En Nasaih By: seymanur K Date: 09 Temmuz 2011, 14:39:56
En-Nasaih Veya El-Vasaya
Haris, eserin giriþ bölümünde kendi psikolojisinden ve o dönemde sahneyi iþgal eden çok sayýda fýrka arasýnda yaþadýðý kiþisel çaresizlikten söz etmekte; refahýn yaygýnlaþmasýndan ve sosyal çözülmeden yakýnmaktadýr. Ayný þekilde bu eserde, eseri el-Me'mun ve el-Emîn arasýnda hilafet kavgasýnýn sürdüðü bir dönemde kaleme aldýðýný kestirebileceðimiz bir üslup ile þehvetine esir olanlardan ve nefsin bayaðýlýklarýndan söz etmektedir.
Bu tarih et-Tezkire müellifinin sözünü ettiði: "Haris 30 yýl kendi nefsinden, geri kalan 30 yýl da Allah'tan haber vermiþtir" rivayeti ile de örtüþmektedir. Doðum tarihini H. 165 olarak kabul edersek psikolojik sorunlarý yaklaþýk H. 195-200 yýllarýnda ortaya çýkmýþ olmalýdýr; bu dönem H. 198 yýlýnda el-Emin'in öldürülmesine kadar sürecek olan Emin ile Me'mun arasýndaki hilafet kavgasýnýn ivme kazandýðý dönemdir. Me'mun'un ordu komutaný Tahir b. Hüseyin bu dönemde Baðdat'tan ayrýlmýþ, Ýbrahim b. el-Mehdî çýkýp kendi adýna biat istemiþ, Irak'ta da Ýbn-i Tabataba ve Ebu's-Seraya liderliðinde Þia isyaný patlak vermiþti.
Heva ve heveslerine gem vurabilen ve sayýlarý son derece az olan bir zümre dýþýnda ilim adamlarýnýn fitne ile haþýr-neþir olduklarýný esefle belirten Hâris, bunu söylerken tarifsiz bir acý hissetmektedir. O, günden güne artan bu fitnenin nedeni olarak mal ve dünya sevgisini göstermektedir. [179] Daha sonra eser Hz. Peygamber (s) ve ikinci kuþak alimlerin (tabiîn) mal ve dünya sevgisi karþýsýndaki tutumlarýna ayýrdýðý uzun bir bölümle devam etmektedir. Bu bölümde Haris nerede ise helal olanlarý bile terketmeye davet etmektedir. Biz Hâris'i dinleyelim:
Mal biriktirmekten sarf-ý nazar etmek, hayýr için sarfetmek üzere helal mal biriktirmekten daha evladýr. Hayýr için sarfetmek üzere mal biriktirmenin daha hayýrlý olduðunu söyleyen biri Yüce Allah'ý gerçeði bilmemekle itham etmiþ olur; çünkü Allah (c) mal ve mal biriktirme konusunda bizi uyarmýþtýr.
Daha sonra Haris, Önceki kuþaklarýn içine düþtükleri anlaþmazlýklar konusunda görüþ beyan etmeyi yasaklamaktadýr. Öyle görünüyor ki Haris, halkýn Emin ve Me'mun arasýndaki kavga ile Ali ve Muaviye arasýnda geçenler arasýnda paralellik kurmasýndan endiþe etmektedir.
Hâris'in bu eserde, Allah'a itaatte aklýn erdemini konu alan bir bölüme yer vermiþ olmasý, onun aþýrý eðilimlerden arýnmýþ aklî eðilimi konusunda ip uçlarý taþýmaktadýr. Eser, Haris el-Muhâsi-bî'nin çok sevdiði, lakabýný borçlu olduðu, bunun da ötesinde onun kurduðu tasavvuf okulunun temel unsurlarýndan biri olan muhasebe ya da riyadan sakýnma ana baþlýðý altýnda toplanabilecek bir takým bölümlerle sürmektedir. [180][179] Haris, en-Nasaih evi'I-Vasaya (Abdülkadir Ata tahkiki, Kahire), s. 3.
[180] Haris El- Muhasibi, El- Akl Ve Fehmü’l Kur’an, Ýþaret Yayýnlarý, Ýstanbul, 2003: 69-70.