Muhayee By: sumeyye Date: 04 Nisan 2011, 17:25:57
Muhayee (Menfaat Paylaþýmý)
Muhayee istihsanen caizdir: Kýyas bunu caiz görmemektedir. Çünkü muhayee; menfaatin kendi cinsiyle vadeli olarak mübadele edilmesidir. Bu durumda taraflardan birinin hakký tehir edildiði için, kýyasa göre muhayee caiz görülmemiþtir. Ancak biz muhayeeyi þu âyet-i kerîme dolayýsýyla istihsanen caiz görmekteyiz:
"Onun bir su içme hakký vardýr. Belli bir günün içme hakký da sizindir." (Þuarâ: 155). Muhayee caizdir; çünkü menfaatler de aynlar gibi bedel karþýlýðýnda veya bedel ödemeksizin elde edilebilirler. Aynlarda paylaþým caiz olduðu gibi, menfaatlerde de caizdir. Ki, bu da sureten ifraz mânasýnda olan bir mübadeledir. Öyle ki, muhayee misliyatta deðil de, evler ve köleler gibi ferdleri birbirlerinden farklý olan aynlarda da câri olur. Eðer muhayeeyi talep eden, haksýz ve zorba bir talepde bulunmamýþsa, muhayeeye yanaþmayan karþý taraf bu iþi kabule zorlanýr.
Muhayee icar gibi deðildir. Çünkü muhayeede menfaat mülkle elde edilir. Buradaki karþýlýklý bedel ödeme asýl deðil, tâbidir. Bu sebeple muhayeede müddet þart deðildir. Ýcarda ise, menfaate akid ile sahip olunur. Bu sebeple icarda müddetin söylenmesi þarttýr. Zira müddet belirtilmezse, icar eden hakettiði menfaatin miktanm bilemez. Evvelce de anlatýldýðý gibi icar, âriye (iðreti) akdi gibi deðildir.
Ortaklardan birinin veya ikisinin ölümü ile muhayee bâtýl olmaz: Çünkü icar ve âriyenin aksine biz, mirasçýlardan birinin veya ikisinin talebi üzerine hakettikleri menfaatleri onlara iade etmek mecburiyetindeyiz.
Ortaklardan birinin taksim talebinde bulunmasýyla muhayee akdi bozulur: Taksim edilmesi muhtemel ortak mallarda hüküm böyledir. Çünkü bu durumda malý taksim etmek, menfaati kullanmaktan daha kuvvetli ve saðlamdýr. Ortaklardan biri malý taksim etme, diðeri ise menfaati paylaþma (muhayee) talebinde bulunurlarsa, -açýkladýðýmýz sebeplerden dolayý- malý taksim etmek gerekir. Böylesi daha iyi olur.
Bir konakda iki ortaðýn nöbetleþe oturmalarý yahut alt katta birinin, üst katta diðerinin ikamet etmesi üzerine yapýlan anlaþma caizdir: Bu þekilde taksim caiz olduðuna göre, muhayee de caiz olur. Çünkü konakdan saðlanan manfaat muhtelif deðildir.
Ýkamet edilen yerin belirlenmesi ortaklar arasýnda anlaþmazlýk meydana gelmesine mâni olur ki, bu da payýn ifrazýdýr, mübadele deðildir.
Ortaklardan her birinin kendine düþen menfaati kiraya vermeye ve gelirini almaya hakký vardýr: Çünkü bu menfaatlerin taksimidir ve sahibi de ona mâlik olmuþtur. Öyle ise, sahibi menfaatten gelir saðlayabilir. Bazý âlimler sahibinin menfaatten gelir saðlayabilmesi için, âriye akdinde olduðu gibi, bunu akid yaparken þart koþmak gerektiðini söylemiþlerdir. Ama bu asýlsýzdýr ve bunun cevabý daha evvel verilmiþtir.
Ortaklardan her biri bir evde ikamet etmek üzere iki ev üzerinde muhayee yaparlarsa, bu cebren de, ihtiyaren de caizdir. Bu, aslolan mülkün paylaþýlmasý göz önünde bulundurularak, Ýmameyn'e göre kuvvetli bir görüþtür. Ebû Hanîfe'ye göre ise, denildi ki; taksimde de olduðu gibi, cebren böyle bir muhayee olamaz. Baþka bir görüþe göre, denildi ki; böyle bir muhayee asla caiz deðildir. Çünkü bu durumda bir evdeki barýnma, diðer evdeki barýnma ile deðiþtirilmektedir. Ama taksim böyle deðildir; onda paylardan biri diðerinin karþýlýðýnda satýlmaktadýr ki, bu caizdir. Baþka bir görüþe göre denildi ki, menfaatler arasýndaki farklýlýk bu durumda az olduðundan dolayý, yapýlan bu muhayee mutlak surette caizdir ve yapýlan bu muamele bir ifraz olur.
Ortak bir kölenin bir gün bir efendisine, bir gün öbür efendisine hizmet etmesi üzerine yapýlan anlaþma muteberdir. Küçük bir ev hakkýndaki hüküm de böyledir: Zira imkân nisbetinde menfaat elde etmek için muhayee zaman ve mekânda yapýlmaktadýr. Mekâný belirlemek zor olduðundan, zamaný belirlemek þart olmaktadýr. Ýki ortaðýn iki kölesi varsa, her köle bir ortaða hizmet eder: Bu kölelerin asýllarý (yani mülkiyetlerinin efendilerine âit oluþu) hususunda bir müþkilat yoktur. Zira Ýmameyn'e göre cebren de, ihtiyaren de; kölenin ortaklar arasýnda taksimi caiz olduðu gibi, kölenin saðlayacaðý menfaatin de taksimi caizdir. Ama Ebû Hanîfe'ye göre bu caiz deðildir. Çünkü kýyas bu taksimin câizliðine mânidir. Ama sahih kavle göre böyle bir muhayee -kölelerin hizmetleri arasýndaki farklýlýk az olduðu için- caizdir. Fakat evvelce de anlatýldýðý gibi, aynlarda hüküm böyle deðildir.
Köle hangi ortaða hizmet ediyorsa, yemeðini de onun vermesi þart koþulabilir. Fakat elbise için bu þart muteber olmaz:
Giyeceklerde deðil de, yiyeceklerde âdete göre müsamaha esasý geçerli olmaktadýr. Çünkü yiyecekler arasýndaki farklýlýk azdýr. Oysa, giyecekler arasýndaki farklýlýk fazladýr. Ama taraflar örfe uygun bir giyeceði belirlerlerse, istihsanen caiz olur. Çünkü giyeceðin evsafýnýn belirlenmesi halinde, aradaki farklýlýk yok olur, ya da azalýr.
Ortak olan bir kölenin gelirini nöbetleþe almak caiz olmadýðý gibi, iki köle hakkýnda da bu caiz deðildir (Ebû Yûsuf, Ýmam Muhammed): Ýmameyn iki köle hakkýnda bunun caiz olduðunu söylemiþlerdir. Çünkü gelir, menfaatin bedelidir. Dolayýsýyla menfaat gibi, geliri de nöbetleþe almak caiz olur. Çünkü san'at ve menfaat saðlamada eþit olmalarý halinde, iki kölenin saðladýðý gelirler arasýndaki farklýlýk az olur.
Denildi ki, bu hüküm imamlarýn taksim hususundaki ihtilaflarýna dayanmaktadýr. Bu sebeple ortak bir kölenin gelirini iki efendinin nöbetleþe almalarýnýn caiz olmayacaðý hususunda ittifak edilmiþtir. Ebû Hanîfe'nin bu hususdaki gerekçesi þudur: Ücret, iþin yapýlmasý halinde ödenmesi vâcib olur. Öyle ki, ücret verilir de, iþi yapmazsa; o ücreti haketmez. Ancak bunda risk vardýr. Çünkü böyle olunca bazan ücretle çalýþtýrýlacak olan iþçi bulunamayabilir ve dolayýsýyla denklik saðlanamayabilir. Aralarýnda aþýn derecede çok farklýlýk vardýr. Çünkü güvenirlilik, yaptýðý iþde ehil olma ve iþi becerme hususunda aralarýnda farklýlýk vardýr. Bu sebeple birinin ücreti diðerinden fazla olur ve denklik saðlanamaz.
Ýki bineðin geliri de bu ihtilaf çerçevesinde mütalâa edilmektedir. Bir kölede, bir inekde muhayee caiz deðildir. Ama bir evde caizdir. Aradaki fark þudur; elde edilme bakýmýndan iki paydan biri diðerinden evvel gelmektedir ve muhayeenin yapýldýðý vakitte denklik sabittir. Zahir kavle göre denklik hayvanlarda deðil de, akarlarda devamlý olarak kalýr. Hayvanlar devamlý olarak deðiþme sebeplerine mâruz kaldýklarý için, aralarýnda denklik devamlý olmaz. Ama akarlarda böyle bir deðiþim yoktur. Þu halde hayvanlar arasýnda denklik olmaz.
Ortak bir hayvana nöbetleþe binmek caiz olmadýðý gibi, iki hayvan için de caiz deðildir: Çünkü binmek binene göre deðiþir. Zira bazý biniciler usta, bazýlarý ise acemidirler. Bu sebeple biniþler arasýnda denklik saðlanamaz. Ama kölede durum bunun aksinedir. Zira o kendi arzu ve iradesiyle çalýþýp hizmet eder. Gücünün yettiðinden fazlasýný yapmaz. Hayvanlarýn çalýþtýrýlmasýnda da bu illet geçerlidir.
Ortak aðaçlardan bir kýsmýnýn meyvelerini birinin, diðer kýsmýn meyvelerini de Öteki ortaðýn devþirip almasý; sürünün bir kýsmýnýn bir ortak, diðer kýsmýnýn da öteki ortak tarafýndan saðýlmasý ve yavrularýnýn alýnmasý üzerine yapýlan akid caiz deðildir:
Çünkü muhayee; menfaatlerin paylaþýlmasýdýr. Oysa bu taksimatta ortaklarýn hakettikleri þeyler aynýdýr ve gerek aðaçlardan, gerek sürülerden elde edilen þeyler arsýnda farklýlýk vardýr. Aynlarýn paylaþýlmasý ise, -arada denklik saðlanmadan- caiz deðildir. Çünkü meydana gelmelerinden evvel menfaatlerin paylaþýlmasý zaruridir. Zira meydana gelmelerinden sonra paylaþýlmalarý mümkün olmaz. Ama aynlarda böyle bir zaruret yoktur.
Ortak bir köleleri ve bir de evleri olan iki ortaðýn nöbetleþe köleyi çalýþtýrmalarý ve evde oturmalarý caizdir: Çünkü bunlarda aranan maksat ayný cins olunca, muhayee caiz olmaktadýr. Ayný cins olunca, evleviyetle caiz olur. Menfaatleri muhtelif olan her þeyde bunlar gibi muhayee akdi sahih olur: Meselâ evde barýnmak ve tarlayý ekmek gibi... Hamam ve konak da böyledir. Çünkü muhayee ile iki menfaatten biri hakedilmektedir. Doðrusunu en iyi bilen Allah (cc) dýr. [5][5] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsýlî, El-Ýhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayýnlarý: 2/89-93.
Ynt: Muhayee By: gulsahkilicaslan Date: 28 Mart 2020, 11:19:31
Çok güzel bir bilgi çok faydalý oldu ayný zamanda hocam selam ve dua ile...
Ynt: Muhayee By: Sevgi. Date: 29 Mart 2020, 02:45:55
Esselâmü Aleyküm. Rabbim ilmimizi artýrsýn inþaAllah Bilgiler için Allah razý olsun kardeþim
Ynt: Muhayee By: Bilal2009 Date: 30 Mart 2020, 16:49:43
Ve Aleykümüsselam Rabbim paylaþým için razý olsun