Kuranda nesih

Kuranda nesih By: sidretül münteha Date: 13 Mayıs 2011, 15:30:50

KUR'ÂN'DA NESÎH

Nesih Kur'ân ilimleri'nin en önemli konularından biridir.[358] Alimler neshi bilmeyen kişinin Kur'ân'ı tefsir edemeyeceğini ileri sürmektedirler.[359] Kur'ân İlimleri kapsamına giren, sahabe ve tabiinin fazla ilgi gösterdiği konuların başında nasih mensuh meselesi gelir.[360] Özellikle fukaha, nesh konusuna fazlaca alaka göstermiştir. Bunun için Şafii, er-Risale'sinde nesh'a genişçe yer vermiştir.[361] Nesh, lügatta: Bir şeyi bir yerden başka yere taşıma, bir şeyi başka şeyle değiştirme, izale etme (giderme) ve hayvan suretine çevirme mânâlarına gelir.[362]

Neshin istilahî mânâsına gelince ed-Dihlevî (öll76/1792)'nin tesbitine göre sahabe ve tabiine göre Nesh: Bir âyette olan (umum, itilak ve icmal gibi) bazı vasıfları diğer bir âyetle ibtal etmektir. Bu bir âyetin hükmünün sona erdiğinin açıklanması olabileceği gibi âyeti ilk anlaşılan mânânın dışında bir mânâya yönlendirme şeklinde de olabilir[363]

Sahabe ve tabiinden sonra gelen müteahhir alimlere göre Nesih; önceden gelen Şer’i bir hükmü sonradan gelen şeri bir hükümle kaldırmaktır[364]

Öteden beri Nesh hem usülcülerin, hem tefsircilerin ve hem de Ulûm'ul-Kur'ân'la meşgul olanların ilgisini fazlaca çekmiştir. Bunun için bu sahada oldukça zengin bir literatürle karşı karşıyayız. Hatta H. ikinci asrın ilk yarısında yaşamış olan Katade es-Sedusî (ö.118/736), Muhammed b. Şihâb ez-Zuhri (ö. 124/742), Ebu Aruba (ö. 153/770), Muhammed b. es-Saib el-Kelbî (6.146/763) ve Mukatil b. Süleyman (ö. 150/767)'a en-Nasih ve'l-Mensuh adında birer te'lif isnad edilmektedir.[365] Ancak Mustafa Zeyd'in yaptığı incelemeye göre her birinin senedinde zayıflık olduğu anlaşılmaktadır.[366]

Tabiine isnad edilen neshle ilgili bu çalışmaları, saymasak bile; H. üçüncü asırdan günümüze dek neshle ilgili eserler te'lif edilmeye devam edilmiştir. Dr. Muhammed Salih Ali Mustafa, Neshle ilgili yazılmış yaklaşık 68 eserin isim listesini sunmakladır.[367]

Bu müstakil çalışmaların yanısıra Ulûmu'l-Kur'ân ve Usûl-u fıkıh sahalarında yazılan eserlerde de bu konuya genişçe yer verilmiştir. Mesela Zerkanî'nin Menahil'inde yer alan nesh konusu müstakil bir eser kadar hacimli ve doyurucudur.[368]

Nesh, öteden beri alimler arasında tartışma konusu olmuş bir mevzudur. Kur'ân'ın Kur'ân'ı ve sünneti, sünnetin Kur'ân'ı ve Sünneti, İcma'ın Kur'ân'ı ve Sünneti nesh edip edemeyeceği hususlarında alimler ihtilaf etmişlerdir.[369]

Kur'ân'da mensuh olan âyetlerin sayısı hakkında da şiddetli münakaşalar vardır. Kimileri mensuh âyetleri 293'e çıkarır[370] kimisi ise, alimlerin mensuh âyetleri 500'e çıkardıklarını iddia eder.[371]

Suyutî (ö.911/1505) mensuh âyetlerin sayısını çoğaltanları aşırı bularak bu sayıyı yirmibir olarak tesbit etmiştir.[372]

Kur'ân'da neshin olup olmadığına gelince, şunu diyebiliriz: Evvelki alimlerden Ebu Müslim el-İsfahanî'ye (ö.322/934) kadar Müslüman alimler tereddütsüz neshi kabul ediyorlardı.[373] Konuyla ilgili yaptığımız araştırmalardan 20. asra kadarki uzun sürecinde Ebu Müslim'in bu görüşü taraftar bulmamıştır. 20. asrın önde gelen alimlerinden Muhammed Ebu Zehra (ö. 1394/1974), Muhammed el-Huderî (ö. 1345/1927) ve Muhammed el-Gazali Kur'ân'da neshin olmadığını savunmuşlardır.[374]

Memleketimizde neshin red cephesinin en tanıdık simaları, Prof. Dr. Süleyman Ateş ve Prof. Dr. Sait Şimşek'tir. Süleyman Ateş tefsirinde[375] Said Şimşek de Kur'ân'da İki Mesele [376] adlı çalışmasında neshle ilgili görüşlerini ortaya koymuşlardır.

Yukarıda genel olarak sunduğum neshle ilgili ihtilaflı durumlardan ötürü günümüz alimlerinin gündeminden de nesih konusu düşmüş değildir.

Bunu kimileri kabul ederken isimlerini yukarıda verdiğim alimler ve onların çizgisinde olan kimileri de reddederler. Bunun için günümüzde birçok kimse bu sahaya ilgi duymuş, onu değişik açılardan yeniden kaleme almaya çalışmıştır. Bu sahayla ilgili günümüzde te'lif edilen eserlerden gördüklerimiz arasında en ciddi ve kapsayıcı eser, Mustafa Zeyd'in iki ciltlik en-Neshu fi-Kur'âni'l-Kerim adlı eseridir, bunun için biz sadece bu eseri detaylı bir şekilde tanıtıp diğerlerinin sadece isim listesini sunmakla yetineceğiz.[377]

[358] İbnu'l-Cevzi, Abdurrahman, Nasihu’l-Kur'âni ve Mensuhu'nun Tahkik Mukaddimesi, Beyrut 1990 s. 75.

[359] es-Suyutî, Celaleddin Abdurrahman, el-İtkan fi Ulumi'l-Kur'ân, Mısır, 1978,1. 289.

[360] Bkz. Mustafa Zeyd, en-Nashu Fi’l-Kur'âni'l-Kerim, el-Mansure, 1987, I. 289.

[361] eş-Şafii, Muhammed b. İdris, er-Risale, İst. 1989, s. 54-71.

[362] İbnu Manzur, Muhammed b. Mukerrem, Lisanu'l-Arab. Beyrut 1988, XIV, 121; el- Firuz'abadî, Muhammed Mecduddin, el-Kamusu'l-Muhit, Mısır 1938, I 271.

[363] Veliyyullah, Ahmed ed-Dihlavi, el-Favzu'l-Kabir fi Usult't-Tefsir, Beyrut 1987. s 531; Muhammed Salih Alı Mustafa, en-Nashu fi'l-Kur'ân'ı-Kerim, Beyrut. 1988, s. 12.

[364] el-Amidı, Ali b. Muhammed, el-ihkam fi Usuli'l-Ahkam, Beyrut 1985, III.

98, Muhammed el-Hemezani, Kitabul-i'tibar fi'n-Nasihi ve'l-Mensuhi Mine'1-Asar, Hımıs 1966, s. 8; el-Mahalli, Muhammed Celaleddin, Şerhu Cemi'l-Cevami', Mısır, trs. , II. 107. 108, es-Suyutî; el-ltkan, II, 27; ez-Zerkani,ll, 72, Subhi es-Salih, Mebahis, s. 261; Mustafa Zeyd, I, 83; Salih Ali Mustafa, a.g.e., s. 12.

[365] Salih Ali Mustafa, a.g.e., s. 26.

[366] Bkz Mustafa Zeyd, a.g.e., I. 289-300,

[367] Salih Ali Mustafa, a.g.e., s.27-36.

[368] Bkz.Zerkani, II. 69-166.

[369] Bkz. Muhammed b. en-Nehhas, Kitabu'n-Nasihi ve'l-Mensuhi fi'l-Kur'âni'l-Kerim, Beyrut 1989, s. 8-9; Mekki b. Ebi Talip, el-İzah li Nasihi'l-Kur'âni ve Mensahi, bas. y.y. 1986, s 77-81; es-Suyyuti, el-İtkan, II, 27; Mustafa Zeyd, I. 198-204; ez-Zerkani, II, 132-145. es-Salih, a.g.e., s. 261-262.

[370] Mustafa Zeyd, 1,402.

[371] ed-Dihlevi, a.g.e., s. 53; Salih Ali, a.g.e., s. 39.

[372] Bkz es-Suyutî, el-itkan, II, 28-30.

[373] es-Salih, a.g.e., s. 262.

[374] Salih Ali, a.g.e., 16.

[375] Bkz. Ateş, Süleyman, Yüce Kur'ân'ın Çağdaş Tefsiri, İst. 1988 - 1991, I, 213 - 218; Kur'ân-ı Kerim'in Evrensel Mesajına Çağrı, İst. 1990, s. 158-172. Ateş, Kur'ân'da neshin vukubulduğunu, ancak nesih ân'da vukubulduğunu, ancak nesih âyetlerinin Kur'ân'a girmediğini, Kur'ân'a yazılmış olan her âyetin ise muhkem olduğunu söyler. Çağdaş Tefsir, i, 215; K.K.'in Evrensel Mesajına Çağrı, s. 171.

[376] Bkz. Şimşek, Sait, Kur'ân'da iki Mesele, Konya 1987, s. 83-120.

[377] Doç. Dr. Halil Çiçek, 20. Asırda Kur’an İlimleri Çalışmaları, Timaş Yayınları: 162-164.