Hadislerin tasnifi By: hafiza aise Date: 07 Nisan 2011, 12:37:03
Hadislerin Tasnifi
Hadislerin tedvini tamamlanýnca, bunlarýn sistemli bir kitap haline getirilmesi ve böylece aranan hadisleri kolayca bulmaya imkan verecek usullerin geliþtirilmesi yönündeki çalýþmalar aðýrlýk kazanmýþtýr.
Bazý alimler, hadisleri konularýna göre tasnif, etmeyi ve bu þekilde "Musannef" adý verilen türde eserler yazmayý denerken, bazýlarý da hadisleri ilk ravileri olan sahabilerin adlarýna göre sýralayarak "Müsned" denen türde kitaplar te'Iif etmeyi tercih etmiþtir.
Hadisleri bablara göre sýralamaya kimin daha önce baþladýðý bilinmemekle birlikte Tirmizî [16] ve daha geniþ bir þekilde Râ-mahürmüzî'nin verdiði bilgiye göre; bu konuda ilk çalýþmayý, genellikle "el-Musannef [17] diye anýlan eserleriyle Mekke'de Ýbn Cüreyc (ö. 150/767), Yemen'de Ma'mer b. Râþid, Basra'da Ýbn Ebi Arûbe ile Rebî' b. Sabîh (Subeyh) Küfe'de Süfyân es-Sevrî, Medine'de Mâlik b. Enes, Horasan'da Abdullah b. Mübarek, Rey'de Cerîr b. Abdulhamîd, Þam'da Velîd b. Müslim gibi muhaddisler yapmýþtýr.[18]
Ýlk tasnif çalýþmalarýyla tanýnan bazý muhaddislerin II. (8.) yüzyýlýn ortalarýnda vefat etmesi, bu çahþmalann aynryüzyýhn ilk çeyreðinden itibaren hazýrlanmýþ olduðunu göstermekte, dolayýsýyla tedvin ve tasnif iþlerini kesin bir çizgiyle birbirinden ayýrmaya imkan bulunmadýðýný ortaya koymaktadýr.
III. (9.) yüzyýlýnda hadis kitaplarýnda deðiþik ihtiyaçlara göre muhtelif sistemler uygulanmýþtýr. Bunlarýn en yaygýn iki þekli hadislerin ravi adlarýyla (ale'r-Ricâl) ve konularýna (ale'l-Ebvâb) göre tasnif edilmesidir.
Hadislerin ilk ravisi olan sahabilerin adlanýn esas alarak her saha-binin bütün rivayetlerini saðlamlýk derecesine bakmadan bir araya getiren "Müsned"lerin ilk musannefileri olarak Esed b. Mûsâ (ö. 212/827), Ubeydullah b. Mûsâ el-Absî, Yahya b. Abdulhamîd el-Himmânî, Müsedded b. Müserhed ve Nuaym b. Hammâd'ýn adlarýný zikredilmektedir. Bunlarýn eserleri hakkýnda fazla bilgi bulunmamakla beraber Ebu Dâvud et-Tayâlisî (ö. 204/819)'nin "el-Müsned"i ile Mekke'de kaleme alýnan ilk "Müsned"ler arasýnda sayýlmasý gereken Abdullah b. Zübeyr el-Humeydî (ö. 219/834)'nin "el-Müsned" ve en hacimli hadis külliyatýndan biri olan Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855)'in "el-Müsned"i günümüze ulaþmýþtýr.
Ravi adlarýna göre tasnif edilen kitaplardan olan "Mu'cenT'lerde, rivayetler, sahabe adýna göre yada "Mu'cem"i tasnif eden muhaddisin hocalarýnýn adlarýna göre ya da ravilerin yaþadýðý þehirlere göre tertip edilmiþtir. Taberânî (ö. 360/970)'nin üç "Mu'cem"Ý bu türün en tanýnmýþ örnekleridir.
Konularýna göre tasnif edilen, bu sebeple genel olarak "Musannef" diye anýlan hadis kitaplarýnýn ilk Örnekleri de Ma'mer b. Râþid (ö. 153/770)'in "el-Câmi'"i ile Mâlik b. Enes (ö. 179/795)'in "el-Muvatta'"sýdýr. Bu türün III. (9.) yüzyýhndakî örnekleri Abdurrezzâk es-San'ânî (ö. 211/826-827) "el-Mu-sannef'i ile Ebu Bekr ibn Ebi Þeybe (ö. 235/849)'nin "el-Musannef'i gösterilebilir III. (9.) yüzyýlda tasnif edilen en önemli hadis kitaplarý olarak "Kütübü Sitte" kabul edilmektedir. Bunlarýn içinde sadece sahih hadisleri toplamayý hedef aldýklarýndan Buhârî ile Müslim'in "el-Câmhý's-SahüTleri, Kur'an'dan sonra Ýslam'ýn en güvenilir iki kitabý sayýlýr. Bu altý kitabýn sonuncusu olarak Mâlik b. Enes'in "el-Muvatta"smi yada Abdullah b. Abdurrahman ed-Dârimî (ö. 255/868)'nin "es-Sünen"ini gösterenler olmuþsa da yaygýn kanaate göre altýncý kitap, Ýbn Mâce (ö. 273/886)'nin "es-Sünen"idir. Diðerleri, Ebu Dâvud (ö. 275/888)'un "es-SüneiTi, Tirmizî (ö. 279/892)'nin "es-Sünen"i ve Nesâî (ö. 303/915)'nin "eI-Müctebâ"si diye bilinen "es-Sünen"idir.
Bu yüzyýlda bir çok muhaddisin yetiþmesinde emeði geçen, hadisler ile ravileri ve hadis kitaplarýna dair tenkitlerinden faydalanýlan diðer muhaddisler arasýnda Affân b. Müslim, Saîd b. Mansûr, Ýbn Sa'd, Yahya b. Maîn, Alî b. Medînî, Ýshâk b. Râhûye, Ebu Ýshâk el-Cüzcânî, Ebu'l-Hasan el-Ýclî, Ebu Zür'a er-Râzî, Baki' b. Mahled, Ebu Hatim er-Râzî, Ebu Zür'a ed-DImeþkî, Ýbn Ebi Asým ve Bezzâr'ýn adlarý sayýlabilir.
III. (9.) yüzyýlda hadislerin muhtevasýyla ilgili çalýþmalar yapýlmýþ olup Ebu Ubeyd b. Kasým b. Sellâm (ö. 224/839)'ýn kýrk yýlda meydana getirdiði "Garîbu'l-hadîs" adlý eseri bu yeni türün örneði olarak zikredilmektedir. Daha sonra da bu tür de pek çok yazýlmýþtýr.
IV. (10.) yüzyýlda hadislerin kitaplarda toplanmýþ olmasý sebebiyle þifahî rivayet yavaþlamaya baþlamýþ, genellikle orijinal kitap te'lifi yerine daha önceki yüzyýllarda meydana getirilen hadis kitaplarýndan derleme ve ihtisarlar yapýlmaya baþlanmýþtýr.
Bundan dolayý alimler, IV. (10.) yüzyýlýn baþýný; mutekaddimîn döneminin sonu, müteahhirîn devrinin baþlangýcý olarak deðerlendirmiþlerdir.
Bu dönemin en tanýnmýþ muhaddislerinden Ebu Ya'lâ el-Mevsilî (ö. 307/919)'nin "el-Müsned"i, Ýbn Cerîr et-Taberî (ö. 310/922)'nin "Tehzî-bu'l-âsâr"ý, Ýbn Huzeyme (ö. 311/923)'nin "es-Sahîh"i, Ebu Avâne el-Ýsfe-râyînî (ö. 316/928)'nin "el-Müsnedü'1-muhrec alâ Kitabi Müslim ibnü'I-Haccâc"ý, Ýsmâilî (ö. 371/982)'nin "eI-Müstahrec"i, Ebu Ca'fer et-Tahâvî (ö.321/933)'nin "Þerhu Meâni'l-Âsâr'ý, Ýbn Hibbân (ö. 354/965)'m daha önceki hadis kitaplanndan tamamen farklý bir tertipte hazýrladýðý "el-Müsnedü's-Sahîh"i, Taberânî (ö. 360/970)'nin hocalarýnýn adlarýna göre tertip ettiði "el-Mu'cemu'I-Evsat" ile "el-Mu'cemu's-Saðîr" adlý eserlerinden daha hacimli olup sahabe adlarýna göre alfabetik olarak tasnif ettiði "el-Mu'cemu'l-Kebîr"i, Dârekutnî (ö. 385/995)'nin "es-Sünen"i ve Hâkim en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014)'nin "el-Müstedrek ale's-Sahîhayn"ý tasnif edilmiþtir.
IV. yüzyýlda daha sonraki çalýþmalara kaynaklýk eden önemli dirayet kitaplarý da te'lif edilmiþtir. Bunlarýn içerisinde; Ýbn Ebi Hatim (ö. 327/938)'in hem sika ve hem de zayýf hadis ravilerinin tenkidine dair yazdýðý "el-Cerh ve Ta'dîl"i, Râmehürmüzî'nin ilk hadis usûlü çalýþmasý çalýþmasý olduðu kabul edilen "el-Muhaddisu'1-fasl ve beyne'r-râvî ve vâî" adlý eseri, Ýbn Adiyy (ö. 365/975)'in zayýf raviler hakkýnda münekkitlerin görüþlerini aktardýðý ve bu ravilerin rivayetlerinden örnekler verdiði "el-Kâmii fî duafâi'r-ricâl"i, Hattâbî (ö. 388/998)'nin önce Ebu Davud'un "es-Sünen"ine "Meâlimu's-Sü-nen", ardýndan Buhârî'nin "el-Câmiu's-Sahîh"ine "Ý'lâmu's-Sünen" adýyla yazdýðý sahasýnda ilk çalýþmalar olarak kabul edilen hadis þerhleri, Halef el-Vâsitî ö. 401/1010)'nin Etraf" kitaplarýnýn ilk örneklerinden olan "Etrâfu's-Sahîhayý ile Ebu Mes'ud ed-Dýmeþkî (ö. 401/1010)'nin Etrâfu's-Sahî-hayn"i, Hâkim en-Nîsâbûrî (405/1014)'nin hadis usûlüne dair ilk ve önemli kaynaklardan biri olan Ma'rifetu ulûmi'l-hadîs"i bu tür eserlerdendir.
V. (11.) yüzyýlda ve daha sonraki dönemlerde yapýlan çalýþmalarýn temel özelliði deðiþmemiþ, tanýnmýþ hadis kitaplarýnýn farklý þekillerde yeniden tertip edilmesinden ibaret olan tasnifler devam etmiþtir. Bu yüzyýlýn baþlarýnda Ebu Nuaym el-Ýsfehânî (ö. 430/1038) "el-Müsnedü'I-müstahrec alâ Sahihi Müslim"i ve sahabenin hayatýna dair "Ma'rifetu's-sahâbe"yi, Mýsýrlý mu-haddis ve tarihçi Kudâî hadislerden kolayca faydalanýlmasýný saðlamak amacýyla kýsa metinli 897 hadisi yarý alfabetik olarak sýraladýðý "Þihâbul-Ahbâr"i yazmýþ, hadise dair çeþitli eserleri bulunan Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakî (ö. 458/1066} diðer hadis kitaplarýnda bulunmayan pek çok hadisi, sahabe ve tabiîn sözlerini muhtelif rivayetleriyle birlikte "es-Sünenü'l-Kübrâ"da bir araya getirmiþ ve "Ma'rifetu's-sünen ve'1-âsâr" adlý eserinde ise Þafiî fýkhýnýn dayandýðý 20.881 hadisi, sahab ve tabiîn sözünü toplamýþ, Endülüslü muhaddis Ýbn Abdilberr en-Nemerî (ö. 463/1071) ise bütün sahabilerin hayatýný yazmak amacýyla baþladýðý "el-Ýsti âb fî ma'rifeti'l-ashâb"da tekrarla-riyla birlikte 4225 kadar sahabiye yer vermiþ ve "Câmiu'I-beyâni'l-ilm"de ise ilim ve ilmin öðrenilmesine dair Hz. Peygamber (s.a.v), sahabe, tabiîn ve daha sonraki alimlerin tavsiye ve tecrübelerine dair rivayetleri senedleriyle birlikte derlemiþ ve yine "et-Temhid limâ fi'1-Muvatta mine'l-meânî ve'l-esânid"de ise Ýmam Mâlik'in "el-Muvatta"sýný þerhetmiþtir.
V. (11.) yüzyýlýn ikinci yarýsýndan itibaren önemli hadis kitaplarýndan seçmeler yapmak, hatta bütün hadisleri biraraya getirmek düþüncesiyle çeþitli boyutlarda derleme eserler kaleme alýnmýþtýr. Geniþ kapsamlý hadis kitaplarý tasnif etme gayretleri arasýnda Hasan b. Ahmed es-Semerkandî (ö. 491/-1098)'nin Ýslam dünyasýnda o zamana kadar bir benzerine rastlanmadýðý ve 800 cüz içinde muhtemelen mükerrer rivayetleriyle birlikte 100.000 hadis ihtiva ettiði belirtilen "Bahru'l-esânid fî sýhâhi'l-mesânid" adlý eserinin önemli bir yer vardýr.[19] Ancak bu eser günümüze kadar gelmemiþtir.
Ferrâ el-Begâvî (ö. 516/1122)'nin 4931 yada 4719 hadis ihtiva eden "Mesâbîhu's-sünne" adlý eseri yüzyýllar boyunca büyük bir ilgi görmüþtür.
Endülüslü muhaddis Rezîn b. Muâviye es-Sarakustî (ö. 535/1140) ise Ýbn Mâce'nin "es-Sünen"i yerine Ýmam Mâlik'in "el-Muvatta"sýný koyarak Kütübti Sitte'deki hadisleri "et-Tecrîd li's-sýhâh ve's-sünen" adlý eserini toplamýþ, bu eseri yetersiz gören Mecdüddin Ýbnü'1-Esîr (ö. 606/1209) bölüm adlarýný alfabetik sýraya koyarak bu eseri yeniden tertip etmiþ ve çalýþmasýna "Câmiu'1-usûl li ehâdisi'r-resûl" adýný vermiþtir.
VII. (13.) yüzyýlda ve daha sonraki dönemlerde hadis rivayeti geleneði eskiye göre azalarak devam etmiþ, bu arada Ýbnü's-Salâh (ö.643/1245) "Ulûmu'l-hadîs" olarak da bilinen ve hadis usûlü çalýþmalarýnýn mihverini teþkil ederek yüzlerce çalýþmaya konu olan "Mukaddime"sini kaleme almýþtýr.
Radýyyuddin es-Sagânî (ö. 650/1252)'nin "Sahîhi Buhârî" ile "Sahihi Müslim"den seçtiði 2267 merfu' hadisi senedlerini vermeden yarý alfabetik sýrayla topladýðý "Meþâriku'l-envâri'n-nebeviyye" adlý eseri uzun yýllar ders kitabý olarak okutulmuþtur.
Hadis alanýndaki te'lifleriyle biline Münzirî (ö. 656/1258), büyük raðbet gören "et-Tergîb ve't-Terhîb"ini pek çok kitabý taramak suretiyle meydana getirmiþtir.
Bu yüzyýlýn en velûd alimlerinden olup hadis usûlü alanýnda da önemli eserler yazan Nevevî (ö. 676/1277), "el-Minhâc fi þerhi Sahîhi Müslim'den baþka daha çok toplumsal ve ahlakî mahiyetteki hadisleri ihtiva etmesi sebebiyle günümüzde de elden düþmeyen "Riyâzü's-Sâlihîn" adlý eseri, dua ve zikir konusundaki hadisleri biraraya getiren "el-Ezkâr"ý tasnif etmiþtir.
Özellikle ravilere ve tanýnmýþ þahsiyetlere dair kaleme aldýðý pek çok kitabýyla bilinen Zehebî (ö. 748/1348)'de "Tezkiretü'I-Huffâz"i ve zayýf ravilere dair "Mîzanu'I-Ý'tidâl" ve tanýnmýþ muhaddislere dair "Siyerü a'lâ-mi'n-nübelâ" adlý kitaplarý yazmýþtýr.
Ebu'1-Fidâ Ýbn Kesîr (ö. 774/1372)'in Kütübü Sitte, Ýmam Ahmed'in "el-Müsned"i, Taberânî'nin üç "Mu'cenT'i, Bezzâr ve Ebu Ya'lâ el-Mevsilî'nin "Müsned'lerini esas kabul ederek kaleme aldýðý, fakat gözlerini kaybettiði için Ebu Hureyre'nin bir kýsým rivayetlerini derleyemediði, bununla beraber 35.463 rivayeti biraraya getirdiði "Câmiu'l-mesânid ve's-sünen el-hâdî li akvemi sünen" adlý eseri büyük bir gayretin mahsulüdür.
Suyûtî (ö. 911/1505)'nin "Cem'u'l-cevâmr"iyîe Ýbn Kesîr'in baþlattýðý çalýþmayý daha ileriye götürmüþtür.
IX. (15.) yüzyýlýn dikkate deðer çalýþmalarýndan biri, "Zevâid" kitaplarýnýn tasnifidir. Nureddin el-Heysemî (ö. 807/1405)'nin "Mecmâu'z-zevâid"i, Mýsýrlý muhaddis Ahmed b. Ebu Bekr el-Bûsirî (ö. 840/1436)'nin pek çok zevaid çalýþmasý, asrýnýn yegane hadis hafýzý olarak bilinen Ýbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1447)'nin, Ýmam Ahmed'in de aralarýnda bulunduðu tanýnmýþ 8 muhaddisin "Müsned"lerÝn de bulunmakla beraber Kütübü Sitte'de yer almayan hadisleri biraraya getirdiði "el-Metâlibu'I-âliye"si bu türün örneklerindendir.
Ýbn Hacer'in hadisle ilgili yüzlerce te'lifi arasýnda "Feth'1-Bârî bi þerhi Sahîhi Buhârî" ile "el-Ýsâbe fî temyizi s-sahâbe" adlý eserleri özellikle kaydedilmelidir.
Halk arasýnda yaygýn olan hadisleri, hadis diye bilinen hikmetli sözleri ve mevzu hadisleri biraraya getiren Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvî ö. 902/1497'nin "el-Mekâsidu'l-hasene"si ile Ýsmail b. Muhammed el-Aclûnî (ö. 1162/1749)'nin kaleme aldýðý, bu eseri de ihtiva eden ayný konudaki geniþ eseri "Keþfu'1-hafâ ve müzîlü'1-Übâs amme 'þ-t eh ere mine'l-ehâdisi alâ elsineti'n-nâs" adlý önemli çalýþmalardýr.
Çeþitli eserleri yanýnda hadis derlemecilîðiyle de tanýnan Suyûtî (ö. 911/-1505)'nin 200.000 civarýnda olduðunu tahmin ettiði bütün hadis rivayetlerini biraraya getirmek amacýyla, bir kýsmý günümüze ulaþmayan 71 kaynaðý tarayarak kaleme almaya baþladýðý, ancak vefatý sebebiyle tamamlayamadýðý "el-Cem'u'I-cevâmi'" adlý eseri ile bu eserden seçtiði ve alfabetik olarak sýraladýðý kýsa metinli 10.000 hadisi ihtiva eden "el-Câmiu's-saðîr"i, bu dönemin önemli hadis çalýþmalarýdýr.
Muttaki el-Hindî (ö. 975/1567)'nin "Kenzu'l-ummâl fî süneni'l-akvâl vci-ef'âl"i, hadis metinlerini ihtiva eden en hacimli kitap sayýlabilir. Eser de, Suyûtî'nin söz konusu iki çalýþmasý ile "Ziyâdetu'l-câmi's-saðîr"indeki hadisler, bölüm ve bablara göre sýralanmýþ, ardýndan bu bölümler adlarýna göre alfabetik sýraya konmuþtur.
Muhaddislerin tükenmeyen gayretleri sonunda; Hz. Peygamber (s.a.v)'in hadisleri biraraya getirilmiþ, hadisler arasýndaki rivayet farklýlýklarý azaltýlmýþ, bu arada hadisleri rivayet eden kimselerin hayatlan, þahsiyetleri, bilgilerinin ve hafýzalarýnýn saðlamlýk derecesi en ince noktasýna kadar tespit edilmiþtir.
Ýlk devirlerde yapýlan seyahatler, hadisleri toplamayý hedef almakla beraber daha sonralarý âlî isnad elde etmek ya da duyulmamýþ bir hadisi tespit edebiimek amacýyla sürdürüülmüþtür.[20]
[16] Kitâbu'1-Ýlel, s. 738
[17] el-Câmi', es-Sünen, el-Muvatta
[18] Râmehürmüzî, Muhad-disu'1-Fasl, s. 611-614
[19] A'lâmun-nübelâ, 19/206
[20] Ýslam Ansiklopedisi, T.D.V., Ýstanbul 1997, 15/30-36
Ynt: Hadislerin tasnifi By: Sevgi. Date: 26 Temmuz 2022, 03:00:37
Esselamü Aleyküm. Bu bilgileri bizlerle paylaþan kardeþlerimizden Allah razý olsun
Ynt: Hadislerin tasnifi By: Bilal2009 Date: 29 Temmuz 2022, 11:57:36
Ve aleykümüsselam Rabbim bizleri ilim öðrenen kullarýndan eylesin Rabbim paylaþým için razý olsun
radyobeyan