Lahak By: sidretül münteha Date: 28 Haziran 2011, 15:26:03
Lahak:
Sözlükte bir kimsenin ardýndan yetiþmek manasýna gelen lahak, hadis yazarken metinden düþen kelime veya ibarelerin haþiyede gösterilmesinden ibarettir.
Hadislerin yazýlýþý sýrasýnda metinden düþen kelime veya ibarelerin haþiyede gösterilmesi için takip edilen usulü konuya geniþ yer veren Ýbnu's-Salah þöyle tarif eder:
“Satýrda kelime veya ibarenin düþtüðü yere yukarý doðru bir çizgi çizilir. Bu çizgi lahakýn yazýlý olduðu haþiye tarafýna doðru kýsaca eðilir. Bu çizginin karþýsýna haþiyeye lahakýn yazýlmasýna baþlanýr. Lahak haþiyede sað tarafta olmalýdýr.
Eðer lahak olan ibare kaðýdýn ortasýna kadar uzanacak derecede uzun ise sýðacak yer olduðu takdirde kaðýdýn alt tarafýna deðil üst tarafýna doðru aþaðýdan yukarý yazýlýr.” 599
Lahakýn haþiyede nasýl yazýldýðýný eski bir yazmadan naklettiðimiz þu misalde görmek mümkündür.
Bu ibarede görüldüðü gibi katip el-Avvâm dan sonra “an ibrahim” lafýzlarýný ibareden düþürmüþtür. Belki de mukabele esnasýnda düþen kelimenin farkýna varmýþ ve ibarenin gireceði yeri iþaretlemek üzere yukan doðru bir çizgi çekmiþ sonra haþiyede yazýlacak yere doðru eðmiþtir. Çizginin tam karþýsýna gelen yere ise lahaký yazmýþtýr, dikkat edilirse lahakýn bittiði yere bir de sad ve ha harflerini koymuþtur. 600
Ýbnu's-Salâh'a göre lahak olan ibarenin bittiði yere böyle “sad” ve “ha” harflerini koymak gerekir. Bazýlarý bununla beraber recea harflerini de yazarlar.
Bazýlarý da lahakla yazýlý metindeki ibarenin bitiþmesini gösterecek þekilde lahak olan kýsmýn bittiði yere metinden düþen kýsmýndan sonraki kelimeyi de yazmýþlardýr. Bu metod daha çok maðriblilerle hadis yazma iþini iyi bilenlerin metodudur. er-Râmehurmuzi de bu usulü benimsemiþtir. 601Ne var ki bu metod benimsenemez; zira pek çok kelimenin söz arasýnda hakikaten tekrar edildiði olur. Bu tekrar ise bazýlarýný yanýltabilir ve tekrar eden kelimenin sözün aslýndan mý olduðu yoksa lahaký mý gösterdiði hususunda þüpheye sokabilir. er-Râmehurmuzî'nin, lahak yerinden baþlayýp haþiyede halakm baþ tarafýna kadar uzanan bir çizgi çizilmesi usulü de benimsenemez; zira bu usul her ne kadar lahaký fazlasýyla açýklýyorsa da yazýyý karalamaktan ve kirletmekten ibarettir. Bilhassa lahak çok olduðu metinlerde karalama daha fazla olur.” 602
Þu hale göre lahak hadis yazarken yanýlma sonucu metinden düþen kelime veya ibarelerin usulü dairesinde iþaretlenerek metne yazýlmasýdýr. Hadisin aslýnda olmayan kelimelerin çeþitli yollarla metne girmesine mani olmak bakýmýndan lahak üzerinde titizlikle durulmuþ, usulleri tesbit edilmiþtir.