Hibe By: sumeyye Date: 30 Mart 2011, 13:51:06
31- HÝBE (BAÐIÞ)
Hibe; bir þeyin karþýlýksýz olarak baðýþlanmasidýr. Bununla alâkalý olarak Allah (cc) þöyîe buyurmuþtur:
"Allah (cc) dilediðine kýz, dilediðine erkek çocuklar bahþeder.' (Þûra: 49).
Ýttihâb; hibeyi kabul etmek demektir. Bu sebeple hibede teslim almak þart koþulmuþtur. Çünkü verme muamelesinin tamamlanmasý için bir þeyi karþýdaki þahsa sunup teslim etmek gerekir.
Baðýþda bulunmak mendûb ve övülüp sevilen bir iþtir. Bir hadîs-i þerîfde Hz. Peygamber (sas) þöyle buyurmuþtur: "Hediyeîeþin, birbirinizi seversiniz.[1]Bir baþka rivayette ise; "Birbirinize baðýþta bulunun, birbirinizi seversiniz, "denilmiþtir.
Hediyeyi kabul etmek sünnettir. Hz. Peygamber (sas) kölenin hediyesini de kabul etmiþtir. Yine bir hadîs-i þerîfde Hz. Peygamber (sas) þöyle buyurmuþtur: "Bana bir yemek hediye edilse, kabul ederim. Paça ziyafetine çaðnlsam, giderim "[2]
Þu âyet-i kerîmede de davete icabetin gerekliliðine iþaret edilmiþtir:
"(Kadýnlara mehirlerini gönüÝ rýzasý ile verin). Eðer gönül hoþluðu ile o mehrin bir kýsmýný size baðýþlarlarsa, onu da afiyetle yiyin."'(Nisa: 4).
Hibe iki çeþittir:
1- Mülk olarak vermek,
2- Hakkým düþürmek (feragat etmek).
Hibe; icab, kabul ve kabz ile, yani teslim almakla sahih olur:
Ýcab ve kabul ile, diyoruz; çünkü hibe mülk etme akdidir ve bu akidde icab ve kabulün bulunmasý mecburidir. Kabz, yani teslim almak da gereklidir, diyoruz; çünkü kabzetmeden mülkiyet sabit olsaydý, teberruda bulunan þahýs üstlenmediði bir mükellefiyetin altýna girerdi ki, o mükellefiyet de teberru ettiði þahsa teslim etmesi olacaktý. Ama vasiyyette hüküm bunun hilâfýnadýr. Çünkü ehliyeti olmadýðýndan dolayý ölü, mülkiyeti olmadýðýndan dolayý mirasçý bu hususda mükellefiyet altýna alýnmaz. Çünkü teberru yoluyla yapýlan mülkiyet zayýftýr, baðýþ yapanýn malý teslimi mecburî deðildir. Hibe edenin mülkü ise, kuvvetli olup zayýf bir sebeple baðýþý teslim etmekle mükellef olamaz.
Bir grup sahabîden merfu ve mevkuf olarak rivayet edilen bir hadîs-i þerîfde Hz. Peygamber (sas) þöyle buyurmuþtur: "Sadaka ve hibe karþý tarafça teslim alýnýp mülk edinilmedikçe, caiz olmaz." Burada kastedilen mülkiyettir. Yani kendisine bir þey hibe edilen veya sadak; olarak verilen kimse o þeyi teslim almadýkça ona mâlik olamaz. Am; kabzedilmeden de hibe ve sadakanýn caiz olacaðý hususunda icmâ vardýr.
Baðýþýn yapýldýðý meclisde hibe edenin izni olmadan hediyey almak caizdir. Âyrýldikdan sonra hediyeyi almak, baðýþlayamr iznine baðlý olur: Kýyasa göre her iki durumda da hibeyi, hibe edenir izni olmadan almak caiz deðildir. Çünkü izni olmadan almak onur mülkünde tasarrufta bulunmaktýr. Zira kabzdan evvel onun hibe ediler malda mülkiyet hakký devam etmektedir.
Ýstihsan kaidesine göre hibe yoluyla mülk etmek; kendisine hibe edileni o mala (hibeye) sahip kýlmaktýr. Þu halde o malý kabzetmesi içir kendisine hibe edilen þahsa dolaylý olarak izin verilmiþ olmaktadýr Çünkü hibede icab, yani 'hibe ettim' sözü vardýr. Bunun gereði olarak hibe teslim alýnabilir. Ýcab; yapýldýðý meclise mahsustur. Onun içir zýmnen sabit olan þey de böyledir. Sadaka da bu hükme tâbidir. Ama hibe eden o meclisde iken, hibeyi almasýný yasaklarsa, kendisine hibe ediler þahýs hibeyi alamaz. Çünkü dolaylý olarak sabit olan þey sarih olan þeyle çatýþmaz.
Ya da þöyle diyebiliriz; o meclisde hibeyi kabzetmesini yasaklamasý, hibeden rücû etmesidir. Kabzetmek de kabul gibidir. Hibe eden kabzdan evvel hibeden rücû edebilir.
Hibe edilen mal zaten kendi elinde bulunuyorsa; meselâ emanel veya iðreti veya kiralýk yahut gasbedilmiþ olarak yanýnda bulunuyorsa, sýrf kendisine hibe edilmekle ona sahip olur: Çünkü onu emanet olarak kabzetmiþse, bu; hibe yoluyla kabzetme yerine geçer. Eðer onu tazminat olarak kabzetmiþse, bu; hibe sebebiyle kabzdan daha kuvvetlidir. Kuvvetli olan aþaðý derecede olanýn yerine geçer.
Bir kimse bir adama bir elbise hibe eder ve kendisine hibe ettiði adam da 'kabzettim' derse, bu Ebû Hanîfe'ye göre kabz sayýlýr. Onun hibeyi kabzetmesine imkân tanýmak satýþda satýlan mülkü müþteri için tahliye etmek gibidir. Ebû Yûsuf dedi ki;'kendisine hibe edilenin onu eliyle teslim almasý lâzýmdýr. Eliyle teslim alýr ama 'kabul ettim' demezse, hibe akdi yine sahih olur. [3]
[1] Bu hadîsi Buharî Edebü'l- Müfred adlý eserinde rivayet etmiþtir
[2] Bu hadîsi Tirmizî rivayet etmiþtir. Buhârî de buna yakýn bir rivayette bulunmuþtur
[3] Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd el- Mavsýlî, El-Ýhtiyar Li-Ta'lîlî'l-Muhtar, Ümit Yayýnlarý: 2/409-412.