þehirdir.
Miþkat :
Müellif merhumuun eseri, ne þekilde ve hangi gayelerle telif ve tertib ettiðini ilerde kitabýnýn baþ tarafýnda okunacaðýndan burada zikretmeyi zâid buluyoruz.
Müellif merhum, ihtisar edip seçtiði eser olan Ýmamý Beðâvînin [2] «ki-tabül Mesâbih» adlý eserine ilâveten bin beþ yüz on bir (1511) hadisi þerif ilâve etmiþtir.
Evet tercümesini yabtýðýmýz müellifin bu eseri : Altý bin yüz yetmiþ dört (6174) Hadisi þerifi ihtiva etmektedir. Ve her hadisi þerifin sened ve kaynaklan eserde zikredilmiþtir. Ayrýca izah bölümünde bir çok âyet'i kerîme ve hadis'i þerif meallerini'de zikrettik.
Eser, arabca tahkýklý metin olarak üç cilttir. Muhtelif Þerhleri vardýr. Hâlâda yeni þerhler yazýlmaktadýr.
Mevcut Þerhlerinden bir kaçý þunlardýr :
1 - Elkâþifü an Hakâiki Essünen : Müellifi, Allâme Hasan bin Muhammed Ettîbi, vefatý : 743
2 - Minhâcül Miþkat : Müellifi, Abdulaziz, bin Muhammed bin Abdül-aziz. Vefatý, 895
3- Mirkâtül Mefâtih Þerhi Miþkâtül Mesâbih : Müellifi, Molla Aii bin Suttan Muhammed Elkâri (mâruf olan Aliyyülkâri) dir. vefatý, 1014.
Bu þerh, þerhlerin hemen-hemen en büyüðü ve en îzahlýsýdýr. Büyük-büyük beþ cüt halindedir. Ve bu eserin tercüme ve Ýzahýnda yegâne istifâde ettiðimiz þerhdir.
Miþkâtü! Mesâbih hakkýnda söylenen sözlerden bâzýlarý þunlardýr : Þârih tîbî diyor ki; «Miþkâtül Mesâbih isminin verilmesi, Ýsimle mânâ arasýnda münâsebete riâyet olunmuþtur. Zira Miþköt, Ziyanýn toplandýðý ve konduðu yerdir. Öyle olunca birbirine kuvvtle baðlý ve çerçeveli bir yer olur. Geniþ yer elbet buna muhalifdir. Hadisi þeriflerde, ravîlerden gafil olarak rivayet edilirse, bir dayanti ve zincirlemeye çerçeve olmadýðýndan daðýlýr. Fakat, râvî ile kayýtlanýrsa, zabdolunur ve mekanýnda karar eder.»
Þeyh dehlevîde þöyle demiþtir: «BildÝmkÝ, elbette miþkat; duvardaki pencereden baþka etrafý çevrili ýþýk toplanan bir deliktir.
Ýþte o deliðe çýraðlar (kandil, lamba ve idareler) konur. Ýsmin konulmasýnýn ciheti ise, duvardaki deliðe Çýrað (kandil, lamba ve fener) konduðu gibi, Mesâbih kitabýnada (Miþkata) konulmuþtur.»
Ygnj Miþkat, Çýrað ve idarenin konduðu delik ve yer manasýnadýr. Sanki Mesâbîh hadisi þerifleri, birer Çýrað ve ýþýktýr, Miþkâtta; delik ve yerine konarak aydýnlýk hâsýl olmuþtur.
Miþkâtül mesâbîh kitabý hakkýnda þöyle denilmiþtir : Elbette çýra ve lamba yerine konmuþ aydýnlatýcý bir ýþýðý vardýr, iþte oda miþkat (ýþýk konan yer} dir ve o yerde ýþýklar (efektrikler, kandiller) vardýr.
Ve orada (miþkat da) menfeatý umumî olan nurlar vardýr.
Mesâbih : Misbah kelimesinin cem'Ýdir. Çýralar, lambalar, ýþýklar manasýnadýr.
Bu sebebden insanlarýn ve cinnilerin kltablarýna tercih yönleri vardýr Evet bu miþkat da dînin usûlü, fýkýh ve hidâyet yolu vardýr.
Ehli sadýk kimselerin muhtaç olduðu yollarda bunda (miþkatda) dýr.
Kütübü sittedçn olan Buharý, Müslim, Tirmizi, Ýbni mâce, Nesa^fve Hâkim gibi sünenlerde bâzý hadisi þerifler mükerrer ve hatta hükmü neshoiun-muþlarda zikredilmiþtir. Bu sebeble avamdan olan okuyucularda bâzý tereddüt ve yorgunluklar olabilir.
Miþkat da ise, mükerrer -zikredilmediðinden okuyucunun daha fazla ilgisini çekecektir ve yeni yeni rnes'eleler öðrenme zevkine dalarak okunacaðý muhakkaktýr.
Evet okunduðundada görüleceði üzere bu eserde toplanan hadisi þerifler çok manalý ve mühim hükümleri ihtiva etmektedir. Okuyana, dinleyene ve hatta evinde bulundurana Nur saçar. Sahih sened ve râvîler tarafýndan nakledilen, bu hadîsi þerif kitabýný okuyan her Mümin, bilhassa açýklanan kýsýmlarýmda okudukça tatmin olub manevî zevk ve huzura kavuþacaktýr.
Kitab, 13 Muhaddisin süneninden seçilmiþ hadislerden toplanarak teiif edilmiþ bir hadisi þerifler, kütübü sitte ve þâir sönenlerin içtimâ ettiði ve böylelikle çýrað ve ýþýklarýn toplandýðý bir yer olmuþ oluyor.
Hadisi þerifin îzah kýsmýnda rivayet eden sahabe ve tabiînden olanlarýn tercüme-i hallerinden bahsetmekle okuyanýn meclisine feyz, bereket ve huzur gelecektir. Zira büyükler þöyle buyurmuþlar :
«Sâlihler, zikredildiðînrie o meclise rahmeti ilâhi iner.»
Böyle kýymete hâiz olan bu eseri, tercüme ve Ýzah ederken sânýna lâyýk çalýþmak emelini taþýdýk. 8 veya 10 cildde tamamlanacak olan bu tercümemizde de her hangi bir hatâ görülürse, Meslekdaþ ve okuyucularýmýzdan hüsnü te'vil ve Ýkazlarýný istirham ederiz.
Ve bu «miþkat El mesâbîh» adlý eserin muhteviyatý; îman, ilim ve fazî-ieti, ibâdet, alhâk edeb, muamelât, siyeri nebî ve ashabý kiram hakkýnda bilinib inanýlmasý gereken îtikâdî ve ve fýkhî hükümleri camidir. En krymetli -senet ve hükümleri ihtiva ederek edille-î þer'iyyeden sünneti seniyyenin her çeþidi yazýlmýþ ve zikredilmiþtir.
Ayrýca hadîsi þeriflerin açýklama ve îzah kýsmýnda naçiz tarafýndan yazýlan ilâve hadîsi þerifler ve hadîsi þerifin hükmünün hangi âyeti kerimelerde mündemiç olduðuda zikredilmiþtir.
Evet on üç (13) sünenden (hadis kitaplarýndan) derlenen bu kýymetli hadis kitabýna, daha baþka sünenlerdende istifade edilerek manevî nur olan mübarek hadîsi þerifler, «Miþkat el mesâbih - nur ýþýklarýn toplandýðý yer» ismi dahada þumulfandýrýlmýþtýr.
Metinde hadîsi þeriflerin bâzýlarýnýn sonunda «Müttefekun aleyh» zikredilir. Bu kelime zikredilen hadîsi þerif hem Buharîde ve hem Müslimde mevcud olduðunu beyan ederek, Buharî ve Müslimin ittifaký vardýr, demektir. Hadîsi þerifler, numaralýdýr. Ayrýca her bab ve fasýllardaki hadislerde, mahallî numara île numaralýdýr.
izah bölümünde de, evvela hadîsi þerifi rivayet eden sahabenin kýsa hal te/cümesi, sonra lüzumlu îzahat yapýlmýþtýr. Hadisi Þerifin râvisi yukarda geçmiþse iþaret edilmiþtir, Veya zikri terk edilmiþtir.
Þârih Aliyyülkâri :
Miþkat Þerhi «Mirkâtül mefâtih» adlý eser, yegâne istifâde kaynak ve dayanaðýmýz olmasý hasebiyle bu kýymetli büyük beþ cilt hâlindeki eserin yazan, âlim, kâmil, muddekkik, hafýzý kelam ve rriuhaddis olan Aliyyülkâri hakkýnda bir nebze bahsetmek gerekmektedir..
Asrýnýn müceddidl kabul edien, hanefiyyülmezhep Aliyyibni sultan Mu-hammed elherevî: Hiratda doðuyor, sonra ilim tahsili için Mekke-Ý Mükerremeye göç ediyor. Orada üstad Ebilhasanil Bekrî, Ahmed bin Hacer elmekkî, Abdullah sindi ve kudbuddîni Mekkiden iMm tahsil ediyor. Vefatý 1014 hicridedir. Allah ondan razî olsun.
Telifâtý kesîre sahibi olan bu zat, az zamanda nam ve sâný etrafa yayýlýyor. Eserlerinden bâzýlarý þunlardýr :
1 - 500-560 sahife þeklinde büyük 5 cild hâlinde arabca ifâdelerle yazýlan «Miþkat Þerhi Mirkâtül Mefâtih»,
2 - Bir cild halinde «Þemaili tirmizi Þerhi»,
3 - Ýki cild hâlinde «Þerhi Þifa-i Þerif»,
4 - Usûlü hadîsden «Þerhin nuhbe»,
5 - Ýlmi kýraatdan «Þerhi Þâtýbi»,
6 - Yine ilmi kýraatdan, «Þerhi Cezerî»,
7 - Mevzu Hadisleri zikreden «Mevzuatý Suðra ve kubrasi»,
8 - Hanefi âlimlerinin tabakalarýný beyan eden «El esmarul ceniyye fitabakatýl Hanefiyye»,
9 - Nüzhetülhatýrýlfatýr fi menakýbýþþeyh Abdilkâdir,
10 - Keþfül hader fi emrilhýzýr,
11- Zavul meali fi þerhi Bed'il EmâlÝ,
12- Hac mes'elelerini en geniþ þekilde îzah eden «Menasiki hac»,
13- Ýmam Azamýn eserine «Þerhi Fýkhulekber» Þerhi,
14 - Fýkýhdan «Nikâye» isimli esere þerh «Fethu Bâbýl inâye fi þerhi ennikâye»,
15 - Ahlakdan iki cild halinde «Þerhi Aynül ilim» eseri.
Bu yazdýklarýmýzdan baþka daha pek çok eseri ve risalesi vardýr. [3][2] Ýmamý Baðavî hakkýnda gerekli malumat, eserin mukaddime kýsmýnda gelecektir.
[3] Mustafa Uysal, Ýzahlý Miþkat El Mesabih Tercümesi, Uysal Yayýnlarý 1/ 7-10.