4. Mehmed devri deniz hareketleri By: sidretül münteha Date: 14 Nisan 2011, 15:38:13
4. Mehmed Devri Deniz Hareketleri
Osmanlý deniz filosunu, hareketlerini bu bölümde daha ziyade 1683'de vukubulan Viyana Muhasarasý bozgununun er-tesindeki vakalarý merkez ittihaz ederek incelemeye çalýþacaðýz.
Tuna Nehrini, Macaristan topraklan üzerindeki çekiliþimiz, bu nehir üstünde hissedilen baskýmýzý hayli ortadan kaldýrttýðý gibi, paylaþýmda da bir kýsýtlanmaya maruz kaldýðýmýz aþikârdýr. Çünkü bu bozgun sonunda avrupa Osmanlý'ya bir teþhis koymuþtur. Bunu devri istilâsý bitti! Devri müdafaasý baþladý! Þu halde rahat býrakmamalý ve durmadan saldýrmalý. Saldýrýya uðrayan bir ülke kendini toplamaya derman bulamaz anlayýþýna varmýþlardý. Venedik Cumhuriyeti bu anlayýþa baðlýlýk içinde Dalmaçya, Arnavutluk kýyýlarý ve Girid Adasýna saldýrýrken, Rus'un ise Azak Kalesi, Lehistan'ýn bir bölümü ve Basarabya'nýnda bir kýsmý göz diktiði yerler olmuþtu. Avusturya ise Üsküb'e inerken, Ukrayna ve Podolya Kazaklarýný da, harekete geçiriyordu.
Bu dönemde donanmamýza komuta eden kapdaný deryalar arasýnda, iki isim ehemmiyet arzetmektedir. Bunun birini, rumca yanölü demek olan Mezamorta Hüseyin Paþa ile Mýsýrlýoðlu Ýbrahim Paþalar olduðunu söyleyiverelim. Misýrhoðlu ibrahim Paþa karaaskerlerinin baþýna götürülmüþken, Hüseyin Paþa da Rodos Bey'i yapýlmýþtý. Yukarýda bahsettiðimiz muavenet akçasý yâni Ýmdadý seferiyye ada halklarýndan da tâleb edilmiþti. Buna inzimamende Kýyý Vergisi isimli bir vergi de Ada'lar ahalisine tahmile koyulmuþlardý. Amiral Büyük tuðrul merhum, yapýlan bu iþlemlerin devleti âliyenin artýk deniz nimetlerinden faydalanmayý sarfý nazar ettiðinin bir göstergesi olarak nitelerken, kara ve de deniz imparâtorluðunu terk edip, ilkel bir kara devleti biçimine avdet ettiðini, ifade eder ve Sultan Fâtih ile gerçekleþtirilip Kaanuni Süleyman döneminde, zirveye yükseltilen denizci devlet anlayýþý bu tedbirlerle sona erdirilmiþ oluyordu.
2. Viyana kuþatmasý ve peþinden gelen bozgun üzerimizdeki küffar baskýsýnýn ziyadeleþmesini saðlarken, denizci devletlerin de bu hususda geri kalmadýðýný görüyor ve artýk donanmamýzý savunma tedbirlerine göre yerleþtirdiðini hissetmememiz kabil deðil. Bunlara misal olarakda þu tedbirlere göz atmak kâfidir. Dördüncü vezir Þahin Paþa Çanakkale Boðazý muhafýzlýðýna tayin edilmesi ve emrine haylice yeniçeri askeri verilmiþ oluþu.) Daha önce emekliye ayrýlmýþ bulunan Halil Paþa'nýn yeniden; hizmete alýnmasý ve Sakýz Adasý muhafýzlýðýna getirildiði görüyoruz. Þaban Aða, Mora Muhafýzhðýyla vazifelendiriimiþti. Bozcaada, Limni, Midilli, Sakýz, Ýstanköy ve Rodos Adasýnda, müdafaa aðýrlýklý tedbirler alýndýðý görülüyordu ki, bu vaziyeti tesbit, Büyüktuðrul amiralin ileri sürdüðüne delalet etmekteydi. Venedik ise; bu tedbirlerin alýnýþýylada, kendisine hücum fýrsatý verdiðine hükmetti ve Dalmaçya, Arnavutluk kýyýlarýyla Koran ve Modon Kalelerini almak, Ege denizine girmek zevkýyle yanýp tutuþuyordu.
Bu yanýp tutuþmaya yardýmcý olacak tedbirler arasýnda, Venedik, Papa'lýk, Toskana Prensliði, Malta Þövalyelerinin filolarýný yanlarýna çekmekte geliyordu. Bunlardan Malta Þövalyelerini yedi gali, Papa'lýk beþ gali ve Toskana da, dört gaii ile kumpanyaya katýlacaktý. Bu kumpanya Ege Denizinde merkez olarakda kullanacaklarý bir ada üzerinde müzakere açtýlar. Netice de de Limni Adasý üzerinde ittifak saðladýlar. Peþinden de harekâta geçtiler, bin kiþi kadar askeri ada'ya çýkardýlar.
Ancak Küçük Hüseyin Paþa'nýn bir saldýrýsý, çýkanlarýnda dahil olduðu üzere denize dökülmelerine yetti. Herhalde yanlýþ kapý çaldýklarýný anlamýþ olacaklar ki, Venedik donanmasýnýn ada'dan çekildiði görüldü. Ne varki Yunan denizinde iþlerimiz pek iyi gitmedi Amiral Morosini bir haçlý filosu Preveze ve kalesi üzerine yürüdü.
Bu sýrada Þahin Paþa Aziz Mauro adasýný Venedikliler'den istirdat için yola çýkmýþtý ki; Preveze üzerine düþman gemilerinin dümen kýrdýðý haberi gelmiþti. Saint Mauro adasýný almaktan sarfý nazar eden Þahin Paþa, Preveze'ye yetiþmek için yelken bastý, kürek çaldý. Düþman ise bu geliþten haberdar olduðundan, onlarda Preveze önünden çekilip, Osmanlý filosu üstüne yelken bastýlar. Ýki tarafda deniz saffý harbine giriþtiler karþýlaþtýklarýnda ancak mücadeleyi kazanan düþmanlarýmýz oldu. 28/eylül/1684'de, Preveze de kaybedilen bu savaþtan olumsuz etkilendi. Kapdaný derya Mustafa Paþa, 15/nisan/1685'günü Çanakkaleden çýkýþ yaptý. Maksadý denizlere korku salan korsanlarý etkisiz kýlmak idi. Rodos Adasý civarýnda Malta korsanlarýnýn Osmanlý ticaret gemilerini kovaladýðýný haber aldý. Gemilerimiz; Göve limaný içine sýðýnmýþ, Malta gemileri ise çýkýþýn aðzýnda volta atýp avý bekliyorlardý.
Rodos'tan Göve'ye, doðru yelken açýlýp, kürek çekilmeye baþlandý. Nihayet Göve aðzýna geldiðini gördükleri Osmanlý gemilerinden, korsan gemilerinin bir, çoðu kaçtý. Biraz savaþan bir tek korsan gemisi teslimden baþka çâre bulamadý. Bu arada da Osmanlý kalyonlarý su yapmaya baþlamýþ ve neticede bir tanesi de batmaktan kurtulamamýþtý. Mustafa Paþa bu gemilerle sýkýntý yaþayacaðýný anladýðýndan Rodos adasýna geldiler. Burada bir baskýna uðrama endiþesi yaþadýlarsa da düþmanýn harekette kuþkuya düþmesi, Osmanlý filosunun kalabalýðý düþmanýn korkmasýna sebeb olmuþtu. Selameti, Rodos'tan uzaklaþmakta bulmuþtu. Mustafa, Paþa ise Rodos'da gemilerini tamire giriþirken, Garpocaklan fiTösunu korsan takibi için Ýskenderiye istikametine yolladý. Ýstanbul'dan gelen bir emirde, Venedik filolarýndan birisi Koron Kalesine saldýrdý. Donanma gidip Kale muhafýzýna yardým etsin. Yazmaktaydý.
Müttefik donanmasý adalarýn herbiri hakkýnda iþgal kararý alýrken, Mora Yarýmadasýnada bir çok misyoner çýkartmýþlar ve bölgedeki Osmanlý Devletine tâbi olan gayri müslimleri isyana teþvike çalýþýyorlardý. Francesko Morosini adlý amiral, birleþik donanmaya komuta etmekteydi. Ýlk önce bizim Ýnebahtý, onlarýnda Lepanto dedikleri körfeze saldýrý plânlan vardý. Kýyýya sokulduðunda iþi yanlýþ aldýðýný anladý, kýyýdan açýlan ateþ salvosu, kaptan köþkünden kafasýný bile çýkarmaya fýrsat vermedi. O da, tasý taraðý toplayýp, yelkenleri þiþirip, nasibini baþka yerde aramaya koyuldu. Venedik, Papa'lýk, Ceneviz, Floransa, Malta ve Ýspanya filolarýndan müteþekkil bu donanma, Korona gelerek onbin askeri karaya çýkardý. Þehrin dýþ mahallerini iþgale muvaffak oldu. Koron artýk, kuvvetli bir muhasaraya düþmüþtü. Bu siradada Mustafa Paþa'nýn kapdaný deryalýðý son buldu ve yerine 25/aralýk/1685'de çekirdekten denizci Ýbrahim Paþa getirildi. Bu arada Koron, yukarýda söylediðimiz güçlü muhasaraya onbeþgün dayanabildi. Karadan gönderilen; Mahmud Paþa komutasýndaki kuvvetlerimiz, sadre þifa olamadý.
Eylül'de Koron ve Modon Kaleleri elden çýktý. Artýk; Osmanlý donanmasý Akdeniz'i göl olmaktan unutup, Ege'yi muhafaza etmeye çalýþýyordu ki, bu da savunmayla olur sandýlar! Halbuki gereken hücumda olmaktýr deniz dünyasýna hâkim olmanýn yolu.. Ýbrahim Paþa; Osmanlý Ticaret filolarýna nefes aldýrmamaya çalýþan korsan gemileri ve onlarýn gizli iþbirlikçisi haçlý donanmasýyla esasýnda, hayli muvaffakiyetli savaþlar yaptý. Devrinin deðerli iki denizcisi Baba Hasan Paþa ve Benefþeli Ali Paþa, birer deniz kurdu olduklarýndan uzun zaman ticaret gemilerimizi himayeye muvaffak olmuþlar, düþmaný ise, herzaman korku içinde tutmayý bilmiþlerdir. Venediklileri, en çok alakadar eden husus, Mora Yarýmadasýný almak oradan da, Atina'yý ele geçirmekti. Bunu yapabilirlerse, Eðriboz ikinci hedefleriydi. Eðriboz'a çekilen Ýbrahim Paþa, adetâ Morosiniyi üstüne celbetti. Morosini, Eðriboz üzerine saldýrý plâný yaparken ibrahim Paþa, Taþoz üzerinden donanmasýný Ýstanbul'a çoktan getirmiþti.
Mora Yarýmadasýný Osmanlýlar boþalttýlar 11/aðustos/1687'de Mora, 25/eylüI/1687'de, Atina Venediklilerin eline geçti. Mora Yarýmadasýnýn Venedik eline geçmesi stratejik bakýmdan bizi geriletirken, Venedik'i kudrete eriþtiriyordu.