El Muvatta By: sidretül münteha Date: 25 Haziran 2011, 15:07:19
El-Muvatta’:
Kelime olarak tef’il babýnda “tavti'e” den ismi mef’ul olup düzenlenmiþ, kolaylaþtýnlmýþ manasryle Medine hadis ekolünün büyük alimi Ýmam-Mâlik b. Enes el-Esbahî'nin meþhur hadîs kitabýnýn adýdýr.
Hadis tarihinde ilk derli toplu hadîs kitabý sayýlan el-Muvatta, Abbasî halifesi Ebu Ca'feri'l Mansûr'un isteði üzerine tertiplenmiþtir. Rivayete göre Halife, Ýmam-Malik'ten elinde bulunan sahih hadîsleri, müslümanlarýn faydalanmalarý için bir kitapta toplamasýný istemiþtir. Halife'nin bu isteðini yerine getiren Ýmam-Malik, eserini Medine'li 70 kadar fakihe göstermiþ, onlarýn kabul etmelerini üzerine ona beðenilen ve kullanýþý kolay anlamýna gelen el-Muvatta adýný vermiþtir. Daha önceki musannýflar kitaplarýna câmî, musannef gibi isimler verdikleri halde o kitabýna ilk defa böyle bir isim koymuþtur. 929
el-Muvatta, bütünüyle Hz. Peygamber (s.a.s)'e ait merfû hadîslerle sahabe sözlerinden (Mevkuf) ve tabiîn fetvalarýndan (maktu) oluþur. Merfû hadîsler büyük çoðunluk teþkil ederler. Ebu Bekr el-Ebhûrî'ye göre el-Muvatta'da 600 müsned, 222 mürsel, 613 mevkuf, 285 maktu olmak üzere 1720 hadîs mevcuttur. Ýbn Hazm'a göre beþyüz kusur müsned, üçyüz kusur mürsel hadîs vardýr. 70 kusur hadîs de bizzat Malik'in amel etmediði zayýf hadîslerdir. Bu sayýlarýn deðiþmesi nüshalarý itibariyledir. 930
el-Muvatta'ýn özelliklerinin en baþta geleni, yukarýda da deðinildiði gibi içinde Hz. Peygamber'in hadîsleri yanýnda sahabe ve tabiûna ait söz ve fetvalarýn da yer almýþ olmasýdýr. Nakledildiðine göre hadîslerini on bin hadîsden seçmiþtir. Her yýl gözden geçirmiþ ve bir kaç hadîsi çýkarmýþtýr. Bu itibarla hadîslerinin hepsi seçme hadîs kabul edilmiþtir. Ravilerinden Umer b. Abdilvahid el-Muvatta, Malik'e 40 günde arzettiðinde o, “kýrk yýlda telif ettiðim kitabý benden 40 günde aldýnýz. Onu ne kadar da az anlýyorsunuz!” demiþtir.
el-Muvatta'ýn bir ikinci özelliði mürsel rivayetlere yer vermesidir. es-Suyûtî'ye göre el-Muvatta'da yeralan bütün mürsel hadîslerin mutlaka birer veya daha fazla âdýdý vardýr. Diðer taraftan Ýbn Abdilberri'1-Kurtubî, mürsellerinin olduðu gibi belaðanî diyerek naklettiði belagatýn; ani's-Sika lafzýyla ibham ettiði hadîsler de dahil olmak üzere isnadsýz olarak sevkettiði 61 hadîsin dördü hariç mevsûl rivayetler olduðunu gösteren bir de kitap yazmýþtýr. Ýbnu's-Salâh da bu dört hadîsi savunan müstakil bir kitap telif etmiþtir.
Ýmam Malik el-Muvatta'ýný hadîs alimleri arasýnda yaygýn olan ale'l-Ebvâb usulüne göre tertip etmiþ; verdiði hadîsleri fýkýh konularýna göre bir araya getirmiþtir. Bunlarý önce Hz. Peygamber'e ait merfu rivayeti vermek, daha sonra sahâbî kavlini, en sonra da bazý tabiûn fetvalarýný nakletmek suretiyle sýralamýþtýr. Naklettiði hadîs ve haberlerin hepsinin kaynaðý Medîne'lilerdir. Aslýnda o, Medine'yi sünnetin kaynaðý olarak görür, el-Muvatta'a aldýðý hadîslerin Medîne'li ra-vilerin hadîsleri oluþu onun bu görüþünden kaynaklanmýþ olmalýdýr.
Ýmam Malik, muhaddisler arasýnda, metni ve isnad tenkidi yönünden, þiddet, dikkat ve titizliðiyle tanýnmýþ bir alimdir. Onun bu vasfý gözönünde tutulursa el-Muvatta'ýn sýhhat derecesi kolayca anlaþýlýr. Gerçekte hadîs ve fýkýh alimleri el-Muvatta'ýn sahih olduðunu söylemiþlerdir. Söz geliþi Ýmam Þafiî “yeryüzünde Kur'ân-ý Kerim'den sonra Malik'in kitabýndan daha sahih bir kitap yoktur” demiþtir. Ýbnu's-Salâh'a göre bu söz, Buharý ve Müslim'in kitaplarýnýn tasnifinden önce söylenmiþtir. 931
el-Irâkî'ye göre Ýmam Malik, kitabýný sadece sahih hadîslere ayýrmamýþ, aksine mürsel, munkatý ve belagat gibi senedi muttasýl olmayan rivayetleri de almýþtýr. Hatta Ýbn Abdilberr'in söylediðine bakýlýrsa belagatý içinde bilinmeyen rivayetler de vardýr. 932Ne var ki Alauddin Moðoltay el-Irâkî'ye itiraz ederek bu görüþün doðru olmadýðýný, munkatý sayýlabilecek hadîslerin Buharî sahihinde de bulunduðunu iddia etmiþtir.933
Ýbn Hacer de el-Irâkî'nin görüþüne yakýn bir görüþ ileri sürmüþ ve el-Muvatta'ýn, Mürsel, Munkatý gibi hadîsleri hüccet olarak kullanmak konusunda Malik'in görüþünü kabul edenlere göre sahih olacaðýný söylemiþtir. 934Onun nazarýnda Moðoltay'ýn itirazý yersizdir; zira Ýmam Malik'in eserindeki munkatýlarla Buhâri'nin kitabýndaki munkatý'lar arasýnda fark vardýr. Malik'in mun-katý'lan kendi iþittikleridir ve onun nazarýnda hüccettir. Oysa Buhâri'nin munkatý sayýlabilecek rivayetleri, kitabýnýn baþka bir yerinde mevsûl olarak zikredilmiþlerse, isnadlarý kasden hazfedilmiþ olanlardýr. Onun þartýna uymayanlar ise ya, þâhid olarak, ya bazý ayetlerin tefsirinde, yahutta baþka maksatlarla zikredilmiþlerdir. Bu bakýmdan el-Muvatta'daki munkatý'1arýn aksine Buhâri'nin munkatýlarý Sahih-i Buharý' yi mücerred sahih hadîsleri toplayan bir kitap olmaktan çýkarmaz. 935
es-Suyûtî'ye gelince ona göre ed el-Muvatta'daki mursellerin, yukarýda da söz konusu edildiði gibi hepsinin baþka tanklardan rivayet edilen âdýdlarý vardýr. Bu bakýmdan hüccettir. 936
el-Muvatta'ýn birbirinden az da olsa farklý otuz kadar nüshasý vardýr. Ýçlerinden ondördü muhafaza edilebilmiþtir. Bunlar içinde en çok yaygýn olanlarý þunlardýr.
1. Yahya b. Yahya el-Leysî nüshasý: Elde bulunan el-Muvatta nüshalarý bu nüshadan neþredilenlerdir.
2. Ebu Mus'ab Ahmed b. Bekr nüshasý: Ýmam Malik'e arzedilen son el-muvatta olan bu nüshanýn diðerlerine nisbetle 100 kadar farklý hadîsi vardýr.
3. Muhammed Ýbnu'l-Hasen eþ-Þeybanî nüshasý: Bu nüsha Yahya b. Yahya el-Leysî nüshasýndan oldukça farklýdýr. Bunun sebebi Mâlik tarikýndan gelmeyen hayli rivayetlere yer vermesidir. Hindistan'da Ýran'da ve Mýsýr'da basýlan eþ-Þeybanî nüshasý daha çok Irak havalisinde meþhur olmuþtur.
Bilhassa Maðrib ve Endülüs taraflarýnda daha çok yayýlmýþ bulunan el-Muvatta'ýn pek çok þerhleri vardýr. En mühim birkaçýný zikretmek faydadan hali deðildir.
1. et-Temhid li-mâ fý'1-Muvatta' mine'l-Me'âni ve'l-Esânid: Ýbn Abdilberri'l-Kurtubî,
2. Keþfu'l-Muðattâ fi Þerhi'l-Muvatta: es-Suyûtî.
3. Tenviru'l-Havâlik Þerhu Muvatta'i Mâlik es-Suyûtî'ye ait olup Keþfu'l-Muðatta'dan ihtisar edilmiþtir.
4. Þerhu'z-Zurkânî,
5. et-Ta'liku'1-Mumecced ale'l-Muvatta'il-Ýmam Muhammed: Abdulhayy b. Muhammed el-Leknevî, eþ-Þeybânî nüshasýna göre þerhtir. 937