Tercih By: sidretül münteha Date: 19 Haziran 2011, 15:20:08
Tercih:
Sözlük yönünden bir þeyi diðerinden üstün görüp onu yeðlemek manasýna gelen tercih, Hadis ilminde manalarý bakýmýndan birbirine zýt iki hadisten birini herhangi bir sebeple alýp öbürünü býrakmaya denir. Eklemek gerekirse bu tarif, aralarýnda nesh söz konusu olmayan rivayetler içindir.
Birbirine zýt mana taþýyan iki hadisin ik-siyle birden amel etmek imkansýzdýr. Nesh de söz konusu olmayýnca birini diðerine tercih etmek gerekir. Sýhhat bakýmýndan ikisi de ayný derecede olan bu iki rivayet tetkik edilir. Birini diðerine üstün kýlacak herhangi bir husus araþtýrýlýr. Tercih sebebi denilen herhangi bir özellik taþýyan hadis, diðerine yeð tutularak onunla amel edilir.
Ýbnu's-Salâh, bir hadisin diðerine tercih edilmesine yol açan tercih sebeplerinin elli özellik olduðunu kaydeder. Ancak neler olduklarýný açýklamaz. 1176el-Hâzimý de bunlarý zikreder. Bazýlarý tarafýndan yüze kadar çýkarýlan tercih sebeplerini es-Suyütî, yedi gruba ayýrmýþtýr. Bu yedi grup tercih sebebi özetle þunlardýr:
1. Ravilerin Hallerine göre Tercih Sebepleri:
a) Ravi çokluðu: Ravi sayýsý fazla olan hadis, az olana tercih edilir; çünkü fazla sayýda ravi tarafýndan rivayet edilmiþ olan hadiste yalan ve yanlýþ bulunma ihtimali, az sayýda ravi tarafýndan rivayet edilene göre daha zayýftýr.
b) Rivayet vasýtasý olan ravilerin sayýca azlýðý: Bu tercih sebebi, isnadýn âlî ve nazil olmasý þeklinde de ifade edilebilir. Ravi sayýsý az olan, dolayýsiyle âlî isnadla rivayet edilen hadiste yanýlma ihtimali nisbeten azdýr.
c) Ravilerin fakih olmalarý: Ravileri Fýkýh ilmini iyi bilen kimselerden oluþan isnadla rivayet edilen hadis, böyle olmayana tercih edilir. Hadis, lafzýyla veya manasýyla rivayet edilmiþ de olsa farketmez; zira fakih olan ravi, hadiste görünüþe göre mahzur saydýðý bir husus olursa þüphesini gidermek için araþtýrma yapabilir. Ancak Fýkýh ilmini bilmeyen kimse için bu mümkün olamaz.
d) Ravilerin nahv ilmini bilmeleri: Ýsnadý, nahiv kaidelerini iyi bilen ravilerden meydana gelen hadis, diðerine tercih edilir. Kuþkusuz, nahiv kaidelerini bilen ravi, hadiste dil yönünden kusur varsa açýða çýkarabilir. Böyle bir ravinin, hadisin manasýný bozacak hatalardan emin olmasý kolaydýr. Halbuki nahiv kaidelerini bilmeyen raviden böyle birþey beklenemez.
e) Ravilerin hafýz (hadisleri ezberleyen) kimseler olmalarý: Ýki hadis. Hadis ilmindeki tabiriyle tearuz ettikleri, yani birbirlerine zýt düþtükleri zaman, nesh söz konusu olmadýðý, aralarý birleþtirilemediði, nihayet baþka tercih sebepleri dikkate alýnarak içlerinden biri tercih edilememediði takdirde, hadislerini ezberlemiþ olan ravinin hadisi, yazýlý metne dayananýnkine tercih edilir.
Ýslamýn ilk devirlerinde yazý bilenlerin sayýsý yok denecek kadar az, yazý tekniði de geri olduðundan hadislerin daha çok ezberden nakline önem verilmiþtir. Yazýlý metinlerin kaybolma, yýpranma tehlikesinin yanýsýra bugünkü manada harekeleme yapýlamayýþý yüzünden yanlýþ okunma tehlikesi bahis konusu olunca hadislerini ezberinden nakleden ravinin rivayet ettiði hadisin tercih edilme sebebi daha iyi anlaþýlýr.
f) Zabt üstünlüðü: Hafýzasý kuvvetli, zabt gücü fazla olan ravinin hadisi, böyle olmayanýn hadisine tercih edilir. Bu tercih sebebi de zabtý kuvvetli ravinin yanýlma ihtimalinin az olmasý ve rivayetine itina edeceði dikkate alýnarak konulmuþ olmalýdýr.
g) Þöhret: muhaddisler arasýnda tanýnmýþ bir ravinin hadisi tanýnmamýþ olanýnkine tercih edilir. Ravinin isim yapmýþ biri olmasý yalan söylemesine büyük ölçüde engel olur. Bunun için hadiscller arasýnda tanýnmýþ bir kimse olmasý tercih sebebi olmuþtur.
Ravinin halleri ile ilgili tercih sebepleri bunlarla birlikte kýrka kadar çýkar. Her biri ravinin çeþitli yönleriyle ilgili sebeplerdir. Hepsi de birbirine zýt manada iki hadisten hangisinin ravisinde varsa o hadisin diðerine tercih edilmesini saðlar.
2. Rivayet Metoduna Göre Tercih Sebepleri:
a) Rivayet Vakti: Buna göre birbirine zýt manada görünen ve aralarý birleþtirilemeyen iki hadisten biri ravisinin erginlik çaðýnda, diðeri ise hünüz erginlik çaðýna ermeden önce alýnmýþ olsa, ilki tercih edilir. Bu tercih sebebi, erginlik çaðýna eren ravinin ermeyene nisbetle rivayete daha ehil sayýldýðý dikkate alýnarak öngörülmüþtür.
b) Rivayet metodu: Bu da tercih sebebidir. Buna göre söz gelimi semâ yoluyla alýnan hadis arz yoluyla alýnana tercih edilir. Ayný þekilde arz yoluyla elde edilen mukâtebe, munâvele usulüyle alýnmýþ olan vicâde ile elde edilene tercih edilir.
3. Rivayet Þekline Göre Tercih Sebepleri:
a) Hadislerden birinin lafzýyla, diðerinin manasýyla rivayet edilmiþ olmasý: Böyle durumda lafzýyla rivayet edilen hadis manasýyla rivayet edilene yahut manasýyla rivayet edildiði þüphe götürene tercih edilir.
b) Vurûd Sebebi: Söyleniþ veya bir fiil bildiriyorsa iþleniþ sebebi belirtilerek rivayet edilen hadis, böyle olmayana tercih edilir. Rivayette vurûd sebebinin söylenmiþ olmasý hadise gösterilen itina ve titizliðin ifadesidir. Bu itibarla tercih sebebi sayýlmýþtýr.
c) Rivayette Tereddüd Edilmesi: Ravisinin rivayetinde þüphe veya tereddüd göstermediði hadis, þüphe ve tereddüde yer vererek rivayet edilene tercih edilir.
Bundan sonraki tercih sebepleri, isnadýnda ihtilaf olmamasý, lafzýnda iztýrab bulunmamasý, isnadla rivayet edildiði halde ayný zamanda yazýlý bir metne de nisbet edilmesi gibi esaslar üzerinedir ve onuncuya kadar devam eder.
4. Hadisin Vurûd Vaktine Göre Tercih Sebepleri:
a) Hadislerden Birinin Medenî, Diðerinin Mekkî Olmasý: Bu durumda Medenî hadisler, Mekkî olanlara tercih edilir,
b) Hz. Peygamber (s.a.s)'in vefatýna yakýn olaylarý bildiren hadisler zaman belirtilmemiþ olanlara tercih edilir.
Hz. Peygamber'in ebedî aleme göç etmesine yakýn zamanlarda Ýslâmiyet güçlenmiþtir. Bu yüzden son zamanlara ait hadisler, müslümanlýðýn zayýf bulunduðu zamanlara ait hadislere nisbetle daha güvenilir itibar edilmiþ ve bu husus tercih sebebi sayýlmýþtýr.
c) Hafifletici hükümler taþýyanlarý diðerlerine tercih edilir. Böyle hafifletici ve kolaylaþtýrýcý hükümler taþýyan hadisler son zamanlara ait kabul edilir; zira Hz. Peygamber ilkin müslümanlann cahiliye adetlerini býrakarak Ýslâm esaslarýna alýþmalarýný saðlamak için daha titiz davranmýþtýr. Sonradan müslümanlann yeni hayat nizamýna alýþmalarýndan sonra kolaylýða meyletmiþtir. Kolaylaþtýrýcý hadislerin son zamanlara ait kabul edilmelerinin sebebi budur.
Bununla birlikte aksi görüþte olan, yani kolaylaþtýrýcý hükümler taþýyan hadislerin deðil, þiddet gösteren hükümler getirenlerin tercih edilmesi gerektiði görüþünde olan alimler de vardýr. Bunlarýn dayandýklarý delil, Hz. Peygamber'in önceleri sadece imanla ilgili esaslarý teblið etmesi, dinî hükümlerin sonradan konulmuþ olmasýdýr.
d) Ravinin müslüman olmasýndan sonra öðrendiði hadis, önce öðrendiðine tercih edilir.
e) Rivayette senedin kesiksiz oluþuna delalet eden semi'tu, haddesenâ gibi eda lafýzlarýnýn kullanýlmýþ olmasý da böyle lafýzlarla rivayet edilmeyen hadislere tercih sebebidir.
5. Hadisin lafzýna Göre Tercih Sebepleri:
a) Hâs (özel hüküm taþýyan) âm (genel hüküm taþýyan) a tercih edilir.
b) Hakikate delalet eden lafýzlarla gelen bir hadis, mecaz ifadeler taþýyana tercih edilir.
c) Mutlak mukayyede tercih edilir.
6. Hükme Göre Tercih Sebepleri:
a) Herhangi bir þeyi haram kýlan hadis, mubah veya vacip olduðuna delalet edene tercih edilir.
b) Had cezalarýný nefyeden hadisler nefyetmeyenlere tercih edilir.
7. Diðer Sebeplerle Tercih:
a) Kur'ân-ý Kerim'in açýk manasýna uyan, uymayana,
b) Sünnete ayun, uymayana,
c) Ýlk dört Halifenin uygulamalarýna uyan hadisler uymayanlara, tercih edilir.1177
Bazý âlimlere göre, (Birbirine zýt iki hadisden herhangi bir sebeple tercih edilenine râcih adý verilmiþtir. Öbürüne ise bütün hadis âlimleri mercûh demiþlerdir.